5. Leã Gia Tieân Treân Ñöôøng Khai Phoùng
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
c. Nhöõng hình thaùi cuûa khai phoùng
Hieän nay coù ba xu yeáu trong theá giôùi laø Caù nhaân hoùa (individuation) Ñoaøn luõ hoùa (massification) vaø Nhaân caùch hoùa (Personifiaction).
Trong ba xu höôùng ñoù ta thaáy Taây aâu chuù troïng maïnh ñeán caù nhaân hoùa: ñeà cao nhaân phaåm nhaân caùch vaø töï do con ngöôøi. Traéc nghieäm cuõng nhö söï höôùng nghieäp ñöôïc ñaåy maïnh laø coá giuùp cho moãi caù nhaân phaùt huy nhöõng khaû naêng rieâng bieät... Ñoù laø ñieàu raát quí nhöng veà phía coâng theå vì thieáu moät chuû höôùng maïnh neân töï do deã ñoác ra voâ kyû luaät, nhö chuùng ta ñaõ ñöôïc neám muøi naêm xöa thôøi chaùnh phuû Nguyeãn Khaùnh. Nhöõng cöôøng quoác ñaõ ñöôïc toå chöùc laâu ñôøi thì ít caûm thaáy tai haïi, chöù nhöõng tieåu nhöôïc quoác nhö ta cuõng ñoøi daân chuû kieåu ñoù, cuõng ñoøi caù nhaân daät laïc nhö caùc nöôùc sang giaàu thì ñaáy laø con ñöôøng toát nhaát daãn ñeán goâng cuøm cuûa chuyeân cheá.
Vì lyù do ñoù neân caùc nöôùc Coäng saûn ñi haún sang loái ñoaøn luõ hoùa. Nöôùc Nga luùc tröôùc coù thöû moät naêm traéc nghieäm nhöng sau caám haún, vì bò coi laø chæ giuùp cho söï naûy nôû oùc caù nhaân, khoâng lôïi cho vieäc ñoaøn luõ hoùa. Khi ñaõ ñoaøn luõ hoùa thì caù nhaân soáng nhö ñaøn cöøu, kieåu thöôïng ñoàng cuûa Maëc Ñòch, chæ caàn moät ngöôøi chaên laø daãn ñi taêm taép. Theá laø ñöôøng loái khai phoùng bò böng bít caûn ngaên, khoâng cho vöôn tôùi ñôït nhaân caùch hoùa. Vì nhaân caùch hoùa ñoøi hai ñieàu kieän: moät laø ñöôïc töï do ñoäc laäp (liberteù et autonomie), hai laø tinh thaàn traùch nhieäm ñöôïc vun troàng vì noù giuùp ñaåy maïnh ñeán ñôït tröôûng thaønh (maturiteù de la personaliteù). Coäng saûn vì ñeà cao coäng ñoàng neân laáp maát loái ñi cuûa hai ñaëc tính ñoù.
Theá giôùi töï do thì cho töï do phaùt trieån khoâng chæ ra ñöôïc höôùng naøo, neân töï do caù nhaân seõ deã bieán thaønh caù nhaân chuû nghóa, khoâng ñaët noåi neàn taûng cho moái lieân ñôùi cuûa nhaân loaïi, nhöõng töông giao cuûa con ngöôøi.
Ñaáy laø choã beá taéc cuûa caû hai ñöôøng höôùng caù nhaân hoùa cuõng nhö ñoaøn luõ hoùa. Xin tröng laïi ñaây ít lôøi cuûa baùc só Jung trong quyeån saùch cuoái cuøng cuûa oâng nhan ñeà laø "Heän taïi vaø töông lai" (Preùsent et Avenir) goïi ñöôïc laø di chuùc tinh thaàn cuûa nhaø taâm lyù ñaïi danh. Ñaïi ñeå oâng xin caû hai khoái ñöøng theo loái ñaø ñieåu vuøi ñaàu vaøo caùt ñeå traùnh xem thöïc teá, nhöng haõy nhìn vaøo thöïc teá, vì caû hai ñeàu ñi loái ñaøn aùp con ngöôøi baèng khoa hoïc thöïc nghieäm nhö theá giôùi töï do hoaëc baèng nhöõng söï tin töôûng cuûa ñaïi chuùng kieåu Coäng saûn, nhöng caû hai ñeàu khoâng nhìn ra caùi teá vi cuûa con ngöôøi. (tr. 80).
