Ñöùc Cha Tañeâoâ Leâ Höõu Töø,
Thaày doøng khoå tu, giaùm muïc Phaùt Dieäm
Ñöùc Cha Tañeâoâ Leâ Höõu Töø, Thaày doøng khoå tu, giaùm muïc Phaùt Dieäm.
Sô löôïc tieåu söû
* Sinh ngaøy 28/10/1896 taïi Di Loan, Quaûng Trò.
* Nhaäp Tieåu Chuûng Vieän roài Ñaïi Chuûng Vieän Hueá.
* 9/1928 Nhaäp Doøng Phöôùc Sôn taïi nuùi Phöôùc, Hueá.
* 22/12/1928 Thuï phong Linh Muïc.
* 1928-1936 Phuï traùch Nhaø Taäp vaø Beà Treân Phoù cuûa Doøng Citeaux Phöôùc Sôn.
* 2/1936 Laõnh traùch nhieäm saùng laäp vaø Beà Treân nhaø Doøng môùi Chaâu Sôn taïi Nho Quan, Ninh Bình.
* 19/7/1945 Ñöôïc choïn laøm Giaùm Muïc hieäu toøa Daphnusia Giaùm Quaûn Toâng Toøa Giaùo Phaän Phaùt Dieäm.
* 29/10/1945 Taán phong Giaùm Muïc bôûi tay Ñöùc Cha Gioan Baotixita Nguyeãn Baù Toøng vôùi söï phuï phong cuûa Ñöùc Cha Ña Minh Hoà Ngoïc Caån.
* 01/11/1945 Nhaäm chöùc Giaùm Muïc taïi Phaùt Dieäm.
* 11/1948 - 3/1950 Kieâm Giaùm Quaûn Toâng Toøa Giaùo Phaän Buøi Chu vì Ñöùc Cha chính Giaùo Phaän Buøi Chu Dominique Hoà Ngoïc Caån qua ñôøi.
* 30/6/1954 Sau 9 naêm cai quaûn Giaùo phaän, vì thôøi theá phaûi di cö vaøo Nam cuøng vôùi 124 Cha vaø 60,000 giaùo daân Phaùt Dieäm.
* 1954 Phuï traùch Giaùm ñoác Trung Taâm Coâng Giaùo Vieät Nam taïi Saigon vaø Giaùm Muïc Toång Tuyeân UÙy Quaân Ñoäi Vieät Nam Coäng Hoøa.
* 24/4/1967 Qua ñôøi vaø ñöôïc an taùng taïi nghóa trang nhaø höu döôõng Phaùt Dieäm ôû Xoùm Môùi, Goø Vaáp thoï 74 tuoåi.
* Ñöôïc Chính phuû Vieät Nam Coäng Hoøa truy thöôûng "Baûo Quoác Huaân Chöông" ñeä nhò haïng vaø "Anh Duõng Boäi Tinh" ñeä tam haïng.
1. Thaân theá
Ñöùc Cha Anselmoâ Tañeâoâ Leâ Höõu Töø, Giaùm muïc Phaùt Dieäm, ñaõ taï theá ngaøy 24-04-1967 taïi An döôõng vieän daønh cho caùc linh muïc goác Phaùt Dieäm, Goø Vaáp, Saøi Goøn. Ngaøi khuaát ñi sau 17 naêm khoå tu trong Ñan vieän Phöôùc Sôn (Hueá) vaø Chaâu Sôn (Ninh Bình), sau 39 naêm laøm linh muïc vaø 22 naêm giaùm muïc, sau 6 thaùng chòu beänh ung thö phoåi, höôûng thoï 71 tuoåi. Giaùo phaän Phaùt Dieäm thöông tieác vò giaùm muïc ngöôøi Vieät thöù 4 ñaõ lìa traàn, sau caùc Giaùm muïc Phan Ñình Phuøng (1944), Hoà Ngoïc Caån (1948) vaø Nguyeãn Baù Toøng (1949).
