Nhöõng Ngaøy Cuoái Ñôøi
Cuûa Ñöùc Cha Pheâroâ Maria Phaïm Ngoïc Chi
taïi Traø Kieäu
Nhöõng Ngaøy Cuoái Ñôøi Cuûa Ñöùc Cha Pheâroâ Maria Phaïm Ngoïc Chi taïi Traø Kieäu.
Lm Antoân Nguyeãn Tröôøng Thaêng
Traø Kieäu (thaùng 1 naêm 2009)
BBT: "...Rieâng caù nhaân con, con raát muoán Ñöùc cha veà vôùi giaùo xöù Traø Kieäu".
Muøa heø naêm 1984, anh em linh muïc baùo cho nhau bieát Ñöùc cha Pheâroâ Maria seõ veà höu döôõng taïi Phuù Thöôïng. Khoâng ai ngaïc nhieân veà quyeát ñònh treân vì vuøng Taây Baéc Hoøa Vang coù treân 10,000 giaùo daân quy tuï thaønh boán giaùo xöù chính An ngaõi, Phuù Thöôïng, Hoøa Ninh, Hoøa Khaùnh. Nôi coù ñoâng ñaûo linh muïc vaø tu só cuõng nhö nhieàu cô sôû dö thöøa.
Nhöng roài ñaàu thaùng 7 naêm 1984, linh muïc quaûn xöù Traø Kieäu ñöôïc Ñöùc cha Pheâroâ yeâu caàu ra cho ngaøi gaëp. Trong caâu chuyeän, ngaøi toû yù muoán veà höu döôûng taïi Traø Kieäu theo lôøi khuyeân cuûa nhieàu ngöôøi.
"Cha nghó theá naøo?"
"Thöa Ñöùc cha, neáu ñöôïc nhö vaäy, chuùng con raát vui möøng. Bôûi vì Traø Kieäu laø Trung taâm Thaùnh Maãu cuûa Giaùo phaän. Giaùo daân, linh muïc, tu só cuõng ñoâng. Nhaø cöûa cuõng coøn choã. Ngoaøi ra con thaáy khí haäu Traø Kieäu oân hoøa hôn Phuù Thöôïng. Con, ngöôøi goác An Ngaõi, con ñaõ neám muøi gioù Nam töùc gioù Laøo muøa heø vaø söï oi böùc cuûa thung luõng Phuù Thöôïng vaøo muøa haïn haùn. Muøa ñoâng baõo toá thöôøng xoay troøn trong loøng chaûo cuøng vôùi nhöõng ngaøy möa leâ theâ. Traø Kieäu naêm naøo cuõng coù luït nhöng nhaø cöûa an toaøn. Thöïc phaåm vuøng Traø Kieäu doài daøo nhôø vuøng queâ truø phuù laân caän vaø ñöôøng giao thoâng thuaän lôïi: xe löûa, xe hôi, ghe taøu. Thuûy ñieän Duy Sôn 2 vöøa môùi khaùnh thaønh neân chuùng con coù ñieän ngaøy ñeâm. Rieâng caù nhaân con, con raát muoán Ñöùc cha veà vôùi giaùo xöù Traø Kieäu".
Chæ moät tuaàn sau cuoäc gaëp gôõ naày, giaùo xöù Traø Kieäu haân haïnh ñoùn Ñöùc cha Pheâroâ. Ngoâi nhaø laàu hai taàng do cha Pheâroâ Leâ Nhö Haûo xaây döïng tuy bò phaùo kích saäp maát taàng treân nhöng taàng döôùi coøn kieân coá, ngoaøi ra coù nhieàu phoøng khaùc coù theå laøm nhaø nguyeän, phoøng cho thaày giuùp Ñöùc cha vaø beáp nuùc. Roài moät ngaøy chuùng toâi thaáy xuaát hieän moät chieác xe vaän taûi lôùn chuyeân chôû giöôøng tuû, tuû laïnh, maùy nöôùc noùng v.v. Cuoái cuøng Traø Kieäu ñaõ vöôït qua Phuù Thöôïng ñoùn Ñöùc cha giaø veà vôùi mình. Ñöùc cha ñöôïc hai ñeä töû thaùp tuøng laø thaày Giuse Nguyeãn Vaên Long (nay ñaõ laø linh muïc) vaø nöõ tu Nguyeãn Thanh Kyø.