"Neáu beân naøy coù cho töï do vaø baûo ñaûm vöøa söùc, nhöng töï do ñoù laïi bò ñe doïa vì moät söï laïc höôùng caùch hoãn mang; coøn phía beân kia thì töï do bò tieâu dieät vaø khoâng coøn noùi tôùi nöõa": la liberteù spirituelle et morale est dans une partie du monde, garantie au tant que faire se peut; mais paraleøllement elle y est menaceùe d'une deùsorientation chaotique, tandis que dans l'autre partie du monde, elle est deùtruite et il n'en est meâme plus question. (p.70). "Caû hai beân hoaëc coù tính caùch vaät chaát hoaëc coù tính caùch ñoaøn luõ neân ñeàu thieáu caùi bieåu loä con ngöôøi vieân maõn, maø caùi ñoù môùi naâng con ngöôøi leân, ñaøo taïo vaø laøm cho noù rung ñoäng, caûm höùng, toùm laïi laø thieáu caùi ñaët con ngöôøi caù theå ôû trung taâm taát caû vaïn vaät nhö moät söï ñaùnh giaù, moät chaân thöïc, moät söï bieän minh". (Preùsent et Avenir, p. 69). Les deux camps qui se partagent le monde ont en commun une finaliteù mateùrialiste et collectiviste et aø tous deux il manque ce qui exprime l'homme en totaliteù ce qui le promeut, le construit, le fait vibrer, le rend sensible en bref ce qui met l'eâtre individuel au centre de toute chose comme mesure, reùaliteù et justification.
Toâi bieân laïi caû baûn vaên ñeå ñoäc giaû suy gaãm cho raát chính veà maãu ngöôøi Taây aâu laø maãu ngöôøi "hình hoïc maët phaúng" thieáu chieàu saâu laø tieàm thöùc maø maõi cho tôùi ñaàu theá kyû naøy môùi khaùm phaù ra. Nhöng tieàm thöùc ñoù môùi ñöôïc khai trieån nhieàu veà phía beänh lyù, vì söï khaùm phaù laø do coâng cuûa phaân taâm hoïc laø khoa beänh lyù. Trieát hoïc chæ noùi ñeán lô mô trong taùc phaåm cuûa Hartman, Carus, Schopenhauer. Tuy nay vôùi Jung ñaõ môû vaøo ñeán ñôït tieàm thöùc coäng thoâng (inconscient collectif) nhöng vaãn chöa coù ñöôïc phöông thöùc bình haønh (normal) cho moïi ngöôøi laønh maïnh ñeå ñaït taàm kích saâu xa cuûa con ngöôøi toaøn dieän ñaët ôû trung taâm vaïn vaät l'homme en totaliteù... au centre de toute chose) maø ta quen goïi laø taâm linh. Toâi seõ trôû laïi vaán ñeà naøy ôû moät quyeån khaùc.
Nhö theá laø chuùng ta ñaõ ñaùnh moät voøng chaân trôøi tuy mau leï nhöng coøn goõ vaøo nhöõng nôi daãn ñaàu caû, tröø coù trieát ñaõ noùi nôi khaùc vaø seõ coøn noùi nhieàu nöõa, neân ôû ñaây ít baøn, coøn thì xaõ hoäi, taâm lyù, nhaân taâm, ñöôøng loái toå hôïp v.v.. ñeàu ñaõ ñöôïc nhìn cai quaùt vaø chuùng ta nhaän ra raèng xeùt veà chi tieát thì chuùng ta hoïc ñöôïc nhieàu saøng khoân laém laém. Vôùi voøng chaân trôøi ñoù chuùng ta ñaõ gaët haùi ñöôïc bieát bao ñieàu ôn ích phong phuù, thieát yeáu, nhöng veà toaøn dieän vaãn thieáu moät moái nhaát quaùn ñeå xaâu laïi ñaëng laøm neân moät chuû ñaïo. Do leõ ñoù chuùng ta laïi phaûi trôû veà vôùi Vaên Toå, vôùi leã gia tieân ñeå cöùu xeùt nghieâm tuùc. Caâu hoûi ñaàu tieân laø ñeán giai ñoaïn môùi naøy trieát lyù gia tieân coù trôû thaønh söï caûn böôùc khai phoùng chaêng. Bôûi leõ gia tieân laø tinh hoa cuûa chöõ Hieáu, maø Hieáu laø moät caùi ñaø chaén böôùc tieán maø khoa taâm lyù hieän ñaïi keâu laø paternalisme. Vôùi chöõ naøy chuùng ta ñuïng chaïm ñeán moät vaán ñeà nhieâu kheâ nhaát. Ngoaøi nghóa thoâng thöôøng laø kieåu caùch cha chuù, coi reû ngöôøi ñôøi thì chöõ ñoù coù hai nghóa nöõa: moät laø quyeàn löïc thaùi quaù cuûa meï cha nhö moät söï caûn ngaên cho vieäc trieån nôû con caùi caû veà moïi phöông dieän, ta goïi ngaén laø phuï chuyeân. Thöù ñeán phuï chuyeân chæ laø bieåu loä nhoû cuûa moät vaán ñeà to lôùn hôn nhieàu, ñoù laø tìm cho quyeàn bính moät neàn moùng môùi. Chuùng ta seõ baøn veà hai vaán ñeà naøy trong 2 trieät sau.
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh