1. Coù Hoàn Nöôùc khoâng
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan
b. Nhöõng ñôït hoàn nöôùc
Ñaáy laø nhieäm vuï cuûa theá heä naøy phaûi khôûi coâng. Toâi duøng chöõ khôûi coâng vì noù bao haøm raát nhieàu coâng taùc naëng nhoïc, nhö phaùc hoïa moät chöông trình hoaït ñoäng caân ñoái vôùi tyû leä quan troïng vaø coá coâng theo ñuoåi. Khoâng nhö theá thì hoàn caøng bieàn bieät xa bay, vaø caùi hoá giöõa nhöõng hoàn voïng ngoaïi moät beân vaø coâ hoàn chaùo luù moät beân caøng ngaøy caøng môû roäng.
Thí duï beân coâ hoàn baûo hoàn nöôùc ñaäu ôû caùi aùo thuïng, ôû leã gia tieân, ôû vieäc khoâng khieâu vuõ, thì laøm sao nhöõng ngöôøi trí thöùc taân tieán chòu lyù: leã gia tieân coù ngay töï beân Roma, coøn aùo thuïng ñaõ trôû thaønh troø rieãu côït töø khuya roài, töø ñôøi moà ma cuûa tuaàn baùo "Ngaøy nay", "Phong hoùa"... maø cho ñeán nay nhieàu baùo vaãn coøn ngoan ngoaõn coùp laïi... Cho neân caøng coå voõ hoàn nöôùc, caøng coå voõ daân toäc tính thì hai bôø caøng ran xa, maëc daàu thieän chí giuùp nöôùc cuûa ñoâi beân coù thöøa.
Coù thieän chí taïi sao laïi thaát baïi? Thöa vì hai beân ñaõ boû qua moät vieäc laø chaúng coøn ai ñaøo saâu nöõa, maø taát caû chæ baùm vaøo nhöõng caùi beân ngoaøi thì choái hoàn nöôùc hay quyeát coù hoàn ñeàu voâ ích. Hoàn ñaâu coù naèm trôø trôø beân ngoaøi nhö theá. Kinh Dòch noùi raát ñuùng laø hoàn khoâng ôû nôi naøo "Thaàn voâ phöông" khoâng ôû trong caùi aùo khaåu, cuõng chaúng coù caùi lö höông hay leã gia tieân... maø neáu ñaõ phaûi coù choán coù nôi nhö theá thì heát laø hoàn cuøng laém laø caùi phaùch, caùi vía, chöù hoàn thaät coù ôû trong caùi gì ñaâu, nhöng laø baøn baïc khaép nôi, khoâng ñaäu khoâng ôû... phaûi coù caûm tình, phaûi cung kính môùi nhaän ra trong nhöõng caùi teá vi maét thöôøng khoâng thaáy ñöôïc. Chaúng haïn cuõng laø tieáp khaùch caû, ngöôøi Phaùp cuõng nhö ngöôøi Anh ñeàu daønh ra moät canh phoøng trang hoaøng chöõng chaïc. Ñoù laø moät söï kieän suyùt soaùt ñaâu maø chaû theá, neáu ta döøng laïi ôû ñaáy thì hai ñaøng coù thaáy chi khaùc nhau ñaâu cuõng baøn, cuõng gheá, cuõng thuoác laù. Nhöng khi ñi saâu vaøo seõ nhaän ra lyù do taïi sao cuõng laø phoøng khaùch maø ngöôøi Anh keâu laø phoøng ngoài (sitting room) vì trong thöïc teá ngoài chieám choã nhieàu hôn hay noùi ñuùng hôn nhöõng caâu noùi ñöôïc trao ñoåi theo moät nhòp ñoä coøn ñeå keõ hôû cho yù thöùc ñöôïc söï mình ñang Ngoài... Trong khi beân Phaùp thì goïi laø phoøng noùi (parloir) thaät laø ñuùng, cuõng nhö Quoác Hoäi goïi laø Parlementaire (choã ñeå noùi), vaø caøng tieán xuoáng maïn nam nöôùc Phaùp, nhaát laø sang ñeán nöôùc YÙ thì caøng thaáy ñuùng laø parloir. Moät söï vieäc beù nhoû ñoù coù theå laøm khôûi ñieåm cho moät cuoäc so ño giuùp cho nhaän ra bieát bao caùi khaùc nhau. Cuõng laø traùnh nhau caû maø beân Phaùp traùnh beân maët, beân Myõ traùnh beân traùi. Vaøo nôi toân nghieâm thì beân AÛ Raäp truït giaày, beân AÂu chaâu boû muõ. Beân ta toân kính thì chaép tay tröôùc ngöïc, beân Taây raát nhieàu linh muïc quì goái cuùi ñaàu tröôùc töôïng Ñöùc Nöõ Trinh maø hai tai baét sau löng v.v...
