A Response to Prof. Tran Van Doan on The Vietnamese Theology

ÑEÅ TIEÁN TÔÙI
MOÄT THAÀN HOÏC VIEÄT

Linh Muïc Trieát Gia Kim Ñònh (15/06/1915 - 23/03/1997)

Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan

I TOÅNG QUAÙT

1. Baøi cuûa Traàn Vaên Ñoaøn ñaõ ghi moät böôùc tieán maïnh daïn trong phaïm vi Thaàn Hoïc. Böôùc tieán ñoù ôû taïi taùc giaû nhìn ra ñoäng tính cuûa Vieät tính vaø söï quan troïng cuûa noù trong vieäc thaønh laäp Thaàn Hoïc AÙ Ñoâng.

Noùi tôùi tieán boä laø bao haøm moät dó vaõng goàm raát nhieàu thöû thaùch doø ñöôøng. Nhöõng doø daãm ñaàu tieân do caùc thöøa sai theá kyû 16-17 ñöùng tröôùc vaán ñeà coù neân cho pheùp ngöôøi theo Coâng Giaùo duy trì vieäc thôø cuùng oâng baø chaêng? Doøng Teân noùi ñöôïc, caùc thöøa sai khaùc baûo khoâng neân. Vaán ñeà ñöôïc baøn caõi khoâng nhöõng beân Taøu giöõa caùc thöøa sai maø coøn keùo theo caû vua quan nöõa, cuõng nhö noù ñaõ laøm rung chuyeån caû giôùi trí thöùc AÂu Chaâu Trung Coå hôn moät traêm naêm. Keát quaû laø Doøng teân thua: vì thaàn hoïc AÂu Chaâu luùc ñoù khoâng cho pheùp vieäc thôø oâng baø.

2. Nhöng ñeán ñôøi nay môùi nhaän thöùc ñöôïc söï caám ñoaùn ñoù chính laø moät trôû ngaïi cho vieäc truyeàn baù Phuùc AÂm neân quaõng ñaàu theá kyõ naày (1939 gì ñoù) môùi cho pheùp, vaø theá laø Doøng teân ñaõ thaéng, nhöng thaéng maø khoâng coù ngöôøi thua: thaéng moät caùch voâ boå vì vaán ñeà khoâng coøn ñöôïc ai löu yù tôùi nöõa. Söï vieäc ñaõ thuoäc lòch söû roài. Coù coøn chaêng chæ laø moái thao thöùc khoù nhaän dieän thöôøng ñöôïc baøy toû trong maáy luaän aùn tieán só phaàn naøo coù tính caùch thaàn hoïc nhö yù nieäm Thöôïng Ñeá qua Kinh ñieån Nho thí duï. Nhöng noùi chung nhöõng luaän aùn ñoù ñeàu tuaân theo loái ñöôïc aùp ñaët ôû treân töùc duøng phaïm truø thaàn hoïc AÂu Taây ñeå xeùt vaán ñeà Thöôïng Ñeá AÙ Ñoâng. Nghóa laø ñeàu theo laäp tröôøng duy lyù cuûa thaàn hoïc Taây AÂu neân khoâng ñöa ra ñöôïc tia saùng naøo cho vaán ñeà; vaãn theo noäi qui "trieát laø con sen cuûa thaàn hoïc", töùc chöa daùm laø moät khoa hoïc ñoäc laäp coù qui cheá rieâng bieät. Vì theá maø moái thao thöùc vaãn coøn y nguyeân tuy chæ aâm æ.

3. Trong quaõng thôøi gian soáng taïi Paris (1947-1957) ñoâi khi toâi coù nghe veà vaán ñeà naøy, thí duï coù ngöôøi hoûi toâi "Vieät Nam caùc anh coù trieát lyù chaêng? Caùc anh coù nghó ñeán thieát laäp moät thaàn hoïc Vieät chaêng?" Phaûn chieáu nhöõng thaéc maéc naày hôn caû trong thôøi aáy coù leõ laø quyeån "Monsieur Pouget" (cuûa Folliet?), moät linh muïc doøng Oratorien (?), oâng thöôøng noùi hieän nay ngöôøi AÂu Taây chöa hieåu ñuùng Kinh Thaùnh. Saùch Thaùnh phaùt xuaát töø AÙ Ñoâng thì phaûi do ngöôøi AÙ Ñoâng giaûi nghóa môùi mong ñuùng tinh thaàn cuûa Saùch.

4. Nghe theá toâi töï ñaët caâu hoûi: Tinh Thaàn AÙ Ñoâng laø gì? Ñeán khi xem saùch vôû AÙ Ñoâng toâi thaáy ngöôøi AÙ Ñoâng chæ coù moät yù nieäm mô hoà veà ñieàu ñoù, coøn laâu môùi ñuû saùng toû ñeå trôû thaønh moät phaïm truø coù theå xöû duïng caùch khoa hoïc. Töø ñaáy toâi cöu mang yù töôûng phaûi tìm cho ra caùi tinh thaàn AÙ Ñoâng laø gì tröôùc ñaõ, roài môùi mong giaûi nghóa Thaùnh Kinh theo tinh thaàn AÙ Ñoâng hoaëc thieát laäp Thaàn Hoïc Vieät. Vaø theá laø töø ñaáy toâi quay veà nghieân cöùu AÙ Ñoâng: heát AÁn Ñoä giaùo ñeán Phaät Giaùo roài tôùi Nho; heát Haùn Nho ñeán Nguyeân Nho roài Vieät Nho. Nhieàu baïn höõu yeâu caàu toâi vieát veà Coâng Giaùo. Toâi chöa daùm nhaän vì thaáy tinh thaàn Vieät ra sao toâi ñaõ naém vöõng ñaâu! Do ñoù toâi cöù nghieân cöùu Nho roài Vieät, tìm ñöôïc tôùi ñaâu vieát ra tôùi ñoù.

5. Sau cuøng toâi nghó ñaõ naém ñöôïc phaàn naøo Vieät tính, vaø do ñoù laáy laøm tieâu chuaån ñeå ñaùnh giaù baøi cuûa hoï Traàn maø toâi cho laø tieán boä. Ñieàu ñoù ñöôïc bieåu loä trong hai ñieåm: moät laø heã nhìn thaáy Vieät tính laø yeáu toá quyeát ñònh, hai laø noùi leân choå laøm ngoäp thôû con ngöôøi do thaàn hoïc AÂu Taây ñaõ duy lyù laïi döïa treân tín ñieàu troïn veïn neân ñaõ kheùp trieát lyù vaøo vai troø con sen: chuû nhaø laø Thaàn Hoïc sai gì con sen trieát Lyù laøm naáy. Chuû sai ñi tìm lyù leõ ñeå beânh vöïc laäp tröôøng cuûa chuû thì trieát tuaân theo ñònh ñeà cuûa thaàn hoïc, thaønh ra neáu coù thieát laäp thaàn hoïc AÙ Ñoâng thì seõ khoâng laø thaàn hoïc maø chæ laø khoa bieän giaùo hay minh giaùo gì ñoù (Apologeùtique). Hoï Traàn ñaõ daùm noùi leân ñieàu naày.

6 Baây giôø ta trôû laïi ñieåm ñaâu laø Vieät tính. Hoï Traàn ñaõ noùi ñuùng raèng (1.1) Vieät tính laø ñoäng tính. maø oâng muoán goïi laø sieâu vieät bieän chöùng. Ñoù quaû laø böôùc tieán ñaùng keå trong vieäc tìm veà hoàn Vieät, chæ caàn chi tieát hoùa ñeå coù theå öùng duïng. Toâi ñaõ thöû laøm ñieàu ñoù ôû baøi Neùt Song truøng trong quyeån Kinh Huøng baèng noùi leân neùt ñaëc tröng cuûa Ñoâng Nam AÙ maø caùc hoïc giaû quoác teá goïi laø löôõng hôïp tính (dual unit). Hoï noùi theá vì caên cöù treân huyeàn thoaïi luoân luoân coù neùt song truøng laø ñöïc-caùi, nuùi-soâng, nöôùc-löûa, oâng Ñuøng baø Ñaø... roài bieåu thò baèng hai gaïch chaïy song song tìm thaáy ñöôïc taïc saâu treân nhöõng ñoà duøng baèng ñaù môùi Baéc Sôn... Neáu muoán noùi heát thì phaûi vieát ra caû moät saùch, ñoäc giaû naøo muoán bieát chi tieát xin ñoïc Kinh Huøng vaø Söù Ñieäp seõ thaáy sieâu vieät tính ñöôïc aùp duïng vaøo moïi vaán ñeà: nhö vuõ truï thì Vuõ laø khoâng gian, Truï laø thôøi gian. Con ngöôøi laø ñöùc cuûa trôøi ñaát. Vaïn vaät laø aâm döông. Ñieän khi laø giaây noùng giaây laïnh... khoâng moät vaät lôùn nhoû naøo thoaùt ra ngoaøi neùt song truøng cô baûn noï.

7. ÔÛ ñaây chæ gioàn chuù yù vaøo vaán ñeà Thaàn Hoïc vaø luùc ñoù neùt song truøng noï seõ laø Thöôïng Ñeá vaø Thieân. Ñaây laø caëp töø thöôïng ñöôïc coi nhö nhau nhöng thöïc söï khaùc nhau. Thöôïng Ñeá hieåu laø Chuùa teå caøn khoân töông ñöông vôùi Chuùa Ngoâi Vò (Dieu personel) cuûa Thaàn Hoïc Taây AÂu. Coøn Thieân töông ñöông vôùi Chuùa sieâu ngoâi vò cuûa caùc nhaø huyeàn nieäm, vì Thieân voán laø "voâ thanh voâ xuù", voâ hình voâ töôïng, laøm sao coù ngoâi vò ñöôïc. Vì theá phaûi kieâm caû hai, ñieàu naøy ñöôïc bieåu thò baèng ñeàn teá Thieân: neàn vuoâng, noùc troøn. Vuoâng chæ boán goùc, töùc coù hình, coøn troøn khoâng coù goùc caïnh chæ voâ bieân voâ hình. Vaäy muoán baøn veà oâng trôøi, Ñoâng phöông phaûi goàm caû Thöôïng Ñeá coù ngoâi vò, caû Thieân voâ thanh voâ xuù, (voâ ngoâi vò).

