Sô löôïc tieåu söû
Ñöùc Cha Giuse Tröông Cao Ñaïi, OP.
Sô löôïc tieåu söû Ñöùc Cha Giuse Tröông Cao Ñaïi, OP.
* (Theo Linh muïc Ñaminh Nguyeãn Thanh Thaûo, Lich söû Ñòa phaän Ñoâng Ñaøng Ngoaøi hay Giaùo phaän Haûi Phoøng, Toaø Giaùm muïc Haûi Phoøng xuaát baûn naêm 2007)
Ñöùc cha Giuse Tröông Cao Ñaïi, OP, ñaõ ñöôïc Toaø Thaùnh boå nhieäm laøm giaùm muïc cai quaûn Ñòa phaän Haûi Phoøng, thay theá Ñöùc cha Gomez veà höu naêm 1952. Ngaøi laø vò Giaùm muïc ngöôøi Vieät ñaàu tieân cuûa Ñòa phaän Haûi Phoøng. Trong ñôøi ngaøi, Chuùa ñaõ ñeå xaûy ra nhöõng bieán coá lòch söû raát quan troïng, nhö hieäp ñònh Geneøve, vaø tieáp theo laø phaân ñoâi ñaát nöôùc Vieät Nam. Vì tình hình chieán cuoäc, ngaøi phaûi rôøi Ñòa phaän, ñem theo moät phaàn lôùn linh muïc vaø giaùo daân vaøo Nam. Vôùi vieäc Ñöùc cha Giuse Tröông Cao Ñaïi di cö vaøo Nam, töø ñaây chaám döùt vieäc cai quaûn truyeàn thoáng Ñòa phaän Ñoâng Ñaøng Ngoaøi cuûa caùc vò Giaùm muïc vaø tu só doøng Ñaminh, suoát 278 naêm (1676-1954), töø ñôøi Ñöùc cha Juan de Santa Cruz (Thaäp) ñeán Vieät Nam.
1. Tieåu söû Ñöùc cha Giuse Tröông Cao Ñaïi, OP.
Caäu Ñaïi sinh ngaøy 5-6-1913 taïi xöù An Laäp, thuoäc xaõ Tieân Moân, tænh Thaùi Bình, luùc ñoù coøn thuoäc Ñòa phaän Buøi Chu. Khi coøn nhoû, cha meï ñaët teân laø Loä. Sau lôùn leân ñi tu giuùp cha giaø Ñoâ, môùi ñöôïc Cha giaø caûi teân laø Ñaïi.
Caäu Ñaïi vaøo Tieåu Chuûng vieän Ninh Cöôøng, cuøng lôùp vôùi moät caäu baïn hoïc, Hoaøng Vaên Ñoaøn, sau naøy laøm Giaùm muïc Baéc Ninh, roài di cö vaøo Nam laøm Giaùm muïc Qui Nhôn. Naêm 1932, thaày Ñaïi leân Ñaïi Chuûng vieän, töùc Giaùo hoaøng Chuûng vieän Thaùnh Alberto Nam Ñònh. Heát 3 naêm trieát, thaày gia nhaäp doøng Ñaminh vaø maëc aùo doøng taïi Quaàn Phöông. Roài ñöôïc beà treân göûi sang hoïc thaàn hoïc taïi hoïc vieän Saint Albert taïi Rosaryhill, Hongkong. Thaày ñöôïc khaán troïn ñôøi ngaøy 31-8-1939 vaø thuï phong Linh muïc ngaøy 18-5-1940. Sau Cha Ñaïi coøn ñöôïc cöû sang hoïc Ñaïi hoïc Saint Thomas taïi Manila vaø ñaäu tieán só Giaùo luaät.