Ñoù laø nhöõng caùi khaùc töø beân ngoaøi, vaø thöïc ra hoàn khoâng ôû trong nhöõng caùi tæ mæ nhoû moïn ñoù. Tuy nhieân ñoù coù theå laø nhöõng daáu ñaëc tröng ñeå daãn tôùi choã nhaän ra hoàn, vaø nhöõng ngöôøi chòu ñeå taâm nghieân cöùu chaúng haïn nhaø taâm lyù hoïc ngöôøi Ñöùc, oâng Wundt, ñaõ vieát ñöôïc 10 quyeån veà "taâm lyù caùc daân toäc" (Psychologie des peuples, 1900-1920). Neáu theo göông ñoù maø chuùng ta chòu ñeå taâm nghieân cöùu cuõng seõ tìm ra hoàn daân toäc. Trong taäp naøy toâi chæ laáy coù moät thí duï laø leã gia tieân nhö seõ baøn sau. ÔÛ ñaây toâi chæ muoán nhaán maïnh moät ñieåm laø neáu chuùng ta khoâng ñi saâu vaøo thì duø coù thieän chí maáy cuõng khoâng ñuû phaùc hoïa ra moät saùch löôïc coù hy voïng thaønh ñaït, khoâng ñuû khaû naêng huù hoàn nöôùc trôû laïi. Chaúng haïn moãi khi noùi ñeán daân toäc tính hoaëc hoàn nöôùc thì laïi thaáy nhöõng lôøi ñaû kích gaùi ñieám, saùch daâm oâ, ñoài phong baïi tuïc, loái aên maëc hoaëc cö nguï naøy noï... Baáy nhieâu chæ toå gaây neân trong nhoùm coù khuynh höôùng phoùng khoaùng moät aán töôïng veà caùi gì khaéc nghò, tieâu cöïc, caøu nhaøu, ñoâi khi khoâng thaønh thöïc vaø phaàn nhieàu thieáu thieát thöïc.
Moät ngöôøi du hoïc ñaõ thaønh taøi nhöng khoâng chòu veà giuùp nöôùc... chöa phaûi vì theá maø leân aùn ñöôïc laø baät reã. Coù theå laø vong baûn maø cuõng coù theå khoâng, vaø neáu thaáy nöôùc khoâng caûi toå laïi, nhaân taøi cöù boû xoù vaøo nhöõng vieäc baøn giaáy vôù vaån... thì coù leõ laïi laäp nghieäp beân ngoaïi quoác laø thöïc teá hôn nhieàu.
Ñaïi ñeå hoàn nöôùc raát teá vi phaûi xeùt kyõ môùi thaáy khoâng phaûi heã ñi vôùi ngoaïi kieàu hay yeâu thöông moät tí laø baät reã, hieåu nhö theá raát deã ñöa tôùi cöû chæ baát lòch söï caû vôùi nhöõng ngöôøi khaùch ngoaïi quoác. Thí duï laáy côù laø kieåm tuïc ñeå xaâm phaïm vaøo ñôøi soáng rieâng cuûa ngöôøi ta, thì nhö vaäy laø ñi ngöôïc hoàn nöôùc, vì hoàn nöôùc cuûa daân toäc ta voán laø troïng khaùch, kính khaùch. Neáu khoâng laøm gì ñöôïc hôn ít nhaát cuõng phaûi ñuû teá nhò ñeå khaùch ñöôïc töï do toå chöùc ñôøi soáng tö rieâng caùch thoaûi maùi, maø nghóa vuï cuûa nöôùc vaên hieán chính laø ôû choã khoâng cho ai ñöôïc xaâm phaïm vaøo. Moät soá saùch kheâu gôïi, maáy ñoâi trai gaùi yeâu thöông ngoaøi coâng loä, moät khaùch ngoaïi quoác daét moät coâ nhaân tình Vieät... baáy nhieâu ñaõ suït trôøi suït ñaát chi ñaâu maø phaûi hoø la, cuøng laém coù choïc maét maáy nhaø nho thì chæ laø thöù Thanh nho höông nguyeän maø thoâi. Hay neáu coù heä thì cuõng môùi naëng moät phaàn so vôùi chín phaàn nhieàu caùi baät reã khaùc... Caàn phaûi suy nghó kyõ môùi ñaùnh giaù ñöôïc caùch trung thöïc caùi gì laø baät reã, caùi gì laø maát hoàn, vaø luùc aáy chuùng ta môùi kinh hoaøng nhaän ra bieát bao caùi maát goác naëng neà aån sau nhöõng caùi voû uy nghi trang troïng.
