Phong Traøo Vaø Thaàn Hoïc Phuï Nöõ
Trong Theá Kyû 20
Susan A. Ross
Lm. Nguyeãn Huøng Cöôøng, M.M. chuyeån dòch ra Vieät Ngöõ
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
II. Phong Traøo Phuï Nöõ
vaø vieäc Nghieân Cöùu Thaàn Hoïc
Nhö khi aûnh höôûng ñeán thaàn hoïc, phong traøo phuï nöõ ñaõ phaùt trieån trong phöông caùch tieáp caän vaán ñeà vaø nhöõng quan taâm cuûa noù. Doøng thaùc thöù nhaát, nhö ñöôïc goïi nhö vaäy, coù theå ñöôïc coi laø söï thöùc tænh vaø quaân taâm khôûi ñaàu cho thaáy vai troø trung taâm cuûa nam giôùi trong truyeàn thoáng lòch söû vaø thöïc söï nhöõng ñieàu noùi veà phuï nöõ laø gì. Trong cuoán toång hôïp Women and Religion: A Feminist Sourcebook of Christian Thought cuûa Elizabeth Clark vaø Herbert Richardson, xuaát baûn laàn thöù nhaát naêm 1975, giôùi thieäu nhöõng baøi tuyeån choïn töø nhöõng baøi vieát cuûa caùc nhaø tö töôûng toân giaùo quan troïng töø thôøi coå Hy Laïp cho ñeán hieän taïi. Bao goàm caû lôøi tuyeân boá noåi tieáng cuûa Thomas Aquinas, trích töø Aristotle, cho raèng phuï nöõ laø "ngöôøi ñaøn oâng baát toaøn"; nhöõng ñoaïn töø Malleus Maleficarum, "Hammer of Witches" ñöôïc duøng trong cuoái thôøi Trung Coå ñeå giuùp truy luøng vaø nhaän dieän nhöõng phuï nöõ "coù thieân höôùng veà ma thuaät phuø thuûy"; lôøi baøn cuûa Luther cho raèng phuï nöõ ñöôïc taïo duïng ñeå laøm coâng vieäc sinh saûn truyeàn gioáng; vaø lôøi tuyeân boá cuûa Karl Barth cho raèng ñaøn oâng ñoái vôùi ñaøn baø nhö A ñoái vôùi B. Trong cuoán saùch ñaàu tieân cuûa Mary Daly, The Church and the Second Sex, laáy töø töïa saùch cuûa Beavoir. Daly ñaõ tröng daãn taøi lieäu veà vieäc ñoái xöû vôùi phuï nöõ cuûa giaùo hoäi cô cheá vaø keát luaän caùch raát laïc quan raèng, moät khi söï ñoái xöû phaân bieät cuûa quaù khöù naøy ñöôïc nhaän dieän, phuï nöõ coù theå ñaït ñöôïc vò trí xöùng ñaùng cuûa hoï song song vôùi nam giôùi. Nhöng chæ vaøi naêm sau ñoù, Daly ñaõ töø boû laäp tröôøng cuõ trong cuoán saùch tröôùc cuûa baø vaø tuyeân boá laø "nhaø tö töôûng phuï nöõ haäu Kitoâ". Uta Ranke Heinermann, naêm 1990 cho xuaát baûn cuoán Eunuchs for the Kingdom of Heaven, cuõng tröng daãn taøi lieäu veà lòch söû naøy nhöng thieáu heä thoáng hôn cuoán saùch cuûa Daly. Söï phaùt trieån khôûi ñaàu naøy ñöa ñeán moät nhaän thöùc raèng chæ ñôn giaûn tröng daãn thu thaäp taøi lieäu veà söï vaéng maët cuûa phuï nöõ trong lòch söû seõ khoâng giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà taïi sao phuï nöõ ñaõ vaéng maët, nhöng noù ñöa ra nhöõng caâu hoûi saâu xa hôn laø lòch söû ñaõ ñöôïc vieát nhö theá naøo vaø vieát cho ai.