Ngaøy hoâm aáy, ngaøy heø 20 thaùng 7 naêm 1984, toâi nhaän thaáy khuoân maët Ñöùc cha raát raïng rôõ. Maáy ngaøy keá tieáp chuùng toâi ñöa ngaøi leân nhaø thôø nuùi, thaêm vieáng caùc coäng ñoàng nöõ tu Meán Thaùnh giaù, Phaoloâ. Ngaøi raát vui... Nhöng sau ñoù moät tuaàn, tình hình ñoåi khaùc. Coù leõ töø nhoû ñeán giôø, ngaøi luoân luoân coù nhieàu ngöôøi soáng vaây quanh. Nay khi nhöõng ngöôøi thaân caän, moãi ngöôøi moãi vieäc. Noãi coâ ñôn khieán ngaøi nghó ngôïi nhieàu hôn, nhaát laø trong moät caên phoøng troáng traûi vaø moät saân me taây cao vuùt vaéng laëng cuûa Traø Kieäu.
Trong thôøi gian ôû Traø Kieäu, söùc khoûe cuûa ngaøi raát thaát thöôøng, ngaøy 19 thaùng 10 naêm 1985, ngaøi ñöôïc ñöa veà Ñaø Naüng ñieàu trò moät thôøi gian. Sau khi bình phuïc ngaøi laïi trôû veà Traø Kieäu.
Moät vò giaùm muïc vôùi bao vaên baèng, bao chöùc vuï , bao cuoäc tieáp xuùc vôùi nhöõng nhaân vaät lòch söû, ngaøy nay chæ coøn Thaùnh Theå laø baïn ñöôøng, traøng haït Maân Coâi laø nguoàn an uûi.
Ngaøy 18 thaùng gieâng döông lòch naêm 1988 beänh tình cuûa Ñöùc cha Pheâroâ Maria Phaïm Ngoïc Chi trôû naëng. Coù theå vì ngaøy naày nhaéc nhôû cho ngaøi bao nhieâu kyõ nieäm quan troïng: ngaøy caùc cha Doøng Teân ñaët chaân ñeán Cöûa Haøn (Ñaø Naüng) vaø Hoäi An 18 thaùng 1 naêm 1615. Ngaøy maø Toøa Thaùnh thieát laäp taân Giaùo phaän Ñaø Naüng vaø ñaët ngaøi laøm Giaùm muïc tieân khôûi 18 thaùng 1 naêm 1963. Ngaøy hoâm ñoù Giaùo phaän Ñaø Naüng möøng ngaân khaùnh 25 naêm 18-1-1963, 18-1-1988. Ngaøy maø trong quaù khöù ngaøi ñaõ chuû toïa bao nhieâu thaùnh leã ñaïi traøo vaø bao nhieâu leã hoäi khaùc. Töø khi veà ôû vôùi coäng ñoàng Traø Kieäu, thaùng 7 naêm 1984, nhieàu laàn ngaøi ñaõ laâm troïng beänh nhöng laàn naày, ngaøi rôi vaøo tình traïng hoân meâ. Vaøo thôøi ñieåm aáy, caùc vò giaùm muïc mieàn Trung ñöôïc giaáy trieäu taäp tham döï moät cuoäc hoäi nghò taïi Haø Noäi. Thoâng thöôøng, caùc vò ôû xa nhö Qui Nhôn, Kon Tum duøng ñöôøng boä, taäp trung taïi Ñaø Naüng ñeå laáy veù maùy bay ñi Haø Noäi. Ngaøy 21 thaùng 1 naêm 1988, caùc Ñöùc cha Kon Tum, Qui Nhôn, Hueá ñaõ veà Toøa giaùm muïc Ñaø Naüng. Taïi Traø Kieäu, coäng ñoàng vaø baø con Ñöùc cha hieän dieän döï ñoaùn ngaøi seõ ra ñi vaøo buoåi saùng hoâm ñoù. Moïi ngöôøi vaây quanh ngaøi, caàu nguyeän vaø chôø ñôïi giôø phuùt Chuùa röôùc ngaøi ñi. Vaøo khoaûng 11 