Nhöng moi moùc nhöõng caùi ñoù ra maø chöûi chöa chaéc ñaõ ôn ích vì con ngöôøi coù muoân phöông theá ñeå che ñaäy, ñeå trình baøy kieåu naøy hoaëc ñoåi kieåu kia. Cho neân ñieàu toát hôn heát laø phaûi tìm phöông theá söûa ñeán taän goác reã trong heát caùi möùc ñoä coù theå laøm. Trong caùc phöông theá thì moät laø ñaùnh thöùc daäy caùi hoàn nöôùc xa xöa. Caàn nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc chaân thaønh lieân laïc vôùi nhau trong maët traän vaên hieán ñeå suy tö tìm kieám ra trong nhöõng caùi khoâng ñaùng keå, nhöng nhieàu khi laïi laø choã phaùt khôûi söùc maïnh voâ bieân. Caùi söùc ñòch muoân ngöôøi cuûa Samson khoâng naèm trong caùnh tay hoä phaùp cuûa oâng nhöng trong nhöõng sôïi toùc beù nhoû phaát phô tröôùc gioù. Hoàn daân toäc cuõng theá, noù phaûng phaát teá vi trong nhöõng caùi teá vi, vaø neáu khoâng tìm ra ñeå cho Lila caét maát toùc thì caøng ngaøy caøng trôû neân yeáu heøn.
Ñeå cho deã qui tuï yù töôûng chuùng ta neân phaân bieät ra 3 ñôït hoàn nöôùc laø:
(1) Tình töï toå quoác
(2) Neàn taûng trieát lyù cuûa hoàn nöôùc
(3) "Tinh nghóa nhaäp thaàn" nhaém tieán tôùi nhöõng chaân trôøi xa laï.
Cho tôùi nay noùi ñeán hoàn nöôùc thöôøng chuùng ta môùi mon men ôû ñôït tình töï thöôøng ñöôïc nuoâi döôõng baèng lòch söû, moät soá baøi vaên hieåu theo möùc ñoä vaên hoïc vaên ngheä vôùi moät soá thoùi quen, moät soá theå cheá naøy noï maø ta goïi bao truøm baèng danh töø thuaàn phong myõ tuïc, leã giaùo, quoác tuùy, quoác hoàn.
Ñôït naøy tuy caàn vaø raát phoå caäp, moïi ngöôøi ñeàu caûm thoâng ñöôïc heát, nhöng neáu khoâng coù caùn boä ñeå tieán leân ñôït hai thì raát deã sa ñoïa: söû kyù coù theå ñöa ñeán baøi ngoaïi, vaên hoïc coù theå choaùn choã leõ ra phaûi ñeå daønh cho caùc aùng vaên kieät taùc cuûa nhaân loaïi, thuaàn phong myõ tuïc deã trôû neân nôi aån naùu cuûa huû tuïc, cuûa nhöõng öôùc leä chæ hôïp ôû thôøi xöa... laøm cho maët traän hoàn nöôùc trôû thaønh nhaân toá níu laïi baùnh xe lòch söû vôùi baàu khí coå huû khaùc haún vôùi tinh thaàn khai phoùng cuûa hoàn nöôùc chaân thöïc. Vì theá moãi laàn nhaân loaïi traûi qua moät giai ñoaïn giao thôøi cuõng goïi laø khuùc quanh lòch söû, nhö hieän taïi ñôøi ta nay, thì caàn coi nheï thoùi tuïc, taäp quaùn, ñeå chóa muõi duøi vaøo vieäc ñaøo saâu: ñi leân ñôït hai laø Trieát lyù, laø Ñaïo thuaät, roài cuoái cuøng khi ta ñaõ thaáu trieät, ñaõ "tín nghóa" thì seõ "nhaäp thaàn" nghóa laø thaâu hoùa tinh hoa töø boán phöông trôøi ñem veà taøi boài cho hoàn nöôùc ñeå noù linh ñoäng nhöõng theå cheá môùi, thoùi quen môùi.
Ñaáy laø chieàu höôùng lyù töôûng cuûa söï tìm hieåu Hoàn Nöôùc, haù trôû laïi caùi hoàn ñaõ raøng buoäc moïi ngöôøi daân con trong nöôùc cho tôùi thôøi Phaùp thuoäc, thì hoàn môùi bò baét vaø daãn ñi.
