Sô löôïc tieåu söû
Ñöùc Cha Gioan Baotixita Traàn Höõu Ñöùc
Sô löôïc tieåu söû Ñöùc Cha Gioan Baotixita Traàn Höõu Ñöùc
1) Thieáu thôøi vaø hoïc vaán
Ñöùc cha Gioan Baotixita Traàn Höõu Ñöùc sinh ngaøy 24/6/1891. Thaân sinh ngaøi laø cuï Traàn Huøng, nguyeân quaùn xöù Thoï Ninh, phuû Ñöùc Thoï, tænh Haø Tónh, ñaõ leân nhaäp cö taïi xöù Thoå Hoaøng, huyeän Höông Kheâ töï 3 ñôøi. Cuï laø ngoaïi sinh cuûa Cha Nguyeãn Hoaøng, moät vò giaùo só thôøi danh trong lòch söû nöôùc nhaø caän ñaïi.
Cuï Traàn Huøng ñaõ theo giuùp Cha Nguyeãn Hoaøng, hoài ñoù ñang laøm Leã Boä Taû Tham Tri ôû Hueá, döôùi trieàu Ñoàng Khaùnh. ÔÛ ñoù cuï ñaõ keát duyeân vôùi baø Thò Nhieàu, ngöôøi Quaûng Nam vaø ñaõ sinh haï ñöôïc 4 ngöôøi con. Moät ngöôøi con trai cheát khi coøn beù, Ñöùc Cha laø con thöù ba, hoài ñoù coøn goïi laø Gioan Baotixita Long. Sau khi Cha Nguyeãn Hoaøng ñaõ veà queâ höu trí, thì gia ñình ngaøi cuõng veà Haø Tónh, ôû taïi hoï Thoå Hoaøng ít laâu, roài sang ôû Thoå Vöông. Naêm ngaøi leân 10 tuoåi, cuï thaân sinh maát, thoï 53 tuoåi.
Ñöôïc haáp thuï moät neàn giaùo duïc chaéc chaén trong gia ñình, naêm 12 tuoåi, ngaøi daâng mình cho Chuùa, laøm nghóa töû Cha giaø Lieân, moät vò linh muïc thoâng minh vaø ñaïo ñöùc. Cuõng thôøi kyø aáy, ngöôøi chò ñaàu ngaøi (Chò Tònh) maát. Sau khi hoïc taäp vôùi cha giaø ít laâu, naêm 1908, ngaøi vaøo hoïc taïi Chuûng vieän Xaõ Ñoaøi vaø ñoåi teân laø Gioan Baotixita Ñöùc.
Ngaøi coù oùc thoâng minh, saâu saéc vaø chaêm chæ, neân suoát saùu naêm ôû Chuûng vieän, nieân khoaù naøo ngaøi cuõng chieám giaûi nhaát. Maõn tröôøng naêm 1914, ngaøi ñöôïc beà treân phaùi ñi giuùp coá Nhaøn, daïy boån ñaïo taân toøng taïi hoï Thanh Bích, xöù Ñoâng Thaùp 3 naêm (1914-1917), roài ñöôïc goïi veà laøm giaùo sö Ñaïi Chuûng vieän. Naêm 1920, beà treân choïn ngaøi vôùi thaày Nhieân cöû ñi hoïc tröôøng Penang baûy naêm, cuõng dòp aáy meï ngaøi (thoï 60 tuoåi) vaø ngöôøi em gaùi (chò Vaân) qua ñôøi.
