3. Qua Traøo Thöïc Daân
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan
a. An Thoå
Vuõ truï Vieät Nam laøm baèng trôøi che vaø ñaát chôû. Trôøi neùt doïc, ñaát neùt ngang, doïc ngang giao nhau laøm thaønh thaäp töï nhai +. Ñaët thaäp töï nhai nghieâng ra thaønh chöõ Ngheä. Ñaët leân treân chöõ ngheä boä ñaàu thì thaønh chöõ Vaên. Nhöng Vaên ôû ñaây khoâng ñöôïc hieåu laø vaên chöông, song laø Vaên Toå maø kinh ñieån hay giaûi nghóa laø noùi goïn, noùi bieän baïch ra thì trôøi vôùi ñaát giao nhau ñeå laøm neân toå tieân muoân vaïn "Duy Thieân ñòa vaïn vaät phuï maãu" Kinh thö Thaùi tueä caâu 3. Hieåu nhö vaäy thì Vaên môùi ñaùng thôø. Khi ngöôøi Vieät Nam thôø tieân toå thì cuõng chính laø thôø Vaên Toå töùc laø thôø Trôøi thôø Ñaát. Vaø trôøi ñaát cuõng khoâng phaûi xa xaêm nhöng laø trôøi che ñaát chôû thieát caän ñeán mình, taøng aån ôû thaân taâm mình.
Vì theá hai chöõ trôøi che ñaát chôû mang moät yù nghóa thaâm thieát cuï theå trong vuõ truï quan cuûa ngöôøi Vieät Nam. Vì trong ñoù con ngöôøi ñöôïc quan nieäm nhö thaäp töï nhai nghóa laø giao ñieåm cuûa ñaát trôøi. Ñaây khoâng laø moät ñònh nghóa vaên chöông suoâng nhöng laø bieåu loä moät noäi dung ñaõ thöïc hieän baèng theå cheá coâng ñieàn vôùi leã gia tieân. Hai theå cheá ñi ñoâi y nhö ñaát vôùi trôøi gaëp nhau nhö chöõ Vaên ôû trong Vaên Toå vaäy.
Cho neân khoâng moät ngöôøi naøo khoâng coù phaàn ñieàn ñeå laøm ñaát chôû cuõng nhö ñöôïc thôø tieân toå ñeå laøm trôøi che. Do ñoù caû hai yeáu toá ñeàu mang moät yù nghóa linh thieâng. Ñaïo thôø Trôøi do vua chuû teá thì phaàn uy linh ñaõ boäc loä roõ raøng. Ñeán nhö ñaïo thôø Thaàn Ñaát (Thaønh hoaøng) do daân laøng ñaûm nhieäm maëc daàu khoâng oai phong loäng laãy baèng, nhöng khoâng thieáu phaàn linh thieâng. Phaàn linh thieâng ñoù ñöôïc bieåu thò ngay trong chöõ Xaõ laø ñaïo teá Thoå Thaàn keùp bôûi boä Thò chæ linh thieâng vaø boä Thoå thaønh ra chöõ Xaõ.
