5. Leã Gia Tieân Treân Ñöôøng Khai Phoùng
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
a. Nhöõng ñôït khai phoùng
Qua maáy chöông treân chuùng ta ñaõ nhaän ra raèng leã gia tieân beân Vieãn ñoâng mang theo aán tích moät cuoäc bieán caûi nhaân vaên vó ñaïi: ñem neàn moùng vaên hoùa ñaët vaøo nhaân tính con ngöôøi, vì ñoù maø leã gia tieân khoâng coøn laø moät nghi leã thuoäc thôøi kyø baùi vaät nöõa, nhöng ñaõ trôû thaønh trung taâm cho moät neàn trieát lyù nhaân sinh linh ñoäng, laøm xi maêng xaây ñaép caùc xaõ hoäi Vieãn ñoâng. Chuùng ta cuõng ñaõ thaáy caùc xaõ hoäi Taây aâu vì thieáu moät cuoäc caõi bieán ñoù maø ñaõ ñöa ra nhöõng yù heä thieáu tình ngöôøi nhö trong caùc chuû nghóa caù nhaân beân theá giôùi töï do hoaëc chuyeân cheá kieåu Coäng saûn. Neàn giaùo duïc duy lyù ñoù ñaõ laø caên nguyeân gaây neân nhöõng ñau thöông cho daân nöôùc chuùng ta nhö ñaõ baøn ôû chöông ba vaø boán. Ñieàu ñoù giôùi trí thöùc AÂu taây (thöù ñaïi, nghóa laø möôi laêm ngöôøi yù thöùc hôn heát) ñaõ nhaän ra, vaø ñang gaéng coâng tìm caùch thaûi boû trieát hoïc cuõ, ñeå ñi tìm moät neàn trieát hoïc môùi coù tính chaát nhaân ñaïo hôn. Vì theá maø chuùng ta ñaùnh moät voøng chaân trôøi vaên hoùa xuyeân qua caùc nöôùc coù lieân heä vôùi ta, ñeå tìm hieåu xem hoï ñang ñi tôùi ñaâu, vaø lieäu trieát lyù gia tieân chuùng ta coù coøn hôïp vôùi giai ñoaïn khai phoùng môùi naøy khoâng?
Ñeå coù moät yù nieäm roõ reät veà nhöõng laõnh vöïc khai phoùng, chuùng ta neân chia ra ba ñôït laø:
1. Kinh taøi,
2. Theå cheá veà chính trò vaø caùc toå chöùc khaùc,
3. Vaên hoùa thuoäc tinh thaàn.
Tröôùc heát ôû haï taàng kinh teá vaø taøi chính, kyõ ngheä hoùa, thì coù leõ moïi ngöôøi ñeàu ñoàng yù ôû ñôït naøy: khoâng ai laø khoâng mong muoán moät cuoäc kyõ ngheä hoùa mau leï ñeå naâng cao möùc soáng, chuùng ta khoâng caàn thaéc maéc, chæ vieäc mua maùy veà trang bò caùc cô xöôûng, ñoàng thôøi sai ngöôøi ñi hoïc, thueâ kyõ sö ngoaïi quoác trong luùc chöa ñaøo luyeän chuyeân vieân kòp.
Khai phoùng ôû ñôït naøy raát quan troïng, nhöng töông ñoái deã daøng khi xeùt veà phöông dieän höôùng tieán. Caùi khoù thuoäc veà nhaân söï vaø kinh taøi chöù khoâng veà chieàu höôùng.
Leân ñeán trung taàng thuoäc ñònh cheá, chính trò ngoaïi gaio, caùc qui cheá v.v... thì phaàn lôùn neân theo Taây, vì thöïc ra Taây ôû ñaây coøn laø Taây trung coå nhöng ñaõ trôû thaønh theå cuûa quoác teá hôïp cho ñôøi soáng cô khí hoùa hieän nay roài. Ngoaïi tröø moät vaøi theå cheá ñaëc tröng nhö xaõ thoân thì caàn khaûo cöùu nhieàu nôi hôn. Ngaøy nay khoâng coøn theå giöõ y nguyeân xaõ thoân nhö tröôùc, nhöng caàn ñaët maïnh moái giao lieân vôùi thò thaønh ñeå ñi theo nhòp quoác teá laø nhòp ñi leân maïnh cuûa thò daân: Nöôùc Phaùp 63,9% laø thò daân, nöôùc Anh 75%, nöôùc Ñöùc 80%. Roài nöôùc ta cuõng phaûi vöôït qua giai ñoaïn quaõng 15% hieän taïi... Ñoù laø ñaø baét buoäc do söï phaùt trieån kyõ ngheä. May chaêng chuùng ta giöõ ñöôïc ít nhieàu tinh thaàn xöa. Trong moät soá baùo Mai (thaùng 10-12-1966) coù noùi ñeán xaõ thoân Nhaät Baûn coøn giöõ ñöôïc nhieàu tinh thaàn cuõ song song vôùi ñaø ñi leân cuûa kyõ ngheä hoùa laø nhôø chính saùch giaûi toûa kyõ ngheä ra khaép nöôùc, neân thôï thuyeàn khoâng bò böùng ra khoûi gia ñình ra khoûi xaõ thoân. Ñoù cuõng laø moät kinh nghieäm ñaùng löu taâm. Tuy nhieân, noùi chung thì ngaøy nay phaàn nhieàu ñoàng yù veà vieäc thaâu nhaän vaên minh khi hieåu vaên minh laø cô khí vaø theå cheá.