giôø, coù moät anh coâng an yeâu caàu gaëp toâi (Antoân Nguyeãn Tröôøng Thaêng) luùc ñoù laø linh muïc quaûn xöù. Anh baûo toâi, sao khoâng yeâu caàu beänh vieän Duy Xuyeân truyeàn oxy cho giaùm muïc. Toâi voäi laáy xe Honda xuoáng beänh vieän Duy Xuyeân caùch nhaø xöù khoaûng hai caây soá vaø trình baøy yù kieán treân. Beänh vieän ñaõ ñaùp öùng yeâu caàu. Toâi töôûng beänh vieän seõ chôû bình oxy naëng baèng kim loaïi nhö thöôøng thaáy ôû beänh vieän, nhöng moät y taù chæ mang ñeán hai bao oxy côõ caùi goái, chaát lieäu cao su. Khoaûng 12 giôø Ñöùc cha ñöôïc truyeàn oxy qua ñöôøng muõi.
Phoù mình trong tay Chuùa
Ñöùc cha Phanxicoâ Xavieâ Nguyeãn Quang Saùch cho ngöôøi nhaén tin laø khoaûng moät giôø chieàu, caùc Ñöùc cha seõ vaøo thaêm Ñöùc cha giaø (luùc ñoù chöa coù ñieän thoaïi). Sau khi duøng côm tröa, caùc Ñöùc cha ñaõ leân xe vaø ñuùng 13 giôø 15 caùc ngaøi coù maët beân giöôøng Ñöùc cha giaø taïi Traø Kieäu. Caùc Ñöùc cha hieän dieän noùi leân nhöõng taâm tình cuûa hoï ñoái vôùi Ñöùc cha Pheâroâ Maria. Ñöùc cha giaø môû maét to, maét ñaûo quanh, vaø thænh thoaûng röôùn mình nhö hieåu yù, maëc duø ngöôøi khoâng noùi ñöôïc vaø treân khoùe maét ngaøi: nhöõng gioït nöôùc maét long lanh. Luùc ñoù toâi ñöùng saùt ñaàu giöôøng vaø "keâu Chuùa", cha Giuse Cao Vaên Cöôøng, cha xöù Xuaân Thaïnh caàm thaùnh giaù. Suoát 55 phuùt, 4 giaùm muïc thuoäc giaùo tænh Mieàn Trung cuøng Ñöùc cha Phanxicoâ Xavieâ Nguyeãn Quang Saùch, laø Giaùm muïc chính toøa Ñaø naüng cuøng linh muïc, tu só, giaùo daân chaêm chuù theo doõi töøng nhòp thôû ñaày khoù khaên ñeå roài vôùi moät caùi naác nheï, ngaøi phoù mình trong tay Chuùa. Luùc ñoù ñoàng hoà chæ 14 giôø 25 phuùt, giôø Chuùa haáp hoái treân thaùnh giaù.
Sau naày, khi xeùt laïi caùc bieán coá, toâi cho raèng ñaây laø moät "pheùp laï" Thieân Chuùa daønh cho Ñöùc Cha giaø. Taïi sao coù cuoäc trieäu taäp hoäi nghò vaøo ngaøy naày vaø taïi sao hoaõn laïi vaøo phuùt cuoái, ñuùng thôøi ñieåm ñoù? Taïi sao coù chuyeän truyeàn oxy? Hai söï kieän treân xem ra tình côø nhöng ñeàu mang yù nghóa: khoâng coù giaáy trieäu taäp, caùc Ñöùc giaùm muïc mieàn Trung khoâng theå coù maët beân giöôøng haáp hoái, khoâng coù maáy bình oxy ñôn sô coù leõ ngaøi ñaõ ra ñi tröôùc 12 giôø. Baây giôø nhìn laïi maáy taám hình ghi laïi giôø phuùt laâm chung cuûa Ñöùc cha giaø, chuùng ta thaáy thaät caûm ñoäng.