Ñöùc Cha Leâ Höõu Töø sinh taïi Di Loan, Quaûng Trò, ngaøy 28-10-1896, laø ngöôøi con thöù 3 trong gia ñình 10 anh chò em: 8 trai, 2 gaùi; trong soá ñoù, 2 ngöôøi ñaõ sôùm veà chaàu Chuùa, coøn laïi 2 linh muïc, 2 nöõ tu thuoäc Giaùo phaän Hueá vaø 3 giaùo daân göông maãu. Ñeå ghi nhôù ñöùc giaùm muïc meänh chung giöõa thôøi loaïn li, ñaát nöôùc chia ñoâi, loøng ngöôøi xao ñoäng vì chieán tranh khoác lieät trieàn mieân, baïo taøn, chuùng toâi xin veõ laïi nôi ñaây böùc chaân dung cuûa Ñöùc Cha Leâ qua vaøi neùt chính: Thaày doøng khoå tu, giaùm muïc Phaùt Dieäm...
2. Thaày doøng khoå tu
Thuôû nhoû, caäu Leâ Höõu Töø raát tinh nghòch. Hai cuï thaân sinh thöôøng noùi: Caùc anh em con ñi tu ñöôïc, chöù nghòch ngôïm nhö con maø ñi tu, e khoù thaønh coâng quaù! Nhöng roài Chuùa Thaùnh Linh ñaõ aâm thaàm laøm vieäc, ôn goïi ñaõ cuøng vôùi thôøi gian thaám nhuaàn taâm hoàn chuù beù, vaø sau cuøng caùnh cöûa 2 Chuûng vieän An Ninh vaø Phuù Xuaân laàn löôït môû roäng ñoùn chaøo chuù Töø. Laàn hoài, thaày Töø tieán leân chöùc phoù teá, moïi ngöôøi trong gia ñình cöù töôûng thaày Töø seõ laøm linh muïc trieàu vaø phuïc vuï taïi Giaùo phaän Hueá. Ngôø ñaâu, töø ngoïn nuùi Phöôùc Sôn söøng söõng ôû maïn Taây Baéc Kinh ñoâ Hueá, gioù thoåi veà, mang theo nguoàn thanh khí huyeàn dieäu, tieàm taøng, nhöng maõnh lieät quyeán ruõ, môøi goïi. Thaày Leâ Höûu Töø, duø ñaõ böôùc tôùi theàm chöùc linh muïc, ñaõ phaûi chòu thua söùc maïnh chi phoái cuûa aân suûng linh thieâng. Thaày yù thöùc roõ reät: Phöôùc Sôn xa phoàn hoa danh voïng, ôû ñaáy, neáu quyeát taâm ñaïp leân buïi traàn, chaéc seõ tìm ñöôïc thanh bình cuûa taâm hoàn vaø ôû ñaáy môùi thaät tu laø coõi phuùc.
Ngaøy thaày Leâ Höõu Töø nhaäp Doøng, cha tu vieän tröôûng hoûi: Luaät Doøng nghieâm khaéc, ñôøi soáng khem khoå, lieäu thaày coù beàn ñoã ñöôïc khoâng? Quyø tröôùc baøn thôø, thaày Leâ Höõu Töø traû lôøi cöông quyeát: Nhôø ôn Chuùa, nhôø lôøi caàu nguyeän cuûa cha vaø cuûa toaøn Doøng, con cam keát seõ phuïng söï Chuùa cho tôùi cuøng. Roài cha tu vieän tröôûng baûo thaày côûi aùo cuõ ñang maëc, ñeå maëc aùo môùi. Ngaøi laøm pheùp aùo traéng töôïng tröng tinh thaàn môùi cuûa Chuùa Kitoâ vaø choaøng cho thaày. Tieáp theo, cha tu vieän tröôûng laøm pheùp moät caùi cuoác, caùn coù keát hình Thaùnh Giaù vaø trao cho thaày. Thaày Leâ Höõu Töø nhaän chieác cuoác laøm cô nghieäp, töôïng tröng ñôøi soáng lao coâng khoå haïnh vaø yù töôûng töï löïc möu sinh.
Chính neáp soáng khaéc khoå naøy laøm taêng tröôûng tính tình cöông nghò saün coù nôi tu só Leâ Höõu Töø. Töø giôø phuùt naøy, ngaøi mang teân Doøng laø Anselmoâ vaø nhö caây hoa ñöôïc öôm trong vöôøn ñaïo haïnh, nhaân ñöùc cöù vöôn leân maõi döôùi aùnh maët trôøi sieâu nhieân chieáu doïi.
