1. Coù Hoàn Nöôùc khoâng
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan
a. Caâu chuyeän laïc hoàn
Töø maáy chuïc naêm nay chuùng ta hay ñöôïc nghe noùi tôùi daân toäc tính, hoaëc hoàn nöôùc. Roài nghe nhoùm naøy hoâ haøo phaûi phuïc sinh vaên hoùa daân toäc, phaûi duy trì daân toäc tính, phaûi laøm soáng laïi hoàn nöôùc; nhoùm khaùc cöôøi nhaïo vaø neáu khoâng noùi toaïc ra laø noõ coù hoàn noõ coù daân toäc tính, thì cöû chæ haønh vi hoï coøn noùi leân ñieàu ñoù roõ hôn. Vì theá chuùng ta caàn phaûi môû ñaàu baèng tìm hieåu xem coù daân toäc tính chaêng. Ngöôøi thöa coù phaûi hay ngöôøi thöa khoâng môùi ñuùng?
Toâi thieát nghó caû hai ñeàu truùng heát vaø toâi khoâng noùi mæa mai, nhöng noùi thaät vaø xin möôïn caâu chuyeän "laïc hoàn" ñeå bieåu loä söï thöïc ñoù. Ñaây laø caâu chuyeän film nhan ñeà "EÙtudiant de Prague".
ÔÛ thaønh Prague coù moät sinh vieân ngheøo laïi laâm vaøo böôùc quaãn baùch quaù khoâng bieát tìm ñaâu ra tieàn. Quæ lieàn hieän ñeán ñeà nghò cho anh moät moùn tieàn keách xuø vôùi ñieàu kieän laø nhöôøng laïi taát caû nhöõng gì anh ta ñang coù trong phoøng. Töôûng ñieàu kieän gì chöù caùi ñoù thì khoûi suy nghó: vì taát caû cô ñoà cuûa anh chæ laø moät caùi gheá boá ñaõ thuûng vôùi moät caùi göông meû, vaøi ñoà chôi reû tieàn. Ñöôïc, quæ cöù vieäc mang ñi vaø ñeå tieàn laïi ñoù cho anh. Nhöng tröôùc khi ñöa ñi quæ baûo anh soi vaøo göông moät caùi, ñang khi anh soi thì quæ laøm daáu, boùng anh bieán ñi vaø quæ ñem caùc ñoà rong tuoát, ñeå laïi tieàn cho sinh vieân noï soáng cuoäc ñôøi ñeá vöông, khoâng theøm chuù yù tôùi chuyeän xaûy ra nöõa. Anh chæ thaáy hôi phieàn moät chuùt laø luùc soi göông caïo maët, khoâng thaáy maët trong göông nöõa. Tuy theá, ñoù laø söï baát tieän nhoû nhoi khoâng ñaùng quan ngaïi, nhaát laø khi ngöôøi ta coù dö tieàn ñeå thueâ ngöôøi caïo maët.
Nhöng moät ngaøy kia vì coù chuyeän baát bình vôùi em reå maø khoâng sao giaøn hoøa ñöôïc neân heïn ñaùnh nhau ñeå phaân phaûi traùi (tieáng taây laø duel: ñaùnh nhau ai ñöôïc thì keå laø coù lyù). Boá vôï can ngaên heát lôøi voâ ích neân chæ xin anh ñöøng coù gieát em. Ñieàu ñoù thì anh chòu lieàn, vì thöïc buïng chính anh cuõng khoâng muoán gieát em reå, maø chæ coù yù laøm saày da moät chuùt goïi laø ñaéc thaéng, bôûi ñaéc thaéng coù nghóa laø ñaéc lyù maø. Vì theá, anh laáy danh döï höùa vôùi boá vôï seõ khoâng gieát em.
Khi ngaøy quyeát ñaáu tôùi anh leân xe ñeå ñeán choã heïn ôû beân ngoaøi thaønh. Doïc ñöôøng xe gaãy baùnh, anh phaûi xuoáng ñi boä moät quaõng xa, neân khoâng tôùi ñaáu tröôøng kòp giôø. Khi gaàn tôùi nôi, anh thaáy moät ngöôøi caàm göôm ñi laïi ñeå ñoùn anh, maët maøy coù veû gioáng anh nhö heät vaø ñang chuøi saïch göôm coøn nhoû maùu. Thaáy theá, anh lieàn giaät mình nhaän ra ñoù chính laø caùi hoàn cuûa anh maø anh ñaõ voâ tình baùn cho quæ, vaø nay coù theå laø quæ sai veà gieát haïi em mình. Nghó theá anh lieàn chaïy voäi ñeán ñaáu tröôøng thì quaû ñuùng roài, xaùc em reå ñaõ naèm cheát xoõng xoaøi treân vuõng maùu tuoân ra lai laùng. Anh buoàn muoán ngaát xæu: khoâng nhöõng vì thöông em, nhöng vì coøn theïn thuøng vôùi boá vôï laø thaát höùa... Thaät laø moïi söï ñaõ xaûy ra ngoaøi yù muoán cuûa anh, chæ vì moät cöû chæ coi nhö voâ thöôûng voâ phaït: nhöôøng taám göông soi maëc cho quæ, maø khieán neân noâng noãi ñau thöông. Ñaønh raèng ñôøi soáng vaät chaát cuûa anh coù leân cao, nhöng neáu nghó ñeán caùi xaùc voâ toäi cuûa ngöôøi em naèm trong vuõng maùu, nghó tôùi caëp maét cha vôï ñaày oaùn traùch kinh hoaøng cho anh laø ñöùa heøn nhaùt nuoát lôøi theà... thì khoù bình taâm ngoài höôûng thuï giaøu sang kieám ñöôïc baèng giaù maùu cuûa em...