Vì ñaïi chieán thöù hai tieáp dieãn, Cha Ñaïi khoâng theå veà Vieät Nam, neân beà treân cöû cha laøm giaùo sö taïi hoïc vieän Rosaryhill, kieâm chöùc thaåm phaùn toaø aùn Ñòa phaän Hong Kong. Nhöng naêm 1942, quaân ñoäi Nhaät chieám Hong Kong, laáy hoïc vieän laøm beänh vieän, caùc tu só phaûi chia tay trôû veà queâ höông. Caùc cha vaø caùc thaày Vieät Nam phaûi veà nöôùc naêm 1953. Ngaøy 24-1-1953, khi Ñöùc cha Gomez töø chöùc, Toaø Thaùnh ñaõ boå nhieäm Cha laøm Giaùm muïc Haûi Phoøng. Leã taán phong cho Ngaøi ñöôïc cöû haønh long troïng taïi Nhaø thôø Chính toaø Hongkong ngaøy 19-3-1953, do Ñöùc Khaâm söù John Dooley chuû phong, vôùi hai Ñöùc cha Ngoâ Ñình Thuïc vaø Leâ Höõu Töø phuï phong. Ngaøy 21-3-1953, Ñöùc cha veà Vieät Nam nhaän Ñòa phaän.
Coâng vieäc ñaàu tieân cuûa Ñöùc cha laø taán phong linh muïc cho 7 cha lôùp cha Giuse Traàn Vaên Bình taïi Chuûng vieän Nam Ñònh ngaøy 3-5-1953, cöû 4 cha du hoïc taïi Hoa Kyø vaø Canada: Giuse Chu Coâng, Giuse Chu Vaên Oanh, Giuse Phaïm Vaên Long vaø Ñaminh Ñaøo Coâng Roanh. Boán linh muïc naøy ñeàu goác Keû Saët. Ngaøy 10-1-1954, Ñöùc cha khaùnh thaønh Tieåu Chuûng vieän Chaân Phuùc Lieâm taïi soá 9 ñöôøng Bonard Haûi Phoøng. Ngaøy 14-1-1954, ngaøi toå chöùc tröôøng Thaày Giaûng taïi Yeân Trì, Quaûng Yeân. Ñöùc cha ñaët Cha Pheâroâ Vuõ Troïng Thö laø Toång Ñaïi dieän, Cha Joachim Nguyeãn Höõu Hoaù laøm giaùm ñoác chuûng vieän vaø Cha JB Nguyeãn An Hoaø laø Thö kyù Toaø Giaùm Muïc. Ñöùc cha lo caûi toå nöõ tu doøng Ba Ñaminh vaø baét ñaàu ñi kinh lyù caùc Giaùo xöù trong Ñòa phaän.
Khi Ñöùc cha veà Ñòa phaän, nhaân söï cuûa Ñòa phaän Haûi Phoøng ñöôïc thoáng keâ nhö sau: 90 linh muïc trieàu, 7 linh muïc doøng, 16 ñaïi chuûng sinh, ñoä 60 tieåu chuûng sinh luùc ñoù töø Ba Ñoâng troán sang Haûi Phoøng, 525 nhaø thôø lôùn nhoû vaø 135,000 giaùo daân trong toång soá daân Haûi Phoøng (9%).
Nhöng Thaùnh yù Chuùa xeáp ñaët khoâng ai ngôø tröôùc ñöôïc. Coâng vieäc muïc vuï Ñòa phaän cuûa Ñöùc cha vöøa môùi khôûi ñaàu, thì Heäp ñònh ñình chieán Geneøve xaûy tôùi vaø ñaát nöôùc phaûi chia ñoâi, laøn soùng di cö vaøo Nam oà aït dieãn ra.
Ñöùc cha vì ñau yeáu vaø tuy coâng vieäc muïc vuï chöa oån ñònh, nhöng phaûi leân ñöôøng di cö vaøo Nam cuøng vôùi soá giaùo daân laø 65,000 vaø khoaûng 80 linh muïc, toaøn theå chuûng sinh, thaày giaûng vaø dì phöôùc.
Vì lyù do beänh taät, söùc khoeû Ñöùc cha moãi ngaøy suy yeáu. Ngaøi xin xuaát ngoaïi ñeå ñieàu döôõng taïi tu vieän San Pedro ôû Madrid (Taây Ban Nha) vaø qua ñôøi ñoät ngoät ngaøy 29-6-1965, trong khi ñang giaûng vaø chuû leã phong chöùc Linh muïc cho moät soá tu só doøng. Ñöùc cha ñöôïc 52 tuoåi, 12 naêm Giaùm muïc, trong khi 10 naêm phaûi xa caùch Ñòa phaän (trang 278-281).
