Kinh Thaùnh Do Thaùi:
Chuùng Ta Baét Ñaàu Töø Ñaâu?
Deirdre Dempsey
Lm. Nguyeãn Huøng Cöôøng, M.M. chuyeån dòch ra Vieät Ngöõ
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Dr. Deidre Ann Demsey, tieán só veà caùc ngoân ngöõ coå vuøng Do Thaùi (Simitic languages) töø Tröôøng Ñaïi Hoïc Coâng Giaùo Myõ. Hieän ñang daïy hoïc taïi phaân khoa thaàn hoïc cuûa Tröôøng Ñaïi Hoïc Maquetie vaø duøng muøa heø trong vieäc khaûo coå hoïc ñaøo bôùi taïi Syria. Baø coøn laø hoäi vieân cuûa ban bieân taäp cho vieäc tu söûa phaàn Cöïu Öôùc trong baûn dòch New American Bible.
Haàu heát nhöõng ai coù chuùt hieåu bieát veà Kinh Thaùnh ñeàu cho raèng nhöõng ngöôøi chuyeån dòch Cöïu Öôùc baét ñaàu vôùi baûn vaên Do Thaùi. Phaàn lôùn, ñieàu öôùc ñoaùn naøy laø ñuùng. Nhöng töø ñaâu maø chuùng ta coù baûn vaên Do Thaùi naøy? Nhöõng baûn sao maø chuùng ta coù ñaõ bao nhieâu tuoåi roài? Coù moät baûn phoùng taùc tieâu chuaån cuûa Kinh Thaùnh Do Thaùi naøo khoâng?
Masoretes vaø Baûn Vaên Masoretic
Khi caùc nhaø chuyeân gia vaø caùc nhaø thoâng dòch noùi veà coâng cuï söû duïng trong ngheà cuûa hoï, hoï thöôøng noùi veà moät vaøi ñieàu ñöôïc goïi laø "Baûn vaên Masoretic" (Vieát taét laø MT). Baûn vaên Masoretic naøy laø baûn vaên cuûa Kinh Thaùnh Do Thaùi maø caùc giaùo sö vaø caùc nhaø dòch thuaät söû duïng cho coâng vieäc nghieân cöùu khoa hoïc cuûa hoï. Ñoù laø caùi gì vaø noù ñeán töø ñaâu?
Baûn vaên Masoretic laáy teân töø moät nhoùm nhöõng hoïc giaû Do Thaùi thôøi trung coå ñöôïc goïi laø Masoretes. Hoï ñöôïc goïi nhö vaäy vì hoï laø nhöõng ngöôøi coù nhieäm vuï cho vieäc phaùt trieån vaø truyeàn ñaït Masorah laïi - Masorah laø nhöõng truyeàn thoáng vaø luaät leä chi phoái vieäc sao cheùp vaø chuyeån giao laïi nhöõng baûn vaên vieát tay cuûa kinh thaùnh. Caû hai töø, "Masorete" vaø "Masorah" coù leõ coù cuøng moät goác laø msr, "giao cho" hoaëc "truyeàn laïi" töø ñôøi naøy ñeán ñôøi kia. Masoretes laø "nhöõng ngöôøi giao chuyeàn", "trao laïi" nhöõng söï chæ daãn vaø truyeàn thoáng naøy. Luùc ñaàu, coù hai tröôøng phaùi Masoretic. Caùc nhaø Masoretes phöông Taây ôû Palestine, trung taâm taïi Tiberias, trong khi caùc nhaø Masoretes phöông Ñoâng ôû Babylonia (Iraq hieän taïi). Cuoái cuøng tröôøng phaùi Masoretes Ñoâng maát ñi yù nghóa vaø troïng taâm vaø bieán maát. Vì theá, nhöõng quan ñieåm vaø phöông phaùp cuûa tröôøng phaùi cuûa Tiberias ñaõ trôû thaønh quy taéc tieâu chuaån.