Naêm 1933, Phöôùc Sôn ñöôïc saùp nhaäp vaøo Doøng meï Citeaux vaø Cha Henri Denys Benoit Thuaän, vò saùng laäp Phöôùc Sôn, qua ñôøi. Cha Anselmoâ Leâ Höõu Töø ñöôïc choïn laøm Ñan vieän phoù. Thaùng 2 naêm 1936, cha tình nguyeän ñi laäp ñan vieän môùi taïi Chaâu Sôn, phuû Nho Quan, mieàn Baéc Giaùo phaän Phaùt Dieäm.
Ngaøy 05-09-1936, khi ñaët chaân ñeán vuøng Chaâu Sôn, voán lieáng cuûa Cha Anselmoâ Leâ Höõu Töø goàm voûn veïn moät caây Thaùnh Giaù, moät coã traøng haït, moät moùn tieàn 12 ñoàng baïc Vieät Nam vaø 12 tu só ñoàng haønh. Chaâu Sôn hoài ñoù laø vuøng lam sôn chöôùng khí, muoãi röøng vaø beänh soát reùt hoaønh haønh. Tröôùc maët caùc tu só laø khu ñoàn ñieàn boû hoang, chung quanh coù nuùi ñaù, röøng hoang, caây coû um tuøm, nôi sinh soáng cuûa raén reát, huøm beo! Chính caùc tu só ñaõ kieân nhaãn, caëm cuïi ñaäp ñaù, cuoác soûi, ñoát gai, ñeå roài ngaøy 18-02-1937 ñaõ coù theå ñaët vieân ñaù ñaàu tieân xaây döïng ngoâi thaùnh ñöôøng traùng leä taïi Nho Quan.
Hoài kyù cuûa Ñan vieän Chaâu Sôn coøn ghi laïi nhöõng caûnh töôïng bi thöông. Ñaàu naêm 1943, moät toái thöù Saùu ñaàu thaùng, sau giôø kinh toái doïn mình cheát nhö thöôøng ngaøy, ñang khi nghe lôøi khuyeân cuûa cha beà treân, moät thaày coù teân laø Gioan coá caàm tay cha vaø theàu thaøo "Thöa cha, con quyeát neân thaùnh, nhaát ñònh con seõ neân thaùnh". Noùi xong, thaày meät quaù vaät ra cheát.
Ngaøy khaùc, moät thaày cheát vì bò soát reùt, coäng vôùi loái soáng khaéc khoå, thieáu thuoác men vaø dinh döôõng. Xaùc thaày vaøng voït ñöôïc ñaët giöõa loøng nhaø nguyeän vôùi hai ngoïn ñeøn leo leùt. Caû coäng ñoaøn chæ bieát im laëng ngaém nhìn vaø suy nghó veà nhöõng thöû thaùch vaø theà höùa vôùi Chuùa: "Chuùng con quyeát troïn ñôøi ôû laïi Chaâu Sôn".
Moät toái khaùc, tröôùc giôø nguû, cha vieän tröôûng ñi raûy nöôùc thaùnh trong phoøng caùc beänh nhaân, thì phaùt hieän moät tu só thöù ba ngoài döïa töôøng ñaõ taét thôû töø luùc naøo!
Moät buoåi tröa, giöõa trôøi naéng chang chang, moät thaày ñaõ bò soát reùt maáy naêm, nhöng khoâng muoán ñöôïc bieät ñaõi, vaãn ñi laøm nhö moïi anh em khaùc. Ñang cuoác ñaát, maët maøy thaày xanh meùt, moà hoài ñoå ra nheã nhaõi, tay töø töø buoâng cuoác vaø guïc ngaõ treân luoáng vöôøn ñang cuoác dang dôû, mieäng xuøi boït meùp. Khi côûi aùo ñeå taåm lieäm, môùi thaáy mình thaày ñaày veát thöông ñaùnh toäi coøn vaáy maùu.
