This is a summary of the paper written by Kim Dinh for the XVIII World Congress of Philosophy held at Brighton, England from August 21-27, 1988. In Section: Metaphysics and Culture; Co-ordinated by Prof. Tran Van Doan, National Taiwan University
The
Vietnamese Cultural Heritage
towards Contemporary Life
Di Saûn Vaên Hoùa Vieät Nam
Ñoái Vôùi Ñôøi Soáng Hieän Ñaïi
Baøi dieãn vaên phaùt bieåu cuûa Trieát Gia Kim Ñònh
taïi Hoäi Nghò Toaøn Caàu veà Trieát Hoïc laàn thöù XVIII
ñöôïc toå chöùc taïi Brighton (Anh Quoác) töø ngaøy 21-27/08/1988
by Rev. Kim Ñònh, Vietnamese Philosopher
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
I. Di Saûn Vaên Hoùa Vieät Nam
1. Di saûn vaên hoùa Vieät Nam naèm goïn trong chöõ Vieät vôùi yù nghóa sieâu vieät, laø nhaûy töø hai thaùi cöïc vaøo moät: töø Trôøi cao Ñaát thaáp nhaûy vaøo Ngöôøi. Caùc nhaø nghieân cöùu veà Ñoâng Nam AÙ thaáy neùt ñaëc tröng cuûa mieàn naøy laø löôõng hôïp tính (dual-unit) thì chính laø noù: neùt ñoù laø keát quaû cuûa caùi nhìn rieâng bieät khoâng xem hai ñoái cöïc nhö hai thöïc theå choáng ñoái nhau, tieâu dieät nhau maø nhö laø hai chieàu boå tuùc hoã töông cuûa moät thöïc theå. Vaø ñoù cuõng chính laø Minh Trieát, vì Minh Trieát laø gì neáu khoâng laø khaû naêng hoäi nhaäp hai thaùi cöïc.
Noùi theo thöïc haønh thì Minh Trieát laø ngheä thuaät toái cao xeáp ñaët vieäc nhaø vieäc nöôùc theá naøo ñeå ñem laïi haïnh phuùc cho moïi ngöôøi. Vaäy vaên hoùa Vieät Nam ñaõ laøm ñöôïc nhö theá xuyeân qua gaàn naêm ngaøn naêm lòch söû. Trong quaõng daøi laâu voâ ñòch ñoù noù ñaõ khoâng heà maéc moät maâu thuaãn naøo: khoâng ñaúng caáp, khoâng giai caáp; khoâng coù chuû noâ, vì toaøn daân ñeàu ñöôïc tham döï vaøo taøi saûn quoác gia, cuõng nhö moïi ngöôøi ñöôïc töï do tö töôûng, töï do toân giaùo. Caû ñeán hôn 50 saéc daân thieåu soá vôùi nhöõng tin töôûng raát khaùc nhau maø khoâng heà xaûy ra xích mích veà ñaøng toân giaùo. Ñoù laø di saûn vaên hoùa Vieät Nam, coù theå goïi di saûn ñoù laø neàn trieát lyù Thaùi Hoøa.
2. Di saûn noï ñaõ ñöôïc thaêng hoa vaøo trang huyeàn söû dieãm leä cuûa AÂu Cô toå maãu. Meï AÂu Cô laáy Boá Laïc Long ñeû ra caùi boïc traêm tröùng, nôû ra traêm con. Ñeán luùc chia tay thì 50 con theo meï leân nuùi, 50 con theo cha xuoáng bieån. Boïc tröùng traêm con chia ra 2 ñoaøn con ñaõ ñöôïc thaêng hoa thaønh hình troøn O chia ñoâi baèng neùt cong chöõ S nhö ôû sau. Ñaây laø caùi voøng tuyeät dieäu treân ñôøi khoâng theå veõ ñeïp hôn, saâu xa hôn, bao truøm hôn ñöôïc nöõa. Chöõ S cong löôïn hai ñaàu ñeå chæ trong aâm coù chuùt döông, trong döông coù chuùt aâm: traùnh moïi tuyeät ñoái: tuyeät aâm hay tuyeät döông.