2. Nhöõng coâng vieäc Ñöùc cha thöïc hieän ôû Mieàn Nam
Rieâng Ñöùc cha, vaøo hoài thaùng 8 naêm 1954, vôùi moät vaøi cha, vaøo Nam quan saùt caùc nôi, noùi laø tìm choã cho con chieân Ñòa phaän. Khi trôû veà, chæ thaáy ngaøi noùi, ñi thaêm nhieàu nôi vaø ñöôïc caùc cô quan ñaëc traùch giaønh cho Ñòa phaän nhaø moät vuøng ñaát roäng vaø toát laém, nhöng khoâng noùi laø tænh naøo (Sñd trang 285).
Thaùng 11-1954, Ñöùc cha Ñaïi, sau khi trao cho Cha giaø Buøi Khaéc Hieäp laøm Cha Chính Ñòa phaän, leân maùy bay vaøo Saøi Goøn. Vaøo ñeán Taân Sôn Nhaát, cuõng nhö moïi haønh khaùch, Ñöùc cha phaûi tìm moät choã taïm truù. Vì thaønh phoá Saøigoøn luùc aáy coøn phaïm vi heïp, caùc cô sôû toân giaùo coøn ít. Caùc ñaáng caùc baäc coøn phaûi töï tuùc. Nhö Ñöùc cha Phaïm Ngoïc Chi phaûi truù nguï taïi tö gia cuûa baø nghieäp chuû coù ñaïo, baø Maria Hoàng Thò Cuùc ôû Caây Xaêng, Caây Mai, Chôï Lôùn cuøng vôùi moät soá thaày giaûng. Ñöùc cha Santos Ubierna Ninh, Ñòa phaän Thaùi Bình, taïm truù taïi moät caên nhaø treät taïi ñöôøng Traàn Bình Troïng, Chôï Lôùn. Caùc cha Ñaminh vaø Phöôùc Lyù ôû nhaø baø taùm Trònh thò Dung cuõng treân con ñöôøng naøy. Neân caùc cha Ñòa phaän phaûi taäu hai caên nhaø ôû heõm soá 306 Traàn Bình Troïng. Moät nhaø roäng hôn, nhöng hôi toái vaø aåm thaáp, cho caùc cha laøm truï sôû ñi laïi ôû Saøigoøn. Caên nhaø thöù hai nhoû hôn, nhöng khang trang, saùng suûa, ôû saâu hôn moät chuùt, daønh cho Ñöùc cha vaø Cha quaûn lyù Felices Lyù cö nguï. Nguï taïm ôû ñoù, Ñöùc cha coù theå ñi thaêm vieáng caùc traïi ñònh cö goác Haûi Phoøng, caùc cha caùc nôi, vaän ñoäng caùc nôi giuùp ñôõ cho giaùo daân Ñòa phaän vaø ñi ban bí tích Theâm söùc cho caùc xöù.
Ñeán thaùng 10-1955, ñöôïc Cha xöù Baø Chieåu môøi veà cö nguï taïi cô sôû ngaøi môùi caát. Veà ñoù, Ñöùc cha döïng moät caên nhaø goã 2 taàng 3 caên, ñeå caùc cha coù choã truù nguï, khi ñi laïi thaønh phoá Saøigoøn.
Taïi ñaây Ñöùc cha ñöôïc cöû ñöùng ra caûi toå caùc nöõ tu Ñaminh Hoá Nai vaø phuï traùch caùc linh muïc Tuyeân Uyù Quaân Ñoäi (Trang 293-294).
Ñöùc cha giôùi thieäu coù moät gia ñình ngöôøi Phaùp muoán taëng cho daân di cö moät khu ruoäng ôû Soùc Traêng. Vì vaäy cha Huy vôùi cha Hoïc xuoáng thaêm, roài ñöa caùc daân Ngoïc Lyù, Cöïu Vieân, Quyønh Coâi vaø moät soá gia ñình xuoáng laäp traïi môùi, coù caùc cha Ñaøo Huy Chung, Ñoã Ñöùc Hoaøng, Nguyeãn Ñöùc Caàn, Phaïm Ñöùc Quaùn xuoáng coäng taùc. Traïi môùi ñaët teân laø Ñaïi Haûi, coøn toàn taïi ñeán ngaøy nay (Giaùo xöù Ñaïi Haûi thuoäc Ñòa phaän Caàn Thô. Ñaïi laø teân Ñöùc cha, coøn Haûi laø Haûi Phoøng) (trang 291).