Nhöõng gian truaân, nhöõng thöû thaùch treân ñaây khoâng nhöõng ñaõ khoâng laøm naûn loøng caùc tu só tieân phong, traùi laïi coøn reøn ñuùc theâm yù chí saét ñaù cuûa nhöõng vò khoå tu naøy. Hình nhö cha ñan vieän tröôûng vaø caùc tu só ñoàng haønh ñang ñua söùc vôùi thieân nhieân, vôùi ñau khoå, ñeå cam keát vôùi lyù töôûng ñôøi mình. Chính cha ñan vieän tröôûng cuõng soáng khoå haïnh vaø lao ñoäng cöïc nhoïc. Cha chæ ñi deùp luùc daâng leã, ngoaøi ra, quanh naêm ngaøy thaùng ñi chaân khoâng, baøn chaân nöùt neû. Cha ñaõ laøm taát caû nhöõng gì coù theå laøm vaø laøm tröôùc cho anh em baét chöôùc.
Ngaøy 19-07-1945, khi nhaän tin Toaø Thaùnh boå nhieäm ngaøi laøm giaùm muïc Phaùt Dieäm, Cha Anselmoâ Leâ Höõu Töø vaø moät thaày thaùp tuøng ñaõ duøng xe ñaïp vöôït daëm ñöôøng 800 caây soá vaøo taän Hueá gaëp Ñöùc Khaâm söù Toaø Thaùnh Antoine Drapier... Vò ñaïi dieän Toaø Thaùnh luùc ñoù laø tu só Doøng Anh Em Thuyeát Giaùo (Ña Minh), ngaøi cuõng ñaõ long troïng khaán ñöùc vaâng lôøi theo luaät Doøng nhö Cha Anselmoâ Leâ Höõ Töø, cho neân Ñöùc Khaâm söù ñaõ tröng hieán phaùp doøng tu ñeå ñaáu lyù vaø thuyeát phuïc cha vieän tröôûng Chaâu Sôn.
3. Giaùm muïc Phaùt Dieäm
Trôû veà Ñan vieän Chaâu Sôn, ngaøy 22-07-1945, Ñöùc Cha Leâ Höõu Töø tieáp ñoùn phaùi ñoaøn Giaùo phaän Phaùt Dieäm, goàm 3 linh muïc: Vuõ Vaên Haûi, Ñinh Ngoïc San vaø Phaïm Quang Haøm tôùi chuùc möøng vò taân giaùm muïc vaø baøn thaûo chöông trình leã taán phong ñaõ ñöôïc aán ñònh vaøo ngaøy 29-10-1945 taïi Nhaø thôø Chính toaø Phaùt Dieäm. Theá roài, cuoäc ñaïi leã ñaõ ñöôïc toå chöùc quy moâ, traät töï. Hieän dieän veà phía toân giaùo coù 3 vò giaùm muïc Vieät Nam: Nguyeãn Baù Toøng, Hoà Ngoïc Caån vaø Ngoâ Ñình Thuïc, cuõng nhö caùc linh muïc toång ñaïi dieän thuoäc caùc Giaùo phaän Haø Noäi, Thanh Hoaù, Baéc Ninh, Thaùi Bình, Höng Hoaù, Buøi Chu, Hueá, Vinh, Laïng Sôn, Haûi Phoøng. Phía toân giaùo baïn coù Thöôïng toaï Thích Trí Duõng vaø (hoài ñoù) Ñaïi ñöùc Thích Taâm Chaâu.
Veà phía Chính phuû laâm thôøi Hoà Chí Minh, coù söï hieän cuûa caùc vò: Nguyeãn Vónh Thuïy, coá vaán chính phuû (Vua Baûo Ñaïi thoaùi vò thaùng 8 naêm 1945 vaø laáy laïi teân Nguyeãn Vónh Thuïy), Voõ Nguyeân Giaùp, Boä tröôûng Noäi vuï, Phaïm Vaên Ñoàng, Boä tröôûng Taøi chaùnh, Nguyeãn Maïnh Haø, Boä tröôûng Kinh teá, Traàn Huy Lieäu, Boä tröôûng Tuyeân truyeàn. Qua phaùi ñoaøn Chính phuû, cuï Hoà Chí Minh ñaõ göûi cho Ñöùc taân Giaùm muïc moät böùc thö, nguyeân vaên nhö sau:
"Thöa ngaøi,
Möøng ngaøi vì cuoäc taán phong naøy ñaõ chöùng toû moät caùch veû vang ñaïo ñöùc cuûa ngaøi. Möøng ñoàng baøo Coâng giaùo vì töø nay caùc baïn ñaõ ñöôïc moät vò laõnh ñaïo raát xöùng ñaùng. Ñoàng thôøi toâi möøng cho nöôùc ta vì toâi chaéc raèng: Ngaøi seõ laõnh ñaïo ñoàng baøo Coâng giaùo noi göông Ñöùc Chuùa maø hy sinh phaán ñaáu ñeå giöõ gìn quyeàn Töï do vaø Ñoäc laäp cuûa nöôùc nhaø.
