2. Nhöõng AÂm Vang
cuûa Baøi Vò Vaên Toå
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan
c. Xaõ Hoäi Vaø Chính Trò
Yeáu toá thöù hai gaén lieàn vôùi vieäc thôø tieân toå xöa ñaët ra moät khoù khaên thuoäc xaõ hoäi chính trò nhö sau: ñoù laø söï phaùi quyeàn quí giöõ rieâng cho mình ñaëc aân thôø toå tieân, vì theo hoï chæ coù toå tieân hoï môùi ñaùng thôø, bôûi thuoäc doøng maùu thaàn linh, coøn thöù daân vaø noâ leä laø doøng maùu heøn, thì khoâng ñaùng thôø cuùng. Vì ñoù maø xöa kia beân La Hi cuõng nhö beân Trung Hoa coå ñaïi chæ haøng quí toäc môùi coù quyeàn thôø cuùng toå tieân. Ñieàu naøy raát quan troïng vì coù quyeàn cuùng teá toå tieân töùc cuõng laø coù quyeàn laøm coâng daân vôùi caùc quyeàn lôïi theo sau nhö coù phaàn ñieàn coù quyeàn ñöùng teân trong vaên töï mua baùn, ñi hoïc, laøm quan... vì theá neân phaùi quyeàn quí khoâng chòu môû roäng vieäc teá gia tieân... Neân soá ngöôøi ñöôïc cuùng chæ suyùt soaùt laø 10 phaàn traêm chaêng. Tuy soá cuûa hoï raát ít nhöng nhôø vaøo söï aên hoïc, söï khoân kheùo cuûa hoï cuõng nhö trình ñoä voâ thöùc cuûa ñaïi chuùng maø hoï naém ñöôïc quyeàn ñieàu khieån trong nöôùc. Nhöng ñeán moät luùc naøo ñoù khi taâm thöùc con ngöôøi ñaõ ñöôïc khai môû ñuû thì daân chuùng daàn daàn nhaän chaân ra söùc maïnh cuûa mình cuõng nhö nhöõng ñaëc aân cuûa phaùi quyeàn quí chæ laø döïa treân nhöõng lyù leõ huyeàn hoaëc. Ñaõ theá, giôùi cai trò laïi bò yeáu daàn do söï phaân taùn vì yù heä giaèng co giöõa Höõu vaø Voâ, neân söï nhaát trí yeáu ñi vaø daàn daàn aûnh höôûng lan sang phaïm vi xaõ hoäi, ñeå roài cuoái cuøng gaây neân söï suïp ñoå cuûa xaõ hoäi nhö Egypte, Babylon, Assyrie, Meùsopotamie, Sumeùrie, Khmer... taát caû ñeàu coù söï thôø toå tieân, nhöng luoân keøm theo söï phaân chia ra giai caáp thoáng trò vaø ñaïi chuùng noâ leä...
Vaø taát caû cuõng ñaõ suïp ñoå theo söï dieãn tieán maø söû gia Toynbee ñaõ phaùc hoïa nhö sau. Khi ñeán moät khuùc quanh cuûa lòch söû thì caùc neàn vaên minh ñeàu gaëp moät tình tieát môùi xuaát hieän nhö moät thaùch ñoá (Toynbee goïi laø challenge). Neáu luùc ñoù coù moät taâm hoàn saùng suoát tìm ra moät giaûi ñaùp giuùp cho neàn vaên minh löôùt qua ñöôïc maâu thuaãn ñi keøm thaùch ñoá noùi treân thì seõ bieán hoùa goïi laø: tieán hoùa: eùvolution, nhôø ñoù vaên minh seõ soáng maõi; coøn neáu khoâng tìm ra thì coù cuoäc caùch maïng reùvolution laøm cho neàn vaên minh cuõ suïp ñoå (break down), vaø luùc ñoù moät neàn vaên minh khaùc seõ sinh ra. Xuyeân qua 6 ngaøn naêm lòch söû kieåm chöùng ñöôïc, thì taát caû hôn 20 neàn vaên minh ñeàu ñaõ suïp ñoå (AÁn ñoä chæ coù moät phaàn ñöùng vöõng, chuùng toâi seõ baøn ôû dòp khaùc). Coøn laïi coù neàn vaên minh Vieãn Ñoâng laø duy nhaát toàn taïi, nhö giaùo sö Creel nhaän xeùt trong cuoán La Naissance de la Chine trg. 315 (Evolution et non Reùvolution)...