8. Naém vöõng neùt song truøng caên baûn noï ñeå ñi vaøo quan saùt thaàn hoïc Taây AÂu qua ba caâu tuyeân boá cuûa hoï Traàn: caâu moät: AÙ Ñoâng khoâng chaáp nhaän loái Thaàn Hoïc AÂu taây döïa treân yù nieäm, döïa treân luaän lyù (logical). Caâu ñoù ñuùng tinh thaàn AÙ Ñoâng. Vì noùi Thaàn Hoïc laø hoïc veà Thöôïng Ñeá maø kyø thöïc laø hoïc veà yù nieäm cuûa lyù trí veà Thöôïng Ñeá chöù khoâng phaûi Thöôïng Ñeá. Ñoù quaû laø phi-thaàn-hoùa Thöôïng Ñeá, töùc caét maát chieàu kích voâ bieân cuûa Thöôïng Ñeá. Vì yù nieäm naøo cuõng laø vaät coù cuøng. Noùi theo Vieät Nho laø thaàn hoïc duy lyù ñaùnh maát neùt song truøng, chæ coù yù nieäm veà Thöôïng Ñeá maø boû maát chieàu sieâu linh laø Thieân "voâ thanh voâ xuù", töùc laø laøm maát tính chaát voâ bieân cuûa Thöôïng Ñeá. Vì ngöøng laïi ôû ñôït coù cuøng laø ngoâi vò, maø ngoâi vò ñöôïc ñònh nghóa laø "Töï theå bieät quyeàn khoâng thoâng ñöôïc cho tha theå" (Subsistentia sui juris et alteri incommunicabilis) töùc trình baøy moät Thöôïng Ñeá bò giôùi haïn tö beà: coù bao nhieâu tha theå laø coù baáy nhieâu giôùi haïn. Döôùi con maét AÙ Ñoâng khoâng coøn laø Thaàn nöõa. Kinh Dòch noùi "Thaàn voâ phöông", Thaàn khoâng ôû nôi naøo rieâng bieät, vì thoâng ñöôïc vôùi moïi vaät neân khoâng nôi naøo khoâng ôû. Chính vì theå tính "thaàn" naày môùi laøm neân Töï tính cuûa Thöôïng Ñeá, theá neân döøng laïi ôû choå Chuùa coù ngoâi vò laø boû maát tính chaát sieâu linh ñoù, traùi vôùi Vieät tính laø sieâu vieät tính, Vieät khoâng theå chaáp nhaän thaàn hoïc duy lyù coù haïn cuïc nhö theá ñöôïc.

9. Neáu vaäy khoâng theå coù thaàn hoïc chaêng? Thöa khoâng maø laïi coù: khoâng coù thaàn hoïc theo loái duy lyù Thöôïng Ñeá laøm ñoái töôïng suy tö, nhöng coù thaàn hoïc laáy thaùnh nhaân laøm ñoái töôïng nhö hoï Traàn ñaõ noùi (1.3). Vì thaùnh laø thaønh, thaùnh giaû thaønh daõ, thaønh nhaân cuøng cöïc laø thaùnh, ñoù goïi laø chí thaønh, maø chí thaønh nhö thaàn, neân hoïc veà con ñöôøng thaùnh nhaân ñi töùc laø hoïc veà con ñöôøng daãn tôùi chí thaønh. Heã coù chí thaønh laø coù thaàn, neân voâ thaàn coù nghóa laø thieáu chí thaønh.

10. Con ñöôøng thaùnh nhaân ñi tôùi thaàn goïi laø trieát vì trieát laø trieät, trieät ñeå, trieät cuøng. Trieát duy lyù caên cöù treân coù yù nieäm, chöù trieát Vieät caên cöù treân caû yù laãn tình cuøng chí. YÙ tình chí ví nhö chaân tay cuûa Taâm, maø ñôït ngoaøi laø Tính. Taâm thì voâ bieân nhö vuõ truï vaäy (vuõ truï chi taâm) ta khoâng bieát caùch tröïc chæ, phaûi qua nhöõng trung gian hoaëc höõu haïn nhö yù, hoaëc loä toâng tích phaàn naøo nhö tình vaø chí môùi tôùi Taâm. Neáu noùi caën keõ thì yù-tình-chí ñöa tôùi Tính maø Tính laø maët ngoaøi cuûa Taâm. Coøn noùi thoâng thöôøng thì ruùt ngaén laïi thaønh Taâm Tình. Vì söï ruùt ngaén naày neân khoâng caàn phaân bieät Taâm vôùi Tính, coi Tính cuõng nhö Taâm.

11. Baïn seõ hoûi ñoù laø trieát lyù chöù coù phaûi thaàn hoïc ñaâu? baïn noùi ñuùng theo phaïm truø Taây AÂu. AÙ Ñoâng khoâng phaân bieät trieát vôùi thaàn hoïc, vì taän cuøng cuûa trieát laø thaàn hoïc: heã yù-tình-chí maø ñi ñuùng ñöôøng thì seõ ñaït Tính, maø Tính laø Thieân roài ñoù. Saùch Trung Dung noùi: "Thieân meänh chi vi Tính": Thieân meänh chính laø Tính. Tính laø Thieân meänh. Cho neân ñi theo Tính ñaõ laø ñaïo (Xuaát Tính chi vi Ñaïo) vun boài söï "Xuaát Tính" goïi laø Giaùo. Giaùo laø toân giaùo hay giaùo duïc cuõng ñöôïc. Baïn coù theå khoâng haøi loøng ôû choå ñeå loän xaø ngaàu khoâng phaân roõ raøng minh baïch trieát ra trieát, thaàn ra thaàn, toân giaùo vôùi giaùo duïc khaùc nhau. Nhöng neáu phaân ra minh baïch thì heát laø AÙ Ñoâng roài. Vì theo AÙ Ñoâng thì luaân lyù, toân giaùo, trieát lyù ñeàu ñaët neàn taûng cuoái cuøng treân Thöôïng Ñeá maø chieàu saâu cuûa ngaøi laø Thieân, maø Thieân thì "voâ thanh voâ xuù" voâ hình voâ töôïng, vaäy laáy gì ñeå phaân bieät, vì heã caùi gì coù chieàu kích voâ bieân thì ñeàu huyeàn ñoàng nghóa laø ñoàng vôùi nhau moät caùch huyeàn dieäu vöôït lyù trí loaøi ngöôøi. Nhö vaäy theo AÙ Ñoâng trieát lyù veà con ngöôøi cuõng laø thaàn hoïc roài, vaø ñoù môùi laø Vieät Ñaïo theo nghóa Vieät laø sieâu vieät, laø chính toâng, vì Vieät tính laø Vieät ñeán choå voâ cuøng, thaàn hoïc khoâng vöôït ñeán choå voâ cuøng thì coøn chính toâng sao ñöôïc. Vì voâ cuøng laø baûn tính cuûa Thieân Chuùa maø.

12. Ñoù laø yù nghóa uyeân nguyeân cuûa chöõ Vieät. Nhöng chöõ Vieät cuõng coù nghóa laø Vieät toäc, vì hai lyù do: tröôùc heát vì ñaõ coù laàn tieân toå ta ñaët teân cho nöôùc cho doøng toäc laø Vieät ñeå nhaéc nhôû doøng toäc raèng cöùu caùnh cuûa con ngöôøi laø phaûi ñi veà cuøng Chuùa goïi taét laø Sieâu Vieät. Hai laø vì nhôø ñoù maø daân Vieät ñaõ coù laàn Vieät ñöôïc, noùi cuï theå laø ñaõ thieát laäp ñöôïc moät neàn thaàn hoïc ñaëc bieät goïi laø Ñaïo Ba (cuõng goïi ñöôïc laø Ñaïo Troáng hoaëc Ñaïo tieân). Phöông ngoân Vieät noùi:

Thôm danh ñaây laø danh con ngöôøi Ñaïi ngaõ taâm linh maø xuyeân qua Tình vaø Chí con ngöôøi tieåu ngaõ ñaõ vieät tôùi ñöôïc.

13. Ñaây laø Ñaïo ñaëc bieät Vieät theo caû hai nghóa treân, neáu vaäy thì ta khoûi caàn kieán taïo trieát Vieät, thaàn hoïc Vieät nöõa chaêng? Thöa khoâng khoûi, vì moät ñaøng laâu ngaøy Ñaïo Vieät ñaõ söùt meû, ñaõ thaát truyeàn. Ñaøng khaùc böôùc vaøo thôøi môùi thì caûm quan thay ñoåi, lyù trí con ngöôøi laïi ñaõ phaùt trieån cuøng cöïc, neân buoäc phaûi truøng tu ñaïo Vieät baèng laäp ra thaàn hoïc Vieät cuõng nhö trieát hoïc Vieät vaäy. Veà ñieåm naøy chuùng toâi ñaõ baøn daøi trong treân hai chuïc cuoán saùch. Rieâng veà thaàn hoïc thì coù baøn nhieàu trong quyeån Truøng Phuøng Ñaïo Noäi ai muoán bieát theâm ñoùn coi saùch döï tính xuaát baûn vaøo naêm 1984. (Noùi döï tính vì cho tôùi nay vieäc in saùch trieát, ít ra cuûa toâi bò truïc traëc hoaøi. Quyeån Söù Ñieäp ñaõ ñöa saép chöõ gaàn ba naêm maø maõi chöa ra ñöôïc!).

14. Theá laø chuùng ta ñaõ thaáy höôùng phaûi ñi, noù naèm trong Vieät tính maø Vieät tính laø ñoäng tính theo höôùng sieâu vieät töùc tieán tôùi phoái Thieân. Ñoù laø ñieàu khoù caên baûn, khoù caùch dieäu vôïi nhö noái coù vôùi khoâng, ñoäng vôùi tónh, nhaát vôùi ña. Vaäy maø tieân toå ta ñaõ may maén hieän thöïc ñöôïc vaø löu laïi lu buø aán tích cho chuùng ta, nhöng laâu ngaøy nhöõng aán tích aáy bò lu môø ñi neân mieâu dueä ñaùnh maát daàn yù thöùc, nhöng may thay nay chuùng ta ñaõ tìm ra ñöôïc phaàn naøo, vaäy laø ñaõ vuôït khoù khaên tìm ra phaïm truø chính toâng. Baây giôø chæ coøn hieän thöïc theo caûm quan ñôøi môùi laø lyù luaän, phaân tích, chöùng minh, ñoái chieáu... Caùi ñoù chuùng ta ñaõ baét ñaàu giaûi quyeát vaø seõ hoaøn bò daàn. Caùi khoù neàn taûng laø ñöôøng loái thì chuùng ta ñaõ nhìn ra roài: ñoù laø Vieät tính hay noùi theo hoï Traàn laø "sieâu vieät bieän chöùng". Chuùng ta coù theå khaúng ñònh ñoù laø theå tính trung thöïc, ñeán noãi trieát hoïc hay thuyeát lyù naøo ñi traùi vôùi noù cuõng ñeàu bò truïc traëc, caû ñeán thaàn hoïc cuõng khoâng thoaùt neân quaû ñoù laø theå tính coù tính chaát phoå bieán: töùc ôû ñaâu vaø bao giôø cuõng vaäy.

