Sô löôïc tieåu söû
Ñöùc Cha Ña-Minh Hoà Ngoïc Caån (1876-1948)
Sô löôïc tieåu söû Ñöùc Cha Ña-Minh Hoà Ngoïc Caån (1876-1948).
1. Ñoâi Doøng Tieåu Söû
Caäu Hoà Ngoïc Ca sinh ngaøy 3 thaùng 12 naêm 1876 (18 thaùng 10 AÂm lòch naêm Bính Tyù) taïi xöù ñaïo Ba Chaâu (laøng Vónh Löu, xaõ Phuù Löông, huyeän Phuù Vang, tænh Thöøa Thieân). Cha laø Giuse Hoà Ngoïc Thi (laøm ngheà daïy hoïc vaø thaày thuoác), meï laø Anna Nguyeãn Thò Ñaøo (ngöôøi laøng Tröôøng An thuoäc giaùo xöù Thôï Ñuùc, huyeän Höông Thuûy, tænh Thöøa Thieân). OÂng baø sinh ñöôïc hai ngöôøi con trai ñaët teân laø Hoà Ngoïc Ca vaø Hoà Ngoïc Vònh. Khi röûa toäi, Cha meï laáy teân thaùnh cho ngaøi laø Ñoâminicoâ (Dominique), nay goïi laø Ña Minh Hoà Ngoïc Ca veà sau ñoåi teân laø Hoà Ngoïc Caån (1898). Cha maát sôùm, meï ñöa hai con veà queâ ngoaïi sinh soáng.
Veà nguoàn goác cuûa ngaøi, nhieàu ngöôøi cho bieát queâ noäi cuûa ngaøi ôû laøng Coå Thaønh, phuû Trieäu Phong, tænh Quaûng Trò, vì hoaøn caûnh ñaëc bieät, gia ñình phaûi vaøo laäp nghieäp ôû Thöøa Thieân. Beân hoï noäi khoâng theo Coâng Giaùo. Luùc sinh thôøi, thaân phuï cuûa ngaøi laøm ngheà ñoâng y, kieâm ngheà giaùo laøng, vì theá ngaøi ñöôïc thöøa höôûng töø nhoû moät söï giaùo duïc cô baûn veà chöõ Haùn cuõng nhö caùc kieán thöùc y döôïc vaø tinh thaàn yeâu meán vaên hoùa queâ höông. Ñieàu naøy veà sau ñaõ coù aûnh höôûng lôùn ñeán vò giaùm muïc vaø nhaø vaên hoùa Hoà Ngoïc Caån trong töông lai. Khi ngaøi chòu chöùc Giaùm Muïc thì ngöôøi laøng Coå Thaønh coù cöû moät phaùi ñoaøn vaøo Toøa Giaùm Muïc Hueá chuùc möøng vaø mang theo gia phaû cuûa doøng hoï ñeå nhaän baø con. Nhöng ngaøi chæ vui veû môøi taát caû moïi ngöôøi vaøo döï tieäc maø khoâng nhaéc gì ñeán chuyeän quaù khöù.
2. Con Ñöôøng Hoïc Haønh Vaø Ôn Goïi
Do thaân phuï maát sôùm, thaân maãu ñem ngaøi vaø ngöôøi em trai veà soáng taïi queâ ngoaïi ôû laøng Tröôøng An (coøn coù ngheä danh laø Phöôøng Ñuùc, vì laøng naøy chuyeân ngheà ñuùc ñoàng noåi danh xöù Hueá), hoï ñaïo Tröôøng An, giaùo xöù Thôï Ñuùc, thuoäc huyeän Höông Thuûy, cuøng tænh Thöøa Thieân.
Linh muïc Phanxicoâ Xavie Tröông Vaên Thöôøng, cha xöù Tröôøng An, laø ngöôøi ñaõ giôùi thieäu caäu Hoà Ngoïc Ca (Caån) vaøo tu hoïc taïi Tieåu Chuûng Vieän An Ninh naêm 1889 (Cöûa Tuøng, Quaûng Trò). Khi thi nhaäp hoïc, caäu Hoà Ngoïc Ca ñaõ khoâng ñuû ñieåm. May nhôø Cha Thöôøng xin vôùi Linh muïc giaùm khaûo (cha Izarn: YÙ) vaø Linh muïc Giaùm Ñoác Tieåu Chuûng Vieän (Cha Girard) cho caäu vaøo hoïc thöû vaøi thaùng. Chuù Ca ñaõ tieán boä vöôït böïc, chæ trong vaøi thaùng ñaõ theo kòp chuùng baïn vaø nhöõng naêm sau ñoù ñeàu daãn ñaàu lôùp. Chöông trình taïi Tieåu Chuûng Vieän laø 8 naêm maø Hoà Ngoïc Ca chæ hoïc trong 6 naêm laø xong! Caùc Linh muïc cuøng thôøi vôùi ngaøi ñaõ keå laïi raèng taát caû nhöõng saùch vôû trong thö vieän, Hoà Ngoïc Ca ñeàu ñoïc heát. Chuù Ca coøn töï hoïc theâm veà sinh ngöõ, coå ngöõ vaø caùc moân khoa hoïc thöôøng thöùc khaùc. Sau khi Cha Thöôøng qua ñôøi (1891) thì Linh muïc Eugeøne Marie Joseph Allys (töùc Coá Lyù, cha xöù Phuû Cam) nhaän chuù Hoà Ngoïc Ca laøm nghóa töû. Cha Allys ngöôøi Phaùp veà sau laøm Giaùm Muïc Hueá (thöôøng goïi laø Ñöùc Cha Lyù).