Ngöôøi ta quen noùi coù hai loaïi vaên hoùa: moät nghieâng veà khoa hoïc cuûa Taây AÂu, moät nghieâng veà huyeàn nieäm cuûa AÁn Ñoä, vaäy laø queân maát loaïi thöù ba nghieâng veà thaåm myõ cuûa Ñoâng AÙ thuoäc Vieät toäc maø Vieät Nam coù theå goïi laø mieâu dueä thöøa töï. Neáu ta bieåu thò oùc khoa hoïc baèng hình vuoâng maøu traéng chæ söï phaân chia roõ reät phaân minh: coù hay khoâng döùt khoaùt. Coøn oùc huyeàn nieäm baèng voøng troøn maøu ñen chæ caùi khoâng, caùi voâ theå aâm u, thì ngöôøi ta seõ bieåu thò oùc thaåm myõ baèng voøng troøn goàm caû ñen laãn traéng, caû coù laãn khoâng, yes and no... vì tính chaát cuûa thaåm myõ laø Hoøa hôïp laø meàm gieûo. Bôûi vaäy caùi laèn chia ñoâi voøng troøn ra beân ñen beân traéng khoâng chaïy thaúng chöõ I maø cong löôïn theo hình chöõ S. Chöõ S naøy ñaõ xuaát hieän lu buø trong troáng Ñoâng Sôn nhö sau: ~= ~ ñöôïc caùc caùc hoïc giaû goïi laø daáu Ñoâng Sôn, noù chæ troû tính caùch hoøa hôïp meàm dòu cuûa thaåm myõ vaø cuõng laø ñöùc tính noåi vöôït cuûa vaên hoùa Vieät toäc.
3. Neáu AÁn Ñoä nghieâng veà Thieân Vieân, AÂu Taây thieân veà ñòa phöông thì Vieät theo caû hai: thieân 3 ñòa 2 (tam thieân löôõng ñòa nhi yû soá) vaø caû hai vuoâng troøn hôïp laïi laøm neân neùt cong. Vì neùt cong laø daáu ñònh tính vaên hoùa neân tieàn nhaân ñaõ hieän thöïc vaøo caùc vaät duïng nhaát laø nhaø ôû vaø thuyeàn, caû hai ñeàu mang neùt cong lôùn ñeå nhaéc nhôû con chaùu phaûi laáy söï hoøa dòu laøm loái soáng ôû ñôøi. Ñôøi soáng khoâng ñöôïc ñieàu ñoäng baèng phaùp luaät cöùng ñô nhö söï vaät maø phaûi baèng leã baèng nhaïc meàm gieûo nho nhaõ. Nhôø söï meàm dòu nho nhaõ ñoù maø noù hoøa ñöôïc caû hai beân ñen traéng, beân troøn beân vuoâng. Veà sau nho giaùo goïi voøng troøn chia ñoâi noï laø voøng troøn thaùi cöïc vieân ñoà. Ñoù chính laø voøng troøn chu tri hay voøng troøn Thaùi Hoøa. Chöõ Hoøa ñaây phaûi goïi laø Thaùi Hoøa vì noù laø nguoàn goác moïi caùi hoøa leû teû khaùc:
- Trong con ngöôøi laø hoøa tình vôùi lyù, hoøa taâm vôùi vaät...
- Trong gia ñình laø hoøa vôï vôùi choàng hoaëc cha vôùi meï, hoaëc chò anh vôùi caùc em...
- Trong xaõ hoäi laø hoøa nhaân daân vôùi chính quyeàn, neân khoâng coù hai neàn vaên hoùa: moät cho chính quyeàn moät cho daân nhö ôû caùc nôi.
- Trong nhaân loaïi laø hoøa giöõa caùc nöôùc ñeå laøm neân cuoäc Thaùi Bình ñöa ñeán moái tình huynh ñeä phoå bieán.
- Treân caáp sieâu hình laø hoøa coù vôùi khoâng, Voâ vôùi Höõu, chöù khoâng duy höõu kieåu Höõu theå hoïc ontology cuûa Taây AÂu, hay duy voâ kieåu Voâ Nhò advaita cuûa AÁn Ñoä. Nhöõng bieåu hieäu ñôït uyeân nguyeân naøy ñaõ keát tinh vaøo quyeån Kinh Dòch thaønh bôûi hai neùt aâm döông, khoân caøn, Meï cha.
