Sô löôïc tieåu söû
Ñöùc Cha Ña Minh Hoaøng Vaên Ñoaøn, OP.
Sô löôïc tieåu söû Ñöùc Cha Ña Minh Hoaøng Vaên Ñoaøn, OP.
Ñöùc cha Ñaminh Hoaøng Vaên Ñoaøn sinh ngaøy 05-11-1912 taïi Thoân Ñoâng, laøng Traø Luõ Ñoaøi thuoäc giaùo xöù Phuù Nhai, giaùo phaän Buøi Chu, tænh Nam Ñònh.
Thaân phuï laø cuï Hoaøng Vaên Nhu, moät nhaø Nho uyeân thaâm, sinh ñöôïc 12 ngöôøi con (7 trai, 5 gaùi) maø Hoaøng Vaên Ñoaøn laø ngöôøi con thöù hai trong gia ñình ñöôïc cha meï ñaët teân laø Thöù.
Caäu Thöù hieàn laønh ñaïo ñöùc, thoâng minh chaêm hoïc vaø sôùm coù chí höôùng ñi tu laøm linh muïc, ñöôïc Cha giaø Ña Minh Lòch nhaän laøm nghóa töû, ñoåi teân laø Ñoaøn.
Naêm 1927, caäu Ñoaøn leân 15 tuoåi, ñöôïc vaøo Tieåu chuûng vieän Ninh Cöôøng, cuøng naêm vôùi ngöôøi baïn queâ ôû An Laäp, Thaùi Bình, laø Giuse Tröông Cao Ñaïi, sau naøy laøm Giaùm muïc Haûi Phoøng.
Naêm 1932, vaøo Giaùo Hoaøng chuûng vieän Nam Ñònh do caùc linh muïc Ña Minh ñieàu khieån. Hoïc 3 naêm Trieát lyù, Thaày Ñoaøn toû ra coù trí tueä xuaát saéc vaø loøng ñaïo ñöùc vöôït troäi.
Naêm 1935, Thaày xin gia nhaäp doøng Ña Minh taïi Quaàn Phöông cuøng vôùi hai ngöôøi baïn laø Giuse Tröông Cao Ñaïi vaø Micae Tuaàn. Ngaøy 31-08-1936 Thaày Ñoaøn ñöôïc khaán doøng taïi Quaàn Phöông. Qua ñaàu naêm sau, Thaày cuøng moät soá Thaày khaùc ñöôïc sang Höông Caûng hoïc taïi Rosaryhill, moät trung taâm ñaøo taïo tu só doøng Ña Minh cho chaâu AÙ.
Naêm 1938, beà treân doøng laïi göûi Thaày ñi du hoïc Phaùp, vaøo tröôøng doøng Saulchoir, nôi ñaøo taïo sinh vieân cuûa 15 quoác tòch treân theá giôùi.
Naêm 1939 Thaày laïi ñöôïc ñi Paris, hoïc taïi nhaø doøng Etoiles ñoàng thôøi theo lôùp vaên chöông ôû ñaïi hoïc Sorbonne, moät ñaïi hoïc ñöôøng noåi tieáng laâu ñôøi cuûa nöôùc Phaùp.
Cuõng naêm 1939 Thaày ñöôïc khaán troïn ñôøi tu só doøng Ña Minh vaø ngaøy 24-12-1939 ñöôïc phong chöùc linh muïc taïi Paris do Ñöùc Hoàng Y Verdier chuû phong.
Sau ñoù, linh muïc Hoaøng Vaên Ñoaøn tieáp tuïc hoïc theâm vaø ñoã Tieán só Thaàn hoïc, Cöû nhaân Thaùnh kinh, naêm 1944.
Trong 2 naêm sau chieán tranh, 1945-1946 ôû Phaùp, linh muïc Hoaøng Vaên Ñoaøn giaûng daïy tieáng Hy laïp, Do thaùi vaø La tinh taïi nhaø doøng thaùnh Maximin vaø taïi Colleøge Seøte, ñoàng thôøi laøm Tuyeân uùy cho Vieät kieàu lao ñoäng taïi Phaùp. Cha coøn nhaän chaêm soùc giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ñöôïc goïi laø "toäi loãi" truù nguï taïi nhaø Grotte de Sainte Baume ñeå saùm hoái ñeàn toäi. Cha coøn thöôøng ñi thuyeát giaûng hoaëc dieãn thuyeát ôû caùc nôi nhö Pronille, Vienne, Grenoble, La Voule-sur-Rhoâne vaø nhaát laø ôû Sanatorium Thorenc.
