Bình luaän baøi vieát cuûa Giaùo Sö Traàn Vaên Ñoaøn
veà "Söï hoaø hôïp vaø söï coäng thöùc
cuûa Khoång Töû vaø Habermas
treân caùc quan ñieåm chính trò"
Nguyeân taùc Anh Ngöõ cuûa Giaùo Sö Vincent Shen
Ñaïi Hoïc Quoác Gia Chengchi, Ñaøi Baéc, Ñaøi Loan
Leâ Thò Lan chuyeån dòch qua Vieät ngöõ
Traàn Tuaán Phong hieäu ñính
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Nhö toâi hieåu, baøi vieát cuûa giaùo sö Traàn Vaên Ñoaøn quan taâm tröôùc heát tôùi söï xuyeân taïc coù theå coù cuûa khaùi nieäm veà söï hoaø hôïp cuûa Khoång Töû trong lónh vöïc chính trò, vaø sau ñoù tôùi bieän phaùp khaéc phuïc söï xuyeân taïc naøy baèng khaùi nieäm cuûa Habermas veà söï coäng thöùc thoâng qua söï hôïp taùc ñoái thoaïi. Hai ñieåm chính ñaàu tieân cuûa giaùo sö Traàn Vaên Ñoaøn nhaán maïnh tôùi khuynh höôùng khaùi nieäm söï hoaø hôïp ñöôïc söû duïng nhö moät coâng cuï thoáng trò bôûi taàng lôùp laõnh ñaïo trong neàn chính trò hieän thöïc. Söï hoaø hôïp laø moät tö töôûng tích cöïc khi ñöôïc hieåu nhö laø traät töï töï nhieân vaø traät töï ngheä thuaät. Nhöng noù thaám ñaày yù nghóa tieâu cöïc khi ñöôïc lyù giaûi nhö laø traät töï ñöôïc thieát laäp vaø nhö laø coâng cuï ñeå duy trì traät töï naøy. Trong neàn chính trò hieän thöïc, söï hoaø hôïp nhö laø tính hôïp lyù cuûa traät töï töï nhieân vaø söï chæ ñaïo cuûa con ngöôøi bò thoaùi bieán vaøo moät coâng cuï, vaø bò lyù giaûi nhö vaäy bôûi caùc nhaø caàm quyeàn, nhö laø coâng cuï cuûa söï duy trì hieän traïng thoáng trò chính trò. Quan nieäm söï hoaø hôïp cuûa Khoång Töû, vì theá, theo giaùo sö Traàn Vaên Ñoaøn, coù moät chöùc naêng heä tö töôûng, chöùc naêng naøy ñöôïc pheâ bình vaø ñöôïc thaùo boû neáu chuùng ta traû laïi hieäu quaû cuûa trieát hoïc chính trò Khoång Töû. Thuaät ngöõ "Heä tö töôûng" ôû ñaây ñöôïc hieåu theo chuû nghóa Marx, laø moät coâng cuï thoáng trò cuûa taàng lôùp laõnh ñaïo.
Ñieåm thöù hai trong baùo caùo cuûa giaùo sö Traàn Vaên Ñoaøn chæ cho chuùng ta raèng söï coäng thöùc trong caùch hieåu cuûa Habermas laø ñaït ñöôïc thoâng qua söï hôïp taùc ñoái thoaïi giöõa moïi ngöôøi veà lôïi ích chung cuûa hoï, söï hôïp taùc ñoái thoaïi ñoù ñöôïc chæ ñaïo trong söï lieân quan tôùi tình traïng tö töôûng cuûa hoaït ñoäng giao tieáp ñöôïc thieát laäp bôûi caùc ñoøi hoûi veà loøng trung thöïc, söï chaân thaønh, söï roõ raøng vaø tính coù theå hieåu ñöôïc.