Thaày Gioan Baotixita hoïc ôû tröôøng Penang 7 naêm, coù tieáng laø moät hoïc sinh gioûi, ngaøy 15/8/1925, ngaøi chính thöùc nhaäp haøng giaùo só vaø trong voøng moät naêm aáy (ngaøy 1.10) chòu boán chöùc nhoû trong haøng giaùo só. Naêm sau cuõng ngaøy 15/8, ngaøi laõnh phuï phoù teá, roài tieáp ñoù, ngaøy 8/9 laõnh phoù teá. Ñeán ñaây thôøi haïn du hoïc ñaõ heát, ngaøi trôû veà nöôùc nhaø. Ngaøy 2.4.1927, ngaøi thuï phong linh muïc do Ñöùc cha Andreâ Baéc taïi Nhaø thôø Chính toaø Xaõ Ñoaøi, roài ñaët ngaøi laøm giaùo sö Tieåu Chuûng vieän nhö tröôùc. Suoát trong 12 naêm ngaøi chuyeân moân daïy Latinh, Phaùp vaên vaø Lòch söû Giaùo Hoäi. Tính ngaøi hieàn laønh, trung thöïc luoân ñeå yù ñeán söï khai trí tieán ñöùc cho hoïc sinh, neân ai cuõng meán phuïc. Naêm 1939, ngaøi ñöôïc baèng nhaäm xöù Keû Gai. Trong 3 naêm ôû ñoù, ngaøi lo tu boå thaùnh ñöôøng vaø ñang chuaån bò vaät lieäu söûa sang nhaø xöù, thì naêm 1942, ngaøi ñöôïc leänh Beà treân sai ñi quaûn xöù Vaïn Loäc. ÔÛ ñaây ngoaøi vieäc coi xöù, ngaøi ñaëc bieät chuù yù ñeán cuûng coá Phöôùc vieän sôû taïi. ÔÛ ñaâu ngaøi cuõng ñöôïc giaùo daân meán phuïc vì ñöùc tính hieàn laønh vaø yeâu thöông ngaøi.
2) Phuï taù Toång quaûn Ñaïi giaùm
Giöõa luùc aáy thì cuoäc caùch maïng thaùng Taùm buøng noå ñem laïi moät bieán chuyeån lôùn lao trong chính trò nöôùc nhaø vaø moät aûnh höôûng saâu xa ñeán tình hình Giaùo hoäi Vieät Nam noùi chung vaø Giaùo phaän Vinh noùi rieâng. Nhaän thaáy thôøi theá khoù khaên cho coâng vieäc quaûn trò Giaùo phaän naày, Ñöùc cha Baéc giao cho Cha Chính Chaâu, hoài ñoù coøn laøm haït tröôûng Xaõ Ñoaøi trieäu taäp Hoäi ñoàng linh muïc toaøn Giaùo phaän ngaøy 27/7/1945. Ngaøi cöû Cha Gioan Baotixita Ñöùc laøm Toång quaûn Ñaïi giaùm giuùp Ngaøi trong coâng vieäc noäi trò vaø ngoaïi giao. Sau 34 naêm taän tuî vôùi Giaùo phaän, Ñöùc Cha Baéc vì tuoåi giaø söùc yeáu laâm beänh roài taï theá ngaøy 30/71946. Trong 5 naêm trôøi ñaûm ñang nhieäm vuï Toång quaûn, giöõa thôøi theá raát khoù khaên naøy, Cha Gioan Baotixita ñaõ phaûi ñau khoå traêm phaàn, traûi bao phen gian nguy, nhieàu laàn tuùng cöïc, theá maø ngaøi cöù thaûn nhieân bình tónh, caäy troâng ôn treân, laáy ñöùc khoân ngoan maø giaûi quyeát moïi vieäc caùch xuoâi thuaän. Ngaøi ñaõ vaän ñoäng cho coâng cuoäc toå chöùc thaønh laäp Lieân ñoaøn Giaùo phaän nhaø ngaøy 3/6/1946 vaø ñaõ nhaän chöùc Toái cao Coá vaán. Tröôùc ñaây Lieân ñoaøn Coâng giaùo sôû dó ñöôïc toå chöùc hoaøn bò, coù neàn taûng chaéc chaén vaø phaùt trieån maïnh meõ, moät phaàn lôùn laø nhôø taøi laõnh ñaïo khoân kheùo cuûa Ngaøi. Ngaøi ñaõ cho xuaát baûn tôø baùo Tieán Haønh, roài tieáp ñoù taïp chí Xaây Döïng, ngaøi ñaõ lieäu heát caùch ñeå môû laïi tröôøng Tieåu Chuûng vieän töø laâu vì thôøi theá bò ñoùng cöûa hoïc sinh veà ngaøy 1.5.1946 vaø ngaøy 29.5.1948, ñoaøn chuûng sinh sau 28 thaùng trôøi löu laïc ñaõ ñöôïc ngaøi keâu goïi trôû laïi tieáp tuïc hoïc haønh. Ngaøi ñaõ nhieät lieät uûng hoä chính quyeàn trong coâng cuoäc khaùng chieán xaây döïng nöôùc nhaø.