Coøn ñôït thöù ba laø Vaên hoùa thuaàn tuùy thì haàu chaéc phaûi ñi tôùi toång hôïp Ñoâng Taây. YÙ kieán baûo coå khoâng coøn theá löïc nöõa, khoûi caàn baøn tôùi. Ñeán nhö yù kieán caáp tieán duy taân cho raèng muoán tieán boä caàn phaûi thaâu nhaän vaên hoùa Taây aâu nhö moät toaøn khoái baát khaû phaân ly: nhaän caû hay boû caû chöù khoâng theå noùi truyeän hoàn Ñoâng xaùc Taây ñöôïc. YÙ kieán naøy cuõng khoâng coøn ñöùng vöõng vì moät ñaøng chuùng ta thaáy söï phaùt trieån kinh teá xuaát hieän trong nhieàu cheá ñoä khaùc nhau: quaân chuû Nhaät baûn, quaân chuû laäp hieán Anh, Coäng saûn Nga... nghóa laø kyõ ngheä hoùa khoâng thieát yeáu gaén lieàn vôùi moät chính theå duy nhaát neân cuõng khoâng boù buoäc theo moät neàn vaên hoùa duy nhaát. Ñaøng khaùc nhöõng ngöôøi chuû tröông duy taân ñaõ chöùng toû söï baát löïc kieán taïo ra moät neàn chuû ñaïo Giaø moàm hoâ hoaùn theo Taây nhöng ñaâu laø ñaïo lyù cuûa Taây aâu ñeå maø tuaân theo? Bôûi vì khi noùi ñeán vaên hoùa thì Taây aâu coù raát nhieàu giaù trò taûn maùt vôùi moät yù höôùng chung nhau: ai cuõng noùi phaûi thieát laäp moät tình huynh ñeä phoå bieán tinh thaàn kính aùi, toân troïng laãn nhau, Ñoâng Taây boå tuùc, toång hôïp khoa hoïc vôùi ñaïo ñöùc... Nhöng ñoù môùi chæ laø höôùng raát ít giaù trò trong trieát lyù vì ñoù chæ laø nguyeän voïng ai cuõng suyùt soaùt mong moûi vaø noùi leân ñöôïc. Nhöng laøm caùch naøo ñeå tôùi muïc ñích kia môùi laø vaán ñeà quan troïng vaø trieát lyù chaân thöïc naèm trong laøm caùch naøo, chöù raát ít trong yù höôùng, neân khoâng theå chæ ñaët quan troïng trong caùc giaûi phaùp, trong caùc yù heä ñöôïc ñöa ra. Vaø moïi ngöôøi ñeàu nhaän ñònh raèng caùc yù heä ñaõ thaát baïi heát. Vaø söï thaát baïi ñoù hieän ñang xaûy ra treân nöôùc Vieät nam vaãn ñöôïc goïi laø "ngaõ ba gaëp gôõ cuûa neàn vaên hoùa". Ngaøy nay söï gaëp gôõ ñoù hieän hình leân nhö moät thöïc theå coù xöông maùu: maùu thaät cuûa haøng traêm chieán só ngaõ guïc moãi ngaøy, khoâng phaûi ñeå giaønh ñaát maø thoâi, nhöng tröôùc heát vaø treân heát laø vì söï ñuïng ñoä cuûa caùc yù heä, caùc neàn vaên hoùa. Cuõng laø moät dòp cöù goïi laø may ñi ñeå chuùng ta chöùng kieán moät söï thaät hieån nhieân raèng vaên hoùa khoâng phaûi laø truyeän maây goù, nhöng laø truyeän coù thöïc, vaø khi noù trôû mình, noù ñuïng chaïm thì maùu chaûy thòt rôi. Vaäy taïi sao giôùi trí thöùc trong nöôùc khoâng tìm laáy moät ñöôøng loái thoáng nhaát ñeå traùnh khoûi can qua? Thöa raèng cho tôùi nay chöa theå coù ñuû thôøi giôø vaø an tónh maø laøm vì ñoù laø truyeän daøi hôi, ñoøi treân caû haøng chuïc naêm suy nghó lao lung. Nhöng neáu khoâng kieán taïo ñöôïc moät chuû ñaïo thì khoù thoaùt ra khoûi caûnh ñau thöông. Vì theá maø chuùng ta phaûi coá gaéng laøm laáy, nhöng nhôø caùc döõ kieän cuûa Taây aâu. Trong yù höôùng ñoù baây giôø chuùng ta ñi thaêm caùc nöôùc lieân heä vôùi ta hôn heát ñeå thaâu thaäp nguyeân lieäu.
Saigoøn ngaøy 25/03/1967
Rev. Löông Kim Ñònh