15. Vieät tính laø qui tính cho neân qui tính chính laø hoàn Vieät, maø noù cuõng phaûi laø hoàn cuûa baát cöù neàn thaàn hoïc naøo muoán ñöôïc laø trung thöïc. Noùi khaùc qui tính chính laø ñoäng tính Vieät nhöng noù noùi leân caùi höôùng tieán: tuy laø sieâu vieät maø khoâng tieán leân nhöng laïi tieán vaøo: tieán vaøo noäi taâm. Ñoù laø ñieàu khaùc bieät vôùi Taây AÂu. Vôùi Taây AÂu thì Sieâu Vieät laø tieán leân. Vôùi Vieät thì Sieâu Vieät laïi laø tieán vaøo. Hoï Traàn ñaët caâu hoûi laøm theá naøo ñeå phaùt hieän qui tính Vieät töùc cuõng laø thieát laäp vaø coù tính caùch toaøn dieän. Ñoù chính laø öôùc nguyeän cuûa toâi ñaõ gaéng thi haønh baèng khoa huyeàn söû goàm caû töø, töôïng, soá, cheá xuyeân qua boä trieát lyù An Vi. ÔÛ ñaây chæ toùm löôïc qua veà qui tính.

16. Trong quyeån Chöõ Thôøi toâi coù nhaéc tôùi caâu noùi thôøi danh cuûa Teilhard Chardin raèng: Tout ce qui monte converge, coù theå dòch ra chöõ Nho laø Thaêng giaû hoäi. Toâi ñaõ nöông theo lôøi dòch ñoù ñeå ñöa ra caâu "Qui giaû hoäi" ñaëng coâng thöùc hoùa tinh thaàn baøi thô Vieät Nho töïa laø Hoaøng Cöïc trong hai caâu cuoái cuøng laø:

Nghóa laø neáu qui taâm ñeán cuøng cöïc thì cuõng seõ hoäi thoâng vôùi Chuùa vôùi muoân loaøi ñeán cuøng cöïc. Thöïc ra thì Qui cuûa Vieät cuõng nhö thaêng cuûa Taây AÂu gioáng nhau trong döï phoùng, nhöng chöõ qui noùi leân ñaëc tính Vieät laø hieän thöïc, laø ñoác haønh, hoaëc tri haønh hôïp nhaát: töùc lyù thuyeát ñaõ bao haøm thöïc haønh theo sau; vieäc hieän thöïc ñoù laø pheùp toàn taâm döôõng tính, noùi vaén taét laø qui tính. Vaäy qui tính chính laø trieát Vieät maø muoán goïi laø thaàn hoïc Vieät cuõng ñöôïc. Vì theá noù ñöôïc vun boài caùch raát tæ mæ baèng nhieàu phöông phaùp, maø noåi baät hôn caû laø theå cheá töù quí.

17. Töù quí laø 4 thaùng cuoái cuøng trong moãi muøa, goïi laø quí nguyeät:

Ñeå hieåu ñöôïc phaàn naøo yù nghóa theå cheá naày thì tröôùc heát phaûi bieát sô qua qui cheá nguõ haønh ñöôïc cô caáu hoùa nhö sau:

18. Xem baûng treân ta thaáy coù 4 phöông, 4 muøa cho 4 haønh chung quanh, coøn giöõa laïi coù haønh Thoå trung cung chaúng coù phöông naøo, cuõng chaúng coù muøa naøo. Vì vaäy neân haønh Thoå coù teân laø haønh voâ ñòa (khoâng coù phöông), haønh voâ haønh (khoâng coù muøa). Quaû thöïc, haønh Thoå laø baø con ngheøo, nhöng chính vì choå ngheøo ñoù maø noù ñaïi dieän cho caùi Khoâng ñoái vôùi boán haønh kia ñaïi dieän cho caùi Coù, vaø nhôø vaäy nguõ haønh kia môùi coù khaû naêng hoøa hôïp ñöôïc nhöõng caùi töông phaûn cuøng cöïc nhö coù vôùi khoâng, ñoäng vôùi tónh, nhaát vôùi ña... Cuõng vì theá maø Nguõ Haønh chæ taâm linh tính. Vì Linh cuõng nhö Thaàn khoâng ôû rieâng nôi naøo, neân khoâng ñaâu khoâng ôû. Chính haønh Thoå bieåu hieän ñieàu ñoù baèng caùch möôïn cuûa thaùng cuoái trong moãi muøa moät tuaàn ñeå laøm töù quí (moät tuaàn nhöng noùi laø caû thaùng: quí nguyeät). Thaønh thöû haønh Thoå khoâng coù maø laïi coù, coù coøn nhieàu hôn boán haønh kia nöõa lò. Moãi haønh chæ coù hai thaùng, coøn thaùng thöù ba thì cuùng cho haønh Thoå: töû vi phaûi tính nhö vaày: moäc moäc Thoå, hoûa hoûa Thoå, kim kim Thoå, thuûy thuûy Thoå.

19. Haønh Thoå duøng 4 thaùng ñoù ñeå laøm chi? Thöa ñeå khoâng laøm chi caû, chöõ Nho goïi laø Voâ Vi. Neáu muoán giöõ baûn chaát chöõ haønh (laø taùc haønh) thì laø haønh voâ vi. Noùi cuï theå laø ngoài baát ñoäng kieåu thieàn (yoga) khoâng suy nghó gì caû, neáu coù ñoäng cuõng laø ñoäng tôùi caùi khoâng töùc thôû khoâng khí theo moät kieåu rieâng goïi laø Ñaïo Thôû (Ñaïo Töùc). Taát caû vieäc ñoù goïi laø Trai Taâm. Trang Töû goïi laø Toïa Voïng: töùc ngoài maø queân heát caùc vieäc ñoäng loaïn cuûa theá traàn, bòt tai, nhaém maét, ngaäm mieäng, nhíp caùi taâm, gìn caùi yù... Laõo Töû noùi "thöôøng ngaäm mieäng, bòt tai, nhaém maét, nhuït beùn nhoïn..." (DDK 56). Nhuït beùn nhoïn hieåu laø boû lyù trí saéc beùn nhö suy luaän, phaân tích... Toïa vong nhö vaäy laø coát ñeå loøng troáng trôn cho Taâm Linh xuaát hieän. Noùi khaùc ñaõ coi Thieân laø voâ hình, voâ töôïng, "voâ thanh voâ xuù" thì cuõng phaûi duøng loái voâ thanh, voâ xuù, voâ hình, voâ töôïng ñeå ñoùn nhaän Thieân, ñeå ñöôïc keát hôïp vôùi Chuùa, ñoù goïi laø "phoái Thieân".

20. Ñaây laø vieäc goác cuûa tu thaân maø moïi ngöôøi phaûi laøm: töø vua tôùi daân (töï Thieân töû dó chi ö thöù daân nhaát thò giai dó tu thaân vi baûn). Tuy nhieân trong theå cheá quaân chuû xöa thì vua ñaïi dieän cho toaøn daân ñeå teá Thieân, neân vieäc tu thaân vua cuõng phaûi laøm caùch troïng theå khaùc toaøn daân, laø cuï theå hoùa theå cheá töù quí baèng nghi tieát cuûa nhaø Minh Ñöôøng. Nhaø Minh Ñöôøng chính laø khung Nguõ Haønh treân kia ñöôïc veõ keùp neùt thaønh 5 oâ roài theâm boán caên goùc thaønh ra hình coù 9 oâ. Khi huyeàn söû noùi veà chim Laïc Vieät coù 1 chaân 8 caùnh laø phaûi hieåu veà ñaáy: 1 chaân laø haønh Thoå ôû trung cung, coøn 8 caùng laø 8 oâ ôû chung quanh. Saùch coù noùi veà Cöûu laïc hay Cöûu truø ñeàu ngaàm chæ veà hình treân.

21. Nhöng moät naêm coù 12 thaùng maø nhaø Minh Ñöôøng duø ñaõ môû roäng cuõng môùi coù ñöôïc 8 thaùng, thì phaûi laøm theá naøo? Thöa ngaên ñoâi 4 caên goùc ra. Theá laø coù 12 caên: 8 caên nhoû goïi laø Caù (chöõ caù vieát laø haøm yù caên nhaø phaân ñoâi). Caên ñeå y nguyeân thì goïi laø quí. Ta thaáy haønh Thoå ñaõ laán ñaát roài: ngoaøi oâ trung cung coøn kieám 4 oâ nguyeân veïn, roäng baèng 8 oâ kia. Theá laø ta ñöôïc hình aûnh cuûa caâu "taâm truøm caûnh" hay "chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi". Xem hình treân thì chöõ taøi chuïm caû 8 caù laïi môùi ñöôïc 4 caên, coøn haønh Thoå keâu laø haønh voâ ñòa laïi ñöôïc nhöõng 5 caên troïn veïn. Caùi ñoù coù theå keâu laø "chaân khoâng dieäu höõu" = Caùi Khoâng chaân thöïc laø nguoàn caùi Coù dieäu huyeàn.

Vöøa phaûi ñoàng öùng theo qui cheá nhaø Minh Ñöôøng goïi laø Nguyeät leänh töùc moãi muøa phaûi vaän aùo coù maøu xöùng hôïp, thí duï maøu xanh cho muøa xuaân, ñoû cho haï, traéng cho kim, ñen cho muøa ñoâng... moãi muøa phaûi ôû moät loâ phoøng rieâng: 2 thaùng ñaàu muøa ôû trong 2 caên Caù, thaùng thöù ba ôû trong caên Quí laø caên coù choå thoâng vôùi trung cung ñeå thöïc thi trai Taâm ñaëng thoâng hoäi vôùi thaàn minh.

22. Coù theá môùi thoâng ñaït ñöôïc ba ôn ích cuûa nguõ haønh maø Kinh Dòch keå ra nhö sau:

1) baøng haønh nhi baát löu: (Ñi ra beân caïnh maø khoâng troâi theo löu tuïc, töùc khoâng bò ñoäng bôûi traàn caáu, Vì ñi ra 2 böôùc (2 caên caù) laïi vaøo oâ quí nhö ñeå "xaïc" bình ñieän neân khoâng bò löu tuïc, maø coøn nhôø ñoù maø laïc thieân tri).

2) Laïc thieân tri meänh coá baát öu: (bieát trôøi bieát mình neân khoâng aâu lo. Vì luoân keát hôïp vôùi Thieân - thöøa theo yù Chuùa).

3) An Thoå ñoân hoà nhaân coá naêng aùi: (an trong cung Thoå laø ñoân haäu ñöôïc tình ngöôøi neân coù thi haønh baùc aùi).