Röôùc xaùc vaøo Nhaø Thôø "Haàm"
Giaùo daân Traø Kieäu chöa bieát tin, chæ coù caùc em hoïc sinh tieåu hoïc ñuùng giôø ra chôi.
Ngaøy nay, moät soá caùc vò coù maët hoâm ñoù ñaõ ñöôïc Chuùa goïi veà nhö Ñöùc cha Phaoloâ Huyønh Ñoâng Caùc, cha Gioan Baotixita Traàn Ngoïc Quyønh, cha Phaùt, Doøng Chuùa Cöùu Theá, chaùu ruoät Ñöùc cha... Luùc ñoù laø 14 giôø 25. Chuoâng nhaø thôø Traø Kieäu ngaân töøng tieáng baùo tin buoàn cho giaùo hoäi Vieät Nam vaø theá giôùi.
Sau khi Ñöùc cha qua ñôøi, caùc vò giaùm muïc vaø coäng ñoaøn röôùc xaùc ngaøi ra nhaø thôø "haàm" Traø Kieäu (yù noùi taàng treät) vaø sau ñoù thay leã phuïc ñeå giaùo daân kính vieáng.
Coâng cuoäc toå chöùc leã an taùng cho Ñöùc cha ñöôïc gaáp ruùt thöïc hieän. Giaùo xöù Traø Kieäu cuøng ñaïi dieän Toøa Giaùm muïc sau khi baøn caûi quyeát ñònh choân caát ngaøi taïi nghóa trang linh muïc cuûa giaùo xöù, beân caïnh nhaø thôø. Sau naày Ñöùc toång giaùm muïc Phao loâ Nguyeãn vaên Bình, sau leã an taùng Ñöùc Toång giaùm muïc Nguyeãn Kim Ñieàn ôû Hueá, treân ñöôøng veà gheù Traø Kieäu vieáng moä Ñöùc cha Pheâroâ ñaõ noùi vôùi chuùng toâi "ÔÛ Hueá, Ñöùc cha Ñieàn ñöôïc choân trong nhaø thôø. Veà Traø Kieäu, Ñöùc cha Pheâroâ ñöôïc choân ngoaøi trôøi beân caïnh nhaø thôø. ÔÛ ñaâu cuõng toát, cuõng ñeïp... Toâi phaân vaân quaù, khoâng bieát ñeán löôït mình, toâi choïn caùch naøo ñaây?"
Giaùo phaän Ñaø Naüng giao cho giaùo xöù Traø Kieäu saép ñaët tang leã. Noi göông Ñöùc thaùnh cha Phaoloâ 6, tröôùc ñoù Ñöùc cha giaø ñaõ yeâu caàu quan taøi ngaøi ñöôïc ñaët döôùi ñaát, beân caïnh caây neán Phuïc sinh. Chuùng toâi nhôø anh Nguyeãn coâng Kinh ôû Ñaø Naüng ñoùng moät quan taøi theo kieåu môùi, nheï nhaøng nhöng trang troïng. Caùc tieåu ban gaáp ruùt tieán haønh coâng vieäc keå caû vieäc xin pheùp chính quyeàn.
Hai ngaøy sau ñoù tuy phöông tieän ñi laïi thôøi kyø ñoù ít thuaän lôïi nhöng caùc phaùi ñoaøn nöôøm nöôïp ñeán kính vieáng. Ñöùc cha Phaoloâ Huyønh Ñoâng Caùc, nay cuõng ñaõ qua ñôøi, laøm nghi thöùc taåm lieäm. Chuùng toâi laøm ñôn xin quay video, raát ñaét tieàn thôøi ñoù, nhöng khoâng ñöôïc chaáp nhaän. Maùy aûnh caù nhaân chöa coù nhieàu vaø khoâng deã ñöôïc pheùp chuïp hình. Phaûi giao cho hieäu aûnh coù pheùp hoaït ñoäng. Maáy cuoán phim maøu chuïp xong cuõng chæ in ñöôïc vaøi taám. Chöa coù "lab", chæ röûa thuû coâng, neân may nhôø ruûi chòu vì phim maøu troâi noåi treân thò tröôøng. Toaøn boä laø aûnh traéng ñen nhöng nhôø öu ñieåm cuûa loaïi hình naày maø chuùng ta löu giöõ ñöôïc caùc nhaân vaät, ñòa ñieåm cho ñeán ngaøy nay.