Vì khoâng coù caùch maïng ñaïp ñoå baøi vò thôø cuùng (reùvolution) neân leã gia tieân vaãn coøn, nhöng ñaõ bieán hoùa (eùvolution), nghóa laø ñoåi neàn taûng: thay vì ñaët ôû söï tin coù linh hoàn toàn taïi, vaãn gaén lieàn vôùi huyeát thoáng, thì ñaët sang neàn môùi laø Vaên Toå, tieáng Taây dòch laø Anceâtre parfait, töùc laø baûn tính ñoàng nhieân con ngöôøi. Nhö vaäy heã ai laø ngöôøi thì ñöông nhieân coù ñuû quyeàn ñöùng ra teá gia tieân. Maø vì quan nieäm nhaân baûn raát roäng neân ai cuõng nhö ai, ñeàu coù quyeàn laøm ngöôøi, neân gia ñình naøo baát cöù cuõng coù quyeàn laäp baøn thôø toå tieân. Leã gia tieân töø ñaáy heát coøn laø ñaëc aân daønh rieâng cho quí phaùi nhö xöa, nhöng môû roäng cho khaép moïi taàng lôùp vôùi caùc quyeàn lôïi ñi keøm theo noù: nhö quyeàn ñöôïc ñaët teân töï, vaø do ñoù quyeàn ñöôïc höôûng coâng ñieàn, quyeàn ñöôïc ñi hoïc, ñi thi laøm quan...
Chuùng ta nhaän ra taàm möùc quan troïng cuûa moät chöõ Vaên Toå. Chính caùi yù töôûng neàn moùng ñoù ñaõ chôû theo nguyeân lyù ñeå giaûi quyeát vaán ñeà raát nhieâu kheâ laø phaân chia giai caáp thaønh quí toäc vaø noâ leä (vì taát caû moïi ngöôøi ñeàu cuøng moät baûn tính ñoàng nhieân thì caên cöù vaøo caùi chi ñeå thieát laäp theå cheá noâ leä). Nhö theá vaán ñeà ñaõ ñöôïc giaûi quyeát treân bình dieän trieát lyù vaø theå cheá. Neáu trong thöïc teá ngöôøi ta vaãn coøn gaëp nhöõng vuï phaân chia giöõa chuû vaø noâ leä, thì ñoù chæ laø nhöõng tröôøng hôïp leû teû, caù nhaân, thöôøng do caên do kinh teá hoaëc chính trò, chöù khoâng phaûi vì lyù do trieát lyù, khi do trieát lyù thì phaûi coù theå cheá töùc laø nhöõng qui cheá ñöôïc luaät phaùp coâng nhaän vaø baûo ñaûm).
Ngöôïc laïi caùc neàn vaên hoùa khaùc vì thieáu moät cuoäc tieán hoùa ñöôïc bieåu loä qua chieác baøi vò Vaên Toå, neân ñaúng caáp vaãn coøn toàn taïi vôùi söï phaân ranh chuû noâ cuøng vôùi caùc ñaëc aân khaùc cho maõi tôùi theá kyû 19, vaø nay tuy AÂu taây ñaõ baõi boû cheá ñoä noâ leä, nhöng laø do thuùc baùch beân ngoaøi thuoäc kinh teá chính trò maø chöa tìm ra noåi neàn moùng trieát lyù, neân söï xoùa boû cheá ñoä noâ leä cuõng keùo theo raát nhieàu ñau thöông nhö naïn kyø thò chuûng toäc. Tuy leã gia tieân ñaõ bò tieâu dieät, nhöng neàn vaên minh môùi chöa ñöa ra ñöôïc moät neàn taûng khaùc ñeå giaøn hoøa giöõa Höõu vaø Voâ neân trong xaõ hoäi vaãn maëc nhieân tieáp tuïc chính trò phaân chia giai caáp vôùi caùc söï cheânh leäch baát coâng. Chính vì phaàn lôùn taïi thieáu neàn taûng ñoù maø Hi Laïp ñaõ laâm vaøo noäi chieán giöõa Parte vôùi Atheønes neân söï tieâu dieät, cuõng nhö ñeá quoác Roma suïp ñoå thì lyù do saâu xa chính vì thieáu söï giaøn hoøa giöõa phe Romulus moät beân vaø Sabin beân kia.
Bôûi vì nhöõng ngöôøi noâ leä chieám ñeán 90 phaàn traêm trong nöôùc, theá maø hoï khoâng ñöôïc coi nhö ngöôøi, khoâng coù toå quoác. Khaùc xa vôùi ngöôøi Vieät Nam ra traän ñaùnh ñuoåi quaân xaâm laêng ñeå baûo veä xaõ taéc thì laø baûo veä phaàn ruoäng ñaát cuûa mình, cuûa toå tieân mình, thaám nhuaàn khoâng nhöõng xöông maùu nhöng laø linh hoàn tieân toå. Theo quan nieäm Vieãn Ñoâng thì döôùi ñaát coøn nhieàu chaát thieâng hôn caû ôû treân (Mus 131). Vì theá maø vôùi ngöôøi Vieät Nam vong quoác coù moät taàm quan troïng raát saâu xa. Neáu xeùt theo danh töø thì:
Vong Quoác laø troác goác ñaát
Vong Thaân laø troác goác ngöôøi
Vong Baûn laø troác goác trôøi, ñaát, ngöôøi vôùi moät yù nghóa linh thieâng...