Noùi khaùc neáu khoâng an Thoå ñeå phoái Thieân thì khoâng hieåu ñöôïc baûn tính con ngöôøi laø ñaïi ngaõ taâm linh, neân seõ khoâng yeâu thöông ñích thöïc ñöôïc. Maø khoâng yeâu ñöôïc (khoâng baùc aùi) thì taát caû suïp ñoå: caû chính trò, kinh teá laãn trieát hoïc, thaàn hoïc... Vì tinh hoa cuûa ñaïo giaùo, cuûa moïi khoa thaàn hoïc ñích thöïc phaûi ñöa tôùi choå hieän thöïc ñöôïc baùc aùi. Vaäy maø neáu khoâng thaáy moái lieân heä nôi ngöôøi vôùi Chuùa thì deã thaáy tha nhaân chæ laø tha nhaân khaùc bieät vôùi mình, coù khi coøn laø cöøu ñòch nöõa, thì yeâu thöông sao ñöôïc, cho neân muoán hieän thöïc ñöôïc yeâu ngöôøi caùch trung tröïc phaûi thaáy moái lieân heä ngaàm noái ngöôøi vôùi Thieân (Chuùa) cuõng laø noái vôùi moïi ngöôøi, moïi vaät, maø chæ noùi vôùi nhau ñöôïc trong choå voâ thanh voâ xuù. Chính vì theá maø trieát hoïc Vieät Nho nhaán maïnh treân voâ theå môùi laø caên nguyeân cho moïi caùi höõu hình. Lyù töôûng laø phaûi giöõ ñöôïc caû hai, nhöng Taây AÂu nghieâng sang Höõu Vi vôùi khoa sieâu hình goïi laø höõu theå hoïc. AÁn ñoä nghieâng sang Voâ Vi vôùi khoa sieâu hình xaây treân Thaùi Hö. Vieät kieâm caû höõu vi laãn voâ vi neân toâi goïi laø An Vi.

23. Ñoù laø ñaïi ñeå yù nghóa nguyeät leänh vôùi nhaø Minh Ñöôøng vaø töù quí. taát caû ñeàu höôùng vaøo hieän thöïc qui tính cuõng laø Vieät tính. Baïn coù theå noùi: Ñöôïc laém, quaû laø qui tính ñöôïc chöùng minh caùch cuï theå, nhöng ñoù laø cuûa Nho, cuûa Taøu chöù coù phaûi cuûa Vieät ñaâu! Toâi coù theå chöùng minh nguoàn goác Vieät cuûa Nguyeät leänh baèng nhieàu caùch nhöng ñaây khoâng phaûi choå noùi daøi ñöôïc, neân chæ xin noùi veà chöùng côù laáy töø Troáng Vieät coù tröôùc Nguyeät leänh, ít ra boä soá neàn taûng trong ñoù.

24. Caùi troáng Vieät sôû dó goïi laø Troáng vì tieân toå ñaõ ñaët teân di vaät noï theo baûn tính cuûa noù, goïi laø troáng laø coù yù noùi leân baûn chaát ñaïo Vieät ôû trong choå troáng roång, y nhö haønh Thoå trong Nguõ haønh vaäy. Vì theá Troáng coù ñuû töôïng vaø soá cuûa boä soá "Vaøi Ba" trong nguõ haønh caùch ñaày ñuû nhö ñaõ trình baøy chi tieát trong Söù Ñieäp Troáng Ñoàng. ÔÛ ñaây chæ xin nhaéc laïi con soá "vaøi ba" bieåu loä baèng loái treo troáng caùch maët ñaát 20 phaân (vaøi) beân döôùi khoeùt loã troáng 30 phaân (ba). Luùc ñaùnh phaûi coù moät ngöôøi laøm caùi ñaùnh töø trong giöõa trôû ra: ñaùnh thaønh baøi baûn nhôø cung cao thaáp thaønh ra ñoä. Roài 4 ngöôøi (hoaëc 4 caëp) ñöùng 4 goùc ñaùnh nhòp treân rìa maët troáng. Giöõa maët troáng laø hình maët trôøi. Boán phöông chæ thò baèng 4 quai ôû tang troáng...

Trong baøi coù noùi ñeán hai chieác hoa quì keùp. Xin giaûi roäng: Hai laø neùt song truøng (hay löôõng hôïp). Hoa quì coù 9 caùnh, chöõ Nho noùi laø "cöûu ñaït chi ñaïo" - A place from which nine ways proceed - Quì laø nôi phaùt xuaát cuûa chín con ñöôøng. taïi sao ñang hoa maø laïi noùi ñeán ñöôøng ñi? Thöa vì hoa quì coù tính höôùng döông: ñi theo höôùng maët trôøi neân gôïi ra yù con ñöôøng. Vì theá chöõ quì coù kieåu vieát nhö sau: keùp bôûi caên cöûu laø 9 vaø caên thuû laø ñaàu. Vì theá xem maët troáng toâi lieàn töôûng tôùi chöõ ñaïo, keùp bôûi xöôùc laø ñi vaø thuû laø ñaàu. Caû hai laøm lieân töôûng tôùi caâu:

Thaùi döông ngöõ giöõa maët troáng ñeå chæ trôøi. Ñaïo giaùo chæ Trôøi baèng soá 36. Vaäy phaûi coù hai caëp hoa quì (2 x 2 x 9 = 36). Xem 36 chim ñang tieán veà thaùi döông. Chaû thaáy chuùng ñang hieän thöïc thaàn hoïc Vieät laø gì? Thaàn hoïc laø hoïc veà qui tính Vieät, qui tính ñöôïc bieåu thò baèng hoa quì. Quì giaû qui daõ!

25. Toùm laïi, ngaém nhìn kyõ nhöõng kieåu caùch, nhöõng hình veõ treân maët vaø tang troáng cuõng nhö caùc caùch saép ñaët caùc hình taïc treân maët troáng ta coù theå noùi ñoù quaû laø moät laâu ñaøi veà thaàn hoïc Vieät. Neàn thaàn hoïc naày bao goàm caû nhaân ñaïo, ñòa ñaïo laãn Thieân ñaïo; caû phöông theá thöïc thi goïi laø qui tính cuõng nhö luoân luoân coù hieän thöïc ñi keøm phaàn lyù thuyeát. Ñeå nhaán maïnh ñieàu cuoái cuøng naày laàn nöõa xin keát baèng noùi veà yù nghóa 18 ñoâi chim ôû voøng ngoaøi cuøng treân maët goàm 36 con: Ñoù laø 36 taàng trôøi (ñoái vôùi 72 chæ ñaát).

Coøn 18 laø 2 laàn 9, vì neàn taûng Vieät laø neùt song truøng neân 9 nhaân 2 thaønh 18. Vì theá oâng noäi Baøn Coå cai trò 18 ngaøn naêm. Con chaùu laäp laïi chaân lyù noï baèng 18 ñôøi Huøng Vöông. Thaùnh Doùng côõi ngöïa 18 thöôùc vaân vaân...

Xin nhôù soá 9 laø hoa quì. Ñoù chính laø quoác hoa Vieät coù 9 caùnh. Quì giaû qui daõ: quì laø qui veà ñaàu coãi reã laø Thieân, töùc muoán noùi cöùu caùnh con ngöôøi laø phaûi ñi veà cuøng ñaàu coãi reã muoân loaøi. Vì theá taát caû caùc chim ñeàu tieán theo höôùng taû nhaäm laø höôùng tay traùi tim, toå tieân goïi laø höôùng trôøi (ngöôïc laïi höõu nhaäm laø höôùng ñaát). Trôøi ôû ñaây ñöôïc chæ baèng 36 chim. Baïn thaáy khoâng? Toaøn thaân caùi troáng ñaõ noùi leân caùch caën keõ qui tính. Vaäy maø ñeán voøng ngoaøi cuõng coøn theâm ñoâi hoa quì keùp ñeå keát thuùc. Thieát töôûng khoâng theå tìm ñaâu ñöôïc töôïng hình minh hoïa qui tính Vieät caùch choùi chang hôn nöõa.

26. Trong baøi naày toâi coù yù duøng hôi nhieàu tieâu bieåu laø coát ñeå toû roõ nhöõng khaúng ñònh treân veà Vieät tính vaø qui tính cuõng nhö Vieät coù tröôùc Nho (Taøu). Nhöõng khaúng ñònh ñoù ñeàu döïa treân töôïng hình khaùch quan coù theå minh chöùng baèng khaûo coå, chöù khoâng phaûi laø truyeän hö caáu suy luaän nhö moät soá ngöôøi nghó töôûng. Vieäc duøng nhieàu tieâu bieåu laø caàn khi tìm veà nguoàn goác vaên hoùa daân toäc. Vì laø vaên hoùa öa duøng tieâu bieåu do tính chaát taùc haønh cuûa noù. Nhöõng tieâu bieåu ñoù noùi leân loøng suøng moä thaàn minh cuûa cha oâng ta raát cao ñoä. Coù theå noùi quay höôùng naøo, nhìn vaøo caùi chi thuoäc aên, maëc, noùi, laøm ñeàu coù daáu hieäu nhaéc nhôû con ngöôøi phaûi qui höôùng veà cuøng Chuùa. Khoâng luùc naøo khoâng chuù taâm vaøo Ngaøi khieán cho khi nghieân cöùu veà nguoàn goác daân toäc, toâi heát söùc caûm ñoäng, thaáy tieàn nhaân chuù taâm vaøo vieäc vun boài ñöùc tính caùch chí thaønh, thaät quaû nhö caâu saùch Ñaïi Hoïc noùi: "ngöôøi quaân töû lo trau doài ñöùc tính nhö caét, nhö duõa, nhö ñuïc, nhö maøi" (Höõu phæ quaân töû nhö thieát, nhö tha, nhö traùc, nhö ma). Chaúng may vì laâu ñôøi, cuõng nhö caùc bieán coá doàn daäp ñaûo loän heát, neân ñaïo ñaõ thaát truyeàn. Nhöõng tieâu bieåu khoâng coøn noùi leân ñöôïc gì vôùi con chaùu nöõa. Nay coù laøm nhieàu laém cuõng chæ laø tìm ra ñöôïc yù nghóa bieåu töôïng thuoäc lyù trí maø thoâi, chöù khoâng coøn söï rung ñoäng taâm hoàn, aâm vang vaøo loái soáng nhö xöa.

May thay toâi nghó ñaïo Vieät nay ñaõ ñöôïc canh taân theo hoaøn caûnh môùi ñeå cho qui tính Vieät phuïc sinh maïnh meõ. Ñoù laø ñieàu seõ ñöôïc baøn roäng trong quyeån Truøng Phuøng Ñaïo Noäi.

27. Theá laø Traàn Vaên Ñoaøn ñaõ can ñaûm ñi ñaàu, töùc daùm noùi leân choå beá taéc cuûa Thaàn Hoïc AÂu Taây cuõng nhö chæ troû ñöôøng höôùng khaû theå cuûa Thaàn Hoïc Vieät, noù ôû trong Vieät tính töùc laø qui tính. Nhö vaäy laø ñaõ tìm ra cöûa roài. Baây giôø chæ coøn vieäc böôùc vaøo nhaø (chöõ Nho goïi laø "nhaäp ö thaát") ñeå kieåm keâ nhöõng cuûa caûi quí baùu trong nhaø: noùi cuï theå laø ñi vaøo chi tieát ñaëng noùi leân quan nieäm Vieät veà töøng tín ñieàu, töøng nhieäm tích...