Khi Khaûi Ñònh trao Baûo Ñaïi cho ngöôøi Taây ñem veà Phaùp ñaøo taïo thì noùi: ñaây laø ñöùa con cuûa toâi, mai sau seõ keá nghieäp toâi maø caàm gieàng moái nöôùc toâi. Xin nhôø caùc oâng ñaøo taïo cho noù sao thì chuùng toâi ñöôïc nhôø theá. Ñoù laø caâu noùi cuûa keû thua traän khoâng theå laøm khaùc ñöôïc nöõa. Cho neân caâu noùi ñaïi loaïi kieåu ñoù cuõng seõ ñöôïc laëp ñi laëp laïi caùch maëc nhieân bôõi moãi ngöôøi Vieät Nam khi göûi con sang Taây du hoïc, hoaëc coù theå noùi roäng hôn nöõa laø baát cöù cha meï naøo khi göûi con vaøo caùc tröôøng Phaùp Vieät cuõng phaûi noùi theá, nghóa laø taát caû ngöôøi trong nöôùc muoán con ñi hoïc. Vì coù coøn loái tieán thaân naøo khaùc ñaâu, cho neân toaøn daân phaûi maëc nhieân chaáp nhaän caâu noùi ñoù; "tuøy caùc oâng muoán laøm sao thì chuùng toâi ñöôïc nhôø theá".
ÔÛ phöông vieân Chavassieux gaàn Böu Ñieän Haø Noäi ngöôøi ta coù döïng töôïng ñoàng Paul Bert tay daét moät ñöùa beù Vieät Nam. Daét ñi ñaâu? Noùi raèng daãn ñeán Töï Do hoaëc daét ñi daïy cho bieát vaên minh cuûa bình ñaúng huynh ñeä vaø töï do. Ñuùng chaêng hay ñoù chæ laø hoàn Vieät Nam bò daãn ñi nhö trong caâu chuyeän "Laïc Hoàn" ñeå sau naøy seõ trôû laïi taùc haïi ñoàng baøo, ñaïp leân toå tieân. Thì tôùi nay chuùng ta ñaõ nhaän ra caû roài. Keû thì vinh thaân phì da, trí thöùc chöûi nhau nhö hoïp chôï! naøo trong 20 naêm trôøi trí thöùc phaûn boäi toå quoác 5 laàn, naøo taùc phong cuûa trí thöùc laø chính trò xoâi thòt, naøo laø luoàn ñuû haïng... nhö chuùng ta coù theå ñoïc ñöôïc ñaày raãy qua caùc baùo. Ñaáy laø veà phía theá giôùi töï do, coøn beân phía Maùcxít?
Toâi khoâng sao boû ñöôïc caùi aán töôïng daàu chæ nghe keå truyeän laïi moät caùn boä noï ñaõ döï vaøo cuoäc ñaáu toá cha cuûa mình caùch tích cöïc vaø khi ngöôøi xaáu soá ñaõ cheát guïc döôùi nhöõng cuù ñaùnh tôùi taáp thì anh ñeán ñaïp xaùc naïn nhaân vaø doõng daïc tuyeân boá: tao khoâng coøn nhìn nhaän maøy laø cha tao nöõa maø chæ thaáy nôi maøy moät thaønh phaàn phuù noâng cöôøng baù ñaõ boùc loät nhaân daân thoâi...
"Hoàn hôõi hoàn con chaùu Laïc Long", ngöôøi ta huaán luyeän cho hoàn sao maø taøi tình ñeán theá. Ñeå roài chuùng ta theo doõi: töø söï ñaäp baøi vò toå tieân, daãn tôùi ñaïp leân xaùc cha, coù daãn tôùi theá giôùi thieân ñaøng vôùi loøng yeâu nhaân loaïi khoâng bò tuø haõm trong nhöõng giôùi moác cuûa gia toäc, toå quoác chaêng? Sôû dó toâi khoù boû ñöôïc aán töôïng bi thöông kia vì ñoù chæ laø hình thöùc thaùi thaäm cuûa ñoäng taùc daãm chaân leân tình daân toäc, giaøy xeùo treân toå quoác, nhöng beân döôùi coøn bieát bao hình thöùc nheï hôn maø neáu khoâng coù moät chuyeán ñi saâu vaøo loøng daân toäc tì khoù loøng nhaän chaân ra ñöôïc, neân baây giôø chuùng ta haõy duøng moät taùc ñoäng bình thöôøng coøn ñöôïc duy trì ñeán 88% trong caùc gia ñình Vieät Nam, ñoù laø leã gia tieân laøm thí duï tìm veà hoàn daân toäc.