Doøng thaùc thöù hai cuûa tieán trình naøy laø söï quan taâm nhaán maïnh vaøo nhöõng döõ lieäu baèng caùch ñaët phuï nöõ vaøo vò trí ñuùng cuûa hoï trong lòch söû. Söï trieån khai naøy thöïc ra laø moät tieán trình, cuøng vôùi nhöõng phong traøo "taân lòch söû", nhìn vaøo quaù khöù vôùi ñoâi maét cuûa nhöõng ngöôøi maø tröôùc ñaây ñaõ bò loaïi ra khoâng coù choã ñöùng cuõng nhö tieáng noùi trong vieäc xaùc ñònh ñieàu gì ñaõ caáu taïo neân "lòch söû". Moät phöông caùch nhö theá bao goàm khoâng nhöõng vieäc "vieát laïi" quaù khöù nhöng coøn laø taùi caáu taïo caû hieän taïi nöõa. Nhöõng ñieåm veà phuï nöõ ñaõ ñöôïc "khaùm phaù" hay "taùi khaùm phaù", ñaõ thay ñoåi nhöõng quan nieäm ñang thònh haønh veà ñieàu gì ñaõ caáu taïo neân söï moä ñaïo thôøi trung coå, hoaëc baûn chaát cuûa tính laõnh ñaïo trong lòch söû cuûa phuï nöõ. Ñaùng löu taâm ôû ñaây laø coâng vieäc cuûa caùc nhaø hoïc giaû nhö Carolyn Walker Bynum, caùc saùch cuûa baø ñaõ giuùp chuyeån hoùa nhöõng yù nieäm veà nöõ tính vaø nam tính trong vieäc suøng ñaïo thôøi trung coå, söï quan troïng cuûa thaân xaùc vaø yù nghóa cuûa söï soáng sau khi cheát; Elizabeth Schussler Fiorenza, trong cuoán saùch baøn veà giaùo hoäi sô khai ñaõ thaùch ñoá nhöõng söï hieåu bieát khoâng theå traùnh ñöôïc cuûa caùc giaùo phuï trong coäng ñoaøn Kitoâ höõu sô khai cuûa nhöõng naêm môùi thaønh laäp; vaø nhöõng nghieân cöùu veà ñôøi soáng phuï nöõ trong theá kyû thöù 19 cuûa Ann Taves ñaõ dieãn taû nhöõng vai troø phöùc taïp maø phuï nöõ ñaûm nhaän trong ñôøi soáng gia ñình cuõng nhö ngoaøi xaõ hoäi coâng coäng.
Giaûi thích kinh thaùnh theo caùch nhìn cuûa phuï nöõ ñaõ laø moät trong nhöõng laõnh vöïc phong phuù nhaát trong neàn thaàn hoïc phuï nöõ. Bôûi vì Kinh Thaùnh ñöôïc coi nhö laø boä thaùnh luaät chính thöùc cuûa daân Do Thaùi cuõng nhö Thieân Chuùa Giaùo, neân vieäc chuù giaûi kinh thaùnh laø vieäc raát quan troïng, khoâng nhöõng chæ cho caùc giaùo phaùi truyeàn thoáng Tin Laønh coi Kinh Thaùnh laø trung taâm thaàn hoïc cuûa hoï maø coøn laø cho caû giaùo hoäi Coâng Giaùo Roâma nöõa. trong Do Thaùi Giaùo, söï thöïc haønh luaät midrash theo kinh thaùnh raát giaàu coù ñaõ gaây höùng khôûi cho giôùi taân phuï nöõ ñoïc laïi nhöõng baûn vaên coå naøy. Caùc nhaø hoïc giaû Tin Laønh vaø Coâng Giaùo ñaõ thaùch ñoá nhöõng lôøi keâu goïi veà ñaëc ñieåm tieát loä trong Kinh Thaùnh khi hoï khaùm phaù ra söï nam tính troïng taâm, söï laïm duïng bôûi nhöõng nhaø laõnh ñaïo giaùo hoäi trong vieäc hoï bieän minh cho nhöõng cô cheá ñaøn aùp chaúng haïn nhö cheá ñoä noâ leä vaø phaân bieät giôùi tính vaø trong phöông caùch boùp meùo veà vieäc boû qua cuõng nhö xuyeân taïc söï tham gia cuûa phuï nöõ trong lòch söû toân giaùo qua söï choïn loïc caùc baøi ñoïc duøng trong phuïng vuï. Nhöng nhö nhöõng lôøi trích ôû ñaàu baøi naøy cho thaáy, nhöõng nhaø hoïc giaû phuï nöõ veà Kinh Thaùnh ñaõ nhaän ra taàm möùc quan troïng cuûa söï aûnh höôûng cuûa kinh thaùnh treân neàn vaên hoùa Taây Phöông. Hoï tìm kieám ñeå duøng söùc maïnh naøy khoâng nhöõng chæ phôi baøy nhöõng söï laïm duïng cuûa noù maø coøn khaùm phaù ra nhöõng khaû naêng ñeå giaûi phoùng noù. Vieäc taùi taïo laïi vai troø tích cöïc cuûa phuï nöõ trong coäng ñoaøn Kitoâ höõu sô khai cuûa Schussler Fiorenza vaø söï chuù taâm cuûa Phyllis Trible vaøo "nhöõng baûn vaên cuûa söï kinh hoaøng" cho thaáy phuï nöõ ñaõ phaûi tranh ñaáu vaãy vuøng theá naøo vaø ñaõ soáng soùt thaép leân nieàm hy voïng vaø söï phaán khôûi cho hieän taïi moät khi maø nhöõng ñau khoå cuûa hoï ñöôïc töôûng nhôù vaø ñaët laïi vaøo trong lòch söû.