Kính chuùc ngaøi ñöôïc luoân luoân an maïnh.
Hoà Chí Minh"
AÁn kyù.
Suoát trong 9 naêm cheøo laùi con thuyeàn Giaùo phaän Phaùt Dieäm, maëc cho bao nhieâu khoù khaên veà nhieàu phöông dieän, khoâng bao giôø Ñöùc Cha ñoùng cöûa caùc Chuûng vieän hay phaûi ruùt giaûm con soá nhöõng ai muoán daán thaân phuïc vuï Giaùo hoäi trong caùc doøng tu nam nöõ. Thaønh quaû laø cho tôùi naêm 1954, tröôùc khi di cö vaøo Nam, ngaøi ñaõ truyeàn chöùc 43 taân linh muïc, soá ñaïi chuûng sinh taêng töø 40 leân 80. Ñaïi Chuûng vieän Phaùt Dieäm coù luùc môû cöûa ñoùn nhaän caùc ñaïi chuûng sinh töø caùc Giaùo phaän Höng Hoaù, Thanh Hoaù, Haø Noäi vaø Kontum.
Xuaát thaân töø Phöôùc Sôn vaø Chaâu Sôn, chính Ñöùc Cha Leâ Höõu Töø ñöùng ra khôûi söï vieäc canh taân vaø thaêng tieán Doøng Meán Thaùnh Giaù Phaùt Dieäm vaø keâu goïi vieäc thoáng nhaát caùc chi nhaùnh Doøng Meán Thaùnh Giaù trong caùc giaùo phaän treân toaøn quoác.
Ñoàng thôøi, ngaøi quyeát taâm duy trì lieân tuïc Tröôøng Traàn Luïc (610 hoïc sinh) vaø 48 tröôøng tö thuïc Coâng giaùo taïi nhieàu giaùo xöù vôùi khoaûng 10,000 hoïc sinh. Cho tôùi naêm 1953, ñeå baûo ñaûm vaø thaêng tieán neàn vaên hoaù töông lai cuûa giaùo phaän, ngaøi cho xuaát döông du hoïc 48 ngöôøi, goàm 10 linh muïc, 13 chuûng sinh, 15 nöõ tu vaø 10 giaùo daân. Ngaøi cuõng duy trì moät nhaø in vaø moät cô quan ngoân luaän, ñoù laø tôø tuaàn baùo Tieáng Keâu, sau naøy ñoåi thaønh nguyeät san Ñôøi Soáng...
Böôùc sang laõnh vöïc xaõ hoäi: Töø hoài chieán tranh taùi dieãn taïi Haûi Phoøng vaøo thaùng 11 naêm 1946 vaø taïi Haø Noäi thaùng 1 naêm 1947, nhôø uy danh cuûa Ñöùc Cha Leâ, an ninh taïi vuøng Phaùt Dieäm, Kim Sôn ñöôïc baûo ñaûm hôn nhieàu nôi khaùc... Do ñoù, naïn nhaân vì thôøi cuoäc gaây neân, goàm ñuû moïi giai caáp, töø caùc nôi ñoå veà Phaùt Dieäm moãi ngaøy moät ñoâng. Thaùng 2 naêm 1947, soá ngöôøi taûn cö leân tôùi 60,000, trong ñoù, 30,000 soáng ngay beân caïnh Toaø Giaùm muïc. Ñöùc Cha Leâ ñaõ ra leänh ñình chæ ngay vieäc xaây caát Ñaïi Chuûng vieän vöøa môùi baét ñaàu taïi Chôï Nam Daân, ñình chæ caû coâng cuoäc kieán thieát Tröôøng Traàn Luïc, ñeå laáy 2 khu ñaát meânh moâng döïng 600 caên nhaø cho caùc gia ñình taûn cö. Ngaøi cuõng xuaát ra moät soá tieàn ñaùng keå nhaèm söûa chöõa con ñeâ Coàn Thoi daøi 6,500 thöôùc, cao 4 thöôùc, roäng 3 thöôùc beà maët vaø 8 thöôùc döôùi chaân, ñeå baûo ñaûm muøa maøng cho daân chuùng, ñoàng thôøi, coù ñuû luùa gaïo nuoâi soáng caùc caùc chuûng sinh vaø moät phaàn giuùp daân tî naïn maõi tôùi ngaøy ñaát nöôùc chia ñoâi naêm 1954.
