Höôùng Soáng Giaùo Hoäi Hieän Ñaïi:
Söù Maïng Daân Chuùa Giöõa Traàn Gian
Linh Muïc Giaùo Sö Vuõ Kim Chính, SJ.
I. Nhaäp Ñeà
Khi ñeà caäp tôùi chuû ñeà Giaùo Hoäi, laø ta maëc nhaän nhöõng neàn taûng caên baûn cuûa Giaùo hoäi hoïc nhö: nguoàn goác vaø baûn chaát cuûa Giaùo hoäi. Töø ñoù ta môùi coù theå phaûn tænh tôùi söù maïng cuûa Giaùo hoäi trong loøng traàn theá hieän nay. Vaø taát caû nhöõng cô caáu Giaùo hoäi khoâng ngoaøi muïc ñích nhaèm thöïc hieän vaø chu toaøn söù maïng naøy. Thieát nghó khoâng caàn phaûi nghieân cöùu hay ñaøo saâu veà Giaùo hoäi hoïc, chuùng ta ai cuõng coù theå bieát ñöôïc nguoàn goác cuûa Giaùo hoäi laø chính Ñöùc Kitoâ. Ngaøi ñaõ ñöôïc "sai ñi", töùc laø ñöôïc Chuùa Cha giao cho troïng traùch cöùu theá vaø ñöôïc Chuùa Thaùnh Linh xöùc daàu thaùnh hieán ñeå hoaït ñoäng trong moät "ñòa chæ" ñaëc thuø: "mang tin möøng cho keû ngheøo khoù, loan tin giaûi phoùng cho keû bò caàm tuø, ñem aùnh saùng cho keû ñui muø, ñem töï do cho keû bò aùp böùc vaø loan truyeàn naêm hoàng aân cuûa Thieân Chuùa" (Lc. 4, 18f). Nhôø vaäy, Ngaøi ñaõ ñaùnh thöùc traàn gian, ñaõ daãn traàn gian nhaém theo tieâu chuaån "Taùm Moái Phuùc Thaät" ñeå daàn daàn trôû thaønh Nöôùc Chuùa. Söï hieän höõu cuûa Giaùo hoäi ñöôïc baét nguoàn töø maïch soáng naøy vaø baûn chaát cuûa Giaùo hoäi laø cuï theå hoùa söù maïng cuûa Ñöùc Kitoâ trong nhöõng thôøi ñaïi vaø moâi tröôøng khaùc nhau. Nhö Chuùa Gieâsu ñöôïc sai tôùi ñeå nhaäp theå vaø nhaäp theá haàu loan truyeàn vaø thöïc hieän Nöôùc Chuùa giöõa traàn gian, Giaùo hoäi cuõng ñöôïc Ñöùc Kitoâ keâu goïi vaø phaùi ñi ñeå laøm chöùng nhaân cuûa Ngaøi, haàu mang ôn cöùu ñoä vaø tin möøng cho tôùi "cuøng traùi ñaát". Nhö vaäy, Giaùo hoäi phaûi nhaäp theá môùi coù theå soáng giöõa traàn gian, maëc daàu "khoâng thuoäc veà traàn gian". Chính vì theá môùi trôû thaønh "Bí Tích" thaùnh hoùa traàn gian. Noùi caùch khaùc, nhö Chuùa Gieâsu khi nhaäp theá vaãn luoân thoâng hieäp vôùi Chuùa Cha vaø Chuùa Thaùnh Linh, Giaùo hoäi laø Daân Chuùa soáng giöõa traàn gian: moät beân laø coäng ñoaøn thaùnh ñöôïc Chuùa choïn soáng trong söï hieäp thoâng cuûa chuùa Ba Ngoâi, nhöng ñaøng khaùc cuõng laø thaønh phaàn cuûa traàn gian, chia seû vaän meänh cuûa traàn gian trong moïi nôi vaø moïi thôøi. Giaùo hoäi qua gaàn hai ngaøn naêm ñaõ löu truyeàn tôùi tay chuùng ta hoâm nay ñeå chuùng ta luoân tieáp tuïc thaân phaän "haønh höông" haàu laøm chöùng nhaân cho Ñöùc Kitoâ cho tôùi ngaøy Ngöôøi taùi hieän.
Ñeå thöïc thi ñöôïc söù maïng laøm chöùng nhaân cuûa Ñöùc Kitoâ giöõa traàn gian vaø cho traàn gian, maëc duø khoâng thuoäc veà traàn gian, chuùng ta phaûi hieåu chính chuùng ta cuõng nhö hieåu traàn gian. Hieän giôø chuùng ta ñang soáng trong hoaøn caûnh naøo? Neáu bieát roõ ñöôïc "ñòa chæ" naøy, chuùng ta môùi hy voïng duøng caùch theá naøo cho hôïp thôøi hôïp caûnh maø ñem Tin Möøng ñeán cho theá gian moät caùch höõu hieäu hôn. Cuõng may cho chuùng ta laø khoâng phaûi töï mình voø ñaàu boùp traùn ñeå phaùt hieän ra nhöõng ñöôøng höôùng vaø chöông trình naøy, nhöng laø do chính Coâng Ñoàng Vatican II ñaõ vaïch ra cho chuùng ta nhöõng phöông höôùng cuï theå ñoù. Daàu vaäy, chuùng ta cuõng caàn phaûi phaûn tænh ñeå töï khaùm phaù ra ñöôøng höôùng naøy, nhôø ñoù chuùng ta moät beân nhaän ra Coäng Ñoaøn Daân Chuùa trong söï lieân heä Hieäp Thoâng vaø ñaøng khaùc trong tinh thaàn phuïng söï vôùi nhöõng khía caïnh môùi, troïng taâm môùi, neáu chuùng ta ñöùng treân quan ñieåm Daân Chuùa laø chöùng nhaân giöõa traàn gian vaø hieän höõu vì traàn gian nhö Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Theá Giôùi 1987 vaø Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ nhaán maïnh trong Toâng Huaán veà "Ôn goïi vaø söù meänh cuûa ngöôøi giaùo daân trong Giaùo hoäi vaø giöõa traàn gian".
II. "Ñòa chæ" cuûa Giaùo hoäi hieän ñaïi
Maëc daàu khoâng chuû tröông Xaõ Hoäi Hoïc Thöïc Nghieäm laø neàn taûng ñeå ñònh ñoaït Tri Thöùc Luaän, nhöng qua nhöõng baûng thoáng keâ nhö laø nhöõng phöông tieän chính xaùc giuùp ta coù theå nöông theo söï phaûn tænh cuûa caùc thaàn hoïc gia ñeå truy tìm "ñòa chæ" cuûa Giaùo hoäi hieän ñaïi. Leõ ñöông nhieân, chuùng ta cuõng coù theå töï phaûn tænh vaø xeùt xem caùc thaàn hoïc gia ñoù neâu leân nhöõng nhaän ñònh coù xaùc thöïc khoâng? Ñoù cuõng laø phaàn raát quan troïng, neáu khoâng muoán noùi laø phaàn quan troïng nhaát.