Ñoái vôùi Hoäi ñoaøn ngoaøi coâng giaùo, ngaøi ñaõ xöû trí moät caùch saùng suoát vaø nhaõ nhaën laøm cho keû môùi tieáp kieán ngaøi laàn ñaàu tieân ñaõ phaûi meán phuïc. Toùm laïi veà phöông dieän noäi trò cuõng nhö ngoaïi giao, ngaøi ñaõ toû ra kieân toaøn moïi tö caùch moät nhaø laõnh ñaïo cuûa Giaùo Hoäi.
3) Giaùm quaûn Toâng toaø
Giöõa luùc Toaø Giaùm muïc Giaùm phaän Vinh ñang troáng ngoâi nhö theá trong 5 naêm, giöõa luùc toaøn theå giaùo só vaø giaùo daân ñang khaéc khoaûi nhìn veà Toaø Thaùnh chôø ñôïi moät giaûi phaùp, thì ngaøy 19/7/1950, Thaùnh Boä Truyeàn giaùo ôû Roâma, sau khi ñaõ nhaän ñònh tình hình vaø bieát roõ taøi ñöùc vôùi söï nghieäp cuûa Cha Gioan Baotixita, ñaõ ñaët ngaøi leân chöùc Giaùm quaûn Toâng toaø ban cho ngaøi toaøn quyeàn quaûn trò Ñòa phaän. Tin vui aáy ñeán vôùi Ñòa phaän ngaøy 4.11.1950 vaø ñaõ ñem laïi moät noãi vui möøng khoân taû, moät söï côûi môû khoan khoaùi cho taâm hoàn 18 vaïn daân 3 tænh. Cha Gioan Baotixita, vì lôïi ích Giaùo phaän, vaâng lôøi ñaûm nhaän laáy traùch nhieäm naëng neà aáy. Coâng vieäc ñaàu tieân cuûa ngaøi laø lo giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà laâu nay chöa oån ñònh ñöôïc. Ngaøy 21/2/1951, tröôøng thaàn hoïc, sau hôn 4 naêm bò ñoùng cöûa, ñaõ môû ñoùn caùc sinh vieân trôû veà. Keát quaû, cuoái thaùng 3 naêm ñoù ñaõ coù 7 vò linh muïc taân khoa chòu chöùc ôû Thanh Hoaù, ngaøi xeáp ñaët leân vò trí trong haøng giaùo phaåm, caûi toå caùc Phöôùc vieän... vaø coâng boá baûn "Ñöôøng loái hieän thôøi cuûa ngöôøi Coâng giaùo".
4) Thaêng quyeàn Giaùm muïc
Trong khi aáy Toaø Thaùnh nhaän xeùt Giaùo hoäi Giaùo phaän Vinh ñaõ tröôûng thaønh, giaùo só Vieät Nam ñaõ ñaày ñuû khaû naêng: Moät Nghò ñònh môùi cuûa Thaùnh Boä Truyeàn giaùo ñöôïc coâng boá. Ngaøy 19/8/1951, Cha Gioan Baotixita tieáp thö Toaø Khaâm Maïng Hueá tin cho bieát: Toaø Thaùnh quyeát ñònh giao Giaùo phaän Vinh cho Haøng Giaùo phaåm baûn quoác, ñoàng thôøi ñaëc cöû ngaøi laøm Giaùm muïc vôùi hieäu toaø Nicietane, quaûn trò Giaùo phaän Vinh thay maët Toaø Thaùnh. Ai noùi heát noãi vui möøng vaø hieân ngang cuûa toaøn theå Giaùo phaän Vinh khi nghe tin aáy. Rieâng Cha Gioan Baotixita, ngaøi hoài hoäp lo sôï, quyeát ñònh xin töø choái, nhöng vì caùc cha yeâu caàu maõi vaø sôï thieät haïi cho Giaùo phaän, ngaøi phaûi vaâng lôøi Toaø Thaùnh nghieâng vai laõnh laáy traùch nhieäm cao troïng, nhöng raát naëng neà aáy. Ngaøi laø vò Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi Giaùo phaän Vinh.