OÂng Paul Mus cuõng nhö nhieàu hoïc giaû Taây AÂu phaân bua raèng ñoù khoâng laø caùi troø chôi taùn suoâng, nhöng chính laø moät thöïc theå, moät quan nieäm veà Ñaát ñaày aép tình ngöôøi, hoàn ngöôøi, raát nhieàu ngöôøi vaø maëc daàu ñaõ cheát nhöng vì "söï töû nhö söï sinh, söï vong nhö söï toàn: phuïng söï ngöôøi cheát nhö laø coøn soáng ngöôøi ñaõ qua ñi nhö coøn toàn taïi" neân cuõng coøn quan troïng nhö ngöôøi soáng. Vì theá phaàn linh thieâng cuûa ñaát noåi vöôït hôn phaàn vaät chaát. Ngöôøi thoân daân raát aùi ngaïi baùn ñaát höông hoûa laø do ñoù. Vì vôùi hoï Ñaát coù moät noäi dung khaùc haún. Vôùi Taây AÂu ñaát laø ñaát. Vôùi ngöôøi Vieãn Ñoâng, Ñaát khoâng nhöõng laø ñaát nhöng coøn laø caùi gì chaát chöùa ñaày linh thieâng, vì ñaát laø cuûa ngöôøi soáng maø cuõng laø cuûa ngöôøi cheát. Ngöôøi soáng naém giöõ ñaát caùch traù hình, coøn linh hoàn tieân toå naém giöõ caùch voâ hình. Caùi quan nieäm ñoù ngöôøi duy lyù coù theå cho laø thaàn bí. Tuy nhieân chính noù ñaõ laø moät yeáu toá ñem laïi söï quaân bình kinh teá cho xaõ hoäi Vieät Nam hôn haún caùc xaõ hoäi Taây AÂu veà tröôùc. Vì theo quan nieäm ñoù thì phaûi coù chính saùch quaân phaân taøi saûn sao cho ai cuõng ñöôïc laøm ngöôøi nghóa laø coù moät mieáng "ñaát chôû" thöïc söï ñeå ñoái ñaùp vôùi "trôøi che" cuõng thöïc söï ñöôïc bieåu loä baèng ñaïo cuùng toå tieân. Vaø vì theá moãi ngöôøi Vieät Nam khi teà töïu laïi ñaëng teá Thoå Thaàn thì thöïc söï hoï laø moät nhaø tö teá, coù noäi dung cuï theå, nghóa laø hoï coù laøm chuû moät mieáng ñaát thöïc söï neân caàn ñöôïc teá, vì ñaát naøo cuõng coù quæ coù thaàn. Laïi khi noùi ngöôøi daân phaûi caàm binh khí ra ñaùnh ñuoåi quaân xaâm laêng taøn phaù "xaõ taéc", thì hoï hieåu thaám thía töø maûnh vöôøn cuûa hoï daâng leân: nöôùc laø cuûa hoï cuõng nhö laø nhaø cuûa hoï vaäy.
Ñoù laø chính saùch ñaõ ñöôïc thi haønh cuøng vôùi leã gia tieân ngay töø ngaøy khai quoác. Tuy söï aùp duïng tuøy thôøi maø ñaït ñoä coâng baèng nhieàu ít coù khaùc nhau, nhöng coøn nguyeân lyù vaø aùp duïng thì coù ngay töø ñaàu. Cho ñeán khi ngöôøi Phaùp ñaët neàn ñoâ hoä thì daàn daàn phaù vôõ caùi "vuõ truï" nhaân sinh ñoù.
Chuùng ta haõy laáy naêm 1940 laøm cöù, vì laø naêm coù maáy thieân khaûo cöùu coâng trình cuûa oâng Gourou maø oâng Paul Mus duøng trong quyeån "Vietnamese Sociologie d'une guerre". Theo ñoù ta coù theå nhaän ra aûnh höôûng cuûa ngöôøi Phaùp ñaõ ñem söï baát bình saûn vaøo nöôùc ta ra sao. Haõy caên cöù treân tæ soá ruoäng coâng ñieàn cuûa ba mieàn laøm cöù:
ÔÛ Trung vì laø mieàn thuoäc nhaø Vua aûnh höôûng ngöôøi Phaùp töông ñoái ít, neân coøn giöõ ñöôïc tæ soá ruoäng coâng ñieàn cao nhaát laø 26% trong toång soá ruoäng canh taùc. OÂng Gourou nhaän xeùt coù nôi moãi suaát ñinh ñöôïc tôùi ba maãu.
Ñaát Baéc tuy theo hieäp öôùc 1884 goïi laø Baûo Hoä, nhöng trong thöïc teá ngöôøi Phaùp ñaõ bieán daàn thaønh thuoäc ñòa, neân coøn ñöôïc coù 20%.