Theo baûng thoáng keâ cuûa Giaùo hoäi naêm 1985, soá Coâng giaùo theo töøng ñòa phöông coù tyû leä nhö sau:
AÙ Chaâu: 72,141,000 (8.47%)
AÂu Chaâu: 278,047,000 (32.63%)
Ñaïi Döông Chaâu: 6,444,000 (0.76%)
Baéc Myõ Chaâu: 64,475,000 (7.57%)
Nam Myõ Chaâu: 358,188,000 (42.04%)
Phi Chaâu: 72,658,000 (8.53%)
Toång coäng: 851,953,000 (100%)
Neáu ñem con soá naøy saùnh vôùi moät vaøi baûng thoáng keâ cuûa nhöõng naêm tröôùc, chuùng ta seõ phaùt hieän moät söï kieän ñaùng suy nghó. Naêm 1900, soá tín höõu Coâng giaùo soáng ôû AÂu Chaâu vaø Baéc Myõ laø 77%. Ñeán naêm 1970, con soá ñoù ñaõ haï xuoáng chæ coøn 49.14% so vôùi soá daân Coâng giaùo soáng ôû khaép hoaøn caàu. Vaø cöù theo ñaø naøy, theo nhaø thaàn hoïc W. Buhlmann öôùc löôïng thì naêm 2000, khoaûng 60% soá daân Coâng giaùo seõ soáng ngoaøi AÂu Chaâu vaø Baéc Myõ, nghóa laø soá tín höõu Coâng giaùo seõ soáng ôû Nam baùn caàu vaø theá giôùi thöù ba nhieàu hôn, neáu khoâng keå tôùi nhöõng nôi daân chuùng coù theå ñeán cö nguï vì coâng aên vieäc laøm, thì söï öôùc löôïng treân coù theå sai leäch nhö daân soá ôû Baéc Myõ vaø AÂu Chaâu khoâng gia taêng, ngöôïc laïi soá ngöôøi ly khai Giaùo hoäi coù theå taêng. Dó nhieân ñaây chæ laø moät giaû thuyeát maø thoâi.
Nhöng baûng thoáng keâ treân laø nhöõng hieän töôïng thuùc ñaåy nhieàu nhaø thaàn hoïc phaûn tænh laïi "ñòa chæ" cuûa Giaùo hoäi trong lòch söû cuûa Giaùo hoäi vöøa qua cuõng nhö neâu leân nhöõng nhaän xeùt veà Giaùo hoäi trong töông lai. Trong nhöõng nhaø thaàn hoïc treân, chuùng ta chuù yù ñeán ba ngöôøi tieâu bieåu nhaát laø: Karl Rahner, Johann Baptist Metz vaø Walter Buhlmann. Caû ba oâng ñeàu coù moät nhaän ñònh nhö sau: "Giaùo hoäi Coâng giaùo ñang ñöùng töôùc ngöôõng cöûa cuûa moät thôøi ñaïi môùi". Noùi caùch chung, ñöùng treân quan ñieåm lòch söû Giaùo hoäi, ba oâng ñeàu cho raèng Giaùo hoäi Coâng giaùo ñang böôùc sang thôøi kyø thöù ba. Trong giai ñoaïn ñaàu, töông ñoái ngaén, Giaùo hoäi sô khôûi phaùt trieån töø Giaùo hoäi Do Thaùi qua Giaùo hoäi Caän Ñoâng ñeå trôû thaønh Giaùo hoäi Latin (Lamaõ). Trong giai ñoaïn naøy, Giaùo hoäi ñaõ daàn daàn goït boû "chuû nghóa Do Thaùi" ñeå "baûn vò hoùa" (inculturation) qua aûnh höôûng cuûa neàn vaên hoùa Hy Laïp. "Coâng Ñoàng Jerusalem" vaø Thaùnh Phaoloâ laø nhöõng hình aûnh tieâu bieåu cuûa giai ñoaïn naøy: Giaùo hoäi sô khai ñaõ gaëp phaûi nhöõng khoù khaên do söï ngoä nhaän laø ñoàng hoùa Giaùo hoäi vôùi moät neàn vaên hoùa vaø taäp quaùn cuûa moät daân toäc, neân khoù côûi môû. Nhöng döôùi söï höôùng daãn cuûa Chuùa Thaùnh Linh cuõng nhö do söï cöông quyeát cuûa moät soá nhaø truyeàn giaùo nhö Phaoloâ, Giaùo hoäi ñaõ töông ñoái thaønh coâng trong vieäc "baûn vò hoùa" chính mình. Ñaây laø moät baøi hoïc quí giaù cho nhaø truyeàn giaùo sau naøy.
ÔÛ giai ñoaïn thöù hai, Giaùo hoäi ñaõ trôû thaønh Giaùo hoäi Taây phöông. Môû ñaàu cho giai ñoaïn naøy laø bieán coá Hoaøng Ñeá La maõ Constantin ñaõ qui hoùa Kitoâ höõu, ñöa Giaùo hoäi töø moät coäng ñoaøn chöùng nhaân bò ñaøn aùp trôû thaønh moät quoác giaùo. Chuùng ta khoâng phuû nhaän ñöôïc ñaây laø moät thôøi vaøng son cuûa giaùo quyeàn, nhöng ñoàng thôøi cuõng khoâng theå khoâng chuù yù tôùi söï lu môø daàn vai troø Giaùo hoäi laø Coäng ñoaøn Chöùng nhaân (Christianity) vaø thay vaøo ñoù laø moät Ñeá quoác Giaùo (Christiandom). Theo ñoù Giaùo hoäi khoù traùnh ñöôïc nhöõng luùc ñoàng hoùa vôùi theá quyeàn hay tranh chaáp vôùi theá quyeàn. Nhöõng kinh nghieäm ñau thöông naøy khoâng khoûi khoâng aûnh höôûng tôùi nhöõng phöông phaùp giaûi quyeát nhöõng caêng thaúng noäi boä vaø coâng cuoäc truyeàn giaùo sau naøy, nhaát laø khi phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng vaán naïn do nhöõng neàn vaên hoùa khaùc neâu ra. Toùm laïi, vì coi mình laø "Xaõ hoäi toaøn myõ" vaø laø "Baûo taøng Chaân lyù" (ôû ñaây neáu phaân bieät roõ raøng lyù thuyeát vaø thöïc haønh coù leõ seõ traùnh ñöôïc nhieàu hieåu laàm), neân khoù nhaän ñöôïc möùc quan troïng cuûa nhöõng neàn vaên hoùa khaùc cuõng nhö nhöõng neàn tö töôûng.