Töø haï tuaàn thaùng 6 naêm 1954, ñôït soùng di cö vaøo Nam khôûi ñaàu. Maëc daàu trong hoaøn caûnh löu vong khoù khaên, Ñöùc Cha Leâ coá taäp trung giaùo daân Phaùt Dieäm thaønh töøng khoái ñeå deã giuùp ñôõ nhau trong caùc vuøng Bình Xuyeân, Gia Kieäm, Phöông Laâm, Baûo Loäc, Caàn Thô. Ngaøi lo taïo döïng cô sôû Tieåu Chuûng vieän taïi Phuù Nhuaän, Doøng Meán Thaùnh Giaù taïi Goø Vaáp ñeå tieáp tuïc chöông trình ñaøo taïo chuûng sinh vaø nöõ tu ngay khi môùi vaøo mieàn Nam. Vaøo thaäp nieân 60 xaây nhaø höu döôõng taïi Goø Vaáp daønh cho caùc linh muïc vaø tu só goác Phaùt Dieäm. Moät saùng kieán raát ñoäc ñaùo vaø taùo baïo laø xaây döïng 1 cô sôû ngay taïi Roma vôùi muïc ñích taïo phöông tieän taøi chính ñeå giuùp ñôõ giaùo phaän taïi queâ nhaø trong hoaøn caûnh raát khoù khaên vì thôøi cuoäc.
Thaân theá cuûa Ñöùc Giaùm muïc Leâ Höõu Töø raát ñaùng ñeà cao. Laø giaùm muïc, ngaøi vaãn tieáp tuïc soáng ñôøi khoå tu. Trong tôø di chuùc coøn löu tröõ taïi Xoùm Môùi, Goø Vaáp, ñeà ngaøy 05-04-1967, coù ñoaïn nhö sau: "Veà ñaøng vaät chaát, toâi ñaõ soáng khoù khaên vaø muoán cheát khoù ngheøo, toâi khoâng coù gì ñaùng giaù ñeå troái laïi". Vôùi haøng linh muïc, ngaøi baûo toaøn 2 chöõ chaân tín, ñoái xöû raát thaønh thöïc vaø tín nhieäm nhöõng ai ngaøi ñaõ giao coâng taùc. Vôùi tu só vaø giaùo daân, ngaøi neâu göông ñaïo ñöùc, luùc naøo cuõng moät möïc trong saùng. Nhaát laø ngaøi sieâng naêng caàu nguyeän cho giaùo ñoaøn. Phaûi chöùng kieán nhöõng ñeâm thanh vaéng, nhaát laø khi coù baùo ñoäng, laâm nguy, nhöõng laàn nghe tieáng suùng noå vang, nhöõng laàn coù baùo caùo giaùo xöù naøo bò taán coâng, laø nhöõng laàn ngöôøi ta thaáy Ñöùc Cha thöùc daäy, maët bieán saéc, ñaêm chieâu. Bao laâu tieáng suùng chöa yeân, baáy laâu ngöôøi ta coøn thaáy Ñöùc Cha quyø tröôùc baøn thôø chaàu Thaùnh Theå trong nhaø nguyeän rieâng cuûa ngaøi. Luùc ñoù ngöôøi ta môùi caûm thoâng saâu xa gaùnh naëng giaùm muïc ñeø treân vai ngaøi.