4. Nhöõng bieåu hieäu treân luoân luoân hoøa hôïp vôùi nhau ñeå sinh ra raát nhieàu bieåu hieäu keùp ñeå chæ vieäc laøm theo sau lôøi noùi, hay laø Haønh ñoái vôùi ñôït tröôùc laø Hoïc ñeå hai chöõ Hoïc Haønh ñi ñoâi. Hai bieåu hieäu aâm döông cuõng ñöôïc dieãn baèng soá chaün soá leû. Chaün chæ aâm, leû chæ döông, roài caùc soá laïi ñöôïc ñaët vaøo khung chöõ tænh # ñeå laøm ra cô caáu Nguõ Haønh, vaø caùc ñoà aùn keùp khaùc nhö Hoàng Phaïm, Cöûu Truø, Haø Ñoà, Laïc Thö seõ ñöôïc quaûng dieãn trong taäp saùch nhoû keøm theo. Môùi coi töôûng raát phieàn toaùi nhöng töïu trung cuõng chæ laø dieãn taû söï hoäi nhaäp hai maûnh ñen traéng laïi moät caùch raát taøi tình, neân ñoù chaúng qua laø nhöõng phaùt trieån töø caùi boïc AÂu Cô toå maãu. Taát caû ñeàu chöùng minh raèng vaên hoùa Vieät ñaõ ñaït Ñaïo, hay ñaït Minh Trieát töùc laø noù ñaõ thöïc söï hoäi nhaäp ñöôïc hai ñaàu thaùi cöïc ñeå taïo ra neáp soáng haïnh phuùc cho daân Vieät nhö ñöôïc ghi laïi trong söû kyù suoát nhieàu ngaøn naêm qua: caû cuûa Taøu hay Vieät Nam hoaëc caùc chi khaùc cuûa Vieät toäc töø Haøn, Nhaät, Ñaøi Loan xuoáng ñeán Phi, Maõ, AÁn Neâ, Mieán, Laøo, v.v...
II. Ñôøi Soáng Hieän Taïi
5. Ñôøi soáng hieän taïi laø cuoäc soáng voâ höôùng voâ hoàn, ví ñöôïc nhö con taøu giöõa bieån khôi maø thieáu baøn la kinh ñeå höôùng daãn, thieáu beán bôø ñeå tôùi lui. Noùi khaùc laø thieáu Minh Trieát. Söï thieáu ñoù ñöôïc bieåu loä baèng söï thieáu vaéng caùc ñoà aùn chæ toû neàn thoáng nhaát caùch bao truøm nhö neùt löôõng hôïp maø chæ coù nhöõng trieát lyù duy lyù baát löïc neân cuoäc soáng phaûi nhôø ñeán söï höôùng daãn cuûa toân giaùo, cuûa phaùp hình vaø luaân lyù. Treân caáp sieâu hình thì vaãn khoâng sao haøn gaén ñöôïc nhaùt cheû ñoâi luoân luoân dæ maùu (bleeding dichotomy). Trong thöïc teá khoâng sao xoùa boû noåi giai caáp ñaáu tranh. Nhö vaäy thì ñôøi soáng nay caàn moät soá ñieåm nhö sau:
6. a. Tröôùc heát moät neàn trieát lyù Thaùi Hoøa ñeå laøm neàn taûng cho cuoäc thoáng nhaát hoøa aâm giöõa ñoâng taây, giöõa kim coå, thoáng nhaát caû veà ñaïo lyù laãn chính trò vaø kinh teá...
b. Caàn moät neàn chu tri toaøn dieän goàm caû Höõu caû Voâ thay cho caùi hoïc nay moät chieàu hoaëc duy Höõu hoaëc duy Voâ khoâng ñuû roäng ñeå hoäi nhaäp ñöôïc caû hai beân thaønh moät. Thaønh thöû giaùo duïc toaøn saûn ra nhöõng con ngöôøi taûn maùt fragmentary, split personality. Nöôùc chæ coù ñeán Hieán Phaùp treân khoâng coù Ñaïo naøo heát.
c. Moät neàn trieát lyù thieát thöïc cuï theå, daãn tôùi taùc haønh thay cho nhöõng trieát lyù tröøu töôïng: noùi nhieàu laøm ít.
Moät höôùng soáng hay moät Chuû Ñaïo ñeå ñem laïi yù nghóa cho ñôøi ñaëng coù ñöôïc moät cuoäc soáng töôi vui thay cho trieát hoïc khaéc nghò buoàn thaûm töø tröôùc tôùi nay.
e. Moät tình huynh ñeä phoå bieán ñeå con ngöôøi xöû vôùi nhau nhö anh em cuøng moät nhaø: yeâu thöông töông trôï thay vì tranh ñaáu caêm hôøn.
Taát caû maáy ñieàu vöøa keå treân ñaây ñeàu tìm ñöôïc söï ñoùng goùp trong di saûn vaên hoùa Vieät Nam. Taây phöông quaù khoa hoïc neân maát noäi taâm. Ñoâng phöông duy huyeàn nieäm neân quaù ngheøo. Ñaõ ñeán luùc phaûi coäng vuoâng khoa hoïc vôùi troøn huyeàn nieäm laïi moät. Vaø con ñöôøng hoäi nhaäp phaûi chaêng laø neùt cong thaåm myõ trong ngheä thuaät soáng?