Naêm 1957, Ñöùc cha cuõng ñi Hoa Kyø thaêm vieáng caùc Ñòa phaän beân Myõ vaø xin caùc Giaùm muïc Myõ giuùp ñôõ cho ñoàng baøo di cö (trang 293).
Tieåu chuûng vieän Chaân Phuùc Lieâm ñöôïc thaønh laäp ôû Haûi Phoøng. Nhöng chæ hoaït ñoäng ñöôïc 8 thaùng thì di cö. Thaùng 9-1954 Ñöùc cha di chuyeån caùc chuûng sinh vaøo Nam, ñoä 70 chuûng sinh.
Ñöùc cha toû yù vôùi Baø Nhaát tu vieän Meán Thaùnh Giaù Chôï Quaùn, möôïn khu sôû laøm savon (xaø-phoøng) cuûa oâng Jacques Leâ Vaên Ñöùc môùi hieán cho tu vieän, ôû xaõ Bình Ñöùc (nay laø Bình Taïo) caùch Myõ Tho 2 caây soá (trang 294).
Khu ñaát naøy raát roäng, khoâng bieát bao nhieâu maãu, cho caùc gia ñình ngheøo coù ñaïo ôû chung quanh, moãi thaùng traû goùp cho nhaø doøng.
Coøn khu giöõa, coù nhaø moà cuûa oâng baø Phuû Maãu vaø caùc moä choân caùc thaân nhaân, laøm vieäc ôû ñoù. Dinh cô coøn moät bieät thöï 2 taàng vaø 2 daãy nhaø baèng caây roäng lôùn. Chung quanh troàng caùc thöù caây aên traùi: ñu ñuû, xoaøi, chuoái, mít... Caây coái um tuøm raäm raïp, neân luùc naøo cuõng maùt meû, deã chòu. Xung quanh coøn caùc ao lôùn nuoâi caù taïo moät phong caûnh raát ñeïp.
Baø Nhaát vui loøng nhöôøng cô sôû naøy cho Ñöùc cha laøm chuûng vieän, vaø ñöa caùc baø veà Chôï Quaùn; möôïn thôøi gian bao laâu khoâng noùi, chæ xin Ñöùc cha goùp cho 2,000 ñoàng moãi thaùng, ñeå höôûng caùc hoa lôïi trong vöôøn.
Trong khi ñoù, Ñöùc cha cho Ban Quaûn Trò Ñòa Phaän mua loâ ñaát loø gaïch, roäng 12,260m2, caùch thò xaõ Myõ Tho gaàn 2 caây soá treân ñöôøng Myõ Tho - Saøigoøn, thuoäc xaõ Ñaïo Thaïnh, tænh Ñònh Töôøng. Ban Quaûn Lyù khôûi coâng xaây caát 2 daãy nhaø laàu, theo kieåu kieán truùc taân kyø, moãi daãy daøi ñoä 60m, keà ñaàu vaøo nhau thaønh chöõ T. Taàng treân laø nhaø nguû cho chuûng sinh vaø nhaø nguyeän. Taàng döôùi laø lôùp hoïc, nhaø chôi vaø nhaø aên. Toång phí taát caû laø 6,400,000 $.
Naêm 1959, Ñöùc cha xuoáng ôû Chuûng vieän Chaân Phuùc Lieâm ôû Ñaïo Thaïnh, Myõ Tho. (Ñöùc cha daïy tieáng Latinh cho caùc chuûng sinh Haûi Phoøng maõn Tieåu Chuûng vieän Phanxicoâ Buøi Chu, chuaån bò leân Giaùo hoaøng Hoïc vieän Alberto, Ñaminh Phuù Nhuaän).
Khi Toaø Thaùnh ra leänh saùp nhaäp caùc chuûng vieän vaø caùc toå chöùc di cö vaøo caùc Ñòa phaän ñòa phöông, thì chuûng vieän Ñaïo Thaùnh cuõng ñoùng cöûa. Caùc chuûng sinh, moät phaàn nhaäp vaøo caùc Chuûng vieän Saøi Goøn, moät phaàn theo Cha Hieán xuoáng Long Xuyeân.