3. Hoà Ngoïc Ca Ñoåi Teân: Linh Muïc Hoà Ngoïc Caån
Hoà Ngoïc Ca hoïc ôû Tieåu Chuûng Vieän töø 1889 ñeán 1896. Vaøo Ñaïi Chuûng Vieän Phuù Xuaân ngaøy 5 thaùng 8 naêm 1896. Chòu pheùp caét toùc ngaøy 17-12-1896, chòu boán chöùc nhoû ngaøy 23-12-1899. Chòu chöùc Naêm ngaøy 22-12-1900. Chòu chöùc Saùu ngaøy 22-2-1902. Chòu chöùc Linh Muïc ngaøy 21-12-1902 luùc môùi 26 tuoåi. Tröôùc ngaøy chòu chöùc Linh muïc, Thaày Hoà Ngoïc Ca xin ñoåi teân laø Hoà Ngoïc Caån. Sau naøy, trong tieäc möøng taán phong Giaùm Muïc, ngaøi ñaõ taùn töï nhö sau: "Ca ñoåi ra Caån laøm theâm daáu "ôù" töùc caùi maõo, theâm daáu "hoûi" töùc caùi gaäy, theâm chöõ "n" töùc caùi nhaãn. Ñoù laø bieåu töôïng chöùc Giaùm muïc ngaøy nay". Cöû toïa ñeàu voã tay khoâng ngôùt.
Töø 3 thaùng 11 naêm 1903, ngaøi laøm cha Phoù ôû Keû Vaên (Quaûng Trò) vôùi Cha Gilbert (Coá Quyù) vaø töø 8-8-1907 laøm phoù cho Cha Antoân Marillebau (Coá Nhieäm) cuõng ôû giaùo xöù Keû Vaên.
Ngaøy 3-11-1907, laøm cha xöù ôû hoï Keû Haïc (Vaïn Loäc) thuoäc tænh Quaûng Bình.
4. Ngöôøi Vieät Nam Ñaàu Tieân Laøm Giaùo Sö Chuûng Vieän
Sau 3 naêm laøm phoù xöù Keû Vaên, vaø 5 naêm laø chaùnh xöù Keû Haït, ngaøi ñöôïc cöû laøm giaùo söû Tieåu Chuûng vieän An Ninh thaùng 9-1910. Thôøi baáy giôø, chöông trình hoïc laø 8 naêm, chia laøm boán lôùp, moãi lôùp hai naêm. Laøm nhö theá coù leõ ñeå giaûm bôùt ñöôïc soá thaày daïy. Tröôøng noåi tieáng vì nhieàu cöïu hoïc sinh ñaõ thaønh taøi maët ñaïo, maët ñôøi, nhö cuï Nguyeãn Höõu Baøi, Cuï Ngoâ Ñình Khaû, Ñöùc Cha Ngoâ Ñình Thuïc. Cha Hoà Ngoïc Caån veà daïy töø naêm 1910-1924.
Cha Hoà Ngoïc Caåm laøm giaùo sö taïi Tieåu Chuûng Vieän An Ninh laø moät giaùo sö ngöôøi Vieät Nam ñaàu tieân. Tröôùc ñoù, caùc giaùo sö toaøn laø ngöôøi AÂu Chaâu. Ngaøi daïy caùc moân La Tinh, Phaùp, Toaùn, Vieät vôùi moät phöông phaùp sö phaïm raát tieán boä, deã hieåu, deã nhôù, trình baøy raát roõ raøng, saùng suûa khieán cho hoïc troø raát thích thuù.
