Noùi Vôùi Giôùi Treû
(Nhöõng Loaït Baøi Noùi Chuyeän Vôùi Giôùi Treû
cuûa Nöõ Tu Mai An thöïc hieän
trong chöông trình Phaùt Thanh
cuûa Ñaøi Chaân Lyù AÙ Chaâu naêm 1995)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 14 -
Ñaëc Ñieåm Cuûa Con Ngöôøi
Ca dao ngöôøi Madagasca, moät hoøn ñaûo lôùn naèm ôû mieàn ñoâng nam Phi Chaâu, coù caâu: "Cheát khoâng phaûi laø moät toäi traïng, soáng cuõng chöa haún laø coâng phuùc". Thaät vaäy, soáng laø thöïc taïi cuûa baát cöù ai, cuûa haøng trieäu ngöôøi treân maët ñaát naøy. Töø nhöõng con vaät khoång loà cho ñeán caùc vi khuaån li ty cuõng ñeàu soáng. Theá nhöng ñieàu quan troïng laø soáng vôùi moät yù nghóa, moät lyù töôûng. Bieát choïn hay khoâng cho mình moät lyù töôûng soáng, ñoù môùi chính laø yeáu toá phaân bieät giöõa con ngöôøi coù lyù trí vaø loaøi vaät voâ lyù trí. Loaøi vaät soáng theo ñònh luaät töï nhieân ñaõ phuù baåm saün cho noù: sinh ra, lôùn leân, sinh saûn roài cheát ñi. Loaøi vaät khoâng bieát hoaïch ñònh chöông trình soáng cho mình. Chuùng chæ bieát tìm löông thöïc soáng qua ngaøy. Loaøi kieán bieát caàn cuø hôn tích tröõ thöùc aên vaøo kho laãm. Loaøi choù ñem choân daáu thöùc aên coøn dö döôùi ñaát ñeå khi ñoùi tìm laïi maø aên. Loaøi ong tích tröõ maät vaøo caùc ngaên trong toå ong ñeå coù ñuû löông thöïc khi muøa ñoâng tôùi. Theá nhöng chuùng khoâng coù theå nghó ñeán nhöõng phöông phaùp kieám aên khaùc môùi meû hôn, tinh vi hôn. Phaûi noùi cho ñuùng laø loaøi vaät khoâng sinh soáng, nhöng chæ moïc leân, lôùn leân vaø sinh tröôûng. Chæ coù loaøi ngöôøi môùi coù ôn goïi soáng thöïc söï.
Bieát tìm ra lyù töôûng soáng, bieát ñaët ñònh muïc ñích cho caùc haønh ñoäng vaø sinh hoaït cuûa mình, ñoù chính laø ñaëc ñieåm cuûa nhöõng thuï taïo coù töï do, laø con caùi cuûa Thieân Chuùa, ñöôïc taïo döïng gioáng hình aûnh cuûa Ngaøi. Loaøi vaät khoâng theå giaûi thích haønh ñoäng cuûa mình, cuõng khoâng bieát choïn löïa hoaëc loøng ích kyû, hoaëc tình thöông, cuõng khoâng theå choïn löïa giöõa loøng trung tín vaø vieäc thaát trung. Töï do choïn löïa, töï do quyeát ñònh laø naêng chöùc duy nhaát ñöôïc daønh cho con ngöôøi maø thoâi.
Con ngöôøi maùy "robot", hoaëc con vaät ñaõ ñöôïc huaán luyeän kyõ caøng coù theå laøm ñöôïc nhieàu coâng vieäc caùch nhanh choùng nhö con ngöôøi. Nhöng chæ coù con ngöôøi môùi coù theå laøm vieäc vôùi phaåm chaát nhaân loaïi, töùc laø ñaët noù vaøo ñoù moät lyù töôûng cao sieâu, vaø laøm cho noù thaám nhuaàn tình thöông. Moät caùi loàng kieáng döôõng nhi coù theå cung caáp söõa ñuùng giôø heïn cho ñöùa treû, nhöng chæ ngöôøi meï môùi bieát cho con buù vôùi nhöõng caùi nhìn trìu meán vaø nhöõng cöû chæ môn trôùn ñaày tình thöông aâu yeám.