Giai ñoaïn ba, Giaùo hoäi ñang trôû thaønh Giaùo hoäi Ñaïi ñoàng, hieäp nhaát trong ña daïng. Giai ñoaïn naøy chính thöùc baét ñaàu vôùi Coâng Ñoàng Vatican II: Giaùo hoäi nhaän ra taàm möùc quan troïng cuûa mình laø "AÙnh Saùng theá gian". Vì vaäy, Giaùo hoäi khoâng theå soáng "ngoaøi" hay soáng "treân theá gian ñöôïc, nhöng phaûi soáng "giöõa" nhöõng neàn vaên hoùa khaùc nhau. Nhö vaäy, Giaùo hoäi nhaäp theå khoâng phaûi theo yù nieäm "hai vöông quoác" (thaàn theá) nhöng laø "baûn vò hoùa" ñeå nhöõng phaàn töû mình hieän höõu "giöõa" theá gian haàu thaùnh hoùa theá gian. Trong giai ñoaïn Giaùo hoäi ñaïi ñoàng naøy, ba thaàn hoïc gia vöøa neâu treân, moãi ngöôøi ñeàu nhaán maïnh ñeán moät khía caïnh khaùc nhau. K. Rahner vì quan taâm cho Giaùo hoäi töông lai, oâng ñaõ khaúng ñònh nieàm tin (nhö vaán ñeà giöõa khoa hoïc töï nhieân vaø thaàn hoïc, baøn veà "status naturae lapsae...") hay coù lieân quan tôùi giaùo só (ñoäc thaân, phuï nöõ...)v.v... maëc duø nhöõng thaàn hoïc phaûn tænh naøy coù tính caùch thaûo luaän hôn laø ñeà nghò nhöõng giaûi ñaùp. Nhöng ñaøng khaùc oâng ñaõ boäc loä ñöôïc nhöõng "giaác mô" cho giaùo hoäi töông lai, nhaát laø veà vieäc caûi toå cô caáu Giaùo hoäi, laøm cho Giaùo hoäi trôû thaønh moät "coäng ñoaøn" thöïc söï. Coøn oâng J.B. Metz thì chuû tröông ñeán khía caïnh thöïc tieån nhieàu hôn, neân oâng khoâng ngöøng noã löïc giuùp Giaùo hoäi AÂu Chaâu phaûn tænh trôû veà nguoàn goác mình ñang "theo böôùc" (nachfolge). Vì moãi ngöôøi ñeàu böôùc theo Chuùa neân trôû thaønh moät coäng ñoaøn hoã töông, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi caàn töông trôï, nhöõng ngöôøi ñau khoå. Giaùo hoäi chæ coù theå thöïc haønh ñöôïc ñieàu ñoù, neáu Giaùo hoäi bieát soáng "theo" vaø soáng trong Ñöùc Kitoâ maø thoâi, vì chæ moät mình Ngaøi laø nôi maø ngöôøi toâng ñoà coù theå nhaän laõnh ñöôïc nhöõng kinh nghieäm maàu nhieäm aáy.
Trong khi ñoù, thaàn hoïc gia W. Buhlmann laø moät nhaø tuyeàn giaùo hoïc, ñaëc bieät quan taâm ñeán vai troø caùc xöù truyeàn giaùo trong Giaùo hoäi. OÂng khoâng ngaàn ngaïi nhaán maïnh: naêm 2000 seõ laø nhöõng naêm thuoäc veà Giaùo hoäi Truyeàn giaùo. Nhöng vaán ñeà chính cuûa Giaùo hoäi trong töông lai laø nhöõng vaán ñeà ña daïng, neân khoâng theå duøng quan ñieåm nhaát daïng ñeå giaûi quyeát ñöôïc. Nhöõng vaán ñeà nhö "coâng lyù", "baûn vò hoùa", "ñoái thoaïi vôùi nhöõng toân giaùo khaùc", "tuïc hoùa"... ñöôïc coi laø nhöõng vaán ñeà chính yeáu trong Giaùo hoäi töông lai. Toùm laïi, duø coù nhöõng quan taâm khaùc nhau veà töông lai cuûa Giaùo hoäi, nhöng caû ba nhaø thaàn hoïc ñeàu coâng nhaän raèng: nhöõng suy nghó vaø nhöõng phaûn tænh naøy ñeàu do Coâng Ñoàng Vatican II khôûi xöôùng vaø chæ daãn. "Haønh ñoäng khai phoùng ñoái vôùi caùi nhìn ña daïng caàn thieát veà toân giaùo cuõng nhö veà vaên hoùa laø moät nguoàn maïch tuoân ra söùc soáng doài daøo cho Giaùo hoäi vaø cho khoa giaùo hoäi hoïc trong hôn 25 naêm sau coâng ñoàng vöøa qua. Haønh ñoäng naøy baét nguoàn töø moät thaùi ñoä can tröôøng cuûa Thaùnh Phaoloâ ñeå ñoái dieän vôùi moïi haäu quaû phaùt xuaát töø nhöõng laõnh vöïc khaùc nhau trong ñôøi soáng Giaùo hoäi, nhöng ñoàng thôøi khoâng phaûn boäi ñôøi soáng ñöùc tin ñoàng nhaát vaø baûn chaát baát di dòch cuûa ñöùc tin ñoù".
III. Ñöôøng höôùng cuûa Coâng Ñoàng Vatican II
Ñöôøng höôùng cuûa Coâng Ñoàng Vatican II laø Kim Chæ Nam cuûa Giaùo Hoäi hieän taïi. Coâng Ñoàng Vatican II laø coâng ñoàng thöù 21 cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo. Chæ caàn ñöa maét so saùnh ba coâng ñoàng cuoái cuøng, chuùng ta seõ thaáy ngay tính caùch ñaëc thuø cuûa Coâng ñoàng Vatican II. Coâng ñoàng Tridentinoâ ñöôïc trieäu taäp ñeå ñoái khaùng vôùi caùc phe Phaùi Tin Laønh vaø ñoàng thôøi caûi caùch noäi boä Giaùo hoäi theo tieâu chuaån: Giaùo hoäi ñöôïc trao traùch nhieäm ñeå cöùu roãi caùc linh hoàn. Coøn Coâng ñoàng Vatican I ñöôïc trieäu taäp ñeå ñoái phoù vôùi caùc phong trao duy lyù, duy vaät, phieám thaàn vaø voâ thaàn ñang hoaønh haønh trong tö töôûng AÂu Chaâu vaø lan daàn vaøo xaõ hoäi. Coâng ñoàng naøy ñaõ tuyeân boá tính caùch baát khaû ngoä cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng. Hai coâng ñoàng naøy ñeàu coi theá giôùi beân ngoaøi nhö moät ñe doïa vaø laáy vieäc baûo veä mình laø quan troïng (Apology). Trong khi ñoù, Coâng ñoàng Vatican II coi troïng söï hieän höõu cuûa Giaùo hoäi laø "AÙnh Saùng cuûa traàn gian", neân moät ñaøng keâu goïi moïi taàng lôùp Daân Chuùa töï phaûn tænh tìm laïi nguoàn soáng cuûa mình laø chính Ñöùc Kitoâ, nhôø ñoù môùi coù theå laø AÙnh Saùng ñöôïc; ñaøng khaùc caàn tìm hieåu traàn gian laø nôi mình "soi chieáu" (phuïc vuï). Trong quan ñieåm naøy, "hôïp thôøi hoùa" (aggiornamento), "hieåu daáu hieäu cuûa thôøi ñaïi", "ñoái thoaïi", v.v... ñaõ nhaán maïnh ñeán söï quan taâm cuûa Giaùo hoäi ñoái vôùi traàn theá. Noùi toùm laïi, Coâng ñoàng Vatican II laø moät coâng ñoàng "Muïc Vuï" hôn laø baøn veà nhöõng "tín ñieàu" (maëc duø khoâng thieáu nhöõng ñieàu phaûn tænh caên baûn laøm saùng toû tín ñieàu, laøm neàn taûng cho coâng vieäc muïc vuï), vaø luoân quan taâm tôùi söù maïng cuûa mình laø nhieäm tích cuûa "traàn gian" hôn laø hieän höõu cho chính mình: "Trung taâm söï hieän höõu cuûa Giaùo hoäi ôû ngoaøi Giaùo hoäi". Giaùo hoäi thöïc söï tìm laïi yù nghóa hieän höõu nguyeân thuûy: "ñöôïc sai ñi" (nghóa laø truyeàn giaùo). Sau ñaây chuùng ta ñeà caäp tôùi moät soá chi tieát ñaëc bieät cuûa Coâng ñoàng Vatican II ñaõ aûnh höôûng tôùi vieäc phaûn tænh veà cô caáu Giaùo hoäi: ña daïng hoøa trong hieäp nhaát, phaûn tænh lyù thuyeát baét ñaàu baèng thöïc haønh, hieäp thoâng trong ñoái thoaïi. Töø nhöõng ñaëc thuø naøy, chuùng ta khaùm phaù ra moät troïng taâm hôïp lyù môùi cuûa cô caáu Giaùo hoäi: ngöôøi tín höõu giaùo daân.