Vôùi ñieåm thöù nhaát toâi muoán noùi raèng, tröôùc heát toâi khoâng ñoàng yù vôùi vieäc söû duïng thuaät ngöõ "Heä tö töôûng" nhö laø coâng cuï thoáng trò cuûa taàng lôùp laõnh ñaïo, caùc lyù giaûi veà vieäc taïo thaønh nhaän thöùc sai laàm ñöôïc taïo ra bôûi vieäc phaûn aûnh vaø loän ngöôïc yù nghó nhö theá - "camera obscura" nhö Marx goïi noù trong "Heä tö töôûng Ñöùc". Nhö chuùng ta bieát, taùch khoûi caùch hieåu tieâu cöïc vaø coù yù nghóa xaáu naøy, thuaät ngöõ "heä tö töôûng" cuõng coù caû yù nghóa tích cöïc vaø xaây döïng nhö laø Destitut de Tracy ñaõ söû duïng noù, nhö laø khoa hoïc cuûa tö töôûng giuùp cho vieäc caáu truùc laïi vaø thieát laäp laïi xaõ hoäi. Chính toâi muoán noùi raèng, quan troïng hôn yù nghóa tích cöïc hay tieâu cöïc cuûa heä tö töôûng, chuùng ta phaûi hieåu noù tröôùc tieân nhö moät heä thoáng caùc tö töôûng coù caùc aûnh höôûng xaõ hoäi vaø chính trò. Baát cöù khi naøo moät heä thoáng caùc tö töôûng - khoâng thaønh vaán ñeà ñoù laø heä thoáng tö töôûng cuûa khoa hoïc trieát hoïc hay toân giaùo - coù theå saûn sinh ra caùc aûnh höôûng chính trò vaø xaõ hoäi, chuùng ta coù theå baèng caùch ñoù tieán haønh vieäc chöùng minh nhöõng aûnh höôûng naøy laø tieâu cöïc (nhö Marx ñaõ xem xeùt chuùng) hay laø tích cöïc (nhö Destitut de Tracy vaø tieán syõ Sun Yat-sen (Toân Daät Tieân) ñaõ xem xeùt chuùng).
Thaäm chí neáu toâi khoâng ñoàng yù vôùi caùch hieåu cuûa giaùo sö Traàn Vaên Ñoaøn veà heä tö töôûng, toâi vaãn thaáy raát ñaùng giaù khi xem xeùt coâng lao cuûa oâng trong vieäc chi tieát hoaù logic cuûa heä tö töôûng, taát nhieân theo caùch hieåu cuûa oâng, khi bò thoáng trò bôûi caùc nguyeân lyù ñoàng nhaát vaø hôïp nhaát. Toâi nghó, nhöõng nguyeân lyù naøy coù theå trôû neân nguy hieåm hôn khi chuùng bò xeáp vaøo khaùi nieäm cuûa Hegel veà tri thöùc tuyeät ñoái. Moät heä thoáng tö töôûng, khi ñöôïc toång hôïp hoaù vôùi söï giuùp ñôõ cuûa nguyeân lyù ñoàng nhaát vaø hôïp nhaát vaøo moät kieåu tri thöùc tuyeät ñoái vaø baét ñaàu hoaït ñoäng nhö moät quan toaø tuyeät ñoái cho chaân lyù hoaëc sai laàm, cho ñieàu phaûi vaø ñieàu traùi hay cho baát cöù baøi thuyeát trình hay söï thöïc haønh naøo thì seõ trôû thaønh moät heä tö töôûng cuûa neàn thoáng trò.
Trong lòch söû Trung Quoác, Nho giaùo ñaõ vaø vaãn tieáp tuïc coù caùc aûnh höôûng chính trò vaø xaõ hoäi. Moät soá trong caùc aûnh höôûng naøy laø tích cöïc, soá khaùc laø tieâu cöïc. Caù nhaân toâi nghó raèng, caùc aûnh höôûng tieâu cöïc ñöôïc saûn sinh bôûi neàn chính trò hieän thöïc Trung Quoác hôn laø bôûi Nho giaùo. Trong söï töông phaûn, chuùng ta coù theå xem Nho giaùo coù moät soá nguyeân lyù coù khaû naêng baûo veä neàn chính trò choáng laïi söï nguy haïi cuûa vieäc heä tö töôûng hoaù. Thay vì nguyeân lyù ñoàng nhaát vaø hôïp nhaát, Nho giaùo ñeà xuaát nguyeân lyù söï thöïc hieän cuoái cuøng. Nhö trong "Hoïc thuyeát Trung dung" ñaõ noùi:
"Chæ nhöõng ai tuyeät ñoái chaân thaønh môùi coù theå phaùt trieån ñaày ñuû baûn tính cuûa hoï. Neáu hoï coù theå phaùt trieån ñaày ñuû baûn tính cuûa mình thì sau ñoù hoï coù theå phaùt trieån ñaày ñuû baûn tính cuûa nhöõng ngöôøi khaùc. Neáu hoï coù theå phaùt trieån ñaày ñuû baûn tính cuûa nhöõng ngöôøi khaùc thì hoï coù theå phaùt trieån ñaày ñuû baûn tính cuûa söï vaät. Neáu hoï coù theå phaùt trieån ñaày ñuû baûn tính cuûa söï vaät, hoï coù theå tham döï vaøo quaù trình bieán ñoåi vaø nuoâi döôõng cuûa Trôøi vaø Ñaát."