Ñeán nhö Nam laø thuoäc ñòa thöïc söï, xaõ thoân laïi ñöôïc thaønh laäp chænh teà nhö ngoaøi Baéc, neân soá ruoäng coâng truït xuoáng coøn 2,5% (Mus 240).
Ñeán nhö ruoäng tö ñieàn phaân chia caøng cheânh leäch: trong Nam cöù 15 ngöôøi môùi coù moät ñieàn chuû, ngoaøi Baéc thì cöù 6 hoaëc 7 ngöôøi coù moät ñieàn chuû, hieåu laø coù ruoäng rieâng, coøn ruoäng coâng thì ai cuõng coù phaàn (noùi chung). Ruoäng ñaát vì theá bò chia ra nhöõng maûnh quaù nhoû töø 1 saøo ta trôû leân ñeán ba maãu (loái 1 ha). Xeùt veà phöông dieän canh taùc hieän taïi thì ñoù laø moät trôû löïc cho vieäc cô khí hoùa, ñoøi phaûi coù nhöõng dieän tích töøng chuïc Ha trôû leân. Nhöng veà ñaøng xaõ hoäi thì vieäc phaân chia chi li kia ñaõ noùi leân tính chaát bình ñaúng kinh teá thöïc thi ñeán cao ñoä, cho neân xeùt veà coâng theå thì ngheøo ñoä cöïc khoå, nhöng ngheøo theo coâng theå nghóa laø khoâng ai ñeán ñoä nhö thôï thuyeàn Taây AÂu phaûi baùn mình vì khoâng coøn gì khaùc ngoaøi mình ñeå baùn. Le travailleur europeùen reùduit "aø se vendre volontairement parce qu'il ne lui reste rien d'autrui". (Mus 106). Ngöôøi Vieät Nam ngheøo nhaát ít ra cuõng coøn vaøi saøo coâng ñieàn.
Trong Nam soá ngöôøi ñaõ giaàu thì giaàu töøng traêm ngaøn maãu, coøn ñaïi ña soá thì toaøn laø taù ñieàn, gioáng vôùi noâng noâ Phaùp (noùi veà giaàu ngheøo, chöù veà töï do thì noâng noâ Taây AÂu khoå hôn taù ñieàn voâ keå, thí duï khoâng coù quyeàn boû chuû naøy sang chuû kia): ñaát tö ñaõ khoâng coù maø ruoäng coâng cuõng khoâng, ta chæ xem vaøo vaøi con soá sau:
Ñang khi ñaïi ñieàn chuû (50 Ha trôû leân) chæ coù 9,6% soá ngöôøi laïi chieám 65% soá ruoäng.
Coøn 48% trung ñieàn chuû (5-50 Ha) vôùi 32% soá ruoäng.
Coøn soá tieåu ñieàn chuû (töø 5 Ha trôû xuoáng) coù loái 38% toång soá daân laïi chæ chieám ñöôïc 3,3% dieän tích.
Söï cheânh leäch quaù ñaùng naøy roõ reät do aûnh höôûng cuûa nöôùc Phaùp. Ta haõy nhìn sang nöôùc Phaùp vaøo loái naêm 1930, 94% daân soá Phaùp giöõ 8% lôïi töùc quoác gia ñang khi 5% giöõ 20% coøn laïi 1% giöõ tôùi 72% (Theo Grandeur et Deùcadence des Civilisations. Edit. Payot. p.220)
Söï cheânh leäch ñoù caøng trôû neân traàm troïng vì chính saùch thueá khoùa caên cöù treân ñoàng baïc Ñoâng Döông leân xuoáng theo giaù thò tröôøng quoác teá, töùc khoâng keå chi ñeán luùa gaïo, neân nhieàu laàn ñaõ vöôït quaù möùc chòu ñöïng cuûa thoân daân raát xa. ÔÛ laøng toâi vaøo moät naêm naøo ñoù (töø 1940-1943) soá ruoäng moãi Ñinh laø 4 saøo (loái 1/7 Ha) gaët haùi xong xuoâi ñöôïc 24 thuøng, moãi thuøng baùn 0$12. Baùn heát ñi môùi ñöôïc coù 2$88. Theá maø söu thueá laø 4$66 coøn thieáu 1$68 hay laø 14 thuøng nöõa môùi ñuû noäp thueá...