Moãi ngöôøi chuùng ta ñöôïc ban taëng söï soáng phaàn xaùc, nhöng moãi ngöôøi phaûi bieát choïn cho mình moät yù nghóa, moät lyù töôûng ñeå soáng. Platon, moät trieát gia ngöôøi Hy Laïp, töø bao theá kyû tröôùc ñaõ tuyeân boá raèng: "Töï do cuûa con ngöôøi caên cöù treân khaû naêng laøm chuû chính mình". Quyeàn töï do aáy ñöôïc theå hieän khi ngöôøi ta bieát vaïch chæ moät höôùng ñi cho ñôøi mình, coù ñuû khaû naêng thöïc hieän ñieàu mình mong muoán maø khoâng bò chöôùng ngaïi vaät beân trong hoaëc aùp löïc beân ngoaøi ngaên caûn, cöôõng baùch. Ngöôøi chöa ñònh ñöôïc höôùng ñi cho ñôøi mình, chöa bieát mình muoán gì, chöa phaûi laø ngöôøi ñaït tôùi töï do noäi taâm thöïc söï. Tuy khoâng haún laø bò troùi buoäc, nhöng hoï luoân caûm thaáy söï troáng roãng trong taâm hoàn, moät söï baát an naøo ñoù. Chính vì lyù do ñoù maø töï do cuûa treû em laø thöù töï do coøn ôû traïng thaùi phoâi thai, coøn caàn ñöôïc huaán luyeän vaø taêng tröôûng theâm hôn. Ngöôøi coù töï do noäi taâm thöïc laø ngöôøi bieát mình ñang ñi veà ñaâu. Vaû laïi thieáu yù nghóa cuûa cuoäc soáng haún laø ñieàu thieáu vaéng lôùn lao vaø coù leõ laø söï baàn cuøng ngheøo tuùng nguy haïi hôn caû trong ñôøi soáng con ngöôøi. Baåm sinh phaûi noùi raèng, con ngöôøi laø keû söu taàm yù nghóa soáng cuûa mình.
Allport, moät nhaø taâm lyù hoïc raát noåi tieáng vaøo nhöõng theá kyû tröôùc ñaây ñaõ khaùm phaù ra 6 ñaëc ñieåm noøng coát cuûa moät ngöôøi coù nhaân vò tröôûng thaønh. OÂng khaúng ñònh raèng moät trong 6 ñaëc ñieåm ñoù laø tìm thaáy muïc ñích cuûa ñôøi mình, laø baùm víu vaøo moät lyù do naøo ñoù ñeå soáng, ñeå chieán ñaáu, laø nhaän ra aùnh saùng giaù trò naøo ñoù laøm ñieåm quy chieáu ñeå ñaùnh giaù ngöôøi cuõng nhö söï vieäc. Allport coøn quaû quyeát theâm raèng, ai chöa bieát soáng vì moät lyù töôûng cao ñeïp, chöa haún laø soáng nhö ngöôøi phaûi soáng. Neáu chöa bieát laøm gì ñeå xaây döïng ñôøi soáng mình, hoï vaãn khoâng khaùc gì treû em coøn quaù voâ tö vaø thieáu traùch nhieäm.
Treû em chöa laøm chuû ñöôïc chính mình, coøn bò loâi cuoán vaø ñöa ñaåy bôûi nhöõng ñoäng löïc vaø söùc eùp beân ngoaøi. Em coøn ñang trong thôøi gian lôùn leân, nhöng chöa bieát soáng thöïc söï vôùi taát caû nhaân vò. Treû em chöa bieát quyeát ñònh, chöa bieát ñònh ñoaït höôùng ñi cho ñôøi mình, chöa daùm lieàu lónh vì chöa coù lyù töôûng roõ raøng, nhöng chæ soáng trong giaây phuùt hieän taïi. Em mæm cöôøi sung söôùng neáu ñöôïc thoûa maõn caùc nhu caàu vaät chaát cuõng nhö tình thöông em mong muoán. Em keâu khoùc, giaän hôøn khi caûm thaáy khoù chòu, khi bò ñau, khi ñoùi, hoaëc thieáu tình thöông. Em chöa bieát tìm kieám giaù trò, chöa bieát löôùt thaéng nhöõng khoù khaên traùi yù, phaät loøng. Em haønh ñoäng döôùi nhöõng ñoäng löïc töï nhieân vaø theo nhöõng gì ñaõ ñöôïc ghi khaéc trong baûn tính con ngöôøi. Treû em chöa coù nhöõng xaùc tín maïnh meõ, cuõng chöa taïo cho mình ñöôïc nhöõng baäc thang giaù trò ñeå nhôø ñoù maø caên cöù caùch cö xöû vaø haønh ñoäng cuûa mình.