5. Nhaø Giaûng Thuyeát Thôøi Danh
Trong thôøi gian ñoù, cha Beà Treân Caån naêng ñöôïc giaûng daïy cho caùc doøng nam nöõ. Keát quaû laø nhöõng cuoán saùch: Tu thaân minh caûnh, Vieän tu trinh nöõ, Tu thaân höôùng ñaïo, Vaøo nhaø taäp laøm gì? Saùch goái ñaàu giöôøng caùc baø Beà treân. Ñaëc saéc nhaát laø cuoán Caám phoøng nhaø kín vôùi tö töôûng dieäu huyeàn, vaên chöông boùng baåy nhö saùch Dieåm tình ca.
Ai cuõng bieát tìm ñaáng giaûng tuaàn tónh taâm haèng naêm cho haøng linh muïc laø khoù khaên theá naøo. Xöa nay thöôøng laø moät ñöùc cha hoaëc moät coá taây laõnh vieäc ñoù. Naêm noï, caùc linh muïc Hueá ñaõ töïu veà ñoâng ñuû maø chöa bieát ñaáng naøo seõ giaûng. OÂng noï hoûi oâng kia thì thaáy caên phoøng quen daønh cho vò giaûng thuyeát coù baûng ghi: Cha Ñoâminicoâ thì ñoaùn coù cha doøng Ña minh tôùi giaûng. Maõi tôùi giôø khai maïc môùi bieát laø Cha Caån cuûa nhaø. Caùc cha ban ñaàu cuõng hôi bôõ ngôõ. Nhöng caøng nghe, caøng thaáy ñaéc yù hôïp tình, chöùa chan ñaïo vò, neân ñem loøng caûm meán. caùc baøi giaûng ñaõ in thaønh saùch. Ñoù laø cuoán Caám Phoøng Linh Muïc.
Caùc baøi ngaøi giaûi thích Thaùnh Ca Ña vít ñaêng treân taïp chí Linh muïc Ñoâng döông, raát ñöôïc chuù yù. Naêm 1933, coâng ñoàng Ñoâng Döông hoïp taïi Haø noäi, ngaøi ñöôïc cöû laøm kyù luïc. Nhaân ñoù, nhieàu vò cao caáp trong haøng giaùo phaåm thaåm ñònh ñöôïc taøi uyeân baùc cuûa ngaøi. Tuy vaäy, ôû Hueá, khoâng ai nghó ngaøi seõ laøm giaùm muïc. Chính ngaøi cuõng khoâng bao giôø nghó tôùi. Vì ngaøi ñaõ cao nieân, xaáp xæ luïc tuaàn. Phaûi chaêng thôøi ñoù, ngay caû sau khi Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng ñaõ thuï phong, chöùc Giaùm muïc vaãn coøn nhö xa vôùi vôùi haøng giaùo só Vieät nam.
6. Ñaéc Cöû Giaùm Muïc Phoù Buøi Chu
Ñang khi Ñöùc Cha Trung coøn laàn löõa, thì taïi Hueá, vaøo buoåi chieàu ngöôøi ta thöôøng thaáy Ñöùc Khaâm Söù Dreyer leân Tröôøng An, thaêm Doøng Thaùnh Taâm vaø gaëp Cha Beà treân Caån. Khoâng ai hieåu vì lyù do gì. Nhöng khi söï vieäc ñaõ xaûy ra, ngöôøi ta ñoaùn laø ngaøi ñi laïi ñeå coù dòp nhaän ñònh taøi ñöùc cuûa ñaáng, maø ngaøi seõ ñeà nghò laøm Giaùm muïc. Nghe noùi Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng cuõng ñöôïc tham khaûo yù kieán vaø nhieät lieät taùn ñoàng, vì laø choã baïn thaân, bieát roõ taøi ba ñöùc ñoä cuûa nhau.
Theo ñeà nghò cuûa Ñöùc Khaâm Söù Dreyer, ngaøy 13 thaùng 3 naêm 1935, Ñöùc Giaùo Hoaøng Pio XI ñaõ kyù saéc ñaéc cöû cha Ña Minh Hoà Ngoïc Caån laøm Giaùm muïc hieäu toøa Zenobia, Phoù ñaïi dieän Toâng toøa Buøi Chu vôùi quyeàn keá vò.
Cha Beà treân Doøng Thaùnh Taâm ñang voâ tình, an vui vôùi boån phaän thì thình lình nhaän ñöôïc moät bao thô vôùi haøng chöõ: "Kính gôûi Ñöùc Cha Ña Minh Hoà Ngoïc Caån" töø Roâma gôûi veà. Ngaøi nhaän thaáy choaùng vaùng caû ngöôøi. Nhöng coøn nghi hoaëc coù ai ghi loän, hay laø ñuøa giôõn chaêng. Môû ra xem thì ñoù laø hai thaày Buøi Chu hoïc taïi Tröôøng Truyeàn giaùo, noùi laø xem Coâng Baùo Toøa Thaùnh bieát ñöôïc tin ñoù, lieàn daâng thô möøng ngaøi. Hoâm ñoù laø Thöù Saùu Tuaàn Thaùnh, ñaàu thaùng 4 naêm 1935.