Doøng thaùc thöù ba laø söï aûnh höôûng cuûa phong traøo phuï nöõ treân söï nghieân cöùu veà toân giaùo ñöôïc nhaän dieän qua nhieàu caùch trong ñoù caùc hoïc giaû phuï nöõ ñaõ thaùch ñoá vaø taùi taïo nhöõng maãu thònh haønh cuûa caùc moân hoïc. Ñieàu ñoù noùi raèng moät khi caùc nhaø hoïc giaû phuï nöõ vaän duïng phöông phaùp vaø nhöõng caâu hoûi cuûa thaàn hoïc veà kinh thaùnh, lòch söû, heä thoáng vaø luaân lyù, vaán ñeà khoâng chæ heä taïi ôû nhöõng gì phuï nöõ coù theå theâm vaøo caâu hoûi ñaõ coù saün hay vaán ñeà - "theâm phuï nöõ vaø khích ñoäng" phöông thöùc - nhöng laø phuï nöõ chuyeån hoùa moân hoïc nhö theá naøo. Ví duï, Rosemary Radford Ruether trong cuoán Sexim and God-Talk: Toward a Feminist Theology duøng caáu truùc truyeàn thoáng cuûa thaàn hoïc heä thoáng nhöng vieát laïi nhöõng ñeà taøi thaàn hoïc ôû trong boái caûnh maø noù ñöôïc töôûng töôïng ñeå vieát laïi caâu chuyeän saùng theá vaø chuù taâm vaøo nhöõng vaán ñeà nhö Kitoâ hoïc töø caùch nhìn cuûa phuï nöõ. Elizabeth Schussler Fionza trong cuoán In Memory of Her khoâng nhöõng laø cuoán saùch pheâ bình kinh thaùnh moät caùch tinh vi khuùc chieát maø noù coøn laø moät thaùch ñoá "tính khaùch quan" cuûa kinh vieän, ñaëc bieät nhö ñöôïc tìm thaáy trong nhöõng moân hoïc veà kinh thaùnh, trong caùch laäp luaän cuûa noù laø taát caû moïi hoïc giaû ñeàu coù nhöõng thaønh kieán lyù töôûng rieâng cuûa mình. Elizabeth Johnson trong cuoán She Who Is veõ laïi nhöõng trang saùch tín ñieàu veà Thieân Chuùa vaø ñeà nghò raèng söï phuïc hoài truyeàn thoáng khoân ngoan coù theå giuùp ta trong vieäc môû roäng vieãn aûnh cuûa con ngöôøi veà Thieân Chuùa. Nhöng nhöõng nghieân cöùu naøy ñeàu khôûi nguoàn töø truyeàn thoáng - pheâ bình kinh thaùnh, caùc tín ñieàu cuûa thaàn hoïc heä thoáng - nhöng roài ñaåy truyeàn thoáng sang moät beân (hay ngöôïc ñaàu) baèng caùch thaùch ñoá phöông phaùp vaø nhöõng phoûng dòch caên baûn (chaúng haïn nhö muïc tieâu cuûa hoïc giaû kinh thaùnh, söï giaû ñònh Thieân Chuùa laø ñaøn oâng).