Chöa bieát hoï Traàn vaø nhoùm nghieân cöùu cuûa oâng taïi Ñaøi Loan (goàm 2 Vieät Nam, 3 Trung Hoa, 1 AÙo, 1 Ñöùc) ñaõ ñi tôùi ñaâu. Khi naøo coù caùc baøi cuûa nhoùm ñoïc trong Hoäi Nghò Quoác Teá vaên hoùa Trung Taây hoïp vaøo thaùng 9 naêm 1983 môùi coù theå bình luaän theâm. Chæ bieát raèng ñeán böôùc thöù hai naày thì khoù khaên khoâng coøn chæ thuoäc khaû naêng lyù trí thoâi, maø noù ñaõ ñeøo theo caùi goïi laø teá nhò ôû choå cöù lyù thì phaûi nhö theá, nhö theá... nhöng coøn tình ñôøi, tình xaõ hoäi, vôùi caùc cô cheá ñaõ thieát laäp thì nhöõng laäp tröôøng vôùi nhöõng lyù luaän ñöa ra coù theå seõ gaây va chaïm, coù khi caû ñoå vôû. Coù neân cöù "thaúng möïc Taøu maëc cho ñau loøng goã" hay laø phaûi uoán theo löôøn goã ñeå baøo? Noùi khaùc, coù neân "caùch maïng" hay laø "tham baùn"?

28. Trong dó vaõng Vieät tính ñaõ bieán ñoåi vaên minh Hoa toäc ñeán ñaâu cuõng nhö ñaõ nhieàu laàn caûi Phaät giaùo nhö:

Truùc Ñaïo Sinh vôùi thuyeát Ñoán Ngoä.
Trí Khaûi vôùi caâu "lyù söï voâ ngaïi".
Toå Hueä Naêng vôùi Haønh Thieàn (thay cho Toïa Thieàn).
Vaø caû hieän nay (xem chi tieát trong Truøng Phuøng Ñaïo Noäi), lieäu vôùi Thaàn Hoïc AÙ Ñoâng, nhoùm Ñaøi Loan seõ laøm ñöôïc tôùi ñaâu? Ñoù seõ laø nhöõng bieán coá höùa heïn raát nhieàu soâi noåi.

29 ÔÛ ñaây toâi muoán ñoùng goùp vaøo böôùc chi tieát naày baèng giôùi thieäu vôùi nhoùm Ñaøi Loan hay caû nhöõng ai quan taâm ñeán vaán ñeà Thaàn Hoïc Vieät moät taøi lieäu khaùc laï vaø ñaõ ñi saâu vaøo chi tieát. taøi lieäu xuaát phaùt töø beân Vieät Nam, goàm nhöng lôøi giaûi ñaùp caùc thaéc maéc cuûa moät nhoùm Coâng Giaùo ñaët ra vôùi moät vò ñöôïc tin laø ñaõ ñöôïc tieáp ñöôïc aân ñieån cuûa Thöôïng Ñeá ñeå noùi ra lôøi cuûa Ngaøi. Chuùng ta coù theå khoâng caàn tin vieäc tieáp dieãn cuõng nhö vieäc thay maët Thöôïng Ñeá... maø chæ xeùt lôøi nhö cuoäc ñoái thoaïi trao ñoåi, khoâng caàn tieân thieân chaáp nhaän hay choái boû maø chæ coi nhö laø coù ngöôøi ñaët vaán ñeà. Nhöõng vaán ñeà aáy taát nhieân coù theå gaây soâi noåi, nhöng khoâng theå coi nhö khoâng coù, vì nhöõng lôøi aáy ñaõ ñöôïc thaâu baêng vaø ñaõ truyeàn baù ra caû nhieàu traêm cuoán ñöôïc haøng ngaøn ngöôøi ñaõ nghe ñi nghe laïi vaø ñaõ in thaønh saùch. Vì theá tröôùc sau gì roài cuõng tôùi tai Coâng Giaùo. Cho neân caùc nhaø Thaàn Hoïc AÙ Ñoâng töông lai theá naøo roài cuõng phaûi baøn tôùi. vaäy neân toâi coi taøi lieäu ñoù nhö giuùp baét ñaàu.

30. Ñaây toâi chæ laáy thí duï vaán ñeà thöù nhaát trong baûn vaên ñoù veà lieân heä giöõa con ngöôøi vaø Thöôïng Ñeá. Caû Coâng Giaùo laãn baûn vaên ñeàu ñoàng yù goïi Trôøi laø Cha, loaøi ngöôøi laø con. Nhöng tröôùc caâu hoûi "con cuøi hay con thaät?" Thaàn hoïc Coâng Giaùo cho laø con cuøi chöù laøm sao maø con thöïc ñöôïc, vì con ngöôøi chæ laø vaät thuï taïo, yeáu heøn, ngaåu höõu (contingens) baát taát..., ngay goïi laø con nuoâi cuõng khoâng ñöôïc, vì con nuoâi cuõng cuøng baûn tính ngöôøi nhö Cha nuoâi. Ñaøng naày con ngöôøi laø vaät yeáu heøn coøn Thöôïng Ñeá laø Ñaáng quyeàn naêng voâ bieân, neân loaøi ngöôøi chæ coù theå laø con cuøi. Traùi laïi, baûn vaên thì baûo laø con thaät coù chaát Thöôïng Ñeá trong ngöôøi vaø cöùu caùnh con ngöôøi phaûi laø töï tieán tôùi choå nhaän thöïc ra ñieàu ñoù: ñöôïc nhö vaäy môùi goïi laø "phoái thieân" hay huyeàn ñoäng vôùi Cha Trôøi, maø ñoù laø cöùu caùnh cuûa con ngöôøi.

Ñoù laø hai chuû tröông khaùc bieät, Thaàn Hoïc Vieät seõ choïn beân naøo? Neáu choïn beân con thöïc thì hôïp truyeàn thoáng AÙ Ñoâng nhöng coù daùm chaêng? Nhìn sang beân Coâng Giaùo thì ngoaøi tín ñieàu coøn coù Thaùnh Kinh. Thaùnh Knh xem ra taùn trôï phe Vieät. Haõy keå ít caâu:

Thöù nhaát, Saùng Theá Kyù noùi: "Chuùa döïng neân con ngöôøi gioáng aûnh töôïng Ngaøi".

Thöù ñeántrong Evan (Phuùc AÂm) coù noùi: "Cha laø caây nho, chuùng con laø caønh"... Caây vaø caønh cuøng baûn tính. Nôi khaùc Chuùa phaùn: "Chuùng con haõy trôû neân troïn laønh nhö Cha chuùng con ôû treân trôøi".

Ñoù chæ laø vaøi caâu trong Thaùnh Kinh tröng thuoäc loøng ra ñaây chöù khoâng coù yù leân soå saùch heä thoáng. Nhöõng caâu treân xem ra nghieâng veà laäp tröôøng Vieät. Vaán ñeà seõ ñöôïc giaûi quyeát caùch deã daøng neáu chæ y cöù vaøo Thaùnh Kinh. Nhöng trong thöïc teá coøn coù quyeàn giaùo huaán cuûa Toøa Thaùnh (Ministerium Magisterii). Thaàn hoïc coù theå vaø coù daùm qua maët quyeàn ñoù chaêng? Neáu qua maët thì seõ coù moät neàn Thaàn Hoïc Vieät, caùc vaán ñeà sau chæ laø heä luaän cuûa vaán ñeà neàn taûng naày, neân cuõng seõ thay ñoåi nhieàu hay ít tuøy theo lôøi giaûi ñaùp caâu hoûi treân ñaây: Con cuøi hay con thaät?

32. Laáy moät thí duï ñoù ñeå deã thaáy vaán ñeà khoâng coøn chæ laø khoù khaên veà trí tueä maø ñaõ ñeøo theo söï teá nhò, nhöng chuû yù toâi teá nhò thì laïi khoù hôïp vôùi khoa hoïc bao giôø cuõng troïng khaùch quan tính, khoâng chòu thieân vò, khoâng chòu vò neå, töông töï nhö söï khoù khaên cuûa caùc nhaø laøm söû trong cheá ñoä coäng saûn: laø hoàng hay chuyeân? Tuaân theo söû tính hay ñang tính?

Cho neân muoán ñoåi Phaät AÁn ra Vieät Phaät hay ñoåi Haùn Nho ra Vieät Nho chæ caàn trí tueä nhaïy caûm vaø hoïc vaán saâu roäng laø coù theå thaønh coâng, coøn muoán thieát laäp Thaàn Hoïc Vieät phaûi theâm ñöùc tính teá nhò. Vì theá khoâng theå noùi tröôùc ñöôïc söï theå dieãn bieán ra sao, chæ coøn chôø xem. Wait and see!

II. PHÖÔNG PHAÙP

33. Nhaân baøn veà phöông phaùp, hoï Traàn coù noùi "ñeå xaây döïng neàn Thaàn Hoïc Vieät khoâng nhaát thieát phaûi nghieân cöùu laïi lòch söû, caøng khoâng phaûi chæ baét ñaàu phaùt khôûi töø Nho Hoïc..." Ñaây coù moät vaøi ñieàu caân phaân bieät giöõa Nho Hoïc vaø Nho hay Vieät Nho laø ñieàu coù lieân quan caû ñeán vaán ñeà vaên hoùa Vieät neân thieát nghó cuõng caàn baøn theâm cho saùng toû moïi ngoùc ngaùch haàu giuùp vaøo vieäc thieát laäp Thaàn Hoïc Vieät.

34. Ñieàu phaân bieät caên baûn laø söï khaùc nhau giöõa cöù lyù (de jure) vaø cöù söï (de facto). Cöù lyù thì coù theå thieát laäp neàn thaàn hoïc hay trieát hoïc Vieät maø khoâng caàn nhaéc ñeán Nho. Taøi lieäu giôùi thieäu ôû ñaây ñaõ laø moät phaàn cuûa thaàn hoïc Vieät maëc daàu khoâng heà nhaéc ñeán Nho, hay caû Vieät nöõa, maø vaãn coù theå goïi laø thaàn hoïc Vieät. Nhöõng chöõ Vieät ôû ñaây chæ hieåu theo nghóa sieâu vieät vaø nhö vaäy laø ñaõ coù theå laø moät neàn thaàn hoïc trung thöïc, maø ta cuõng chæ caàn coù theá chöù coù caàn chi phaûi moùc noái vôùi Vieät hay Taøu chi ñaâu.

35. Nhöng neáu muoán ñöùng veà phöông dieän vaên hoïc vaø hieåu chöõ "Vieät" theo nghóa laø cuûa Vieät toäc thì phaûi ñi vaøo lòch söû, ñoù laø ñaõ böôùc vaøo phaïm vi cöù söï nghóa laø trình söï ñaõ xaûy ra nhö theá ñoù, coù laø Vieät tính chaêng, vì Vieät tính ôû ñaây phaûi laø cuûa daân toäc, töùc cuûa nhieàu theá heä töø xa xöa truyeàn laïi, neân coù theå laø phaïm truø khoa hoïc ñöôïc chöùng minh baèng khoa hoïc nhö coå söû, huyeàn thoaïi, khaûo coå, daân toäc hoïc... chöù khoâng phaûi muoán khaúng ñònh theá noï theá kia tuøy thích. Luùc aáy chuùng ta seõ nhaän ra raèng caùi xöa nay quen goïi laø Vieät tính haàu heát môùi laø caùi caûm nghó thoâng thöôøng chöa ñuû neàn taûng khoa hoïc, neân cuõng khoâng theå trôû thaønh phaïm truø trieát hoïc ñöôïc. Muoán theá noù phaûi chöùng minh haèng tính cuûa caùi goïi laø Vieät tính baèng huyeàn thoaïi, theå cheá, tieáng noùi, kinh dieån, töùc laø nhöõng gì laâu ñôøi ñöôïc laëp ñi laëp laïi môùi chöùng toû laø moät baûn tính, vì baûn tính laø haèng tính. Vieät tính khoâng theå ra ngoaøi luaät chung ñoù ñöôïc.