Naêm 1946, sang Roma nguï taïi ñaïi hoïc Angelico cuûa doøng Ña Minh ñeå theo hoïc ôû vieän Institulum Biblicum, hoïc chuyeân saâu tieáng Semetico (tieáng Do thaùi), ñoã Cöû nhaân Trieát hoïc. Vaø ñaëc bieät, cha laø ngöôøi Vieät Nam ñaàu tieân laáy ñöôïc baèng toát nghieäp ngoân ngöõ Semetico vaø Tuù taøi Kinh Thaùnh ôû Roma, baùo Observator Romano vieát baøi ca tuïng cha Hoaøng Vaên Ñoaøn.
Cuoái naêm 1946, cha rôøi Roma veà Vieät Nam giöõa luùc khoùi löûa chieán tranh Vieät-Phaùp lan traøn khaép caû nöôùc. Cha phaûi löu truù ôû Haûi Phoøng. Giaùm muïc Haûi Phoøng baáy giôø laø Ñöùc cha Francisco Gomez (Leã) nhôø linh muïc Hoaøng Vaên Ñoaøn nhaän quyeàn Chính xöù hoï ñaïo Hoàng Gai vì giaùo phaän thieáu linh muïc.
Giaùo xöù Hoàng Gai, moät giaùo xöù ngheøo, naèm phía cöïc Ñoâng Baéc bieân giôùi Vieät-Hoa. Khi linh muïc Hoaøng Vaên Ñoaøn vui veû ñeán nhaän xöù thì giaùo daân ñaõ tan taùc tha phöông vì chieán söï, ngoâi nhaø thôø treân Nuùi Ñaïo ñaõ bò quaân ñoäi Töôûng Giôùi Thaïch taøn phaù khi traøn qua bieân giôùi tieán vaøo mieàn Baéc, chæ coøn thaáy maáy böùc vaùch chô vô hoang taøn...
Cha Hoaøng Vaên Ñoaøn noå löïc xaây laïi nhaø thôø, Nhaø Chung, taäp hoïp giaùo daân, cuûng coá caùc hoäi ñoaøn, giaùo duïc tình töông thaân töông trôï cho giaùo daân. Cha coøn cuûng coá caùc phöôøng troáng, phöôøng traéc, phöôøng baùt aâm ñeå hoã trôï vaø taêng phaàn soáng ñoäng trang troïng caùc nghi leã toân giaùo. Cha vaän ñoäng môû tröôøng daïy chöõ, daïy giaùo lyù cho thieáu nhi. Cha chaêm lo ñôøi soáng cho giaùo daân, kieám coâng aên vieäc laøm cho hoï.
Laø moät tu só Doøng vaø laø giaùo sö ñaïi hoïc nhöng khi ôû cöông vò linh muïc Chính xöù, cha phaùt huy naêng löïc trí tueä vaø nhieät taâm phuïc vuï giaùo daân trong giaùo xöù traùch nhieäm cuûa mình.
Ngaøy 12-08-1949 linh muïc Hoaøng Vaên Ñoaøn phaûi töø giaõ giaùo daân Hoàng Gai vì ñöôïc leänh sang Höông Caûng laøm giaùo sö khoa Kinh Thaùnh, tieáng Phaùp, tieáng Hy laïp cho sinh vieân tu vieän Ña Minh.
Cho ñeán ngaøy 12-03-1950 Toøa thaùnh boå nhieäm linh muïc Hoaøng Vaên Ñoaøn laøm Giaùm muïc Hieäu toøa Sacca, Ñaïi dieän Toâng toøa laõnh ñaïo giaùo phaän Baéc Ninh, keá nhieäm Ñöùc cha Artaraz (teân VN : Chænh) qua ñôøi ngaøy 21-12-1947 taïi Taây ban nha.