Thaùnh Leã An Taùng
Saùng 23 thaùng 01 naêm 1988, chöa bao giôø sau naêm 1975 maø giaùm muïc linh muïc, tu só, giaùo daân caùc nôi taäp trung veà Traø Kieäu ñoâng nhö theá.
Theo chöông trình, vaøo luùc 11 giôø, nghi leã baét ñaàu. Daån ñöôøng laø cha Giuse Nguyeãn Trí Duõng caàm bình höông, vò linh muïc ñaàu tieân cuûa giaùo phaän ñöôïc thuï phong sau naêm 1975, chæ caùch ñoù 11 ngaøy töùc ngaøy 10 thaùng 1 naêm 1988. Keá tieáp laø oâng Caâu Vui raát cao tuoåi cuûa nhaø thôø chính toøa Ñaø Naüng caàm thaùnh giaù vôùi hai ñeøn haàu cuøng quyù chöùc nhaø thôø chính toøa vôùi aùo thuïng xanh. Sau ñoù laø linh muïc ñoaøn Ñaø Naüng. Boán Ñöùc cha ñi tieáp theo vaây quanh Ñöùc Toång Giaùm muïc Philippheâ ñi giöõa. Chuû teá ñi sau laø Ñöùc cha Phanxicoâ Xavieâ cuøng hai cha thaùp tuøng: cha Phaùt ñaïi dieän thaân quyeán vaø cha Antoân quaûn xöù Traø Kieäu. Ñoaøn leã sinh ñi ñoaïn haäu. OÂng toång Löu vaên Theá höôùng daãn ñoaøn aâm coâng 12 thanh nieân maëc aùo traéng, quaàn saåm maøu, möôøi em khieâng quan taøi böôùc ñeàu chaân, ñaàu quaán khaên tang. Hai beân theâm 10 vò chöùc vieäc Traø Kieäu theo haàu. Cuoái ñoaøn röôùc laø thaân quyeán cuûa Ñöùc cha Pheâroâ. Taïi saân nhaø thôø, caùc thaày maëc aùo surplis nghieâm trang, phía beân ñoái dieän laø caùc nöõ tu. Taát caû ñeàu mang khaên tang. Gheá nhaø thôø ñöôïc khieâng ra ñeå aán ñònh loái ñi vaø giöõ giaùo daân trong voøng traät töï. Sau khi quan taøi an vò. Thaùnh leã an taùng baét ñaàu döôùi aùnh naéng eâm dòu loïc qua taøng me cao. Chuû ñeà laø lôøi Chuùa "Phaàn con haõy theo thaày" Ga 21,22. Beân treân laø huy hieäu giaùm muïc Vaâng Lôøi Thaày con thaû löôùi, ñöôïc ñaët döôùi chaân hình aûnh Chuùa Gieâsu Phuïc Sinh. Vaây quanh laø nhöõng voøng hoa tang trang trí treân hai con roàng caàu thang. Quang caûnh tuy ñôn sô nhöng trang troïng. Treân baøn thôø naêm vò giaùm muïc ñoàng teá laø Ñöùc Cha Phanxicoâ Xavieâ Nguyeãn Quang Saùch, Giaùm Muïc Ñaø Naüng, Ñöùc Cha Huyønh Ñoâng Caùc, Giaùm Muïc Qui Nhôn, Ñöùc Cha Nguyeãn Nhö Theå, Ñöùc Cha Phaïm vaên Loäc, Ñöùc Cha Traàn Thaønh Chung vaø söï hieän dieän cuûa ngöôøi baïn taâm giao laø Ñöùc Toång Giaùm muïc Nguyeãn Kim Ñieàn hieän dieän caïnh baøn thôø.