Ñoù laø naêm teä nhaát, thöôøng thì taát nhieân khoâng ñeán noãi ñoù, nhöng trung bình thì söu thueá ñaõ chieám suyùt soaùt nöûa soá hoa lôïi. Chính saùch thueá khoùa ñoù ñaõ dìm noâng daân xuoáng caùi hoá baàn cuøng vöôït xa caùc trieàu ñaïi tröôùc.
Vì söï giaàu ngheøo caøng ngaøy caøng trôû neân saâu roäng nhö theá neân aûnh höôûng sang vieäc hoïc haønh. Trong khi Nho hoïc coøn thònh: vieäc ñi hoïc raát ít toán keùm, haàu khoâng laøng naøo khoâng coù vaøi ba oâng ñoà taïi choã, thì soá ngöôøi ñi hoïc töông ñoái ñoâng maø vì cuøng theo moät loái bình daân chung cho Vieãn Ñoâng: 25 nhaø coù moät tröôøng goïi laø Thuïc, 500 nhaø thaønh moät ñaúng coù tröôøng goïi laø Töôøng, roài ñeán 2,500 (coù saùch noùi laø 12,500) coù Töï, ôû kinh ñoâ coù Hoïc. (Xem Phuøng Höõu Lan - AÙi. 260).
Ñoù laø vaøi con soá chaéc khoâng ñöôïc baûo ñaûm laém khi xeùt xuyeân qua nhieàu nôi, nhieàu thôøi ñaïi. Nhöng noùi chung nhieàu hoïc giaû coâng nhaän neàn hoïc vaán Vieãn Ñoâng xöa vöôït xa xaõ hoäi Taây AÂu ngay caû veà soá löôïng.
Ñoù laø ñaïi ñeå vaøi neùt veà söï bình ñaúng kinh teá cuûa ta troåi vöôït xa xaõ hoäi Taây AÂu. Vaø oâng Mus (254) ñaõ coù theå vieát: "Ñaïi ñieàn chuû laø do ngöôøi Phaùp ñöa vaøo Vieät Nam" (La grande proprieùteù seùquelle de l'occupation francaise). Ñaây coù theå laø moät ñeà taøi cho cao hoïc tìm so saùnh quan nieäm coâng theå (notion comunautaire de proprieùteù) cuûa Vieãn Ñoâng vôùi quan nieäm tuyeät ñoái veà taøi saûn cuûa Taây AÂu ñeán heát theá kyû 19, (droit absolu de proprieùteù). Ñaây laø moät theå cheá then choát nhaát trong vieäc giaûi phoùng con ngöôøi maø xöa nay ít ai ñeå yù hay coù löu taâm thì so saùnh laïi xoâ boà. Caàn so saùnh caùch khoa hoïc môùi nhaän ra tính chaát bình ñaúng kinh teá cuûa ta troåi vöôït.
Trong baøi toång quaùt naøy chæ nhaèm ñöa ra vaøi con soá tieâu bieåu ñeå gôïi yù veà moät chính saùch "ñaát chôû" cuûa Vieät Nam xöa ñaõ bò phaù vôõ laøm cho maát yù nghóa hai chöõ "an thoå" maø ngöôøi Vieät Nam coù theå hieåu moät caùch töø cuï theå leân ñeán nghóa sieâu hình taâm linh ñeàu thaät caû nhöng khi aûnh höôûng Taây AÂu lan tôùi ñaâu thì caâu "an thoå" maát yù nghóa tôùi ñoù. Coù phaàn thoå ñòa ñaâu nöõa ñeå maø an vui laïc nghieäp, cuõng nhö "an baàn laïc ñaïo"? Ñaõ khoâng an thoå thì ñoân hoà nhaân theá naøo?