Masoretes laø nhöõng nhaø ghi cheùp raát taän tuïy cuûa baûn vaên coå ñöôïc truyeàn laïi ñeán tay hoï töø khoaûng thôøi gian 100 A.D. Baûn vaên coå naøy, caên baûn cuûa nhöõng baûn cheùp tay thôøi trung coå cuûa hoï, chæ ñöôïc vieát baèng phuï aâm maø thoâi (khoâng coù nguyeân aâm). Baûn vaên chæ baèng phuï aâm naøy laø nhöõng baûn vaên trôû laïi haøng vaøi thaäp nieân theo sau söï phaù huûy cuûa ñeàn thaùnh naêm 70 A.D. Trong nhöõng thaäp nieân naøy baûn canon cuûa Kinh Thaùnh Do Thaùi - danh saùch nhöõng cuoán saùch ñöôïc chaáp nhaän nhö laø thaåm quyeàn chính thöùc - ñaõ ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc giaùo só Do Thaùi, vaø baûn vaên phuï aâm naøy ñöôïc tieâu chuaån hoùa. Baûn vaên baèng phuï aâm tieâu chuaån naøy dó nhieân khoâng phaûi laø söï saùng taïo môùi meû gì cuûa theá kyû thöù nhaát. Caùc nhaø giaùo só Do Thaùi chaéc chaén döïa treân nhöõng truyeàn thoáng tröôùc ñoù. Vì theá, ví duï, moät vaøi baûn vaên kinh thaùnh ñöôïc tìm thaáy giöõa nhöõng cuoän Bieån Cheát (Dead Sea Scrolls) raát gioáng baûn vaên phuï aâm maø caùc nhaø Masoretes coøn giöõ ñöôïc. Nhöõng baûn vaên Bieån Cheát naøy, ñöôïc ñònh trong khoaûng thôøi gian töø naêm 250 B.C. cho ñeán khoâng treã hôn naêm 70 A.D. laø nhöõng baûn vaên kinh thaùnh sôùm nhaát (cuõ nhaát) maø chuùng ta coù. Nhöng phaàn lôùn nhöõng baûn vaên cheùp tay töø Bieån Cheát naøy laø nhöõng baûn vuïn vaët; goùp taát caû laïi thì cuõng chæ ñöôïc khoaûng hôn 10% cuûa cuoán Kinh Thaùnh.
Nhöõng Lôøi Chuù Giaûi Beân Leà Cuûa Caùc Nhaø Masoretes
Ñeå baûo veä truyeàn thoáng cuûa baûn vaên hoï nhaän ñöôïc, caùc nhaø Masoretes ñaët theâm nhöõng chuù thích ôû beân leà cuûa nhöõng baûn vaên cheùp tay cuûa hoï, ñeå baûo ñaûm raèng coù theâm bôùt moät ñieàu gì trong baûn vaên kinh thaùnh. Nhöõng ghi chuù naøy ñöôïc phaân thaønh nhieàu loaïi. Masorah Parva (Masorah nhoû) bao goàm nhöõng lôøi ghi chuù vieát ôû leà beân caïnh baûn vaên. (Masorah cuoái) laø nhöõng taøi lieäu goùp nhaët ñöôïc ñaët ôû cuoái moät cuoán saùch hay moät phaàn naøo ñoù (ví duï, taïi cuoái saùch Torah). Nhöõng ghi chuù naøy cung caáp nhöõng thoâng tin raát höõu duïng (ngay caû raát quan troïng) cho nhöõng nhaø cheùp tay bôûi hoï öôùc ao moät caùch nhieät thaønh ñeå cheùp nhöõng baûn vaên kinh thaùnh naøy moät caùch trung thaønh traûi qua haøng ngaøn theá kyû tröôùc khi maùy in chöõ ñöôïc phaùt minh. Ñeå hieåu söï quan troïng cuûa Masorah, haõy nhôù raèng nhöõng baûn vaên cheùp tay thôøi trung coå naøy khoâng coù nhöõng vaän luaät ñeïp ñeõ vaø goïn gaøng nhö nhöõng cuoán Kinh Thaùnh cuûa thôøi nay. Nhöõng con soá chöông vaø ñoaïn töông ñoái laø nhöõng phaùt minh cuûa thôøi hieän ñaïi.
Nhöõng thoâng tin gì chöùa ñöïng trong nhöõng ghi chuù beân leà naøy? Moät trong nhöõng loaïi thoâng duïng nhaát laø ghi chuù veà söï thöôøng xuyeân. Nhöõng ghi chuù naøy cho ñoäc giaû bieát raèng moät chöõ hay moät ñoaïn thöôøng ñöôïc laäp laïi bao nhieâu laàn trong moät phaàn ñaëc bieät naøo ñoù cuûa Kinh Thaùnh (ví duï, Torah). Moät vaøi ghi chuù cho thaáy söï xaåy ra töông töï hay hay song song cuûa moät chöõ hay moät caâu naøo ñoù, noùi vôùi ñoäc giaû raèng hoï coù theå tìm thaáy nhöõng haøng chöõ nhöõng caâu töông töï ôû trong nhöõng ñoaïn khaùc. Thöôøng thì coù moät ghi chuù ñaùnh daáu nôi maø "moät nöûa cuoán saùch" (ví duï, ñieåm giöõa cuûa saùch Genesis - Saùng Theá Kyù) ñaõ ñoïc tôùi roài, moät maûnh thoâng tin thaät quan troïng cho nhöõng nhaø sao cheùp sieâng naêng caàn cuø. Nhöõng thoâng tin höõu duïng thì raát nhieàu. Neáu, ví duï, moät caâu naøo ñoù tình côø laäp laïi cuøng moät chöõ nhieàu laàn, caùc nhaø Masoretes coù theå vieát ñieàu naøy trong nhöõng ghi chuù ôû beân leà, nhôø vaäy nhöõng nhaø sao cheùp töông lai coù theå ñaõ ñöôïc caûnh tænh ñeå chuù yù hôn. Neáu khoâng theá, caùc nhaø sao cheùp coù theå löôùt maét qua moät trong nhöõng söï laäp laïi cuûa moät chöõ naøo ñoù vaø boû qua moät phaàn cuûa baûn vaên.