Söï phaùt trieån thöù tö trong nhöõng nghieân cöùu cuûa phuï nöõ vaø toân giaùo laø söï noåi leân tieáng noùi cuûa phuï nöõ "ôû beân leà": Phuï nöõ Phi Chaâu vaø Myõ Phi Chaâu, Latinh vaø Myõ Latinh, AÙ Chaâu vaø Myõ AÙ Chaâu ñaõ thaùch ñoá coâng trình nghieân cöùu cuûa phuï nöõ AÂu Chaâu vaø AÂu Myõ Chaâu nhö laø ñaïi dieän coù thaåm quyeàn ñuû cho taát caû tieáng noùi cuûa phuï nöõ. Laäp luaän raèng söï thoáng trò cuûa phuï nöõ da traéng phaûn aùnh söï thoáng trò cuûa ñaøn oâng da traéng vaø vaên hoùa da traéng, nhöõng phuï nöõ khoâng thuoäc veà ña soá ñaõ phaùt trieån nhöõng söï tieáp caän vôùi phuï nöõ vaø toân giaùo caùch khaùc bieät. Ada Maria Asasi-Diaz, nhaø thaàn hoïc Myõ goác Cuba, ñaõ ñaët ra töø muserista cho nhöõng phuï nöõ Myõ noùi tieáng Taây Ban Nha thay theá cho töø "feminist"; phuï nöõ goác Phi Chaâu ñaõ duøng töø cuûa Alice Walker womanist nhö laø caùch ñeå dieãn taû ñaëc tính rieâng cuûa hoï. Nhöõng söï thaùch ñoá cuûa nhöõng neàn thaàn hoïc naøy ñoái vôùi neàn thaàn hoïc cuûa phuï nöõ da traéng khoâng nhöõng chæ trong nhöõng khaùi nieäm veà töø ngöõ nhöng laø veà baûn chaát. Ví duï, caû hai neàn thaàn hoïc womanist vaø mujerista ñeàu laäp luaän raèng thaàn hoïc phuï nöõ (da traéng) ñaët troïng taâm quaù nhieàu vaøo caù nhaân, ngöôïc vôùi nhöõng troïng taâm thöôøng qui höôùng veà gia ñình vaø coäng ñoaøn cuûa hoï; nhöõng tö töôûng veà Kitoâ hoïc cuûa phuï nöõ (da traéng) pheâ bình vieäc nhaán maïnh vaøo söï hy sinh treân thaùnh giaù ñaõ queân raèng söï ñau khoå cuûa Chuùa Gieâsu trong nhieàu caùch coù theå laø nguoàn hy voïng cho nhöõng ngöôì bò thoáng trò vaø aùp böùc; vaán ñeà ngoân ngöõ "bao goàm" veà Thieân Chuùa coù theå khoâng thích hôïp khi noùi veà söï ñaïo ñöùc suøng kính truyeàn thoáng cuûa nhöõng ngöôøi bò aùp böùc vaø noâ leä tröôùc ñaây. Quan troïng hôn nöõa, nhöõng neàn thaàn hoïc naøy ñaõ ñöa ra moät caâu hoûi veà söï thích hôïp cuûa nhöõng quan nieäm veà "kinh nghieäm", laäp luaän raèng "vò trí trong xaõ hoäi" cuûa moät ngöôøi seõ xaùc ñònh moät phaàn lôùn caùch hieåu bieát veà theá giôùi quan cuûa hoï vaø vì theá söï hieåu bieát veà chính mình cuõng nhö veà Thieân Chuùa. Vì vaäy, moät vaøi ngöôøi tranh luaän raèng thaät laø sai laàm töø caên baûn khi noùi veà "kinh nghieäm cuûa phuï nöõ", nhö theå toaøn theå phuï nöõ treân theá giôùi ñeàu coù chung moät kinh nghieäm nhö nhau.
Phong traøo phuï nöõ coù aûnh höôûng gì treân moân thaàn hoïc? Coù raát nhieàu caùch ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy. Tuy nhieân, toâi seõ chuù taâm vaøo nhöõng vaán ñeà sau ñaây. Thöù nhaát, phong traøo phuï nöõ ñaõ aûnh höôûng saâu ñaäm treân quan nieäm thaàn hoïc veà khaùi nieäm con ngöôøi, vaø vì theá veà phöông phaùp thaàn hoïc; thöù hai, noù thaùch thöùc nhöõng tö töôûng truyeàn thoáng veà thaàn hoïc luaân lyù, ñaëc bieät veà tính duïc cuûa con ngöôøi; thöù ba, noù keâu goïi söï ñaët laïi caâu hoûi veà caùc tín ñieàu, ñaëc bieät tín ñieàu veà Thieân Chuùa, veà Ñöùc Kitoâ vaø veà giaùo hoäi.
(Trích trong cuoán The Twentieth Century - A Theological Overview
Edited by Gregory Baum
Orbis Books - Maryknoll, New York, 1999)