Cuoäc ñôøi giaùm muïc cuûa Ñöùc cha Traàn Höõu Ñöùc ñaõ khai maïc baèng moät ngaøy khaùnh nhaät cuûa Giaùo phaän. Nhôø Lieân ñoaøn Coâng giaùo, Khaùnh nhaät cuûa Giaùo phaän ñaõ ñöôïc toå chöùc raát long troïng. Nhöng rieâng cha Traàn Höõu Ñöùc, ngaøi ñaõ bieát roõ caùi yù nghóa thaâm saâu cuûa ngaøy lòch söû aáy. Ñoái vôùi ngaøi ngaøy aáy, chæ laø moät cuoäc "khaûi hoaøn vaøo thaønh thaùnh" tieân baùo nhöõng ngaøy ñau thöông cuûa tuaàn leã töû naïn.
1954, hieäp ñònh Geneøve ñöôïc kyù keát, phong traøo di cö noåi leân cuoàn cuoän nhö thaùc luõ töø Baéc vaøo Thanh Hoaù vaø vaøo Ngheä-Tónh-Bình. Moät soá giaùo daân Quyønh Löu ñi tröôùc keùo theo moät soá ôû Phuû Dieãn, Vinh, Nam Ñaøn, Cöûa Loø, Xaõ Ñoaøi, Haø Tónh vaø Quaûng Bình.
Ñöùc cha Traàn Höõu Ñöùc nhö ngô ngaùc, nhö maát tinh thaàn, thaáy caû moät ñoaøn con caùi treân 50,000 ngöôøi trong ba tænh boû Giaùo phaän ra ñi vaøo mieàn ñaát voâ ñònh. Chöa heát, nhieàu linh muïc, nhieàu chuûng sinh vaø caû linh muïc Traàn Thanh Ngoaïn, Giaùm ñoác Ñaïi Chuûng vieän Xaõ Ñoaøi, cuõng ra ñi di cö luoân noát.
Loøng Ngöôøi teâ taùi saàu muoän, nhöng bieát sao ñöôïc, vì nhaân tình theá söï ñoåi thay, vì chöông trình an baøi cuûa Thieân Chuùa Quan Phoøng, Ngöôøi ñaønh giô tay chaáp nhaän ñeå roài khoâng phaûi chæ baèng ñoù maø coøn nhieàu ñieàu khaùc phaûi chaáp nhaän nöõa. Ñoù laø cuoäc noäi chieán töø naêm 1966 ñeán naêm 1972. Bao nhieâu maùy bay oanh taïc mieàn Baéc, caøo naùt caû Giaùo phaän. Nhaø thôø Chính toaø, caùc cô sôû cuûa Giaùo phaän, Ñaïi Chuûng vieän, Tieåu Chuûng vieän, Tröôøng taäp, Beänh vieän suïp ñoå hoaøn toaøn... Nhieàu hoøm Haøi Coát cuûa caùc Thaùnh Töû Ñaïo tan taønh.
Nhieàu giaùo daân, tu só, giaùo só, linh muïc vaø caû Ñöùc cha phoù Nguyeãn Ñình Nhieân cuõng ñaõ töø traàn hoâm ngaøy 24.3.1969. Theâm vaøo ñoù bieât bao nhieâu noãi cô cöïc trong taâm hoàn, ngoaøi theå xaùc ñaõ laøm cho ngaøi giaø haún ñi ñeán ñoä kieät queä vaø töø traàn hoài 3 giôø saùng ngaøy 5.1.1971, nghóa laø ngaøi laøm Giaùm muïc 20 naêm coäng vôùi 5 naêm Toång quaûn. Nhö vaäy laø 25 naêm taát caû, ngaøi ñaõ daâng hieán ñeå phuïc vuï Nöôùc Chuùa trong phaàn Hoäi Thaùnh cuûa vuøng Ngheä Tónh Bình.
(Tö Lieäu "Giaùo Hoäi Vieät Nam / Giaùm Muïc Vieät Nam)