Thay vì söï thoáng trò Nho giaùo ñeà xuaát nguyeân lyù phoái hôïp: "Moïi vaät ñöôïc taïo ra vaø phaùt trieån khoâng laøm toån thöông ñeán söï vaät khaùc. Quaù trình cuûa caùc muøa, cuûa maët trôøi, cuûa maët traêng ñöôïc tieáp tuïc khoâng caàn söï xung ñoät. Caùc söùc maïnh ít hôn vaãn tieáp tuïc tuoân chaûy gioáng nhö doøng soâng, trong khi caùc söùc maïnh vó ñaïi trôû neân yeân laëng vaø saâu laéng trong söï chuyeån hoaù nheï nhaøng cuûa noù. Ñoù laø ñieàu laøm cho Trôøi vaø Ñaát trôû neân vó ñaïi."
Trong ngöõ caûnh naøy, söï hoaø hôïp laø con ñöôøng ñi tôùi chính trò ñöôïc xaùc ñònh nhö laø nieàm haïnh phuùc chung: "Traïng thaùi caân baèng laø söï thieát laäp vó ñaïi nhaát cuûa theá giôùi, vaø söï hoaø hôïp laø con ñöôøng phoå bieán cuûa noù. Khi söï caân baèng vaø hoaø hôïp ñöôïc nhaän thöùc ôû trình ñoä cao nhaát, Trôøi vaø Ñaát seõ ñaït ñöôïc traät töï cuûa chuùng vaø moïi vaät seõ thònh vöôïng."
Vì nhöõng ñieàu naøy, toâi ñaùnh baïo noùi raèng seõ laø toát hôn khi xem xeùt vieäc yù thöùc heä hoaù quan nieäm Khoång Töû veà söï hoaø hôïp nhö veû beà ngoaøi cuûa chính Nho giaùo, noù laø moät tröôøng hôïp maø Nho giaùo coù trong chính noù nhöõng nguyeân lyù naøy cuûa söï choáng laïi vieäc yù thöùc heä hoaù.
Baây giôø chuùng ta haõy quay laïi quan nieäm cuûa Habermas veà söï coäng thöùc. Theo nhö Habermas, söï coäng thöùc ñöôïc döïa treân tính chuû quan lieân ñôùi cuûa con ngöôøi vaø ñöôïc thieát laäp thoâng qua giao tieáp ngoân ngöõ. Trong quaù trình giao tieáp ngoân ngöõ, caùc thaønh vieân ñeà xuaát lyù do uûng hoä hay phaûn ñoái cuûa hoï, söû duïng ngoân ngöõ vaø chöùc naêng tranh bieän nhö laø phöông tieän truyeàn ñaït vaø cuoái cuøng ñaït tôùi söï coäng thöùc treân moät tuyeân boá neáu ai coù caên cöù vöõng chaéc thì ñöôïc coâng nhaän roäng raõi. Söï coäng thöùc trong caùch nhìn cuûa Habermas laø nhö vaäy, haäu quaû cuûa quaù trình töông taùc ñöa ra lyù do (Begrundung) thoâng qua giao tieáp ngoân ngöõ. Chæ thoâng qua quaù trình naøy con ngöôøi môùi coù theå ñaït ñöôïc söï thöøa nhaän chuû quan lieân ñôùi veà caùc tuyeân boá coù giaù trò moät caùch hôïp phaùp.