Ñaët Nguyeân AÂm Vaøo Baûn Vaên
Baûn vaên coå Do Thaùi chæ ñöôïc vieát baèng phuï aâm; khoâng coù moät nguyeân aâm naøo caû. Caùc nhaø Masoretes coù nhieäm vuï cho vieäc phaùt trieån moät heä thoáng chæ ñònh nhöõng nguyeân aâm, ñöôïc goïi laø "chaám ñieåm" bôûi vì nhöõng daáu cho nguyeân aâm laø nhöõng daáu chaám vaø nhöõng daáu gaïch. Heä thoáng naøy baûo ñaûm söï phaùt aâm chính xaùc khi coù nhieàu ngöôøi cuøng ñoïc baûn vaên lôùn tieáng chung vôùi nhau. Neáu nhìn vaøo baûn in cuûa Kinh Thaùnh Do Thaùi hieän taïi, ngöôøi ta khoâng nhöõng chæ nhìn thaáy nhöõng phuï aâm nhöng coøn laø söï chaám ñieåm, nhöõng daáu chaám nhöõng daáu gaïch ñöôïc duøng ñeå ñaùnh daáu nhöõng nguyeân aâm tuøy thuoäc vaøo nhöõng phuï aâm.
Heä thoáng chaám ñieåm naøy, phöông phaùp cuûa vieäc söûa nhöõng nguyeân aâm trong baûn vaên toaøn baèng phuï aâm laø moät trong nhöõng thaønh quaû chính cuûa caùc nhaø Masoretes. Khi toâi giaûi thích vieäc chaám ñieåm naøy cho hoïc sinh cuûa toâi, toâi thöôøng duøng söï so saùnh nhö cuûa nhöõng baûng soá xe. Nhöõng baûng soá xe cho thaáy moät yù nghóa naøo ñoù nhöng chæ duøng nhöõng phuï aâm vaø coù theå, thænh thoaûng, laøm ta ñoaùn sai hay hieåu laàm. Khaû naêng tieàm aån cho söï hieåu laàm naøy laø söùc thuùc ñaåy ñaøng sau heä thoáng "chaám ñieåm" nguyeân aâm vaøo caùc baûn vaên cuûa caùc nhaø Masoretes.
Heä Thoáng Troïng AÂm Cho Vieäc Ca Ngaâm
Caùc nhaø Masoretes cuõng phaùt minh moät heä thoáng troïng aâm tinh vi phöùc taïp. Khoâng chæ coù baûn vaên toaøn baèng phuï aâm ñöôïc chaám caùc nguyeân aâm maø thoâi, nhöng noù coøn nhöõng chöõ trong baûn vaên ñöôïc theâm vaøo vôùi caùc daáu troïng aâm. Nhöõng daáu naøy nhaèm giuùp ñôõ vieäc ca ngaâm baûn vaên, moät caùch naøo ñoù cuõng gioáng nhö trong caùc saùch coù nhöõng daáu hieäu gaïch döôùi caùc chöõ ñeå giuùp ta haùt phaàn ñaùp ca vaäy. Noù cuõng cung öùng thoâng tin veà söï lieân heä cuûa moät chöõ vôùi chöõ khaùc, moät caùch naøo ñoù cuõng gioáng nhö caùch heä thoáng chaám caâu cuûa ngoân ngöõ hieän ñaïi.
