5. Leã Gia Tieân Treân Ñöôøng Khai Phoùng
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
e. Leã gia tieân treân ñöôøng tìm neàn taûng môùi
Neàn taûng cuõ laø quyeàn bính ñang suïp ñoå, vaø khoâng coøn hôïp thôøi ñaïi ít ra ôû nhöõng ñôït tieán maïnh. Nhöng moïi taäp theå, nhoû nhö gia ñình cho tôùi lôùn nhö xaõ hoäi nhaát ñònh phaûi tìm ra neàn taûng môùi thay vaøo, vì thieáu neàn moùng khoâng coù gì ñöùng vöõng. Ñoù laø baøi toaùn ñoá ñang ñaët ra cho caùc trieát hoïc gia hieän ñaïi, vaø chuùng ta phaûi noùi ngay raèng trieát hoïc gia hieän ñaïi, vaø chuùng ta noùi ngay raèng trieát hoïc chöa thaønh coâng trong vieäc tìm ra neàn moùng môùi naøy nhö ñaõ noùi treân kia. Do ñoù chuùng ta trôû laïi vôùi Vaên Toå xem coù coøn ruùt tæa ñöôïc cho vaán ñeà caên boån naøy chaêng.
ÔÛ chöông II ñaõ noùi raèng vôùi trình ñoä Taâm Thöùc ñöôïc bieåu loä trong baøi vò Vaên Toå trieát lyù Ñoâng phöông ñaõ neù traùnh ñöôïc vaán ñeà yù heä gaén lieàn vôùi hai chuû tröông Höõu vôùi Voâ. Noùi nhö theá môùi laø böôùc ñaàu coù tính caùch tieâu cöïc. Thöïc ra noù coøn bao haøm caùi gì saâu hôn söï neù traùnh: noù ñi ñeán moät ñôït coù theå laøm neàn moùng môùi cho caùc taäp theå thay vaøo quyeàn bính cuõ. Vaø ñieåm tích cöïc ñoù chuùng ta baøn ñeán ôû ñaây vì ñoù laø bình dieän taâm lyù môùi ñöôïc baøn qua ôû chöông II.
Saùch Trung Dung noùi (33o): "Taän taâm cuùng vaùi maø khoâng noùi naêng neân khoâng coù tranh luaän", "taáu caùch voâ ngoân thì mî höõu tranh". Khoâng tranh ñeå laøm chi? Thöa ñeå cho taâm thöùc thaáu nhaäp (Caùch) vôùi vaät, nhö kieåu "huyeàn ñoàng", nhö khoâng coøn phaân bieät nöõa, thì luùc ñoù vöôït ra khoûi vaán ñeà xem coù hay khoâng coù ñoái vaät, noùi nhö W. James baøn veà kinh nghieäm thuaàn tuùy, kinh nghieäm "xem taän maét" (face-value) chæ bieát laø nhö theá, bieát "that" chöa caàn hoûi hoaëc khoûi caàn hoûi noù laø caùi gì "what", vì ñoù laø töï taâm maø phaùt xuaát. Cho neân Kinh leã trong chöông "Leã thoáng" laø chöông caên boån cuûa saùch coù noùi: "Trong luùc teá thì khoâng phaûi do vaät ngoaøi maø ñeán, nhöng laø do beân trong, do taâm tính phaùt xuaát vôùi loøng chí hieáu vôùi leã nghi maø daâng cuùng. Neân noùi chæ coù baäc Hieàn nhaân môùi hieåu heát yù nghóa leã gia tieân". Phuø teá giaû, phi vaät töï ngoaïi chí giaû, töï trung xuaát, sinh ö taâm daõ. Taâm truaät nhi phuïng chi dó leä. Thò coá duy hieàn giaû naêng taän teá chi nghóa. (LiKí XXII) 7.