Nhöng vôùi ngöôøi Vieät Nam caû ba chöõ ñeàu ñi moät chieàu, vì quan nieäm ngöôøi daân bình quyeàn theo quan nieäm con ngöôøi khoâng phaân giai caáp vì taát caû tham döï vaøo quan nieäm ban tính ñoàng nhieân goàm ñaát trôøi ngöôøi ñöôïc bieåu loä trong baøi vaên toå, laø baøi vò bieåu loä cuoäc tieán hoùa xoùa nhoøa bôø coõi phaân ranh giöõa chuû vaø noâ, coi moïi ngöôøi nhö nhau, ñoù laø ñaïo nöôùc. Bôûi vaäy khi ngöôøi Vieät maø vong quoác thì khoù loøng traùnh khoûi vong thaân vaø vong baûn. Bôûi ñaáy coù nhöõng caâu gaây aâm vang laï luøng trong taâm thöùc ngöôøi Vieãn Ñoâng nhö "An thoå, ñoân hoà nhaân, coá naêng aùi". Noùi an thoå hieåu caû thoå ñòa vaät chaát laãn taâm tình truyeàn doøng noái doõi leân cho tôùi Vaên toå, roài töø ñoù toûa ra moái tình yeâu chaân thaønh xuoáng töù haûi. Chöõ An thoå nhö vaäy laø an taâm vaøo trong cung haønh Thoå cuõng laø toå tieân treân caùc toå chöùc ñaát, trôøi, ngöôøi, toaøn laø nhöõng yeáu toá phoå bieán chöù khoâng coù gì phaân ra chuû noâ nhö yeáu toá doøng toäc. Ñoù laø moät caùi may maén maø vaên hoùa Taây AÂu khoâng coù ñöôïc ôû ñôït caên baûn, laø vì ñaõ "khoâng xaåy ra moät cuoäc caùch maïng ñaët ra baøi vò thöù naêm laø Vaên Toå" neân vaãn keùo daøi caùi vaên hoùa vong taân (Xem laïi Nhaân baûn). Vì theá ngaøy nay neáu muoán traùnh naïn vong thaân thì nhieàu ngöôøi boù buoäc phaûi "vong quoác" theo nghóa töø boû caùi goác cuûa neàn vaên hoùa coå ñieån nhö voâ saûn AÂu Chaâu hieän ñang laøm vieäc vôùi thuyeát tam voâ. Vì neàn vaên hoùa ñoù keùo theo söï cheânh leäch kinh teá, keùo theo söï laøm khoâ heùo tình ngöôøi, khoù loøng gaây ñöôïc söï yeâu thöông chaân thöïc.
Ñoù laø vieäc teá vi khoù ñöôïc truy nhaän, nhaát laø noù raát phieàn taïp, nhöng söï thöïc laø theá, neân vaên hoùa Taây AÂu ñang traûi qua moät côn khuûng hoaûng töï neàn moùng, vaø coù tính caùch bi ñaùt. Bôûi moät beân neàn vaên hoùa ñaõ coù quaù laâu ñôøi (treân hai ba chuïc theá kyû) ñaõ trôû thaønh "daân toäc tính", nhöng chaúng may noù laïi laø vong thaân. Theá maø vong thaân naëng hôn vong quoác traêm ngaøn laàn, vì quoác gia daàu sao coù theå laø thuoäc ñòa dö, laø caùi gì beân ngoaøi luoân luoân chuyeån hoùa ñoåi thay. Chí nhö vong thaân laø caùi gì thieát ñeán taän coát tuûy cuûa con ngöôøi, maø söù maïng cuõng nhö cöùu caùnh cuûa moãi ngöôøi laø phaûi taän kyø tính: soáng cho ñeán cuøng cöïc taát caû chieàu roäng vaø chieàu saâu cuûa caùi tính baûn nhieân con ngöôøi. Cho neân moät nöôùc coù neàn vaên hoùa nhaân baûn tinh tuyeàn thì ñaáy laø moät aân hueä quí giaù man vaøn, khieán cho giôùi trí thöùc cuõng nhö vaên ngheä só chæ vieäc theo chieàu höôùng daân toäc caùch thoâng minh thì chaéc chaén seõ gaëp hoàn con Ngöôøi muoân thuôû, vaø taùc phaåm cuûa hoï seõ coù khaû naêng laøm rung ñoäng tình töï con ngöôøi döôùi baát cöù chaân trôøi naøo... Ñoù chính laø caùi maùy maén cho nöôùc ta: nôi söï thôø cuùng toå tieân chæ laø khôûi ñieåm daãn ñeán tình huynh ñeä phoå bieán.