Khu nhaø chuûng vieän, Ban Quaûn trò nhöôøng cho Ñòa phaän Myõ Tho vôùi soá tieàn 5,000,000$, nhöng Ñöùc cha Traàn Vaên Thieän khoâng nhaän. Sau naøy Ban Quaûn Trò cho quaân ñoäi Hoa Kyø möôùn, moãi thaùng 150,000 $. Quaân ñoäi Myõ laøm chaùy nhaø nguyeän, Ban Quaûn Trò tu söûa. Khi ñöôïc traû laïi thì naêm 1975 cheá ñoä môùi ñeán xung coâng (Trang 300-302).
* (Theo Linh muïc Buøi Ñöùc Sinh, Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Vieät Nam T.III, Calgary-Canada)
Naêm 1951, Ñöùc cha Gomez Leã caûm thaáy mình giaø yeáu, meät moûi, chính trò moãi ngaøy theâm roái ren, ñöùc cha leân ñöôøng ñi Roma baùi yeát Ñöùc Thaùnh Cha, roài trôû veà Taây Ban Nha nghæ. Bieát khoâng theå trôû laïi giaùo phaän ñöôïc nöõa, naêm 1952 ñöùc cha xin töø nhieäm, ñeå ñöôïc soáng yeân tónh vaø caàu nguyeän. Ñöùc cha töø traàn ngaøy 3-4-1962, thoï 75 tuoåi. Tröôùc ngaøy ñi khoûi giaùo phaän, Ñöùc cha ñaõ trao quyeàn cho cha Perez Hieån, chính xöù Haûi Döông. Thôøi gian cai quaûn ñòa phaän cho tôùi khi coù Giaùm muïc môùi.
Cha beà treân toång quyeàn ñòa phaän taäu ñaát ôû Haûi Phoøng, xaây caát Chuûng vieän Chaân Phuùc Lieâm thay theá cho Ba Ñoâng, bò keït trong vuøng khaùng chieán, ñaët cha Gioakim Nguyeãn Höõu Hoaù (du hoïc Manila hoài höông 1948) vaøo chöùc giaùm ñoác. Cha beà treân giaùo phaän coøn khôûi coâng xaây döïng tröôøng Thaày giaûng, mang teân Tu vieän Nguyeãn Duy Khang ôû Quaûng Yeân, ñoàng thôøi cho hai linh muïc treû du hoïc Roma.
Ngaøy 24-1-1953, Cha Giuse Tröông Cao Ñaïi, phoù tu vieän tröôûng St Albert Rosaryhill Hoàng Koâng, nhaän ñöôïc saéc Toaø Thaùnh phong giaùm muïc, keá vò Ñöùc cha Gomez Leã.
Cha Giuse sinh naêm 1915, queâ An Laäp (Thaùi Bình), thuï phong linh muïc taïi Hoàng Koâng naêm 1940. Sau ñoù cha sang Manila hoïc vaø ñaäu tieán só giaùo luaät. Ñaïi chieán coøn tieáp dieãn, cha ôû laïi Phi Luaät Taân, chöùng kieán nhöõng traän aùc lieät. Thaùng 12-1946, cha söûa soaïn veà nöôùc taêng cöôøng cho ban giaùo sö Giaùo hoaøng Chuûng vieän Nam Ñònh, thì nghe cuoäc chieán Phaùp Vieät khai dieãn vaø Giaùo hoaøng chuûng vieän giaûi taùn, cha phaûi taïm laùnh sang Hoàng Koâng, gia nhaäp ban giaùo sö hoïc vieän Rosaryhill.
Ñöùc cha Tröông Cao Ñaïi ñöôïc taán phong Giaùm muïc hieäu toaø Sila, taïi thaùnh ñöôøng Chính toaø Hoàng Koâng ngaøy leã thaùnh Giuse 19-3-1953. Ñaïi leã do Ñöùc Khaâm söù Doley chuû phong, hai Ñöùc cha Ngoâ Ñình Thuïc vaø Leâ Höõu Töø phuï phong, vôùi söï tham döï cuûa nhieàu Giaùm muïc Vieät Nam, ñoâng ñuû ñaïi dieän haøng giaùo só vaø giaùo daân giaùo phaän Haûi Phoøng.