36 Veà Nho cuõng vaäy, xöa raøy cöù töôûng heã gioûi chöõ Nho laø bieát Nho. Ñoù môùi laø bieát chöõ Nho, cuøng laém laø bieát Nho hoïc, coøn laâu laém môùi bieát tinh thaàn Nho laø gì, noùi cuï theå laø ñöùng tröôùc maët caùc hoïc giaû quoác teá maø thöa ñöôïc caùc caâu chaát vaán cuûa hoï caùch maïch laïc quaùn xuyeán thì môùi goïi laø bieát ñöôïc tinh thaàn Nho. Hoï Traàn coù gaùn cho toâi caâu noùi sau: "Nho hoïc laø cuûa ngöôøi Vieät chöù khoâng phaûi cuûa ngöôøi Taøu". Caâu noùi ñoù thieáu chính xaùc tuy khoâng coù aùc yù vì chæ laø laäp laïi ñieàu nhieàu ngöôøi noùi sai nhö vaäy. Nhöng toâi töôûng caàn baøn qua cho theâm saùng toû vì vaán ñeà gaén lieàn vôùi Vieät Nho, maø baøn veà Vieät Nho coù lieân heä tôùi Vieät tính, neân baøn veà Vieät Nho cuõng laø ñaøo saâu Vieät tính.

36b. Vaäy toâi noùi Nho chöù khoâng noùi Nho hoïc, vì chöõ hoïc bao haøm caû saùch vôû vaên töï... thì nhöõng caùi ñoù thuoäc ngöôøi Taøu quaù roõ, ai ñieàn gì ñi choái ñieàu aáy. Nhöng coøn Nho noùi suoâng hieåu laø tinh thaàn Nho hay taïm noùi Nho giaùo hay ñaïo Nho cuõng coøn ñöôïc, ñoù laø neàn ñaïo lyù chöa thaønh vaên nhöng ñaùp öùng ñöôïc nhöõng "nhu" caàu saâu thaúm cuûa con ngöôøi. Caùi "nhu" ñoù maø cha oâng ta ñoïc laø Nho thì toâi baûo noù khôûi töø Vieät tröôùc roài Nho coâng thöùc hoùa sau ñeå trôû thaønh caùi toâi goïi laø Vieät Nho. Ñoù laø moät giaû thuyeát laøm vieäc (working hypothesis) veà trieát, vaø nay toâi ñaõ tìm ra quaù ñaày ñuû nhö ñöôïc vieát trong nhieàu saùch, khoâng theå toùm löôïc ñöôïc. ÔÛ ñaây toâi chæ coát gioàn chuù yù ñeán vieäc phaân bieät "Vieät Nho" vôùi "Nho hoïc Vieät" hay ñuùng hôn phaûi noùi "Nho hoïc beân Vieät Nam". Ñaây khoâng laø giaû thuyeát hay chuû thuyeát chi caû, nhöng laø moät ngaønh trong vaên hoïc söû cuûa Vieät Vaên, maø taøi lieäu ñaõ coù saün ñoù vôùi nhieàu teân tuoåi töø thôøi Ñinh, Leâ, Lyù Traàn tôùi ñaàu theá kyû 20. Laïi coù saùch vôû taøi lieäu chæ caàn moät hoïc giaû naøo löu taâm nghieân cöùu, thu thaäp, pheâ phaùn vaø vieát ra nöõa thoâi. Toùm laïi ñoù laø vaên-hoïc-söû, khoâng caàn cho vieäc thieát laäp Thaàn Hoïc Vieät hay Taøu chi caû.

37. Traùi laïi, Vieät Nho laø moät chuû thuyeát trieát lyù Vieät neân coù lieân quan tôùi Thaàn Hoïc Vieät raát nhieàu, nhaát laø chuû thuyeát ñoù laïi coù tính chaát caùch maïng, vì noùi traùi ngöôïc vôùi moïi ngöôøi. Moïi ngöôøi noùi Nho laø cuûa Taøu. Taøu laø thaày, Vieät laø troø hoïc Nho vôùi thaày Taøu... Vieät Nho noùi ngöôïc laïi: chính Vieät môùi laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân saùng nghó ra Nho tröôùc, roài Taøu môùi hoïc sau.

38. Thoaït xem ai cuõng cho laø caùch maïng, neáu khoâng noùi laø ñieân hay noùi aåu do ñaàu oùc quoác gia quaù khích... Söï thöïc thì khoâng quaù khích chi caû maø chæ laø nghieân cöùu ñeán nôi veà nguoàn goác vaên hoùa Vieät cuõng nhö veà Nho. Noùi vaäy coù nghóa laø söû saùch Taøu töø Tö Maõ Thieân, Baøn Coå trôû xuoáng ñeàu môùi khôûi töø choå löng chöøng, ñích xaùc laø töø naêm 841 ñôøi Coäng Hoøa nhaø Taây Chu, coøn veà tröôùc toaøn laø laøm caùi vieäc maø hoïc giaû quen goïi laø evheùmerisation noù ôû taïi bieán huyeàn thoaïi thaønh söû kyù, bieán nhöõng maãu möïc tieân thieân nhö Phuïc Hi, Nöõ Oa, Thaàn Noâng ra nhöõng nhaân vaät lòch söû, thaønh thöû huyeàn söû haàu heát laø cuûa Vieät bieán ra lòch söû Taøu.

39. Coøn caùc saùch söû cuûa Vieät thì khoûi noùi: môùi baét ñaàu töø quaõng Hai Baø Tröng laø nhieàu laém maø phaàn lôùn coøn laëp laïi söû Taøu töùc laø laëp laïi nhöõng caùi noùi baäy cuûa söû gia Taøu veà nguoàn goác Taøu cuõng nhö Vieät. Toâi ñaõ baùc boû nhieàu nôi, nhaát laø trong taäp saùch "Hoaøng Vieät Tænh Cöông", trong ñoù toâi neâu ra nhöõng baèng chöùng xaùc thöïc cho thaáy noùi veà nguoàn goác thì söû Taøu hay Vieät ñeàu phaûi laøm laïi haàu heát. Rieâng veà vaên hoùa toâi ñaõ coù laøm laïi phaàn naøo vaø ñaït keát quaû laø thuyeát Vieät Nho. Phöông phaùp toâi theo laø cô caáu luaän theo ñoù moãi caâu quyeát ñoaùn phaûi ñoái chieáu vôùi caùi toaøn theå cuõng goïi laø moâi sinh tinh thaàn.

40. Ñeå cuï theå hoùa thì toâi chia moâi sinh ñoù ra 4 muïc lôùn laø Töø, Töôïng, Soá, Cheá.

TÖØ laø lôøi noùi hoaëc thaønh ngöõ nhö trôøi ñaát, tieân roàng, soâng nuùi... hoaëc nhöõng huyeàn thoaïi nhö trong Kinh Huøng vaø kinh ñieån.

TÖÔÏNG nhö neùt song truøng Baéc Sôn vaø ñaõ trôû neân hoa vaên chính töø giai ñoaïn Phuøng Nguyeân vaø Ñoâng Sôn, hay nhö troáng ñoàng hoaëc vaät tieâu bieåu nhö caùc loaïi chim nöôùc, giao long, qui long v.v...

SOÁ nhö boä soá "vaøi ba" hay nguõ haønh vaø caùc aån soá trong Hoàng Phaïm, Cöûu truø, Ha Ñoà, Laïc Thö, Cöûu Laïc...

CHEÁ laø caùc theå cheá hay thoùi tuïc töùc nhöõng gì ñaõ coù caùch coâng khai vaø laâu ngaøy nhö ba caáp baøn thôø, xaù ba caùi, ba neùn höông vaø lu buø trong tuïc leã laøng nöôùc... (Ñaõ baøn daøi nôi khaùc, ñaây chæ nhaéc sô qua).

41. Ñoù laø moät loái minh chöùng ñaày ñuû heát côõ, vöøa chuùng toû tieân toå cuûa ta ñaõ hieän thöïc ñöôïc sieâu vieät tính laâu ñôøi môùi coù theå löu laïi aán tích caùch phong phuù nhö vaäy, vöøa chöùng toû vieäc trôû veà nguoàn khi ñöôïc nghieân cöùu thaáu ñaùo theo 4 loaïi chöùng tích kia thì seõ vöôït xa caùc cuoäc tìm veà nguoàn cuûa caùc vaên minh khaùc. Theo toâi bieát ít coù cuoäc nghieân cöùu veà nguoàn naøo taùo baïo daùm neâu ra 4 chaëng khaûo chöùng nhö vaäy. Nhaéc qua theá vì nhieàu ngöôøi chöa hieåu (chaéc vì chöa ñoïc toâi nhieàu, cuõng taïi vì phaàn caên baûn nhaát chöa xuaát baûn ñöôïc), roài laàm töôûng raèng thuyeát Vieät Nho laø lô mô do oùc quoác gia quaù khích, chöù neáu ñoïc heát caùc ñieàu toâi ñaõ vieát ra thì seõ nhaän thaáy ñoù laø thuyeát coù neàn taûng khoa hoïc khaùch quan cao ñoä, ñoàng thôøi cuõng laø moät neàn trieát hoïc cuï theå, thöïc tieãn khoâng nhöõng baèng yù nieäm maø coøn baèng bieåu, huyeàn soá, huyeàn thoaïi, thoùi tuïc, coå ngheä, daân toäc hoïc. Ñoù laø thöù trieát hoïc maø Taây AÂu ñang muoán thieát laäp ñeå thay theá cho neàn trieát hoïc cuõ duy nieäm khoâ khan, tröøu töôïng xa thöïc teá. trieát baèng ñoäng töï cuûa Heidegger, trieát lyù baèng bieåu töôïng do Cassirer, trieát hieän sinh, hieän töôïng luaän cô caáu laø baáy nhieâu thöû thaùch ñi veà höôùng Vieät Nho.