Toâi muoán chæ ra ôû ñaây raèng, trong Nho giaùo chuùng ta cuõng thaáy coù moät lyù luaän veà söï coäng thöùc maø khaù khaùc bieät vôùi nhaän thöùc cuûa Habermas veà noù. Söï coäng thöùc cuûa Habermas ñaït ñöôïc thoâng qua tranh luaän trong khi ôû Nho giaùo söï coäng thöùc ngaàm chöùa döïa moät caùch thöïc teá treân nhaän thöùc ñuùng cuûa moãi caù nhaân, laø keát quaû töø baûn chaát ngöôøi cuûa anh ta. Nhaän thöùc ñuùng ñaén naøy laø sieâu vieät hôn nhaän thöùc thoâng thöôøng, maëc duø nhaän thöùc ñuùng töï noù coù theå vaø phaûi ñöôïc noùi ra vaø phaùt trieån qua quaù trình hôïp taùc ñuùng möïc. Ñoù laø qua tranh luaän, söï tranh luaän maø khoâng coù söï nhaän thöùc ñuùng thì coù nguy cô rôi vaøo caùi baãy cuûa chuû nghóa hình thöùc. Söï nhaän thöùc chung ñaït ñöôïc baèng caùch ñoù chæ coù theå trôû thaønh moät loaïi thoaû hieäp.
Seõ laø ñuùng hôn khi noùi raèng söï coäng thöùc ngaàm vaø söï coäng thöùc mang tính tranh bieän laø caùi naøy boå sung cho caùi kia (boå sung laãn nhau). Söï coäng thöùc coù tính tranh bieän maø khoâng coù yù thöùc toát caàn phaûi traùnh, trong khi söï coäng thöùc ngaàm maø khoâng coù söï hôïp taùc ñuùng möïc coù theå trôû neân khoâng roõ raøng.
Trong boái caûnh naøy, toâi nghó, Nho giaùo coù theå phaùt huy ñöôøng loái thích hôïp cuûa chính noù veà "ñoái thoaïi", moät loaïi ñoái thoaïi ñöôïc gôïi yù bôûi söï töông hôïp giöõa AÂm vaø Döông. Nhö trong kinh Dòch noùi: "Söï töông hôïp nhòp nhaøng giöõa AÂm vaø Döông taïo neân caùi maø ta goïi laø Ñaïo"
Maëc duø baøi vieát cuûa giaùo sö Traàn Vaên Ñoaøn boû qua nhöõng khía caïnh tích cöïc ñaùng löu yù treân trong Nho giaùo, nhöng raát ñuùng khi taäp trung vaøo luaän ñieåm raèng caû khaùi nieäm cuûa Khoång Töû vaø Habermas veà chính trò ñeàu döïa treân Lebenswelt, tính coäng ñoàng nhaân vaên trong thöïc tieãn. Toâi nghó moät trong nhöõng söï khoù khaên trung taâm cuûa quaù trình hieän ñaïi hoaù laø söï laïm phaùt cuûa caùc caáu truùc coù tính heä thoáng - heä quaû cuûa quaù trình lyù tính hoaù. Ñieàu thöïc söï quan troïng baây giôø laø ñöa caùc heä thoáng naøy trôû laïi theá giôùi soáng, maëc duø trong luùc ñoù theá giôùi soáng phaûi töï noù ñöôïc lyù tính hoaù baèng caùch naøo ñoù. Heä thoáng vaø theá giôùi soáng coù theå thaâm nhaäp laãn nhau nhaèm taïo thaønh moät loaïi toång hôïp. Söï quy chieáu vaøo tính toång hôïp laø moät ñaëc tính cô baûn cuûa baát cöù heä thoáng tö töôûng hôïp lyù naøo. Toâi nghó Nho giaùo laø moät loaïi heä thoáng tö töôûng nhö vaäy, heä thoáng maø ñem ñeán cuøng vôùi noù nieàm hy voïng veà moät söï toång hôïp giöõa heä thoáng vaø theá giôùi soáng.
Vincent Shen
Giaùo sö vaø Chuû tòch Ñaïi hoïc Quoác gia Chengchi, Ñaøi Baéc, Ñaøi Loan