Ñoù laø ñaïi löôïc caâu chuyeän toâi cho laø phaûn chieáu khaù trung thöïc traïng huoáng nöôùc ta trong maáy chuïc naêm qua. Cuõng coù ñuû caû vieäc cöôùp nöôùc, cöôùp hoàn nöôùc, baùn nöôùc vaø baùn hoàn nöôùc. Vaø vì ñoù moät soá ngöôøi vaøo huøa vôùi ngoaïi bang laøm giaàu treân xöông maùu ñoàng baøo tröôùc muoân vaøn ñau thöông cuûa daân toäc... vaø cuõng töø ñaáy xaûy ra vieäc nhieàu ngöôøi xem vaøo nhöõng göông tieân toå thì chaúng coøn thaáy boùng daùng mình ñaâu nöõa. Thaáy sao ñöôïc vì ñaõ bò ngoaïi bang daãn ñi roài. Vaû hoàn coù phaûi laø vaät cuï theå hieän ra thuø luø tröôùc maét ñaâu, nhöng laø caùi gì u linh nhö aån nhö hieän coù maø khoâng, khoâng maø coù. Neáu taám loøng yeâu nöôùc thöông noøi ñaõ phai nhaït thì xem vaøo göông meû laø caùi nöôùc chaäm tieán laïc haäu naøy, thaáy sao ñöôïc hoàn nöõa, neân noùi nöôùc Vieät khoâng hoàn, daân toäc Laïc Vieät khoâng coù tính chaát ñaëc tröng, thì chæ laø noùi leân moät nhaän ñònh chaân xaùc khaùch quan thoâi.
Khoâng nhöõng khaùch quan maø coøn ñuùng taâm lyù nöõa: ngaøy nay caùc nhaø taâm lyù ñaõ bieán chaân lyù ñoù thaønh loaïi traéc nghieäm chieáu giaõi (tests projectifs) daønh cho khoa giaùo duïc ñeå tìm hieåu taâm lyù moãi ñöùa treû, nhö caùc loaïi tests goïi laø T.A.T. (Themafic aperception test) noåi tieáng thöù nhì sau loaïi traéc nghieäm cuûa Rorschach ñöôïc saùng cheá ra naêm 1935 do 2 ngöôøi Myõ laø caùc oâng Morgan vaø Murray: noù heä taïi ñöa ra moät maøn kòch vôùi vaøi ba nhaân vaät roài baûo treû ñaët mình vaøo hoaøn caûnh cuûa caùc nhaân vaät ñoù ñeå noùi leân ñieàu öôùc muoán (needs) hoaëc söï boù buoäc (press) phaûi ñoái xöû ra sao. Hoaëc nhö traéc nghieäm cuûa oâng Szondi cuõng goïi laø traéc nghieäm vaän meänh: ñöa ra 6 boä hình chuïp moãi boä goàm 8 caùi hình ngöôøi roài baûo treû chæ ra nhöõng hình ngöôøi naøo maø noù coù caûm tình nhaát... Nhaø taâm lyù theo ñoù maø ñoaùn vaän meänh vaø tìm hieåu taâm tính cuûa moãi treû.
Theo luaät khoa taâm lyù ñoù, thì phaûi laø ngöôøi coù hoàn nöôùc môùi thaáy ñöôïc hoàn nöôùc, coøn khoâng coù hoàn thì khoâng sao thaáy ñöôïc. Maø bieát bao ngöôøi Vieät ngaøy nay coøn goïi ñöôïc laø coù hoàn nöôùc! Neáu coøn coù hoàn sao ngöôøi Vieät Coäng laïi ñi saùt haïi ñoàng baøo caùch haêng say thaønh khaån nhö gieát quaân thuø: "Theà phaân thaây uoáng maùu quaân thuø". Neáu coøn hoàn, thì ai ñuû can ñaûm haùt nhö theá!