42. Xin ñöôïc noùi theá ñeå chæ roû Vieät Nho khaùc xa Nho hoïc beân Vieät Nam. Nho hoïc coù saùch vôû vaø teân tuoåi, coøn ñaây khoâng coù saùch vôû gì heát, cuõng chaúng coù teân tuoåi naøo, (hay coù moät teân laø Khoång Töû thì trong saùch toâi cuõng khoâng heà keå veà ñôøi soáng oâng) vì ñaây khoâng coù yù noùi veà ngöôøi thöïc maø chæ noùi veà caùc maãu tieân thieân hay noùi nhö JUNG laø caùc sô-nguyeân-töôïng (archetypal images) vôùi moät môù huyeàn thoaïi, daêm ba bieåu töôïng, moät ít caâu saùch möôïn töø trong coå thö hoaëc kinh ñieån... taát caû ñeàu rôøi raïc naèm taûn maùt ñoù ñaây khoâng theo moät thöù töï naøo caû. Vaäy maø phaûi nhìn ra thöù lôùp cuõng nhö yù nghóa vaø nhaát laø moái lieân heä naèm ngaàm xuyeân qua taát caû ñeå noái laïi vôùi nhau thaønh moät cô sôû tinh thaàn ñöôïc baøy toû trong nhieàu saùch, thì bieát caùi dò bieät giöõa Vieät Nho vaø Nho Hoïc beân Vieät lôùn xieát bao. Coù theå noùi vieát veà Vieät Nho cuõng gioáng nhö ngöôøi vieát tieåu thuyeát lòch söû: Yeáu toá lòch söû khoâng bieát coù ñöôïc vaøi ba phaàn traêm, coøn haàu heát laø do ngöôøi vieát phaûi taïo döïng. Vieát veà Vieät Nho cuõng vaäy, chæ khaùc laø khoâng taïo döïng truyeän maø taïo döïng tö töôûng, taïo döïng phaïm truø, nguyeân lyù, ñònh ñeà ñaëng quaûng dieãn ñeå xaây neân moät heä tö töôûng, moät neàn trieát hoïc rieâng bieät, maø vì tính chaát toång hôïp cuûa noù neân trieát Vieät hay Vieät Nho ñoàng thôøi cuõng laø Ñaïo Hoïc, hay noùi nhö hoï Traàn, cuõng laø moät thaàn hoïc luoân. Toâi coøn noùi theâm khoâng nhöõng thaàn hoïc tín lyù maø luoân caû thaàn hoïc tu ñöùc thaàn huyeàn nieäm nöõa.

43. Toâi noùi kyõ choå naày laø vì Vieät Nho raát caàn cho vieäc thieát laäp moät neàn thaàn hoïc Vieät, hay caû moät neàn thaàn hoïc Taøu hay Ñoâng AÙ. Laø vì Nho ñaõ thaát truyeàn töø laâu roài, caùi Nho hoïc coøn ñöôïc löu truyeàn haàu heát chæ laø hö nho, hay neáu coù nghieân cöùu ñaøng hoaøng thì cuõng môùi laø Haùn Nho hay Haùn Hoïc. Coøn Vieät Hoïc thì chöa coù chöù ñöøng noùi laø ñaõ thaát truyeàn. Baây giôø coù ai noùi veà Vieät tính cuõng chæ laø noùi caùch thoâng thöôøng, cuøng laém laø noùi nghieân cöùu theo kieåu vaên hoïc. Veà Phaät Hoïc hay AÁn Ñoä cuõng ñeàu theá caû nghóa laø taát caû ñeàu phaûi nghieân cöùu laïi caùch saâu xa vaø khoa hoïc. Vì theá muoán thieát laäp moät neàn Thaàn Hoïc Ñoâng AÙ (goàm Taøu vaø Vieät) thì phaûi nghieân cöùu veà Taøu vaø Vieät kieåu trieát, nghóa laø trieät ñeå trieät cuøng, maø muoán vaäy thì phaûi vaän duïng nhöõng khoa taân nhaân vaên nhö trieát lyù, daân toäc hoïc, cô caáu luaän, uyeân taâm, khaûo coå, coå ngheä... Vaø neáu thaønh coâng (vì raát nhieàu ngöôøi vaãn duøng ñuû baáy nhieâu maø vaãn thaát baïi) thì seõ gaëp ñöôïc moät neàn trieát trung thöïc goïi laø nhaân chuû, maø ñaõ laø Nhaân Chuû thì cuõng laø thaàn hoïc: caû hai ñeàu sieâu Vieät töùc ñaït tôùi lyù töôûng laø quan nieäm veà Thieân "voâ thanh voâ xuù".

44. Vaäy maø neàn nhaân chuû ñoù, hay neàn thaàn hoïc trung thöïc ñoù laïi y heät Vieät Ñaïo vaø Nho nguyeân thuûy: caû ba ñeàu gioáng nhau nhö gioït nöôùc nhieâu khi caû ñeán töø ngöõ nöõa. Sôû dó coù söï vuï nhö vaäy vì neàn trieát ñoù do Vieät vaø Nho coäng taùc döïng neân: Vieät döïng töôïng, Nho döïng hình. Noùi theo Kinh Dòch: "Taïi thieân thaønh töôïng, taïi ñòa thaønh hình".

Töôïng laø töôïng yù laø caùi coát tuûy, coøn hình laø bieåu loä caùi töôïng yù ñoù baèng vaên töï. Neân goïi laø töù yù (ñoái vôùi töôïng yù cuûa Vieät). Thí duï Vieät môùi coù töôïng yù khi duøng baùnh daày troøn ñeå chæ trôøi, baùnh chöng vuoâng ñeå chæ ñaát. Nho ñeán sau coâng thöùc hoùa töôïng yù ñoù thaønh caâu "thieân vieân ñòa phöông". Vieät môùi coù xaø long (raén) vaø giao long (caù saáu), nho ñem coäng caù saáu coù boán chaân vôùi raén coù hình daøi thaønh con vaät toång hôïp môùi goïi laø long (roàng), vaân vaân vaø vaân vaân. Coù bao nhieâu yù töôïng caên baûn trong Nho thì ñeàu tìm ra ñöôïc töôïng yù maàm moáng nôi Vieät tröôùc, caû ñeán cheá ñoä cuõng vaäy: coù leã thaønh ñinh tröôùc roài sau môùi coù gia tieân... nhieâu laém khoâng keå ôû ñaây (muoán bieát roäng xin xem Kinh Huøng vaø Söù Ñieäp...).

45. ÔÛ ñaây chæ laáy moät thí duï bao truøm laø nguõ haønh: noù laø neàn taûng cuûa Kinh Dòch vaø cuõng laø baûn toùm thaâu Nho ôû ñôït tinh tuùy cuøng cöïc. Vaäy maø ta cuõng thaáy ñöôïc töôïng yù nôi Vieät tröôùc Nho. Nguõ haønh thaønh bôûi hai boä soá 2 vaø 3 maø ra. Soá 2 chæ vuõ truï quan bieán dòch, soá 3 chæ nhaân chuû tính, soá 5 chæ taâm linh söû quan. Trong ñoù quan troïng nhaát laø soá 3 nhaân thaønh soá 9 chæ ngöôøi coøn sieâu linh hôn caû laø soá 5 nguõ haønh. Nhöng neàn taûng vaø deã nhaän dieän nhö neùt ñaëc tröng hôn caû thì laø soá 2. Chæ vuõ truï quan bieán hoùa. Vaäy maø ta thaáy nôi Vieät ñaày caùc huyeàn thoaïi (maø noåi baät laø Tieân Roàng) bao haøm soá 2 roõ ñeán ñoä caùc hoïc giaû goïi laø neùt löôõng hôïp (dual unit) ñaëc tröng cuûa Ñoâng Nam AÙ, taát caû ñeàu coù ôû Vieät toäc raát laâu tröôùc, khaûo coå thì thaáy töø ñôøi ñaù môùi Baéc Sôn (loái 5000 tr.CN) trong neùt song truøng; con soá 3 vaø caû boä soá 5 keùp bôûi 2+3 ñaõ thaáy lu buø ôû Phuøng Nguyeân (loái 3000 naêm tr. CN). veà sau Nho goïi vaøi ba laø tham löôõng vaø coâng thöùc hoùa thaønh ra nguõ haønh. Khoâng bieát vieäc coâng thöùc naày xaûy ra thôøi naøo: caùc nhaø khoa hoïc ñoaùn laø cuoái ñôøi Chieán Quoác quaõng theá kyû thöù 4 tröôùc CN. Nhöng theo truyeàn thuyeát ta coù theå ñaåy lui veà xa hôn vaøo ñôøi oâng Ñaïi Vuõ (quaõng 2000 naêm tr. CN) töùc laø quaõng maø Vieät toäc vaø Haùn toäc coøn ñang soáng laãn loän. Nöôùc Taøu chæ xuaát hieän töø ñôøi Taàn. Ngay nhaø Haùn ñeán sau Taàn maø coøn xöng laø Vieâm Haùn, töùc laø ngöôøi goác Vieâm Vieät xöa vaø luùc ñoù laø ngöôøi Sôû, maø Sôû kieâm caû Ngoâ, Vieät ñeàu theo vaên hoùa Vieät, töùc laø cuõng caét toùc xaâm mình vaø nhaát laø troïng beân taû...

46. Vì söï ñoàng coäng taùc naày neân tieân toå ta ñaõ thaâu nhaän chöõ Nho cuõng nhö ñaïo Nho moät caùch thaønh kính khoâng heà ñaët vaán ñeà laø vì töïu trung Nho laø cuûa tieân toå mình saùng nghó ra, ngöôøi Taøu chaáp nhaän vaø goùi gheùm caùch ñeïp ñeõ (töùc coâng thöùc hoùa) thì caøng hay. Vì ñaây laø tinh thaàn bao truøm taát caû, khoâng coù truyeän cuûa toâi cuûa anh nhö trong phaïm vi vaät chaát.

Caû hai ñaøng caû Vieät laãn Nho ñaõ aên chaët vôùi nhau thaâm saâu ñeán ñoä khoâng ai ngôø. Chính nhöõng ngöôøi khoâng muoán keå ñeán Nho cuõng phaûi duøng danh töø Haùn Vieät, thí duï hoï Traàn ñaõ duøng nhö vaäy: naøo Vieät tính, ñoäng tính, naøo sieâu Vieät bieän chöùng... Tuy nhieân ñoù laø danh töø coù theå cho laø khoâng ñaùng keå, nhöng toâi xin tröng noäi dung thì cuõng laø moät caû trong Vieät laãn Nho ngoaøi söï nhaän thöùc cuûa moïi ngöôøi; ñoù laø caëp phaïm truø aâm döông.