Ñöùc cha Hoaøng Vaên Ñoaøn laø vò Giaùm muïc Vieät Nam tieân khôûi cuûa giaùo phaän Baéc Ninh vaø laø vò Giaùm muïc ngöôøi Vieät Nam ñaàu tieân cuûa doøng Ña Minh coáng hieán cho Giaùo hoäi.
Leã taán phong Giaùm muïc ñöôïc cöû haønh taïi Roma, ngaøy 03-09-1950.
Laõnh ñaïo giaùo phaän Baéc Ninh trong boái caûnh khoùi löûa chieán tranh Vieät-Phaùp daàn ñi vaøo nhöõng giai ñoaïn quyeát lieät töø 1947-1950-1954. Tænh Baéc Ninh naèm trong vuøng chieán söï. Khu Toøa Giaùm muïc Baéc Ninh chæ coøn moät ñoáng gaïch vuïn, Ñöùc cha phaûi truù trong phoøng maëc aùo cuûa nhaø thôø Chính toøa, toøa nhaø duy nhaát toàn taïi.
Ñöùc cha ra tay taùi thieát. Sau hai chuyeán sang Hoa Kyø naêm 1950 vaø 1952, Ñöùc cha coù moät nguoàn taøi chính ñeå xaây laïi nhaø Chung, tröôøng Trung hoïc Vinh sôn Lieâm, laäp aán quaùn Chôn phöôùc Caåm. Ñöùc cha baän taâm hôn caû laø vieäc ñaøo taïo haøng giaùo só : Tieåu chuûng vieän ñöôïc toå chöùc qui moâ, moät luùc tuyeån choïn 8 linh muïc treû xuaát ngoaïi du hoïc.
Giöõa luùc giaùo phaän ñang tieán trieån nhieàu maët thì ñaát nöôùc taïm chia ñoâi baèng hieäp ñònh Geneøve, giaùo daân di cö vaøo Nam.
Ñöùc cha Hoaøng Vaên Ñoaøn nhaát quyeát ôû laïi Baéc Ninh vôùi giaùo daân coøn khoaûng 55,000 ngöôøi, chæ coøn 1 cha doøng Ña Minh (laø cha Phaïm Quang Chieâu) vaø 6 linh muïc trieàu. Laäp tröôøng cuûa Ñöùc cha ñöôïc Toøa thaùnh taùn thöôûng qua böùc ñieän vaên goïi Ngaøi laø "ngöôøi anh duõng tuyeân xöng Ñöùc Kitoâ" ("vaillant confesseur du Christ"). Ñöùc cha coøn moät mình, khi ôû Baéc Ninh, khi sang Xuaân Hoøa, kieâm nhieäm nhieàu giaùo xöù.
Ngaøy 29-09-1955, ñeán 5 giôø chieàu Ñöùc cha cöôõi xe ñaïp leân laøm leã boån maïng cho giaùo xöù Ngoïc Laâm (Baéc Giang), ñoaïn ñöôøng daøi 15 caây soá, tôùi nôi thì trôøi ñaõ nhaù nhem toái. Daân ñòa phöông thaáy moät ngöôøi to lôùn, raâu quai noùn phöông phi thì töôûng laø moät oâng Taây, lieàn ñuoåi baét, Ñöùc cha luoáng cuoáng teù ngaõ gaõy xöông chaân. Daân ñòa phöông baét ñöôïc, maëc duø Ñöùc cha noùi mình laø ngöôøi Vieät vaø laø Giaùm muïc Baéc Ninh, nhöng hoï khoâng tin vaø giam Ñöùc cha suoát ñeâm aáy. Hoâm sau Ñöùc cha bò aùp giaûi leân Coâng An tænh Baéc Giang. Sau khi xaùc nhaän Ñöùc cha ñuùng laø ngöôøi Vieät, cô quan Coâng An traû töï do cho Ngaøi.