Vaø chaéc caùc baïn cuõng khoâng queân ñöôïc nhöõng kinh nghieäm cuûa mình khi böôùc vaøo tuoåi daäy thì, hoaëc ôû tuoåi xuaân xanh. Baûn caûm thaáy mình môùi chaäp chöõng nhöõng böôùc ñaàu tieân trong vieäc ñôøi, nhö ngöôøi môùi hoïc ngheà, chöa haún bieát mình muoán gì. Nhöng ngaøy maø caùc baïn treû bieát döøng laïi nhìn thaúng vaøo baûn thaân, nhö ngöôøi nhìn maët mình trong göông; ngaøy maø caùc baïn ñöôïc töï do ñöùng tröôùc moät lyù töôûng, caûm thaáy vui möøng phaán khôûi tröôùc moät höôùng ñi naøo ñoù; ngaøy ñoù laø sinh nhaät thöïc söï cuûa baïn, moät ngöôøi môùi vöøa chaøo ñôøi, ngaøy ñoù baïn thöïc söï baét ñaàu soáng ñuùng vôùi nhaân vò cuûa baïn.
Ngöôïc laïi, cho duø baïn coù böôùc vaøo tuoåi tröôûng thaønh, cho duø ñaàu toùc baïn ñaõ ngaû maøu muoái tieâu, nhöng coù theå baïn vaãn coøn laø treû em, vaãn ñang ôû trong tuoåi daäy thì cuûa taâm hoàn, neáu baïn chæ bieát baùm víu vaøo hieän taïi, chæ soáng cho qua ngaøy, khoâng bieát laùi con thuyeàn cuûa ñôøi soáng baïn veà höôùng naøo. Neáu quaû thaät nhö vaäy thì phaûi thaønh thöïc maø noùi raèng tinh thaàn cuûa baïn ñang ôû trong trình ñoä chaäm tieán, nhö caùc quoác gia vöøa thoaùt khoûi caûnh noâ leä ñang treân ñöôøng phaùt trieån.
Vaäy khi naøo coù theå noùi ñöôïc raèng baïn baét ñaàu tröôûng thaønh? Ai laø ngöôøi tröôûng thaønh thöïc söï? Ngöôøi tröôûng thaønh ñuùng vôùi nhaân vò laø ngöôøi bieát can ñaûm ñöông ñaàu vôùi nhöõng vaán naïn cuûa cuoäc soáng vaø bieát coá gaéng tìm ra cho mình nhöõng giaûi ñaùp ñeå ñoái phoù vôùi caùc vaán ñeà aáy. Baïn seõ traû lôøi theá naøo cho chính baûn thaân baïn tröôùc nhöõng caâu hoûi saâu ñaây: Taïi sao toâi soáng? Ñôøi soáng toâi coù yù nghóa gì? Toâi muoán soáng cho ai vaø vì ai? Toâi coù haøi loøng vôùi loái soáng cuûa toâi luùc naøy chaêng? Ai ñaõ ñaùnh thöùc toâi daäy khoûi söï an nhaøn cuûa tuoåi thô? Ai ñaõ laøm thöùc daäy trong toâi khaùt voïng muoán soáng vaø soáng haïnh phuùc? Toâi ñöôïc goïi vaøo trong theá gian naøy ñeå laøm gì? Ñeå thi haønh söù meänh naøo? Vaø ñeå trôû neân gioáng ai?
Mai An
Thöù Tö, ngaøy 2/08/1995