47 Baøi hoï Traàn coù vieát "Giôùi Thaàn Hoïc gia Trung Hoa ñöa ra hai phaïm truø caù bieät, ñoù laø phaïm truø toång hôïp vaø phaïm truø aâm döông. Hai phaïm truø naày hôïp vôùi truyeàn thoáng lyù luaän cuûa Trung Hoa song khoâng cuï theå ñuû. Ñaøng khaùc nhöõng phaïm truø naày khoâng theå chöùng minh, caøng khoâng noùi roõ ñöôïc vai troø cuûa con ngöôøi ôû haï taàng Kinh Teá vaø thöôïng taàng thaàn linh. Hai phaïm truø treân khoâng theå thoûa maõn caâu hoûi veà muïc ñích cuûa con ngöôøi". Vieát nhö treân cuõng phaûi nhöng chöa ñuû. Phaûi vì quaû thaät hai chöõ aâm döông laø cuûa Trung Hoa cuõng nhö "khoâng cuï theå ñuû ñeå chöùng minh vai troø con ngöôøi ôû haï taàng kinh teá vaø thöôïng taàng thaàn linh, caøng khoâng thoûa maõn caâu hoûi veà muïc ñích con ngöôøi". Nhöng toâi noùi chöa ñuû vì chöa ñöôïc cuï theå hoùa thì quaû noù baát löïc nhö theá, nhöng neáu ñöôïc cuï theå hoùa thì sao? Maø cuï theå hoùa trong trieát laø phaûi xeùt ñeán cuøng trieät caû veà nguoàn goác laãn noäi dung.

48. Vaäy veà nguoàn goác thì aâm döông laø cuûa Vieät trong töôïng yù. Noù laø Vieät tính ñoù, vì Vieät tính laø gì neáu khoâng laø ñoäng tính maø muoán laø ñoäng tính thì phaûi coù hai haïn töø ñeå töø 1 ñeán 2: töø aâm tôùi döông, töø tieân tôùi roàng, töø soâng ñeán nuùi, töø caùi ñeán ñöïc, töø löûa ñeán nöôùc... môùi laø ñoäng. caùc nhaø khoa hoïc goïi ñoù laø löôõng nhaát (dual unit) ñoâi khi toâi noùi roõ hôn laø coù hai vaät bieåu chöù caùc nöôùc chæ coù moät: AÁn laø voi, Taøu laø roàng... rieâng Vieät coù caû Tieân laãn roàng. Ñoù laø noùi leân ñoäng tính cuûa Vieät caùch cuï theå. Caùi Vieät tính ñoù ñeán sau ñöôïc Taøu coâng thöùc hoùa thaønh aâm döông töùc goïi khaùc teân nhöng coøn ñeå y nguyeân thöù töï Vieät laø aâm tröôùc döông, Taøu noùi döông tröôùc aâm, thí duï phu tröôùc phuï, quoác tröôùc gia, caøn tröôùc khoân. Vieät traùi laïi noùi vôï tröôùc choàng, nhaø tröôùc nöôùc, khoân tröôùc caøn... nhö vaäy thöù töï aâm döông laø cuûa Vieät Nam coøn chöùng toû goác Vieät cuûa boä phaïm truø caên baûn vaø phoå bieán ñoù.

49. xeùt ñeán noäi dung, thì caên nguyeân cuûa löôõng hôïp tính laø gì? Thöa laø ngöôøi, laø nhaân chuû töùc nhaân coù laø chuû thì môùi ñuû söùc giöõ cho hai thaùi cöïc noù hoøa hôïp: noùi cuï theå laø laøm cho trôøi cao ñaát thaáp gaëp nhau, choáng ñoái nhau nhö nöôùc vôùi löûa, saùng vôùi toái, raén vôùi meàm... ñeàu hôïp ñöôïc, caùi ñoù laø taïi con ngöôøi ñaõ ñaït ñöôïc nhaân chuû tính, chöù coøn hai thaùi cöïc (trôøi ñaát, nuùi soâng, ñöïc caùi, cöùng meám, troøn vuoâng) thì ôû ñaâu maø chaúng coù, nhöng chæ coù nhö hieän töôïng chöù khoâng theå trôû neân phaïm truø laø löôõng hôïp ñöôïc. Taïi ñaâu? Thöa vì thieáu nhaân chuû tính töùc con ngöôøi coøn yeáu chöa ñuû söùc hoøa hôïp hai thaùi cöïc, vì theá trieát rôi vaøo duy: duy höõu hay duy voâ, duy ñoäng hay duy tónh, duy vaät hay duy taâm. Cho neân duy (ism) laø heä quaû cuûa con ngöôøi duy vaät hay duy taâm. Phaûi laø nhaân chuû môùi ñaït löôõng hôïp, maø löôõng hôïp goïi khaùc laø aâm döông.

50. ta ñaõ thaáy sôõ dó coù phaïm truø aâm döông laø do con ngöôøi ñaït nhaân chuû tính, vì theá soá 2 phaûi ñi vôùi soá 3: trôøi treân ñaát döôùi, con ngöôøi ôû giöõa: neáu trôøi laø vua, ñaát laø vua thì ngöôøi cuõng laø vua, laø chuû (nhaân chuû). Chöõ Nho bieåu thò ñieàu ñoù baèng chöõ vöông goàm 4 neùt: neùt treân cuøng chæ trôøi, neùt döôùi chæ ñaát, con ngöôøi ôû giöõa noái trôøi vôùi ñaát laïi vôùi nhau thaønh ra thaäp töï nhai goàm bôûi neùt doïc chæ trôøi, neùt ngang chæ ñaát. Ñoù cuõng laø hình nguõ haønh, vôùi yù nghóa laø con ngöôøi phaûi ñi veà haønh nguõ goàm caû thieân laãn ñòa, noùi vaén taét laø thieân. Cöùu caùnh con ngöôøi laø "phoái thieân". Vaäy laø vôùi caëp phaïm truø aâm döông vaãn coù theå thoûa maõn caâu hoûi veà muïc ñích con ngöôøi roài ñoù.

51. Cuõng nhö noù noùi leân ñöôïc vai troø haï taàng kinh teá vaø thöôïng taàng taâm linh nhö ñöôïc haøm taøng trong boä soá vaøi ba. "Vaøi" laø soá ñaát (kinh teá) phaûi ôû döôùi "ba" laø soá trôøi (thöôïng taàng thaàn linh): "Chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi". Chöõ taøi ñöôïc chæ baèng soá 2 (soá chaün chæ ñaát). Coøn taïi sao noùi vaøi maø khoâng noùi hai, vì vaøi noù khoâng phaân ranh chaët cheõ nhö hai: hai chia ñoâi baèng nhau tuyeät ñoái, coøn noùi vaøi thì noù haøm hoà: coù maø khoâng, khoâng maø coù nhö thí duï trong cheá ñoä bình saûn: khoâng coù ruoäng, vì ruoäng laø cuûa laøng, nhöng laïi coù, vì laøng caáp cho mình caøy ñeå thaâu hoaïch maø aên neân laø coù! "Ngöôøi caøy khoâng coù ruoäng" nhöng coù thoùc. Ñoù keâu laø bình saûn. Chöõ vaøi coøn haøm nghóa co giaõn khoâng phaân ranh quaù ngaët: chín coù theå boû laøm möôøi, (cau saùu coù theå boå ba" ñöôïc aùp duïng giöõa caùc phaàn töû gia ñình hay thaân thieát, nôi maø bôø coõi phaân chia cuûa anh cuûa toâi trôû neân meàm deõo: chín coù theå boû laøm möôøi. Ngöôøi Vieät chuùng ta xöng hoâ nhau baèng nhöõng danh xöng trong gia ñình: baø. con. coâ. baùc... laø ngaàm muoán cho caùi tình ngöôøi (tình gia ñình) noåi hôn taøi vaät. Tinh thaàn troïng nghóa khinh taøi ñöôïc bao haøm trong chöõ "vaøi" ñoù. Caû Thöôïng Ñeá cuõng vaäy: coù maø khoâng: Coù laø Thöôïng Ñeá, khoâng coù (hình) laø Thieân.

52. Toùm laïi neáu phaân tích thaáu trieät thì seõ thaáy aâm döông laø boä phaïm truø phoå bieán roäng nhö coù vôùi khoâng, trôøi vôùi ñaát, soâng vôùi nuùi... Khoâng vaät naøo thoaùt ra ngoaøi caû. Coøn neáu tra cöùu veà nguoàn goác thì laïi thaáy noù laø cuûa Vieät tröôùc hay noùi roõ heát côõ laø cuûa Vieät Nho vaø noù coù söùc giaûi nghóa ñöôïc heát thaûy töø kinh teá ñeán thaàn linh cuõng nhö cöùu caùnh cuoäc ñôøi. Coù ñieàu phaân tích ñeán nôi ñeán choán goïi laø phaân tích kieåu trieát. Vaäy ñieàu naày chöa thaáy xaûy ra beân Trung Hoa. Hai chöõ aâm döông vaãn coøn laø tieáng noùi cuûa Nho Hoïc khoâng gaây ñöôïc aâm vang trieát. Vì chöa ñöôïc moät boä oùc trieát naøo ñuïc roãng ra, neân ñoïc leân noù khoâng gaây vang voïng gì laø maáy. Veà ñieåm naày thì hieän nay Vieät troåi hôn, neân toâi öa noùi thaàn hoïc Vieät hôn laø AÙ Ñoâng. Khoâng nhöõng vì khaû naêng hôn maø chöõ Vieät coøn coù nghóa haøm hoà laø sieâu vieät nöõa.

53. Ñoù laø toùm taét quaù trình hình thaønh Vieät Nho, noù ôû taïi khaûo cöùu ñeán tinh nghóa cuûa nhöõng caâu vaên noùi caên ñeå cuõng nhö caùc ñieån chöông chính coát, nhöõng theå cheá cô baûn trong Nho roài laïi tra cöùu veà nguoán goác thì thaáy coù ôû Vieät toäc tröôùc, thaønh thöû ñi ñeán thöù töï Vieät Nho. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc giôùi hoïc giaû quoác teá nhaän thaáy töøng maûnh. Vieäc cuûa toâi chæ laø ñöa ra caùi daùng thöùc bao quaùt ñeå hoäi nhaäp caùc phaùt giaùc leû teû kia laïi moät moái. Trong chieàu höôùng ñoù toâi chæ vieäc ñi thaâu löôïm keát quaû bao coâng trình to lôùn cuûa caùc nhaø khaûo coå, coå söû hoïc, daân toäc hoïc veà keát ñuùc laïi thoâi, vaø coâng vieäc naày cuõng chæ môùi laø baét ñaàu: tuy ñaõ noùi leân ñöôïc phaàn naøo caùi daùng thöùc chung chung nhöng coøn chi tieát thì vaãn phaûi khaûo cöùu theâm theo nhòp tieán cuûa caùc khoa taân nhaân vaên nhaát laø khaûo coå.

54. Toùm laïi muoán thieát laäp moät neàn Thaàn Hoïc AÙ Ñoâng thì neân thieát laäp theo loái Vieät Nho chöù neáu chæ coù Nho Hoïc thì khoâng caàn vaø khoù loøng tôùi nôi. Vaäy phaûi vöôït tôùi trieát Nho. Maø phaûi laø trieát Nho ôû ñôït toät cuøng ôû ñôït cô caáu, luùc aáy töï nhieân seõ gaëp Vieät tính theo caû hai nghóa cuûa Vieät toäc vaø sieâu Vieät tính. Thaàn Hoïc muoán trung thöïc phaûi theo höôùng Vieät vôùi hai nghóa ñoù.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page