Caùc nhaø Masoretes ñaõ baét ñaàu ñaët nhöõng ñieåm chaám cuûa nguyeân aâm vaø nhöõng daáu troïng aâm vaøo trong caùc baûn vaên kinh thaùnh maø hoï sao cheùp laø bao laâu roài? Thaùnh Jerome, vaøo ñaàu theá kyû thöù 5 A.D., ñeà nghò raèng ngöôøi Do Thaùi khoâng coù caùch theá naøo ñeå ñaùnh daáu cho nhöõng nguyeân aâm. Baûn vaên cheùp tay coå nhaát (ñoù laø, moät cuoán saùch vieát treân caû hai maët giaáy) maø chuùng ta coù ñöôïc ñònh thôøi gian laø vaøo khoaûng naêm 895 A.D. vaø coù moät heä thoáng ñaùnh daáu nguyeân aâm vaø troïng aâm phaùt trieån caùch ñaày ñuû nhaát. Vì vaäy, nhieàu nhaø hoïc giaû nghó raèng nhöõng daáu chaám vaø gaïch höõu duïng naøy ñaõ ñöôïc ñaët vaøo baûn vaên trong khoaûng thôøi gian töø naêm 600 A.D. ñeán naêm 750.
Chuùng Ta Ñaõ Coù Ñöôïc Baûn Vaên Masoretic Theá Naøo
Caùc nhaø Masoretes thöôøng truyeàn laïi nhöõng truyeàn thoáng cuûa hoï trong gia ñình cuûa hoï. Moät ví duï quan troïng cuûa moät trieàu ñaïi Masoretic laø gia ñình Ben Asher. Asher the Elder ñaõ baét ñaàu trieàu ñaïi trong theá kyû thöù 8. Naêm theá heä cuûa Ben Ashers ñöôïc ñeà caäp ñeán trong caùc coâng vieäc cuûa Masorets, chaám döùt vôùi Moses Ben Asher vaø con cuûa oâng ta, Aaron Ben Asher. Moses Ben Asher ñaõ saûn xuaát moät baûn vaên cheùp tay maø chuùng ta coù, baûn vaên Cairo cuûa caùc saùch Tieân Tri (895 A.D.). Aaron Ben Asher coøn lieân heä vôùi hai baûn vaên cheùp tay coå raát quan troïng, baûn vaên Leningrad, moät baûn vaên Kinh Thaùnh Do Thaùi ñaày ñuû troïn veïn nhaát, laø baûn vaên caên baûn cho caùc baûn xuaát baûn chuû yeáu cuûa caùc nghieân cöùu hieän taïi veà Kinh Thaùnh Do Thaùi. Baûn vaên Aleppo, bò hö haïi traàm troïng trong thôøi gian choáng daân Do Thaùi noåi leân ôû Aleppo Syria naêm 1947, cuõng laø baûn Kinh Thaùnh Do Thaùi nguyeân thuûy ñaày ñuû. Noù ñöôïc Moses Mamonides, trieát gia ngöôøi Do Thaùi theá kyû 12 chaáp nhaän nhö laø moät söï höôùng daãn ñaùng tin caäy cho moät baûn vaên tieâu chuaån.
Do ñoù nhöõng baûn vaên cuûa Kinh Thaùnh Do Thaùi maø ta tuøy thuoäc vaøo nhöõng baûn cheùp tay cuûa theá kyû thöù 10 vaø treã hôn. Taïi sao khoâng coù nhöõng baûn vaên Kinh Thaùnh Do Thaùi cheùp tay coå hôn nöõa? Nhöõng luaät leä quy ñònh cuûa Do Thaùi ñoøi hoûi söï tieâu huûy nhöõng baûn vaên ñaõ cuõ moøn vaø nhöõng baûn cheùp tay thieáu soùt khieám khuyeát. Khi heä thoáng ñaùnh daáu nguyeân aâm vaø troïng aâm cuûa tröôøng phaùi Tiberia trôû thaønh coù quyeàn naêng chính thöùc, taát caû caùc baûn vaên cheùp tay coå hôn giôùi thieäu nhöõng giai ñoaïn sôùm hôn trong vieäc phaùt trieån nhöõng heä thoáng ñaùnh daáu nguyeân aâm vaø troïng aâm ñaõ bò coi laø thieáu soùt vaø khuyeát ñieåm. Vì theá, theo gioøng thôøi gian, chuùng daàn daàn bieán maát ñi.
Chuùng ta phaûi mang ôn nhöõng nhaø Masoretes cho baûn Kinh Thaùnh Do Thaùi maø chuùng ta hieän coù. Noù laø ñieåm khôûi haønh cho taát caû caùc baûn dòch vaø cho caùc coâng vieäc nghieân cöùu khoa hoïc trong Cöïu Öôùc.
Trích baùo The Bible Today,
Thaùng 3 & 4 naêm 2000