4. Meänh chung
Sau khi coâng taùc lo ñònh cö cho caùc linh muïc, tu só vaø giaùo daân töø Phaùt Dieäm vaøo Nam taïm oån ñònh, Ñöùc Cha Leâ Höõu Töø ñöôïc cöû laøm Giaùm ñoác Trung taâm Coâng giaùo Vieät Nam môùi thaønh laäp vaø laøm Giaùm ñoác Nha Tuyeân uùy Coâng giaùo Quaân ñoäi Vieät Nam Coäng Hoaø. Ñöùc Cha chæ giöõ hai chöùc vuï naøy trong moät thôøi gian ngaén, roài ñi Roma tham döï Coâng Ñoàng Vatican II. Ngaøi nguï taïi truï sôû Phaùt Dieäm ñaõ saün coù ôû Roma vaø cuøng vôùi Cha Vuõ Kim Ñieän, lo gaày döïng cô sôû naøy thaønh Foyer Phaùt Dieäm khang trang nhö ta thaáy ngaøy nay. Sau ñoù, Ñöùc Cha sang Thuïy Só thaêm caùc ñan só Doøng Xitoâ Vieät Nam (L'Ordre de Citeaux); taïi ñaây, baùc só cho Ñöùc Cha bieát ngaøi maéc beänh ung thö. Caûm thaáy thôøi ñieåm Chuùa goïi saép tôùi, Ñöùc Cha quyeát ñònh trôû veà Vieät Nam ñeå soáng nhöõng ngaøy thaùng cuoái cuøng beân caïnh caùc con caùi Phaùt Dieäm cuûa ngaøi taïi An döôõng vieän cuûa caùc linh muïc Phaùt Dieäm ôû Xoùm Môùi, Goø Vaáp vaø Ñöùc Cha qua ñôøi taïi ñaây, ngaøy 24 thaùng 4 naêm 1967, höôûng thoï 71 tuoåi.
Linh cöõu Ñöùc Cha Leâ ñöôïc quaøn taïi An döôõng vieän Xoùm Môùi hai ngaøy; ngaøy thöù ba, ñöôïc röôùc xuoáng Vöông cung Thaùnh ñöôøng Saøi Goøn. Thaùnh leã an taùng cöû haønh trang troïng vaøo saùng thöù Naêm, 27-4-1967, do Ñöùc Toång Giaùm muïc Phaoloâ Nguyeãn Vaên Bình chuû teá, Ñöùc Cha Pheâroâ Phaïm Ngoïc Chi ñoïc ñieáu vaên. Ñeán döï leã coù Trung töôùng Nguyeãn Vaên Thieäu, Chuû tòch UÛy Ban Laõnh ñaïo Quoác gia (nhö Quoác tröôûng) vaø Thieáu töôùng Nguyeãn Cao Kyø, Chuû tòch UÛy Ban Haønh phaùp Trung öông (nhö Thuû töôùng)... Sau thaùnh leã, linh cöõu Ñöùc Cha laïi ñöôïc röôùc veà an taùng taïi An döôõng vieän Phaùt Dieäm ôû Xoùm Môùi. Vaøo thôøi ñoù, ngöôøi ta chöa töøng chöùng kieán moät ñaùm tang coù ñoâng ngöôøi vaø xe coä tieãn ñöa nhö theá. Ñöùc Cha Phaïm Ngoïc Chi cöû haønh nghi leã haï huyeät giöõa tieáng khoùc vaø söï tieác thöông cuûa moät röøng ngöôøi maëc tang phuïc maøu traéng, nhö ñeå ñaïi tang moät ngöôøi cha.
Cho ñeán taän nay, vaãn nhieàu ngöôøi tôùi vieáng vaø caàu nguyeän beân moä phaän cuûa Ñöùc Cha Leâ. Treân moä, vaãn coù nhöõng ñoaù hoa töôi vaø ngöôøi qua keû laïi vaãn ngaû noùn muõ ñeå toû loøng kính troïng.
(Löôïc trích töø: Lòch Söû Giaùo Phaän Phaùt Dieäm, Vinh sôn Traàn Ngoïc Thuï, Roma 2001.)