Sau moät thôøi gian baêng boù ôû Baéc Ninh trong hoaøn caûnh thieáu thuoác men, phöông tieän, khoâng ñi laïi ñöôïc, Ñöùc cha Trònh Nhö Khueâ ñöa Ñöùc cha Hoaøng Vaên Ñoaøn veà Haø Noäi. Baùc só Huard chieáu ñieän, oâng khuyeân Ñöùc cha sang Hoàng Koâng vì beänh vieän Haø Noäi khoâng ñuû phöông tieän. Chính quyeàn cho pheùp Ñöùc cha töï do ñi Hoàng Koâng chöõa trò. Sau 6 thaùng, khi chaân ñaõ taïm oån ñònh, Ñöùc cha xin trôû veà giaùo phaän Baéc Ninh nhöng chính quyeàn Hoàng Koâng töø choái. Ñöùc cha ñaønh ôû laïi Hoàng Koâng daïy Trieát hoïc vaø Coå ngöõ taïi hoïc vieän Rosaryhill.
Thaùng 10 naêm 1960, theo yù Toøa thaùnh, Ñöùc cha trôû veà mieàn Nam Vieät Nam, nhaän chöùc Giaùm ñoác Giaùo hoaøng chuûng vieän Albert Phuù Nhuaän, ñoàng thôøi daïy Trieát hoïc ôû ñaïi hoïc Ñaø Laït.
Coøn giaùo phaän Baéc Ninh, töø khi Ñöùc cha Hoaøng Vaên Ñoaøn rôøi khoûi, Ñöùc cha Pheâroâ Khuaát Vaên Taïo (1902-1977), Giaùm muïc Haûi Phoøng kieâm nhieäm Giaùm quaûn. Cho tôùi naêm 1963, Toøa thaùnh boå nhieäm linh muïc Phaoloâ Phaïm Ñình Tuïng laøm Giaùm muïc Chính toøa Baéc Ninh. (Theo LM. Buøi Ñöùc Sinh, "Doøng Ña Minh treân ñaát Vieät", Taäp II, Saøigoøn 1967, tr. 235-237).
Ngaøy 18-01-1963 Ñöùc cha Hoaøng Vaên Ñoaøn nhaän ñöôïc saéc leänh Toøa thaùnh boå nhieäm laøm Giaùm muïc Chính toøa Qui Nhôn thay Giaùm muïc Phaïm Ngoïc Chi (1909-1984) ra nhaän giaùo phaän Ñaø Naüng. Ngaøy 29-04-1963 taïi tu vieän Albert Phuù Nhuaän, tænh doøng Ña Minh toå chöùc tieäc tieãn ñöa Ñöùc cha Hoaøng Vaên Ñoaøn. Tham döï coù Khaâm söù Toøa thaùnh Salvator Asta, Ñöùc OÂng De Nittis, Beà treân giaùo phaän Saøigoøn linh muïc Traàn Thanh Khaâm, Ñöùc cha Tröông Cao Ñaïi...
Hoâm sau, 30-04-1963 Ñöùc cha Hoaøng Vaên Ñoaøn ñaùp maùy bay ra Qui Nhôn nhaäm chöùc. Cuøng ñi, coù Khaâm söù Toøa thaùnh, Toång Giaùm muïc Nguyeãn Vaên Bình (1910-1995), Toång Giaùm muïc Ngoâ Ñình Thuïc (1897-1984)...
Giaùo phaän Qui Nhôn töø ñaây chæ goàm 3 tænh: Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh vaø Phuù Yeân, Ñöùc cha Hoaøng Vaên Ñoaøn tieáp tuïc hoaøn chænh nhöõng coâng trình maø Ñöùc cha Phaïm Ngoïc Chi ñaõ thöïc hieän töø thaùng 07-1957.
Söùc khoûe cuûa Ñöùc cha ngaøy caøng suy giaûm, nhaát laø ñoâi maét ngaøy caøng yeáu gaàn nhö muø loøa, Ñöùc cha Ña Minh Hoaøng Vaên Ñoaøn töø traàn ngaøy 20 thaùng 05 naêm 1974 taïi Toøa Giaùm muïc Qui Nhôn, thoï 62 tuoåi vôùi 24 naêm laøm Giaùm muïc, trong ñoù coù 5 naêm Giaùm muïc Baéc Ninh, 11 naêm Giaùm muïc Qui Nhôn.