Chieàu hoâm aáy, ngaøi töùc toác leân haàu Ñöùc Khaâm söù ñeå bieát roõ söï thaät theá naøo. Sau khi Ñöùc Khaâm söù xaùc nhaän tin ñoù, nhöng chöa kòp luïc toáng, thì Ñöùc taân Giaùm muïc xin daâng lôøi taï ôn Toøa Thaùnh, song khieâm toán xin caùo töø, vì tuoåi cao, söùc yeáu, taøi heøn khoâng kham noåi coâng vieäc. "Toøa Thaùnh ñaõ quyeát ñònh, Ñöùc Cha khoâng töø choái ñöôïc ñaâu. Ñöùc Khaâm söù oân toàn ñaùp. Xin Ñöùc Cha vui loøng laõnh nhaän thaùnh yù Chuùa. Chuùa seõ giuùp ñôõ, vaø toâi cuõng seõ giuùp ñôõ Ñöùc Cha". Bieát khoâng theå khöôùc töø, ngaøi xin phuïc maïng, vaø chuaån bò cho leã taán phong.
7. Giaùm Muïc Vieät Nam Ñaàu Tieân Cuûa Giaùo Phaän Buøi Chu
Luùc baáy giôø Ñöùc Cha Munagorri (Giaùm Muïc thöù 14 cuûa Giaùo Phaän Buøi Chu, ngöôøi Taây Ban Nha) ñaõ giaø yeáu, khoâng theå laøm vieäc ñöôïc nöõa, ngaøi thöôøng ôû Khoaùi Ñoàng, thaønh phoá Nam Ñònh vôùi Linh muïc Casado (Coá Thuaän) chöù khoâng ôû Toøa Giaùm Muïc. Ngaøi ñeà nghò cöû Linh muïc Hoaøng Gia Hueä, chaùnh xöù Ninh Cöôøng laøm Giaùm Muïc Phoù. Nhöng Ñöùc Khaâm Söù Toøa Thaùnh laø Ñöùc Cha Columban Dreyer ôû Hueá, sau khi ñaõ tham khaûo yù kieán nhieàu ngöôøi, lieàn vieát tôø trình leân Ñöùc Thaùnh Cha Pioâ XI ñeà nghò cöû Linh muïc Ña Minh Hoà Ngoïc Caån laøm Giaùm Muïc Phoù Buøi Chu vôùi quyeàn keá vò vaø ñöôïc Toøa Thaùnh chaáp thuaän.
Leã taán phong ñöôïc toå chöùc taïi nhaø thôø chính toøa Phuû Cam, Hueá ngaøy 29-3-1935 do Ñöùc Khaâm Söù Toøa Thaùnh Columban Dreyer chuû leã vaø hai Giaùm Muïc Chabanon (Ñöùc Cha Giaùo ôû Hueá) vaø Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng (Phaùt Dieäm) phuï phong. Taân Giaùm Muïc Ña Minh Hoà Ngoïc Caån hieäu toøa Zenobis choïn khaåu hieäu: In omni patientia et doctrina: Heát tình nhaãn nhuïc vaø taän taâm giaùo huaán (2 Tm 4,2). Ngaøi ñaõ nhôø cuï Toân Thaát Sa (1882-1980), moät giaùo sö hoäi hoïa ôû Hueá veõ huy hieäu hình thuaãn, giöõa laø Thaùnh Taâm Chuùa Gieâsu chieáu aùnh saùng ra hai beân, moät beân laø soâng Höông nuùi Ngöï, moät beân laø nhaø thôø Buøi Chu, phía döôùi laø cuoán saùch vôùi traøng haït maân Coâi.
Ngaøy 17-5-1936, Ñöùc Giaùm Muïc Pedro Munagorri chính thöùc trao quyeàn cai quaûn giaùo phaän cho Ñöùc Cha Ña Minh Hoà Ngoïc Caån vaø moät thaùng sau, ngaøi maát. Theo Saéc Leänh cuûa Toøa Thaùnh ngaøy 9-3-1936 hai tænh Thaùi Bình vaø Höng Yeân ñöôïc taùch ra ñeå thaønh laäp giaùo phaän môùi Thaùi Bình neân giaùo phaän Buøi Chu chæ coøn laïi moät phaàn ñaát thuoäc tænh Nam Ñònh.
(Tö Lieäu "Giaùo Hoäi Vieät Nam / Giaùm Muïc Vieät Nam)
(Nguoàn: Giaùo phaän Buøi Chu)