Coâng ñoàng Vatican II laø moät bieán coá ñaàu tieân trong Giaùo hoäi Coâng giaùo ñaõ quy tuï ñöôïc soá giaùo phuï ñoâng ñaûo nhaát (3,058 vò so vôùi Coâng ñoàng Vatican I laø 747 vò, vaø caùc coâng ñoàng tröôùc coøn ít hôn nöõa) töø khaép nôi treân toaøn theá giôùi, goàm ñuû moïi maøu da vaø saéc toäc. Söï ñaày ñuû caû "löôïng laãn phaåm" naøy ñaõ noùi leân tính caùch ña daïng, vaø xaùc tín veà boä maët môùi cuûa Giaùo hoäi. Töø ñaây Giaùo hoäi Coâng giaùo Lamaõ thoaùt thai trôû thaønh Giaùo hoäi hoaøn vuõ: beân caïnh Ñöùc Giaùo Hoaøng laø Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc theá giôùi bao goàm caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc caùc quoác gia. Vì Giaùm muïc vöøa laø vò chuû chieân giaùo hoäi ñòa phöông, vaø vöøa ñöôïc taùi xaùc ñònh laø ngöôøi keá vò cuûa caùc thaùnh Toâng Ñoà, ñaõ ñöôïc Chuùa Kitoâ choïn vaø sai ñi. Vieäc xaùc nhaän Coäng ñoaøn Giaùm muïc, khoâng nhöõng trong thôøi hoïp Coâng ñoàng hay hoïp Thöôïng Hoäi Ñoàng theá giôùi, laø neàn taûng cho vieäc xaùc nhaän caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc taïi caùc quoác gia, vaø ñoàng thôøi cuõng chaân nhaän thöïc taïi cuûa giaùo hoäi ñòa phöông nöõa. Söï kieän naøy quan troïng ñeán noåi K. Rahner ñaõ coi ñoù nhö laø moät goùp phaàn quan troïng nhaát vaø ñaày höùa heïn nhaát cuûa Coâng Ñoàng Vatican II. Thöïc vaäy, vai troø Giaùm muïc laø quan troïng trong cô caáu toå chöùc, caùc ngaøi vöøa hieåu bieát vöøa tröïc tieáp ñieàu haønh Giaùo hoäi ña daïng thuoäc caùc ñòa phöông khaùc nhau, nhöng ñoàng thôøi cuõng chia seû vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng trong quyeàn keá vò caùc Thaùnh Toâng Ñoà ñeå hôïp nhaát Giaùo hoäi hoaøn vuõ. Chính tính caùch hôïp nhaát trong ña daïng, phaân coâng ñeå hôïp taùc naøy ñaõ boäc loä roõ raøng nhaát khi keát thuùc vaø ban saéc leänh thöïc thi Coâng Ñoàng Vatican II. Khi Coâng ñoàng Vatican I keát thuùc, Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ IX ñaõ duøng theå thöùc truyeàn thoáng töø thôøi Trung coå ñeå laïi: "sacro approbante concilio" vôùi aán kyù cuûa ngaøi. Coøn Coâng ñoàng Vatican II ñaõ ñöôïc keát thuùc baèng moät nghi thöùc chöa töøng coù trong lòch söû Giaùo hoäi Coâng giaùo laø: ñaàu tieân laø lôøi nhaén nhuû vaø ban boá cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI, sau ñoù laø nhöõng Thoâng ñieäp ngaén nhöng suùc tích do nhieàu Hoàng Y, Giaùm muïc ñaïi dieän nhieàu quoác gia ñoàng soaïn nhaèm gôûi ñeán caùc taàng lôùp treân khaép theá giôùi: töø giôùi trí thöùc, vaên ngheä só tôùi phuï nöõ, daân lao ñoäng, cho tôùi nhöõng ngöôøi ngheøo, beänh hoaïn vaø ñau khoå, roài cuoái cuøng laø giôùi treû.
Nhaéc tôùi moät vaøi döõ kieän quan troïng treân, chuùng ta thaáy raèng Coâng Ñoàng Vatican II khoâng nhöõng chæ xaùc ñònh laäp tröôøng hay chuû tröông hôïp nhöùt trong ña daïng, nhöng thöïc söï ñaõ khai phoùng moät ñöôøng höôùng "thöïc haønh thaàn hoïc môùi": laáy daáu hieäu thôøi ñaïi laøm khôûi ñieåm cho phaûn tænh thaàn hoïc vaø muïc vuï, roài ñöa ra nhöõng lyù thuyeát (töùc laø nhöõng vaên kieän) ñeå höôùng daãn thöïc haønh. Neáu nhìn laïi nhöõng taøi lieäu ghi laïi söï thaønh hình cuûa caùc vaên kieän, vaø cuoái cuøng thaønh nhöõng hieán cheá vaø saéc leänh cuûa Coâng Ñoàng, chuùng ta seõ thaáy roõ ñoù laø keát quaû cuûa caùc Tieåu Ban noå löïc thu thaäp taøi lieäu, coäng theâm nhöõng tranh luaän döïa treân nhöõng "daáu hieäu thôøi ñaïi" ñeå hôïp thôøi hoùa. Toùm laïi, keát quaû naøy ñöôïc thaønh hình laø nhôø vieäc bieát toång hôïp caû haønh ñoäng laãn lyù thuyeát vaäy. Donal Kerr ñaõ ghi laïi hình aûnh "ñang xaûy ra" ôû taïi Roma luùc ñoù: "Khung caûnh sinh hoaït quan troïng chöa töøng coù: nhieàu giaùo phuï ñoàng loaït cuøng nhau caép saùch ñeán tröôøng ñeå hoïc hoûi nhöõng vaán ñeà thaàn hoïc môùi, ñaøng khaùc nhieàu nhaø chuyeân moân ñöôïc môøi veà Roma ñeå laéng nghe vaø phaùt bieåu yù kieán trong nhöõng phieân hoïp khoaùng ñaïi... Roma ñaõ thaønh moät hieän tröôøng hoäi nhaäp "phaûn tænh" hay ít nhaát laø "laéng nghe" vaán ñeà thaàn hoïc quan troïng. Neáu ñöôøng höôùng thöïc thi thaàn hoïc naøy trôû neân maãu möïc cho nhöõng cuoäc hoäi hoïp khaùc thuoäc phaïm vi nhoû hôn nhö trong caùc ñòa phaän hay xöù ñaïo, thì coù leõ giaùo hoäi ñòa phöông seõ trôû thaønh soáng ñoäng hôn nhieàu, vì khoâng nhöõng lyù thuyeát vaø thöïc haønh trôû thaønh moät thöïc theå baát khaû phaân, hôn nöõa moãi ngöôøi tham döï ñeàu tích cöïc ñoùng goùp tuøy theo phaïm vi "chuyeân moân" cuûa mình; ñoàng thôøi cuõng nhaän laõnh nhöõng linh caûm cuûa ngöôøi khaùc. Kinh nghieäm "ñaëc bieät" quí giaù cuûa caùc giaùo phuï phaûi laø maãu möïc môùi (paradigm) cuûa caùc coäng ñoaøn daân Chuùa, thì vieäc hôïp taùc giöõa caùc taàng lôùp môùi thöïc thi ñuùng ñöôøng höôùng cuûa Coâng ñoàng ñöôïc. "Söï lieân quan thöïc taïi giöõa thöïc traïng linh ñoäng vaø thöïc traïng xaõ hoäi nôi chuùng ta phuïc vuï laø moät nguoàn maïch caêng thaúng khoâng ngöøng trong thuyeát lyù giaùo hoäi xaõ hoäi hoïc vaø trong chính cuoäc soáng cuûa Giaùo hoäi".