Ngaøy 21-3-1953, Ñöùc cha veà Vieät Nam nhaän quyeàn. Cuoäc ñoùn röôùc long troïng vò Giaùm muïc ngöôøi Vieät tieân khôûi cuûa giaùo phaän. Hai cha doøng Taây Ban Nha sang theâm giuùp Haûi Phoøng naêm 1954, nhöng roài cuõng chính naêm aáy phaûi boû ñi nôi khaùc.
Vöøa nhaän quyeàn Ñöùc cha baét tay vaøo vieäc ngay, truyeàn chöùc cho nhieàu taân linh muïc, tuyeån choïn 7 linh muïc treû cho du hoïc Hoa Kyø, Canada vaø Phaùp, laäp hoäi ñoàng giaùo phaän, ñaët cha Vuõ Troïng Thö laøm beà treân giaùo phaän, thay theá cha Giuse Chaát qua ñôøi ngaøy 9-8-1953, ñaët cha Nguyeãn Höõu Hoaù laøm thö kyù Toaø Giaùm muïc, kieâm giaùm ñoác chuûng vieän.
Ngaøy 10-1-1954 khaùnh thaønh Chuûng vieän Chaân Phuùc Lieâm, Haûi Phoøng, raát long troïng, coù môû ñaïi hoäi vaên hoaù vaø dieãn kòch, 4 ngaøy sau khaùnh thaønh tröôøng Thaày giaûng Quaûng Yeân, chuaån bò caûi toå Nhaø Phöôùc ñeå laäp Hoäi Nöõ Ñaminh...
Ñaàu naêm 1954, Giaùo Phaän Haûi Phoøng coù nhöõng con soá sau ñaây: Ñöùc cha Tröông Cao Ñaïi ôû Haûi Phoøng, cha chính Pheâroâ Vuõ Troïng Thö ôû Ñoàng Giôùi, 90 linh muïc giaùo phaän, 7 cha doøng, 16 ñaïi chuûng sinh, 61 giaùo xöù, 525 nhaø thôø lôùn nhoû, 135,000 giaùo daân treân toång soá 1.5 trieäu (9%).
Giöõa luùc Ñöùc cha taän löïc hoaït ñoäng vaø tính nhieàu coâng vieäc möu ích cho giaùo phaän, thì hieäp ñònh Geneøve chia ñoâi ñaát nöôùc, buoäc Ñöùc cha leân ñöôøng vôùi 65,000 giaùo daân vaøo Nam, cuøng 80 linh muïc, toaøn boä chuûng sinh, vaø dì phöôùc. Tröôùc khi ra ñi, Ñöùc cha ñaët Cha Giuse Hieäp, chính xöù Ñaøo Xaù vaø Keû Buøi, laøm Beà Treân giaùo phaän (trang 287-289).
Sau gaàn 1 naêm taïm truù taïi moät caên nhaø taïi moät caên nhaø nhoû ôû Chôï Quaùn, Ñöùc cha ñaõ ñaët truï sôû ôû Gia Ñònh. Cha sôû nhöôøng cho Ñöùc cha moät ngoâi nhaø trong khuoân vieân giaùo ñöôøng, Ñöùc cha xaây caát theâm.
Thaùng 9-1959 Ñöùc cha doïn ñeán chuûng vieän Ñaïo Thaïnh. Naêm lieàn sau 1960, coù chæ thò cuûa Giaùo quyeàn "ñòa phöông hoaù" caùc chuûng vieän, Ñöùc cha doïn veà tu vieän Ñaminh ôû Phuù Nhuaän, daïy hoïc, vieát saùch. Ñöùc cha döï ñuû caùc khoaù Ñaïi Coâng ñoàng Vatican II (1962-1965). Sau khoaù choùt Coâng ñoàng, Ñöùc cha sang Taây Ban Nha chöõa beänh.
Ngaøy 29-4-1969, Ñöùc cha qua ñôøi moät caùch ñoät ngoät vì côn ñau tim, ñang khi giaûng trong thaùnh leã ngöôøi chuû söï phong chöùc moät soá taân linh muïc taïi Ñaminh Hoïc Vieän ôû Madrid, thoï 56 tuoåi, 29 naêm linh muïc, 16 naêm giaùm muïc (trang 432).
Lm. Nguyeãn Trung Thaønh
Toaø Giaùm Muïc Haûi Phoøng