Laø vì ñoái vôùi Ñoâng phöông trieát lyù cao hay thaáp laø tuøy ôû möùc ñoä chuyeân nhaát, qui höôùng vaøo moät, caøng chuyeân nhaát, caøng qui höôùng vaøo ñeán taän cuøng cöïc, thì taàm bao quaùt caøng toûa ra roäng. Vaøo tôùi caùi nhaát voâ nhò thì söùc bao quaùt voâ cuøng vaø trieát lyù trôû thaønh trung thöïc toái ñaïi toái cao. Muoán ñaït ñöôïc ñoä nhaát voâ nhò nhö theá caàn phaûi tinh loïc khoûi caùc yù nghó baùc taïp: coù "duy tinh" môùi coù chuyeân nhaát. Coù chuyeân nhaát môùi hieåu ñöôïc yù nghóa caên cô cuûa leã gia tieân, môùi coù theå teá ñuùng, xöùng ñaùng cho quæ thaàn veà höôûng. Maø höôûng chính laø söï chuyeân nhaát cao ñoä. Neáu teá maø khoâng ñöôïc quæ thaàn höôûng thì coù teá cuõng voâ ích. Bôûi quæ thaàn höôûng khoâng coù nghóa chi khaùc hôn laø taâm hoàn qui höôùng vaøo moät moái. Ñoù laïi laø trôû laïi vieäc chuù troïng vaøo ñoäng taùc cuûa ngöôøi teá maø khoâng chuù taâm ñoái vaät. Kinh Leã noùi: "chæ coù baäc thaùnh nhaân môùi bieát teá xöùng cho Thöôïng Ñeá höôûng, con hieáu thaûo môùi teá ñöôïc cho cha meï höôûng. Vì höôûng chaúng qua laø qui höôùng vaøo noäi taâm, maø coù qui höôùng môùi coù höôûng, töùc môùi coù hieäu nghieäm cuûa vieäc teá, Duy thaùnh nhaân vi naêng höôûng Ñeá. Hieáu töû vi naêng höôûng thaân Höôûng giaû höôùng giaû. Höôùng chi nhieân haäu naêng höôûng yeân" LiKi XXI, 6. 8.
Chöõ höôûng coù nghóa nhö chòu leã laø aên theo sau leã teá manger au festin communiel qui suivit le sacrifice (Danses 128). Sau khi roùt röôïu xuoáng ñaát môøi thaàn ñaát, xoâng höông leân môøi thaàn trôøi thì cho ngöôøi ñaïi dieän thaàn, chöõ nho goïi laø Thi höôûng tröôùc, roài ñeán caùc ngöôøi teá môùi höôûng sau neân goïi laø thöøa höôûng. Nghi leã ñoù noùi leân moät caùch cuï theå yù nghóa chöõ "hoäi thoâng trong kinh Dòch" khoâng nhöõng thoâng coâng baèng tai, maét, maø caû baèng khöùu giaùc, vò giaùc nöõa. Nhö theá teá khoâng vì ngöôøi cheát cho baèng vì ngöôøi soáng vaø teá vì ngöôøi soáng khôûi ñaàu ngay töø choã ñoù hay laø cho ñeán choã ñoù: choã chính ngöôøi soáng aên.
Vì söï qui höôùng taâm hoàn laø coát tuyù taát caû cuoäc teá, neân ta thaáy söï söûa soaïn caån thaän ñeán nhö theá naøo.
Tröôùc heát laø moät taùc ñoäng raát taâm lyù caên cöù treân söùc con ngöôøi coù haïn, laøm nhieàu thì seõ trôû thaønh quen nhaøm (solita vilescunt) neân caùi gì troïng theå phaûi moãi naêm moät hai laàn (solennel: solus annus: moãi naêm moät laàn). Vì theá moät naêm chæ teá hai laàn: teá Ñeá muøa xuaân, teá Thöông muøa thu. Nhôø söï caùch quaõng nhö vaäy neân vieäc söûa soaïn doïn deïp ñöôïc heát söùc chu ñaùo, coù theå chia ba giai ñoaïn: giai ñoaïn söûa soaïn xa baèng söï caáy luùa nuoâi taàm deät aùo. Ñoù laø nhöõng vieäc thieâng lieâng, neân ruoäng höông hoûa cuûa nhaø vua thì chính vua phaûi saên soùc ñeå coù thoùc gaïo rieâng caát röôïu naáu côm cuùng. Cung phi hoaøng haäu phaûi troâng coi vieäc caáy daâu nuoâi taèm ñeå coù vaûi may maëc ngaøy teá... Nhö theá laø caû naêm coù ñeå taâm hoàn qui höôùng tôùi.