Cuõng nhö coøn ñöôïc maáy tí hoàn trong soá nhöõng coâng chöùc laøm vieäc giaûi ñaõi, trong nhöõng ngöôøi ñöôïc ñòa vò öu ñaõi laïi thaúng tay boùc loät ngöôøi daân moät caùch taøn teä döôùi ñuû moïi hình thöùc, töï hoái loä cho ñeán baét traû dòch vuï moät caùch raát xa möùc chòu ñöïng cuûa daân (400$ moãi laàn khaùm beänh!)... Ñoù cuõng laø moät loái gieát daàn gieát moøn. Nhöng gieát daàn daàn hay gieát ngay moät caùi, ñeàu laø vieäc beân ngoaøi yù muoán cuûa ngöôøi gieát. Ñeán noãi neáu ai noùi vôùi hoï nhö theá hoï seõ phaùt doùa cho laø noùi taàm baäy voâ baèng. Quaû thöïc sinh vieân thaønh Prague coù gieát em reå mình ñaâu, ñoù laø caùi hoàn cuûa y gieát em ñaáy chöù, caùi hoàn maø y ñaõ nhöôøng ñi roài thì coøn quyeàn ñieàu khieån nöõa ñaâu, soi vaøo göông coøn chöa thaáy hoàn huoáng chi ñieàu ñoäng sao cho ñöôïc. Cho neân ñoå cho anh toäi gieát em laø oan, hay coù ñuùng thì chæ ñuùng moät phaàn nhoû xíu, vì ñoù laø haäu quaû baát ngôø cuûa moät vieäc voâ thöôûng, voâ phaït, ñuùng hôn thöôûng nhieàu phaït ít, vaø ñoái vôùi anh coøn thaät maõi, vì sau khi em reå bò gieát, anh vaãn coøn giaàu sang...
Giôùi trí thöùc cuûa ta cuõng theá, chaúng ai phaûi chòu heát traùch nhieäm traïng huoáng nöôùc nhaø, bôûi taát caû ñöôïc ñaøo taïo trong moät neàn vaên hoùa khoâng phaûi cuûa nöôùc ta nöõa thì laøm chi coøn hoàn. Coù chaêng cuõng chæ coøn laø caùi tình töï suoâng seû hôøi hôït khoâng ñuû gaây neân nhöõng coâng vieäc saâu xa quyeát ñònh.
Cho neân noùi chung ra laø chuùng ta khoâng coøn hoàn, vaø vaán ñeà khoâng phaûi ôû taïi coù baùn hay khoâng? ai baùn? ai coù loãi? Thaønh thöïc maø noùi chaúng ai coù loãi caû, ít ra tôùi ñoä ñuû ñeå bò keát aùn. Tai hoïa chuùng ta laø hoàn khoâng coøn ôû laïi vôùi chuùng ta nöõa, moät môù thì voïng ngoaïi, cho neân nhöõng ngöôøi trong giôùi ñöôïc öu ñaõi boùc loät ngöôøi daân thì taïi caùi hoïc duy lyù laø caùi hoïc hoaøn toaøn möu sinh truïc lôïi, khoâng coù moät khoa naøo daïy cho moät chöõ gì ñuû khaû naêng laøm hoï nöông tay: toaøn laø trí thöùc raát deã duøng ñeå laøm haïi nhau maø thoâi.
Thaáy vaäy ñaâm ra phaùt caùu, moät môù ñem gôûi hoàn sang Nga, ñeå hoïc caùch cöùu ñoàng baøo vôùi ñieàu kieän xem ñoàng baøo nhö quaân thuø... Coøn moät môù hoàn nöõa khoâng bieát baùm vaøo ñaâu thì laïc loõng nhö nhöõng coâ hoàn chôøn vôøn trong laøn hôi chaùo luù. Bôûi vaäy muoán noùi coù hoàn hay khoâng coù hoàn cuõng ñeàu ñuùng caû: ñuùng vôùi taâm traïng cuûa moãi ngöôøi noùi. Khi taâm thöùc khoâng coøn gì phaûng phaát hoàn nöôùc maø cuõng noùi veà hoàn nöôùc, noùi veà daân toäc tính, noùi veà neàn quoác hoïc thì seõ chæ laø nhöõng lôøi thieáu chaân thöïc. Vì theá chuùng ta khoâng caàn toá caùo ai heát. Vieäc khôûi ñaàu do loãi laàm cuûa hai ngöôøi tröôùc ñaây. Nay coù ñaøo bôùi leân cuõng laø chuyeän voâ tích söï. Ñieàu thieát yeáu laø caàn phaûi xeùt coù caàn thieát nöôùc phaûi coù hoàn chaêng vaø neáu caàn thì neân laøm theá naøo ñeå huù cho hoàn trôû laïi vôùi nöôùc cuøng non?