Coâng ñoàng Vatican II laø moät Coâng ñoàng ñaàu tieân khoâng coù ñeà muïc naøo leân aùn tuyeät thoâng. Neùt ñoäc ñaùo trong Giaùo hoäi noùi leân tính caùch ñaëc thuø chuû tröông duøng ñoái thoaïi nhö laø moät phöông tieän caàn thieát ñeå hôïp nhaát Kitoâ giaùo, cuõng nhö lieân laïc vôùi caùc toân giaùo khaùc, keå caû vieäc giao tieáp vôùi nhöõng ngöôøi voâ thaàn. Nguyeân taéc bình ñaúng (par cum pari) vaø toân troïng laãn nhau laø ñieàu kieän thieát yeáu ñeå coù moät cuoäc ñoái thoaïi chaân chính. Ñeå coù tinh thaàn coâng ñoàng tính naøy (ecumenical), Giaùo hoäi moät ñaøng chaân nhaän thaân phaän "haønh höông" cuûa mình, neân khoâng töø choái chaáp nhaän "ecclesia semper reformanda" (Hieäp nhaát soá 6), ñaøng khaùc khi tìm hieåu caàn phaûi toân troïng chaân lyù coäng vôùi loøng nhaân haäu. Neáu veà ñoái thoaïi, Coâng ñoàng caøng phaûi ñeà cao moái lieân laïc giöõa caùc cô caáu vaø söï hôïp taùc giöõa caùc chi theå trong Giaùo hoäi nhieàu hôn. Leõ ñöông nhieân, caàn baøn saâu xa vaø phoå quaùt cuûa nieàm tin thoâng hieäp trong ñoái thoaïi phaûi laø söï hieän höõu cuûa Thaùnh Linh hoaït ñoäng trong vaø ngoaøi Giaùo hoäi: "Giaùo hoäi vöõng maïnh nhôø Thaàn Löïc cuûa Chuùa Phuïc sinh ñeå toaøn thaéng caùc khoù khaên vaø saàu muoän töø beân trong cuõng nhö beân ngoaøi baèng yeâu thöông vôùi kieân trì vaø trung thaønh maëc khaûi cho theá gian maàu nhieäm cuûa Chuùa coøn giaáu trong boùng toái, cho ñeán khi ñöôïc phoâ baøy döôùi aùnh saùng veïn toaøn trong ngaøy sau heát" (AÙnh Saùng traàn theá soá 8).
IV. Daân Chuùa vaø cô caáu Giaùo hoäi
Theo Y. Congar, Coâng Ñoàng Vatican II luùc ñaàu tieân baøn veà Giaùo hoäi ñaõ ñöùng treân laäp tröôøng luaät tính, coi Giaùo hoäi nhö laø moät "xaõ hoäi hoaøn haûo" vaø moät "xaõ hoäi coù phaåm traät" (societas inaequalis). Thöïc ra hai quan nieäm naøy chæ chung quy thaønh moät maø thoâi, vì moät xaõ hoäi coù traät töï lôùp lang môùi laø moät xaõ hoäi hoaøn haûo. Quan nieäm naøy (socieas perfecta) baét nguoàn töø laäp tröôøng trieát hoïc chính trò cuûa Aristoteles. Maëc duø Thaùnh Toâma Aquinoâ chæ khai trieån treân phaïm vi daân söï, nhöng veà sau quan nieäm naøy ñöôïc duøng ñeå chæ trích vaø pheâ bình cô caáu vaø hieán phaùp daân söï, nhaát laø sau cuoäc caùch maïng Phaùp 1789. Nhöng chuaån taéc ñeå pheâ bình laø gì? Laø moät xaõ hoäi lyù töôûng. Töø Ñöùc Giaùo Hoaøng Greâgoârioâ XVI (1839) trôû ñi, Giaùo hoäi ñoàng hoùa mình vôùi xaõ hoäi lyù töôûng naøy, vì Giaùo hoäi coù caên baûn "quyeàn thaàn" laøm neàn taûng hôïp thöùc cô caáu hieän höõu cuûa mình. Ñöùc Giaùo Hoaøng Pioâ IX ñaõ keát aùn nhöõng ai coi Giaùo hoäi khoâng phaûi laø xaõ hoäi chaân thaät vaø veïn toaøn, laø sai laàm (DS 2919). Töø Coâng ñoàng Vatican I trôû veà sau, Giaùo hoäi hay xaõ hoäi hoaøn haûo naøy ñaõ ñöôïc ñoàng hoùa vôùi xaõ hoäi coù phaåm traät (hierarchial) trong ñoù bao goàm haøng giaùo só vaø phaàn coøn laïi laø giôùi giaùo daân.