Hai giai ñoaïn sau laø trai giôùi. Trong thuaät ngöõ trai giôùi thì giôùi coù nghóa laø taåy röûa cho taâm hoàn khoâng vöông caùi gì baùc taïp, coøn trai laø coát ñeå taäp trung taâm trí laïi nhö Kinh leã vieát: "Trai laø coù yù noùi veà söï qui nhaát. Qui tuï nhöõng caùi khoâng qui tuï laø coát ñeå ñi ñeán cöïc kyø chuyeân nhaát: "Trai chi vi ngoân trai daõ. Trai baát trai dó chí trai giaû daõ" Kinh leã XXII, 6. 9, cho neân trai khoâng laø chi khaùc hôn laø moät phöông thöùc taäp trung tö töôûng nghò löïc, tình caûm ñaëng "caùch caûm" thaåm thaáu vôùi thaàn minh, vôùi taâm linh. Ñeå cho vieäc trai giôùi ñaït muïc tieâu nhö treân, thì chia trai ra hai giai ñoaïn laø taân trai vaø chí trai. Möôøi ngaøy tröôùc khi teá thì baét ñaàu taùn trai goàm baûy ngaøy. Trong thôøi taùn trai coøn ñöôïc ñi laïi beân ngoaøi (taùn trai ö ngoaïi) sau 7 ngaøy taùn trai thì tieáp ñeán 3 ngaøy chí trai: ôû caám cung trong phoøng (chí trai ö noäi) Leã Kí XXI, 2. 10. Coù khi thay caû caùc moùn aên ñeå theâm phaàn hieäu nghieäm. Trai taát bieán thöïc L.N. X, 7. 11. Ñeán ngaøy thöù 3 seõ hieåu chí trai laø gì: saùch noùi "nhö töông kieán chi" Leã Kí XXI, 1. 12, nhö saép thaáy ñöôïc ngöôøi ñaõ qua. Ñoù cuõng laø ñeå ghi cheùp theá thoâi, vì chöõ "nhö" chæ laø caùi kinh nghieäm thuaàn tuùy tö rieâng. Cuõng laø nhö caû maø coù theå ñi ñoâi vôùi höõu thaàn hay voâ thaàn. Nhöng neân nhôù ñaây ñang ôû trong phaïm vi taâm lyù thì höõu hay voâ khoâng thieát yeáu lieân quan ñeán ñoái vaät ngoaïi taïi, nhöng hieåu laø söï linh caûm laø möùc ñoä saâu noâng cuûa söï theå nghieäm: caûm saâu laø höõu thaàn, caûm noâng hay khoâng caûm laø voâ thaàn. Caûm laø caùi gì aâm u coù ñaáy maø khoâng hieän leân hình, tuy vaãn ñaàu hieäu naêng thuùc ñaày giöùng taùc. Höõu hay voâ nhö vaäy khoâng lieân heä tôùi vaán ñeà sieâu hình coù vôùi khoâng, nhöng laø vaán ñeà coù loøng thaønh hay khoâng. Tieân nho quen noùi: "höõu thaønh taéc höõu kyø thaàn, voâ thaønh taéc voâ kyø thaàn". Chöõ "kyø" noùi leân caùi tö rieâng gaén lieàn vôùi kinh nghieäm. Vì khoâng coù kinh nghieäm tröøu töôïng: chæ coù kinh nghieäm cuûa ai, cuï theå trong moät ngöôøi naøo. Nhö theá leã gia tieân tieáng laø phuïng söï ngöôøi cheát maø hoùa ra phuïng söï ngöôøi soáng, giuùp cho ngöôøi soáng "laäp thaân haønh ñaïo" löu truyeàn ñaïo trôøi maõi maõi baèng caùch trôû laïi coäi nguoàn nhö oâng Paul Mus bình luaän: tourner vers le passeù non comme tradition inerte, mais comme vers la source toujours actuelle et sans date des reøgles et des penseùes meâmes... aux sources de tout bien comme de toue la reùaliteù. Mus 132. Quay veà dó vaõng khoâng nhö moät taäp truyeàn baát ñoäng nhö nhö laø nguoàn suoái luoân luoân hieän ñaïi cuûa moïi luaät taéc vaø caû ñeán moïi tö töôûng nöõa... nguoàn cuûa moïi söï thieän cuõng nhö cuûa moïi thöïc taïi.