Cuoái thaùnh leã laø nhöõng lôøi phoù daâng töø bieät: oâng An, giaùo xöù chính toøa Ñaø Naüng thay maët giaùo daân, Meï giaùm tænh Doøng Thaùnh Phaoloâ Marie Rose Kim Nguyeät ñaïi dieän tu só nam nöõ, cha Phaoloâ Nguyeãn Bình Tónh ñaïi dieän linh muïc ñoaøn giaùo phaän, oâng coá Ngoïc ñaïi dieän thaân quyeán vaø Ñöùc cha Phanxicoâ Xavieâ thay maët toaøn giaùo phaän baùi bieät Ñöùc cha.
Ñoaøn röôùc laïi tieáp tuïc ñöa quan taøi ñeán nguyeät moä vaø nhöõng nghi thöùc cuoái cuøng ñöa linh cöûu ñaët xuoáng kim tænh trong ñau buoàn nhöng cuõng traøn ñaày hy voïng.
Sau khi oân laïi nhöõng giôø phuùt cuoái ñôøi cuûa Ñöùc Cha, chuùng ta haõy laéng nghe vaøi taâm tình cuûa ngaøi tröôùc luùc ra ñi trong taâm thö vieát ngaøy leã Giaùng sinh 1985 taïi Traø Kieäu.
"Toâi haèng tha thieát taï ôn Chuùa, vì Ngaøi ñaõ choïn vaø ñôõ naâng toâi töø thaân phaän moïn heøn, ñeå toâi phuïc vuï Giaùo Hoäi cuûa Ngaøi giöõa loøng ñaát Vieät daáu yeâu. Toâi ñöôïc sinh ra vaø lôùn leân döôùi caùnh tay ñaày quyeàn naêng nhöng cuõng ñaày tình öu aùi cuûa Ngaøi. Loøng tin cuûa toâi haèng gaén chaët vaøo Chuùa khoâng heà xao laõng.
Ñoái vôùi troïng traùch maø toâi ñaõ laõnh nhaän, toâi luoân coá gaéng laøm troøn vôùi heát söùc mình. Loøng trung tín vaø söï taän tình ñoái vôùi Giaùo Hoäi Chuùa laø quyeát taâm cuûa caû ñôøi toâi...
Toâi cuõng thaønh taâm yeâu meán nhöõng ngöôøi hieåu laàm toâi, khoâng haøi loøng veà toâi, hoaëc caû nhöõng ngöôøi choáng ñoái toâi vì voâ tình hay coá yù. Toâi öôùc mong moïi söï dò ñoàng ñöôïc haøn gaén baèng tình thöông, ñeå haän thuø khoâng coøn, vaø moïi taâm hoàn vöôn leân ñeán cuøng ñích cuûa chaân lyù laø Thieân Chuùa...
Giôø ñaây, duø khoâng xöùng ñaùng, toâi cuõng xin möôïn lôøi thaùnh Phaoloâ ñeå thöa cuøng anh chò em:
"Toâi Ñaõ Giaø Yeáu, Giôø Ra Ñi Cuûa Toâi Ñaõ Gaàn Keà,
Toâi Ñaõ Chieán Ñaáu Trong Cuoäc Chieán Chính Nghóa,
Ñaõ Chaïy Ñeán Cuøng Ñöôøng..."
Xin taát caû moïi ngöôøi caàu nguyeän cho toâi ñöôïc giöõ vöõng loøng tín trung cuøng Chuùa cho ñeán giôø sau heát".
Nay Anh, Mai Toâi.
Ai Coøn Vaø Ai Maát?
Lm Antoân Nguyeãn Tröôøng Thaêng, thaùng 01 naêm 2009
Baøi vieát vaøo dòp kyû nieäm 100 naêm sinh nhaät Ñöùc cha Pheâroâ Maria 1909-2009