Quan nieäm treân ñaây ñöôïc nhieàu nhaø thaàn hoïc coi nhö laø giaùo luaät tính cuûa giaùo hoäi hoïc maø Giaùo hoäi caàn phaûi coù ñeå toàn taïi cho tôùi kyø theá maït. Vì theá quan nieäm naøy ñaõ ñöôïc ñöa vaøo laøm caên baûn trong caùc buoåi thaûo luaän. Vaø Ñöùc Hoàng Y Montini (töùc laø Ñöùc Giaùo Hoaøng Phaoloâ VI) ñaõ khoâng ngaàn ngaïi ñieàu chænh laïi quan nieäm naøy vì quan nieäm naøy coù tính caùch quaù nhaán maïnh veà luaät leä hoùa caùc cô caáu cuûa Giaùo hoäi nhö sau: Giaùo hoäi töï mình khoâng theå laøm ñöôïc gì caû, caû ñeán vieäc hieän höõu cuûa Giaùo hoäi vaø vieäc nhaän laõnh nhöõng hoàng aân cuõng ñeàu do chính Ñöùc Kitoâ ban cho maø thoâi vì Ngaøi vaãn coøn tieáp tuïc hoaït ñoäng trong Giaùo hoäi luoân. Khi nhaán maïnh Ñöïc Kitoâ laøm trung taâm, Giaùo hoäi hieän höõu nhö laø moät "maàu nhieäm" (mystery) hôn laø moät thöïc theå chæ ñôn thuaàn thoáng nhaát nhôø nguyeân taéc leà luaät maø thoâi. Töø quan nieäm naøy, ngaøy 5 thaùng 12 naêm 1962, Ñöùc Montini ñaõ ñeà nghò xin caùc giaùo phuï quan taâm nhieàu hôn tôùi coäng ñoaøn caùc Thaùnh Toâng ñoà laø caên nguyeân cuûa caùc coäng ñoaøn Giaùm muïc. Toùm laïi, vì Ñöùc Kitoâ laø trung taâm cuûa Giaùo hoäi, Giaùo hoäi hieän höõu laø moät maàu nhieäm tham döï Huyeàn Nhieäm Chuùa Ba Ngoâi. Danh töø "Hieäp Thoâng" ñaõ trôû thaønh "chìa khoùa" môû cöûa vaøo khoa giaùo hoäi hoïc cuûa Coâng Ñoàng Vatican II vaø caû cho thôøi haäu Coâng ñoàng nöõa. Noùi caùch khaùc, Giaùo hoäi laø moät coäng ñoàng Daân Chuùa, trong ñoù moãi ngöôøi tín höõu ñeàu ñöôïc keâu goïi ñeå soáng hieäp thoâng trong nhieäm vuï cuûa mình nhö moät thaønh phaàn cuûa Nhieäm Theå ñeå sinh hoa keát quaû vaø nhôø ñoù thaùnh hoùa traàn gian trong moâi tröôøng mình soáng. Chính vì Giaùo hoäi hieäp thoâng vôùi Chuùa Ba Ngoâi, neân Giaùo hoäi ñaõ nhaän ra ñöôïc Thieân Chuùa muoán duøng mình vaø qua mình ñeå cöùu ñoä traàn theá: Giaùo hoäi hieän höõu laø keát quaû cuûa ôn cöùu chuoäc vaø ñoàng thôøi laø lòch söû cuûa ôn cöùu chuoäc. Trong ôn thoâng hieäp naøy, Giaùo hoäi laø "bí tích cuûa traàn gian", laø "daáu chæ" vaø ñoàng thôøi "thöïc hieän" maàu nhieäm hieäp thoâng giöõa con ngöôøi vaø Thieân Chuùa vaø giöõa con ngöôøi vôùi nhau. Thöïc vaäy, Giaùo hoäi laø "daáu chæ" vaø ñoàng thôøi laø "duïng cuï" Chuùa duøng nöõa. Hai khía caïnh naøy baát khaû phaân vaø luoân boå tuùc cho nhau.
Nhôø hieåu bieát Giaùo hoäi laø maàu nhieäm hieäp thoâng naøy maø chuùng ta coù theå thoaùt ñöôïc ba chieàu höôùng giaûi thích leäch laïc veà Coâng ñoàng Vatican II, hoaëc coi Coâng ñoàng Vatican I vaø II laø hai thöïc höõu ñoái nghòch nhau, hoaëc duøng moät trong hai laäp tröôøng nhö laø "tín ñieàu" ñeå phuû nhaän laäp tröôøng khaùc, hoaëc coâng nhaän söï caêng thaúng giöõa hai laäp tröôøng, nhöng muoán duøng vieãn aûnh töông lai (utopic), tyû duï nhö trong hieäp nhaát nhö moät thöïc taïi soáng ñoäng vaø hieäp thoâng thì nhöõng laäp tröôøng lyù thuyeát khoâng theå haï giaù thöïc höõu ñöôïc, töùc laø moãi tín höõu ñeàu coù choã ñöùng cuûa mình vaø choã ñoù laø nôi öu tieân caàn mình phuïc vuï Chuùa trong Giaùo hoäi vaø trong theá gian. Moãi ngöôøi ñeàu laø phaàn töû cuûa Daân Chuùa vaäy.
Chöông II cuûa Hieán cheá veà Giaùo hoäi ñeà caäp tôùi "Daân Thieân Chuùa", laø ñieåm töïa ñeå chuùng ta giaûi thích cho ñuùng vaø söù maïng cuûa giaùo daân trong Giaùo hoäi: qua pheùp Röûa, moãi ngöôøi tín höõu ñeàu laø "doøng doûi ñöôïc tuyeån choïn, thaønh haøng tö teá vöông giaû vaø daân toäc thaùnh", laø con Thieân Chuùa nhöng ñöôïc sinh ra bôûi con ngöôøi, vaø Thaùnh Thaàn ngöï trong taâm hoàn hoï nhö trong Ñeàn Thôø vaäy. Daân toäc thieân sai naøy laø "maàm moáng cuûa hieäp nhaát", ñöôïc Chuùa Kitoâ thieát laäp ñeå "thoâng döï vaøo söï soáng, baùc aùi vaø chaân lyù", ñöôïc ngöôøi xöû duïng nhö "khí cuï cöùu roãi moïi ngöôøi" ñöôïc sai ñi khaép theá gian nhö "AÙnh saùng traàn gian vaø muoái ñaát". Nhö vaäy theo chöông trình maàu nhieäm cuûa Thieân Chuùa, Giaùo hoäi hieän höõu nhö moät "söù giaû", nhö moät "khí cuï" cuûa ôn cöùu roãi, ñang löõ haønh trong thôøi ñaïi naøy ñeå tìm veà Ñaát Höùa. Bôûi theá, Nöôùc Chuùa môùi laø phaïm truø caùnh chung, coøn Giaùo hoäi phuïc vuï coù phaåm traät chæ laø "phöông theá" ñeå ñaït tôùi bieán coá caùnh chung naøy. Trong yù nghóa naøy, moãi tín höõu ñeàu laø anh em trong Ñöùc Kitoâ, ñeàu ñoàng chia seû maàu nhieäm hieäp thoâng. Hôn nöõa, vì Giaùo hoäi hieän höõu khoâng phaûi vì mình vaø cho mình, nhöng nhö laø "duïng cuï"cuûa ôn cöùu roãi, nhö laø muoái ñaát... thì ngöôøi giaùo daân chieám moät choã raát ñaëc bieät, neáu khoâng muoán noùi laø raát quan troïng vaø khoù khaên nhaát trong söù maïng cuûa Giaùo hoäi: tröïc tieáp thaùnh hoùa traàn gian. Neáu Giaùo hoäi hieän höõu giöõa traàn gian phaàn lôùn do giaùo daân, leõ ñöông nhieân laø hoï coù quyeàn ñoøi hoûi caàn ñöôïc laéng nghe, nhaát laø trong nhöõng phaïm vi hoï coù thaåm quyeàn, nhö nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán ñôøi soáng hoân nhaân, gia ñình, thaùi ñoä cuûa ngöôøi Kitoâ höõu giöõa theá gian... Söï hieäp thoâng chaân chính khoâng theå ñôn phöông "thi haønh ñieàu quyeát ñònh" ñöôïc, nhöng laø ña phöông linh ñoäng, nhöùt laø giaùo daân caàn ñöôïc huaán luyeän ñeå chuû ñoäng tham gia vaøo nhöõng ñoà aùn coù lieân quan tôùi cuoäc soáng cuûa hoï hay cho thöïc hieän nhöõng ñoà aùn ñoù. Ñoøi hoûi hôïp lyù naøy khoâng phaûi laø choái boû hay laø ñoái chaát quyeàn uy phaåm traät, nhöng laø löu yù Giaùo hoäi nhaän roõ möùc ñoä öu tieân trong söù meänh cuûa vieäc thaùnh hoùa traàn gian, cuõng nhö coá gaéng thaùnh hoùa chính mình cuõng laø moät khía caïnh quan troïng khaùc cuûa söù maïng truyeàn giaùo naøy. Noùi caùch khaùc, neáu ngöôøi giaùo daân khoâng theå nhaän thöùc ñöôïc vai troø chuû ñoäng trong phaïm vi cuûa mình, cuõng nhö neáu Giaùo hoäi phaåm traät khoâng yù thöùc söï hieän höõu cuûa mình laø nhaèm giuùp ñôõ vaø phuïc vuï cho giaùo daân hôn laø ñeå cai quaûn hay ban chæ thò, thì laøm sao söù maïng "truyeàn giaùo" tieán haønh ñuùng möùc ñöôïc?
Chính vì vai troø cuûa ngöôøi giaùo daân quan troïng nhö theá, maø Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ ñeà nghò Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Theá Giôùi 1987 ñaëc bieät baøn veà vaán ñeà "ngöôøi giaùo daân" vaø chính ngaøi ñaõ duøng Toâng Huaán "Ngöôøi Tín Höõu Giaùo Daân" ñeå dieãn ñaït maïch laïc vaø trung thöïc laäp tröôøng cuûa Thöôïng Hoäi Ñoàng. Coâng Ñoàng Vatican II ñaõ moâ taû ngöôøi giaùo daân theo hai khía caïnh: tieâu cöïc vaø tích cöïc. Theo khía caïnh tieâu cöïc, giaùo daân laø taát caû caùc Kitoâ höõu "khoâng thuoäc thaønh phaàn coù chöùc thaùnh hay baäc tu trì". Theo khía caïnh tích cöïc, ngöôøi giaùo daân laø nhöõng ngöôøi thi haønh söù meänh cuûa toaøn daân Kitoâ höõu "trong giaùo hoäi vaø giöõa traàn gian theo nhieäm vuï rieâng cuûa mình" (L.G.31). Vì hai khía caïnh moâ taû treân maø nhieàu ngöôøi ñaõ ñaët vaán ñeà: vai troø cuûa giaùo daân chæ laø hình aûnh tieâu cöïc cuûa giaùo só hay tu só maø thoâi sao? Traû lôøi caâu hoûi naøy, Toâng Huaán ñaõ khaúng ñònh roõ raøng: "ngöôøi giaùo daân hoaøn toaøn thuoäc veà Giaùo hoäi vaø thuoäc veà Maàu Nhieäm cuûa Giaùo Hoäi" (soá 9). Hoï, qua pheùp Röûa, ñaõ trôû thaønh keû "tham gia theo caùch theá cuûa mình vaøo chöùc vuï tö teá, chöùc vuï rao giaûng Lôøi Chuùa vaø chöùc vuï Vöông Giaû cuûa Chuùa Kitoâ" (ibid). Toâng Huaán (Ñöùc Pioâ XII) ñaõ duøng hình aûnh giaùo daân ñeå dieãn ñaït "tham gia theo tính caùch cuûa mình": hoï laø nhöõng keû "ñöùng ôû maët traän tieàn phong trong cuoäc soáng cuûa Giaùo hoäi; nhôø hoï, Giaùo hoäi ñöôïc trôû neân nguyeân lyù söï soáng cho xaõ hoäi loaøi ngöôøi". Nhö vaäy, ñònh nghóa cuûa ngöôøi giaùo daân ñaõ gaït boû ñöôïc söï phaân chia tieâu cöïc vaø tích cöïc, ñaøng khaùc yù nghóa cuûa ngöôøi giaùo daân hieän höõu khoâng coøn phaân ly thaønh "ñôn thuaàn thaàn hoïc tính" hay "thuaàn tuùy xaõ hoäi tính", nhöng laø yù nghóa hieän höõu cuûa Giaùo hoäi giöõa traàn gian: "Vò theá cuûa ngöôøi tín höõu giaùo daân trong Giaùo hoäi ñöôïc minh ñònh roõ raøng töø goác reã, baét nguoàn töø söï môùi laï cuûa ñôøi soáng Kitoâ höõu vaø ñaëc tính theá tuïc" (soá 15). Tính caùch theá tuïc khoâng khaùc gì hôn laø tieáp tuïc söù meänh cuûa Ngoâi Lôøi Nhaäp Theå, laø ñích thaân chia seû tình nhaân loaïi: "Ngaøi ñaõ trao phoù traàn theá naøy cho con ngöôøi caû nam laãn nöõ ñeå hoï tham gia vaøo vieäc taïo döïng, ñeå hoï giaûi thoaùt thoï taïo khoûi aûnh höôûng cuûa toäi loãi, ñeå hoï töï thaùnh hoùa mình trong ñòa vò hoân nhaân, hoaëc ñoäc thaân, trong gia ñình, trong chöùc nghieäp vaø trong caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi" (soá 15; propositio 4).
Hieåu roõ ôn goïi vaø söù meänh cuûa tín höõu giaùo daân, chuùng ta cuõng hieåu ñöôïc yù nghóa toaøn dieän cuûa Giaùo hoäi laø moät söï hieäp thoâng coù cô caáu, hieän höõu trong khaùc bieät nhöng luoân boå tuùc: "Moïi phaàn töû cuûa Giaùo hoäi coù nhöõng aân suûng cuûa Thaùnh Thaàn ban khaùc nhau theo phaåm traät vaø ôn ñoaøn suûng (charismen) ñeå Giaùo hoäi hieäp thoáng nhaát trong hieäp thoâng vaø phuïc vuï: söï hieäp thoâng laø ñieàu kieän thieát yeáu ñeå sinh hoa traùi (Jn 15,1-16), nhö caønh hieäp nhöùt vôùi caây nho môùi coù theå sinh hoa traùi ñöôïc. Ngöôïc laïi hoa traùi laø keát quaû höõu hình cuûa söï hieäp thoâng. Vaø Giaùo hoäi ñöôïc sai ñi ñeå sinh hoa keát quaû. Trong söï lieân ñôùi maät thieát naøy, chuùng ta hieåu thaáu ñöôïc Hieäp Thoâng giöõa caùc Thöøa Taùc Vieân vaø caùc tín höõu giaùo daân, giöõa hoàng aân bí tích vaø ôn ñoaøn suûng, giöõa giaùo hoäi ñòa phöông vaø Giaùo hoäi hoaøn vuõ, giöõa giaùo xöù vaø caù nhaân Kitoâ höõu. Toùm laïi, giöõa thaùnh hoùa (sanctitas) vaø truyeàn giaùo (missio) maø moãi tín höõu ñeàu ñöôïc goïi vaø sai ñi theo caùch theá cuûa mình giöõa traàn gian. Sau ñaây laø moät vaøi lôøi trích daãn ñöôïc caùc Giaùm Muïc hay Hoàng Y laëp laïi trong Thöôïng Hoäi Ñoàng, hay ñöôïc chính Ñöùc Giaùo Hoaøng trích daãn trong Toâng Huaán, ñaùng cho chuùng ta löu yù; "Ñoái vôùi anh em, toâi laø giaùm muïc, cuøng vôùi anh em, toâi laø tín höõu" (Augustinus); "ích lôïi cuûa moïi ngöôøi" (dieãn ñaït Kinh Tin Kính); "trong Giaùo hoäi, moïi ngöôøi lo naâng ñôõ caùc ngöôøi khaùc vaø caùc ngöôøi khaùc lo naâng ñôõ töøng ngöôøi" (Gregorio Caû).
V. Keát luaän
Qua pheùp Röûa toäi vaø pheùp Theâm söùc, taát caû Kitoâ höõu, duø laø giaùo só, tu só hay giaùo daân, ñeàu ñöôïc Chuùa goïi thaønh Daân Chuùa ñeå thöïc hieän söù meänh maø Chuùa ñaõ truyeàn giao cho Giaùo hoäi, laø daáu chæ cuûa Nöôùc Chuùa thoáng trò haàu trôû thaønh duïng cuï Chuùa duøng ñeå thaùnh hoùa theá gian cho ñeán ngaøy Chuùa laïi ñeán. Nhö vaäy, Giaùo hoäi thaùnh hoùa mình laøm "men", laøm "aùnh saùng" cho muoân daân, do ñoù Giaùo hoäi khoâng hieän höõu cho mình vaø vì mình nhöng vì tha nhaân: trung taâm cuûa Giaùo hoäi ôû ngoaøi mình. Nhieäm vuï chính cuûa Giaùo hoäi laø "truyeàn giaùo".
Ñeå ñaït ñöôïc thöïc theå soáng ñoäng naøy, chuùng ta coù theå duøng nhieàu moâ hình vaø moãi moâ hình nhaán maïnh ñeán moät khía caïnh quan troïng naøo ñoù, nhöng chính vì theá moãi moâ hình caàn söï boå tuùc cuûa caùc moâ hình khaùc (16). Tæ duï moâ hình Giaùo hoäi laø moät "cô caâu" nhaèm dieãn ñaït Giaùo hoäi laø moät "xaõ hoäi hoaøn toaøn". Troïng taâm cuûa phaåm traät hoaëc ñaët ôû ñòa vò thöøa keá cuûa Thaùnh Pheâroâ nhö Coâng ñoàng Vatican I, hay ôû coäng ñoaøn thöøa keá caùc Toâng ñoà maø Pheâroâ laø ñaïi dieän nhö Coâng ñoàng Vatican II ñaõ nhaán maïnh. Öu ñieåm cuûa moâ hình naøy laø laøm noåi baät Truyeàn Thoáng vaø Toâng truyeàn. Bao laâu Giaùo hoäi coøn laø duïng cuï ban phaùt ôn thaùnh thì moâ hình cô caáu naøy môùi coøn giöõ ñöôïc vai troø quan troïng. Daãu vaäy, Giaùo hoäi hieän höõu trong cô caáu khoâng nhöùt ñònh phaûi nhaän chuû nghóa cô caáu, coù phaåm traät khoâng nhöùt ñònh phaûi nhaän chuû nghóa phaùp luaät cuõng nhö giaùo lyù khoâng phaûi laø giaùo ñieàu. Bôûi vaäy moâ hình naøy phaûi ñöôïc ñi ñoâi vôùi moâ hình Giaùo hoäi laø "Toâi tôù" (diaconia). Moâ hình Giaùo hoäi laø Toâi tôù dieãn ñaït cuøng ñích cuûa Giaùo hoäi hieän höõu: vì tha nhaân vaø cho tha nhaân. Hình aûnh ngöôøi Samaritanoâ nhaân hieàn ñoái vôùi tha nhaân, nhaát laø nhöõng ngöôøi bò haø hieáp, ñau khoå, ngheøo naøn... noùi leân söù maïng cuûa Ñöùc Kitoâ: Ngöôøi ñeán ñeå phuïc vuï, chöù khoâng phaûi ñeå ñöôïc ngöôøi khaùc phuïc vuï. Nhö vaäy traàn gian trôû neân moâi tröôøng vaø phöông theá cho ôn keâu goïi Kitoâ höõu noùi chung vaø cho ngöôøi tín höõu giaùo daân noùi rieâng. trong moâ hình naøy, ngöôøi giaùo daân coù moät ñòa vò ñaëc thuø: hoï laø nhöõng chöùng nhaân thöôøng xuyeân vaø tröïc tieáp giöõa traàn gian. Vì söù maïng cuûa hoï thaät cao caû, baát khaû thay theá vaø ñaày khoù khaên neân caàn söï "trôï giuùp" vaø söï "coäng taùc" cuûa caùc "thöøa taùc vieân" trong phaåm traät Giaùo hoäi. Nhö vaäy, giaùo daân laø hieän thaân Giaùo hoäi phuïc vuï giöõa traàn gian, thì caùc thöøa taùc vieân laø "toâi tôù cuûa caùc toâi tôù" (servi servorum Dei). Hai moâ hình treân nhaán maïnh ñeán hai khía caïnh quan troïng cuûa Giaùo hoäi hieän höõu: nguoàn goác (theo lòch söû tính) vaø caùch chung cuûa Giaùo hoäi hieän höõu caàn ñöôïc moät moâ hình khaùc bao dung vaø lieân keát, ñoù laø: Giaùo hoäi nhö moät Huyeàn Nhieäm Hieäp Thoâng. ÔÛ ñaây bao quaùt nhöõng khía caïnh nhö Giaùo hoäi laø Bí tích, laø ngöôøi rao giaûng. Giaùo hoäi Hieäp Thoâng noùi leân nguoàn goác caøng thaâm saâu cuûa Giaùo hoäi: Chuùa Ba Ngoâi, vaø ñoàng thôøi cuõng dieãn ñaït ñöôïc cuøng ñích cuûa Giaùo hoäi, ñang vaø seõ ñöôïc caùc tín höõu noã löïc thöïc hieän trong moãi thôøi ñaïi cuûa mình: Nöôùc Chuùa thoáng trò. Nhö vaäy chuùng ta hieåu ñöôïc taïi sao trong Toâng Huaán, Ñöùc Thaùnh Cha töø ñaàu tôùi cuoái ñeàu duøng nhöõng caùch theá khaùc nhau ñeå noùi leân taâm tình cuûa :Ngöôøi chuû vöôøn nho": "Caùc oâng cuõng theá, haõy ñi vaøo laøm vöôøn nho cho Ta". Lôøi môøi goïi nhieàu khi thaønh nhöõng lôøi caûnh tænh: "Taïi sao caùc ngöôi ñöùng ñaây suoát ngaøy maø chaúng laøm gì?". Lôøi môøi goïi, lôøi caûnh tænh khoâng ngoaøi muïc ñích noùi leân söù meänh cuûa toaøn daân Chuùa vaø vai troø ñaëc bieät cuûa ngöôøi giaùo daân trong Giaùo hoäi vaø giöõa traàn gian laø "truyeàn giaùo" vaäy.
Lm Vuõ Kim Chính, SJ
Giaùo sö Ñaïi Hoïc Coâng Giaùo Phuï Nhaân, Ñaøi Loan