Nhaän xeùt nhö theá veà leã gia tieân ôû Vieät Nam laø nhaän xeùt ra ñöôïc tinh thaàn ñaõ döï truø trong kinh ñieån. Kinh leã noùi: Thieân haï Chi leã daõ chi phaân thuûy daõ. Chi phaûn thuûy daõ dó haäu kyø boån daõ. Leã kí XXIb, 20. 13.
Caùi leã cuûa thieân haï ñi ñeán cuøng cöïc laø trôû laïi vôùi thuûy toå coäi goác. Trôû laïi thuûy toå ñeán cuøng cöïc laø coát laøm cho ñoân haäu caùi baûn goác cuûa mình (khoâng ñeå cho mình bò vong boån), cuõng laø chính caùi boån goác maø hieän thôøi nhaân loaïi chöa thaønh coâng tìm ra ñeå thay theá cho quyeàn bính ñang suïp ñoå. Xaõ hoäi cuõng nhö vaên hoùa mai ngaøy seõ xaây treân neàn taûng môùi laø chính con ngöôøi Ñaïi ngaõ taâm linh. Ñoù môùi laø lyù do taïi sao Khoång töû noùi "ai thaáu hieåu ñöôïc leã Giao (teá trôøi) leã Xaõ (teá ñaát) vaø yù nghóa vieäc teá Ñeá teá Thöôøng (xuaân teá Ñeá thu teá Thöôøng) thì trò nöôùc deã nhö xem trong baøn tay": Minh hoà giao xaõ chi leã. Ñeá Thöôøng chi nghóa. Trò quoác kì nhö thò chö chöôûng hoà. T.D. 19. 14, trò nöôùc deã nhö xem vaøo baøn tay laø vì nhöõng leã ñoù vöøa ñuùc keát tinh hoa ñaïo trôøi, ñaïo ñaát, ñaïo ngöôøi, vöøa giuùp cho con ngöôøi ñaït ñeán caùi suoái nguoàn cuûa trí saùng suoát, cuûa tình nhaân haäu, cuûa chí duõng maõnh. Ñoù laø ñaït ñeán choã caên boån cuûa nôi giaùo hoäi ñaát trôøi ngöôøi: "thieân ñòa nhaân giao hoã kyø caên" 15, vaø nhö theá laø toùm thaâu ñaàu moái, toùm thaâu neàn taûng cho moïi quyeàn bính moïi loái cai trò vaäy, vì ñaõ ñaït ñöôïc Noäi ngaõ taâm linh maõi trong nôi chí cöïc cuûa taâm hoàn. Coù khai saâu tôùi ñoù môùi laøm cho nguoàn sinh löïc traøn leân ñem giaûi quyeát ñeán cho caùc vaán ñeà hieän ñang beá taéc cuûa nhaân loaïi. Ñoù cuõng chính laø nhöõng lôøi phaùn quyeát cuoái cuøng maø taâm lyù caùc mieàn saâu vöøa tìm ra. Jung vieát trong quyeån Psychologie de l'Inconscient raèng: "Nhöõng vaán ñeà lôùn lao cuûa nhaân loaïi chaúng bao giôø ñöôïc giaûi quyeát baèng nhöõng ñaïo luaät ban boá ra; ngöôïc laïi chæ ñöôïc giaûi quyeát baèng söï canh taân nhöõng laäp tröôøng noäi taïi cuûa moãi caù nhaân" (trg 20). Vaø moät trong nhöõng phöông theá hieäu nghieäm ñeå khôi nguoàn canh taân thaân taâm cuûa tieàm thöùc ñoù cuõng chính laø nghi leã vaäy. "Le rituel est un moyen sur de traiter avec les forces impreùvisibles de l'inconscient". Psychologie et Religion Jung, P. 95, 96.
Theá laø leã gia tieân baét gaëp taâm lyù caùc mieàn saâu vaø coù theå chung söùc tìm ra giaûi phaùp cho vaán ñeà caên boån ñang ñaët ra caùch khaån thieát. Taâm lyù coù nhöõng nhaän xeùt tæ mæ caên cöù treân caùc hieän töôïng beänh lyù ñöôïc quan saùt caùch khoa hoïc. Leã gia tieân coù moät phöông thöùc taäp trung tö töôûng raát tinh thuaàn vôùi moät soá chaâm ngoân trieát lyù thaâm saâu. Ñoù laø nhöõng caùi baét tay ñaày höùa heïn cho cuoäc toång hôïp Ñoâng Taây vaäy.
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh