Boä Giaùo Luaät
The Code of Canon Law
Baûn dòch vieät ngöõ cuûa:
Ñöùc OÂng Nguyeãn Vaên Phöông, Linh Muïc Phan Taán Thaønh, Linh Muïc Vuõ Vaên Thieän, Linh Muïc Mai Ñöùc Vinh
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Quyeån VII: Toá Tuïng
Phaàn II: Toá Tuïng Hoä Söï
Tieát I: Toá Tuïng Hoä Söï Thoâng Thöôøng
Thieân 4:
Baèng Chöùng
Ñieàu 1526: (1) Ai quaû quyeát thì coù traùch vuï phaûi daãn chöùng.
(2) Khoâng caàn tröng daãn baèng chöùng:
1. ñieàu do luaät phaùp suy ñoaùn;
2. söï kieän ñöôïc moät ñöông söï ñoái tranh quaû quyeát vaø ñöôïc ñoái phöông thöøa nhaän, tröø khi luaät phaùp hay thaåm phaùn ñoøi theâm baèng chöùng.
Ñieàu 1527: (1) Ñöôïc pheùp thu duïng baát cöù baèng chöùng naøo xem ra höõu ích ñeå laøm saùng toû vuï kieän, mieãn laø phaûi hôïp phaùp.
(2) Neáu ñöông söï yeâu caàu thu nhaän baèng chöùng ñaõ bò thaåm phaùn loaïi boû, thì chính thaåm phaùn seõ phaùn ñònh veà vaán ñeà aáy heát söùc nhanh choùng.
Ñieàu 1528: Neáu moät ñöông söï hay moät nhaân chöùng töø choái trình dieän ñeå traû lôøi tröôùc thaåm phaùn, thì luaät cho pheùp ñöôïc hoûi cung keå caû nhôø moät ngöôøi giaùo daân do thaåm phaùn chæ ñònh, hay ñoøi hoï naïp lôøi khai tröôùc moät coâng chöùng vieân hay baèng baát cöù phöông caùch hôïp thöùc naøo khaùc.
Ñieàu 1529: Tröø khi coù lyù do heä troïng, thaåm phaùn khoâng ñöôïc baét ñaàu thu thaäp baèng chöùng tröôùc khi coù söï ñoái tuïng.
Chöông I: Lôøi Khai Cuûa Caùc Ñöông Söï
Ñieàu 1530: Thaåm phaùn luoân luoân coù theå thaåm vaán caùc ñöông söï ñeå thaáu roõ theâm söï thaät; hôn nöõa, thaåm phaùn buoäc phaûi thaåm vaán neáu moät ñöông söï yeâu caàu, hay ñeå chöùng minh moät söï kieän maø coâng ích ñoøi hoûi phaûi ñöôïc ñaët ra khoûi moïi dò nghò.
Ñieàu 1531: (1) Ñöông söï naøo ñöôïc thaåm vaán hôïp phaùp thì buoäc phaûi traû lôøi vaø phaûi noùi taát caû söï thaät.
(2) Neáu ñöông söï töø choái khoâng chòu traû lôøi, thaåm phaùn seõ thaåm ñònh xem ñieàu gì coù theå suy dieãn ñöôïc töø ñoù ñeå chöùng minh caùc söï kieän.
Ñieàu 1532: Trong tröôøng hôïp lieân quan ñeán coâng ích, thaåm phaùn phaûi buoäc caùc ñöông söï theà seõ noùi söï thaät, hay ít nöõa laø ñaõ noùi söï thaät, tröø khi coù lyù do heä troïng khuyeân laøm theå khaùc; trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc, ñeå tuøy söï khoân ngoan cuûa thaåm phaùn.
Ñieàu 1533: Caùc ñöông söï, chöôûng lyù vaø baûo heä coù theå trình baøy cho thaåm phaùn nhöõng caâu hoûi maø döïa theo ñoù moät ñöông söï coù theå bò thaåm vaán.
Ñieàu 1534: Caùc quy taéc aán ñònh ôû caùc ñieàu 1548, trieät 2, soá 1, 1552 vaø 1558-1565 veà caùc nhaân chöùng, cuõng ñöôïc aùp duïng caân xöùng trong vieäc thaåm vaán caùc ñöông söï.
Ñieàu 1535: Söï thuù nhaän tö phaùp laø söï xaùc nhaän baát lôïi cho mình veà moät söï kieän lieân can tôùi ñoái töôïng cuûa vuï kieän, do moät ñöông söï vieát treân giaáy tôø, hay noùi mieäng, hoaëc töï yù hoaëc do thaåm phaùn hoûi cung, tröôùc maët thaåm phaùn coù thaåm quyeàn.
Ñieàu 1536: (1) Söï thuù nhaän tö phaùp cuûa moät ñöông söï, neáu thuoäc moät vaán ñeà tö vaø khoâng lieân quan ñeán coâng ích, seõ mieãn cho caùc ñöông söï khaùc khoûi phaûi tröng baèng chöùng.
(2) Tuy nhieân, trong nhöõng vuï aùn lieân quan ñeán coâng ích, söï thuù nhaän tö phaùp vaø caùc lôøi khai khoâng coù tính caùch thuù nhaän cuûa ñöông söï coù theå coù giaù trò chöùng minh, tuøy theo thaåm phaùn öôùc ñònh hoaøn caûnh cuûa vuï kieän; nhöng chuùng khoâng theå coù giaù trò chöùng minh hoaøn toaøn neáu khoâng ñöôïc boå tuùc baèng nhöõng yeáu toá vöõng chaéc khaùc.
Ñieàu 1537: Ñoái vôùi söï thuù nhaän ngoaïi tuïng ñöôïc daãn ra trong luùc toá tuïng, thaåm phaùn phaûi öôùc ñònh xem noù coù giaù trò ñeán möùc ñoä naøo, sau khi caân nhaéc taát caû moïi hoaøn caûnh.
Ñieàu 1538: Söï thuù nhaän hay baát cöù lôøi khai naøo cuûa moät ñöông söï seõ voâ giaù trò neáu döïa treân söï sai laàm veà söï kieän hay bò cöôõng baùch baèng voõ löïc hay vì sôï haõi traàm troïng.
Chöông II: Chöùng Minh baèng Taøi Lieäu
Ñieàu 1539: Söï chöùng minh baèng taøi lieäu, hoaëc coâng hoaëc tö, ñöôïc chaáp nhaän trong baát cöù vuï kieän naøo.
Muïc 1: Baûn chaát vaø giaù trò chöùng minh cuûa caùc taøi lieäu
Ñieàu 1540: (1) Nhöõng taøi lieäu coâng cuûa Giaùo Hoäi laø nhöõng taøi lieäu ñöôïc thaûo ra do moät nhaân vaät coâng haønh söû chöùc vuï mình trong Giaùo Hoäi vaø tuaân giöõ nhöõng thuû tuïc phaùp ñònh.
(2) Nhöõng taøi lieäu coâng cuûa chính quyeàn laø nhöõng taøi lieäu maø luaät phaùp ñòa phöông nhìn nhaän nhö theá.
(3) Taát caû nhöõng taøi lieäu khaùc ñeàu laø taøi lieäu tö.
Ñieàu 1541: Tröø khi chöùng minh ñöôïc baèng luaän cöù ngöôïc laïi vaø hieån nhieân, caùc taøi lieäu coâng thò thöïc taát caû nhöõng gì ñöôïc quaû quyeát tröïc tieáp vaø chính yeáu trong ñoù.
Ñieàu 1542: Taøi lieäu tö, ñöôïc moät ñöông söï thöøa nhaän hoaëc ñöôïc thaåm phaùn chaáp nhaän, coù hieäu löïc chöùng minh nhö moät söï thuù nhaän ngoaïi tuïng, ñoái khaùng laïi taùc giaû hay ngöôøi kyù teân vaø nhöõng ngöôøi keá quyeàn; ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñeä tam, chuùng coù hieäu löïc nhö caùc lôøi khai khoâng coù tính caùch thuù nhaän theo quy taéc cuûa ñieàu 1536, trieät 2.
Ñieàu 1543: Neáu caùc taøi lieäu coù mang nhieàu gaïch xoùa, söûa chöõa, phuï theâm, hay haø tì naøo khaùc, thaåm phaùn seõ öôùc ñònh taøi lieäu aáy coù ñaùng tin hay tin ñöôïc ñeán möùc naøo.
Muïc 2: Xuaát trình taøi lieäu
Ñieàu 1544: Caùc taøi lieäu khoâng coù hieäu löïc chöùng minh trong vuï kieän neáu khoâng ñöôïc xuaát trình baûn chính hoaëc baûn sao coâng chöùng vaø ñöôïc ñeä naïp ôû vaên phoøng toøa aùn, ñeå thaåm phaùn vaø ñoái phöông coù theå cöùu xeùt.
Ñieàu 1545: Thaåm phaùn coù theå ra leänh xuaát trình trong vuï kieän moät taøi lieäu chung cuûa caû ñoâi beân ñöông söï.
Ñieàu 1546: (1) Khoâng ai bò baét buoäc phaûi xuaát trình taøi lieäu, duø laø taøi lieäu chung, trong tröôøng hôïp neáu söï tieát loä taøi lieäu coù theå gaây ra thieät haïi noùi ñeán ôû ñieàu 1548, trieät 2, soá 2, hoaëc coù theå vi phaïm moät bí maät phaûi giöõ kín.
(2) Tuy nhieân, neáu coù theå trích luïc ít nöõa laø moät phaàn cuûa taøi lieäu vaø trình baøy nhö moät baûn sao maø khoâng coù söï baát tieän noùi treân, thaåm phaùn coù theå ra leänh xuaát trình.
Chöông III: Caùc Nhaân Chöùng Vaø Söï Laøm Chöùng
Ñieàu 1547: Trong baát cöù vuï aùn naøo cuõng ñeàu ñöôïc chaáp nhaän baèng chöùng qua caùc nhaân chöùng, döôùi söï ñieàu haønh cuûa thaåm phaùn.
Ñieàu 1548: (1) Caùc nhaân chöùng phaûi noùi söï thaät khi thaåm phaùn hoûi caùch hôïp phaùp.
(2) Ngoaøi quy ñònh ôû ñieàu 1550, trieät 2, soá 2, ñöôïc chuaån mieãn khoûi traû lôøi:
1. caùc giaùo só, trong nhöõng vaán ñeà maø hoï bieát ñöôïc do chöùc vuï thaùnh; caùc thaåm phaùn nhaø nöôùc, caùc baùc só, caùc nöõ hoä sinh, caùc luaät sö, caùc luïc söï, vaø nhöõng ngöôøi khaùc phaûi giöõ bí maät ngheà nghieäp, keå caû khi hoï chæ giöõ vai troø coá vaán, song thuoäc phaïm vi vaán ñeà maø hoï phaûi giöõ bí maät.
2. nhöõng ngöôøi sôï vì söï laøm chöùng cuûa mình maø chính baûn thaân, hoaëc ngöôøi phoái ngaãu, hoaëc nhöõng ngöôøi baø con hoï haøng cuûa mình phaûi bò tieáng xaáu, bò ñoái xöû taøn teä, hay nhöõng hieåm hoïa khaùc.
Muïc 1: Nhöõng ngöôøi coù theå laøm nhaân chöùng
Ñieàu 1549: Taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù theå laøm nhaân chöùng, neáu khoâng bò luaät phaùp minh thò gaït boû hoaëc hoaøn toaøn hoaëc baùn phaàn.
Ñieàu 1550: (1) Khoâng ñöôïc nhaän laøm nhaân chöùng caùc vò thaønh nieân döôùi möôøi boán tuoåi vaø nhöõng ngöôøi suy nhöôïc veà tinh thaàn; tuy nhieân, hoï coù theå cung khai do aùn leänh cuûa thaåm phaùn tuyeân boá söï lôïi ích cuûa lôøi khai cuûa hoï.
(2) Nhöõng ngöôøi sau ñaây phaûi ñöôïc keå laø khoâng coù naêng caùch laøm chöùng:
1. caùc ñöông söï trong vuï kieän, hay nhöõng ngöôøi thay maët caùc ñöông söï tröôùc toøa, thaåm phaùn vaø nhöõng ngöôøi phuï taù cuûa thaåm phaùn, luaät sö vaø nhöõng ngöôøi ñang hay ñaõ giuùp ñôõ caùc ñöông söï trong cuøng moät vuï kieän aáy;
2. caùc linh muïc trong taát caû nhöõng ñieàu gì bieát ñöôïc do bí tích thoáng hoái, duø caû khi hoái nhaân yeâu caàu tieát loä nhöõng ñieàu aáy. Hôn nöõa, baát cöù ñieàu gì maø moät ngöôøi nghe ñöôïc baèng baát cöù caùch naøo nhaân dòp xöng toäi, cuõng khoâng theå ñöôïc chaáp nhaän, duø chæ nhö laø moät ñieàm chæ cuûa söï thaät.
Muïc 2: Söï thaâu nhaän vaø loaïi tröø nhaân chöùng
Ñieàu 1551: Ñöông söï naøo ñaõ ñöa moät nhaân chöùng ra tröôùc toøa aùn, coù theå khöôùc töø vieäc chaáp cung nhaân chöùng aáy; nhöng beân ñoái phöông coù theå yeâu caàu ñeå, maëc daàu vaäy, nhaân chöùng aáy phaûi ñöôïc chaát vaán.
Ñieàu 1552: (1) Khi muoán yeâu caàu laáy baèng chöùng qua caùc nhaân chöùng, thì phaûi noäp cho toøa aùn teân vaø ñòa chæ cuûa hoï.
(2) Phaûi noäp trình, trong haïn kyø do thaåm phaùn aán ñònh, caùc ñieåm naøo muoán chaáp cung caùc nhaân chöùng; neáu khoâng, phaûi keå laø lôøi yeâu caàu ñaõ bò baõi boû.
Ñieàu 1553: Thaåm phaùn coù boån phaän haïn cheá soá löôïng quaù ñaùng cuûa caùc nhaân chöùng.
Ñieàu 1554: Tröôùc khi thaåm vaán caùc nhaân chöùng, teân cuûa hoï phaûi ñöôïc thoâng baùo cho caùc ñöông söï. Neáu, theo söï öôùc ñoaùn khoân ngoan cuûa mình, thaåm phaùn thaáy khoâng theå laøm nhö theá maø khoâng khoûi gaây khoù khaên heä troïng, thì söï thoâng baùo aáy phaûi laøm ít laø tröôùc khi coâng boá caùc lôøi chöùng.
Ñieàu 1555: Ñöøng keå quy ñònh ôû ñieàu 1550, moät ñöông söï coù theå yeâu caàu loaïi tröø moät nhaân chöùng, neáu coù lyù do chính ñaùng ñeå loaïi tröø, tröôùc khi nhaân chöùng aáy cung khai.
Ñieàu 1556: Söï trieäu hoaùn nhaân chöùng ra toøa phaûi ñöôïc caùo tri hôïp leä cho nhaân chöùng baèng aùn leänh cuûa thaåm phaùn.
Ñieàu 1557: Khi bò trieäu hoaùn ra toøa caùch hôïp thöùc, nhaân chöùng phaûi trình dieän, hay phaûi baùo cho thaåm phaùn bieát lyù do vaéng maët cuûa mình.
Muïc 3: Söï thaåm vaán nhaân chöùng
Ñieàu 1558: (1) Nhaân chöùng phaûi ñöôïc thaåm vaán taïi chính truï sôû toøa aùn, tröø khi thaåm phaùn ñònh caùch khaùc.
(2) Caùc Hoàng Y, caùc Thöôïng Phuï, caùc Giaùm Muïc, vaø nhöõng ngöôøi theo luaät quoác gia ñöôïc höôûng ñaëc aân töông töï, seõ ñöôïc thaåm vaán taïi nôi maø chính caùc ngöôøi aáy löïa choïn.
(3) Thaåm phaùn seõ quyeát ñònh nôi ñeå chaáp cung nhöõng ngöôøi vì xa xoâi, vì ñau beänh, hay vì ngaên trôû naøo khaùc maø khoâng theå hay khoù ñeán truï sôû toøa aùn, ñöøng keå nhöõng quy ñònh ôû caùc ñieàu 1418 vaø 1469, trieät 2.
Ñieàu 1559: Caùc ñöông söï khoâng ñöôïc tham döï vaøo vieäc chaáp cung caùc nhaân chöùng, tröø khi thaåm phaùn quyeát ñònh cho vaøo tham döï, caùch rieâng khi laø vaán ñeà thuoäc tö ích. Tuy nhieân, caùc luaät sö hay caùc ngöôøi thuï uûy cuûa hoï coù theå ñöôïc tham döï, tröø khi vì nhöõng hoaøn caûnh söï vaät vaø nhaân söï, thaåm phaùn quyeát ñònh phaûi tieán haønh caùch kín ñaùo.
Ñieàu 1560: (1) Caùc nhaân chöùng phaûi ñöôïc thaåm vaán rieâng töøng ngöôøi moät.
(2) Neáu caùc nhaân chöùng baát ñoàng yù kieán vôùi nhau hay vôùi moät ñöông söï veà moät vaán ñeà quan troïng, thaåm phaùn coù theå cho nhöõng ngöôøi aáy gaëp nhau, töùc laø ñoái chaát vôùi nhau, nhöng phaûi laøm heát söùc ñeå loaïi boû söï caõi coï vaø göông xaáu.
Ñieàu 1561: Söï thaåm vaán nhaân chöùng ñöôïc thöïc hieän do thaåm phaùn, hay do ngöôøi ñöôïc thaåm phaùn uûy nhieäm, hay do döï thaåm vaø phaûi ñöôïc luïc söï tham döï. Vì theá, tröø khi luaät ñòa phöông ñònh caùch khaùc, neáu caùc ñöông söï hay chöôûng lyù hay baûo veä hay caùc luaät sö hieän dieän trong cuoäc thaåm vaán coù ñieàu gì muoán hoûi nhaân chöùng, thì khoâng ñöôïc hoûi thaúng nhaân chöùng, nhöng phaûi ñeà nghò caâu hoûi leân thaåm phaùn hay ngöôøi thay theá thaåm phaùn, ñeå chính ngöôøi naøy hoûi laïi nhaân chöùng.
Ñieàu 1562: (1) Thaåm phaùn phaûi nhaéc nhôû cho nhaân chöùng nghóa vuï naëng phaûi noùi leân taát caû söï thaät vaø chæ noùi söï thaät maø thoâi.
(2) Thaåm phaùn seõ buoäc nhaân chöùng tuyeân theä chieáu theo ñieàu 1532; nhöng neáu nhaân chöùng töø choái khoâng theà, nhaân chöùng vaãn ñöôïc cung khai maø khoâng phaûi theà.
Ñieàu 1563: Tröôùc tieân, thaåm phaùn phaûi kieåm ñieåm lyù lòch cuûa nhaân chöùng; hoûi nhaân chöùng coù töông quan naøo vôùi caùc ñöông söï, vaø khi ñaët nhöõng caâu hoûi rieâng bieät lieân heä ñeán caùc vuï kieän, cuõng phaûi hoûi nhaân chöùng bôûi ñaâu hoï bieát ñöôïc, vaø vaøo luùc naøo hoï ñaõ bieát ñöôïc ñieàu maø hoï quaû quyeát.
Ñieàu 1564: Caùc caâu hoûi phaûi ngaén goïn, vöøa hôïp vôùi taàm hieåu bieát cuûa ngöôøi ñöôïc thaåm vaán, khoâng bao haøm moät luùc nhieàu vaán ñeà, khoâng quanh co, khoâng xaûo quyeät, khoâng gôïi ra caâu traû lôøi, khoâng coù tính caùch khieâu khích, vaø phaûi lieân quan ñeán caùc vuï kieän ñang ñöôïc cöùu xeùt.
Ñieàu 1565: (1) Nhöõng caâu hoûi seõ khoâng ñöôïc thoâng baùo tröôùc cho caùc nhaân chöùng.
(2) Tuy nhieân, neáu caùc söï kieän phaûi ñöôïc laøm chöùng raát xa hoài kyù ñeán noãi neáu khoâng gôïi laïi tröôùc thì seõ khoâng quaû quyeát chaéc chaén ñöôïc, thì thaåm phaùn coù theå baùo tröôùc cho nhaân chöùng moät vaøi ñieåm, neáu nhaän thaáy ñieàu ñoù seõ khoâng coù gì nguy haïi.
Ñieàu 1566: Nhaân chöùng phaûi cung khai mieäng, khoâng ñöôïc ñoïc ñieàu ñaõ vieát saün, tröø khi phaûi noùi ñeán soá muïc hay tính toaùn; trong tröôøng hôïp naøy, hoï ñöôïc pheùp tham khaûo nhöõng ñieàu ghi chuù maø hoï mang theo.
Ñieàu 1567: (1) Caùc caâu traû lôøi phaûi ñöôïc luïc söï ghi cheùp ngay vaø phaûi ghi nguyeân vaên lôøi chöùng, ít nöõa laø nhöõng ñieàu lieân heä tröïc tieáp ñeán vaán ñeà phaùn xöû.
(2) Coù theå cho pheùp xöû duïng maùy ghi aâm, mieãn laø sau ñoù caùc lôøi ñaùp phaûi ñöôïc ghi cheùp laïi treân giaáy tôø, vaø neáu coù theå ñöôïc, phaûi ñöôïc nhöõng ngöôøi ñaõ cung khai kyù teân.
Ñieàu 1568: Luïc söï phaûi ghi vaøo caùc aùn töø: lôøi theà ñaõ ñöôïc ñoïc, ñöôïc chuaån hay bò töø choái; söï coù maët cuûa caùc ñöông söï vaø cuûa nhöõng ngöôøi ñeä tam; caùc caâu hoûi ñöôïc theâm vaøo chieáu theo chöùc vuï; vaø noùi chung, taát caû nhöõng gì ñaùng ghi nhôù trong khi xaûy ra cuoäc thaåm vaán caùc nhaân chöùng.
Ñieàu 1569: (1) Sau khi thaåm vaán xong, phaûi ñoïc laïi cho nhaân chöùng nghe nhöõng ñieàu hoï cung khai maø luïc söï ñaõ ghi, hay cho hoï nghe laïi nhöõng ñieàu hoï cung khai ñaõ ñöôïc ghi aâm; vaø phaûi cho nhaân chöùng ñöôïc quyeàn theâm, boû, söûa chöõa, vaø thay ñoåi caùc lôøi ñaõ khai.
(2) Sau cuøng, nhaân chöùng, thaåm phaùn vaø luïc söï phaûi kyù teân vaøo aùn töø.
Ñieàu 1570: Tröôùc khi coâng boá caùc aùn töø hoaëc lôøi chöùng, caùc nhaân chöùng, maëc duø ñaõ ñöôïc thaåm vaán roài, cuõng coù theå ñöôïc môøi ra ñeå thaåm vaán theâm, hoaëc do lôøi yeâu caàu cuûa moät ñöông söï, hoaëc chieáu theo chöùc vuï, neáu thaåm phaùn thaáy caàn thieát hay höõu ích, mieãn laø khoâng coù nguy cô naøo veà vieäc thoâng ñoàng hay hoái loä.
Ñieàu 1571: Tuøy theo söï öôùc löôïng coâng bình cuûa thaåm phaùn, caùc nhaân chöùng phaûi ñöôïc hoaøn laïi caùc chi phí hoï ñaõ toán, hoaëc lôïi ñaéc maø hoï ñaõ maát vì vieäc ra toøa ñeå laøm chöùng.
Muïc 4: Tín löïc cuûa caùc lôøi chöùng
Ñieàu 1572: Trong vieäc thaåm ñònh caùc lôøi chöùng, thaåm phaùn phaûi cöùu xeùt nhöõng ñieàu sau ñaây, sau khi ñoøi hoûi nhöõng chöùng thö neáu caàn:
1. ñòa vò vaø söï thaønh thöïc cuûa nhaân chöùng;
2. nhaân chöùng khai ñieàu chính mình bieát, nhaát laø do töï maét thaáy tai nghe, hay chæ laø ñieàu suy töôûng, hoaëc döïa theo dö luaän, hay nghe nhöõng ngöôøi khaùc keå laïi;
3. nhaân chöùng coù kieân trì, chaéc chaén vaø maïch laïc vôùi mình hay khoâng; hay laø naêng thay ñoåi, khoâng chaéc chaén hay ngaäp ngöøng;
4. nhöõng lôøi chöùng ñaõ cung khai coù ñöôïc caùc nhaân chöùng khaùc hoã trôï, hay ñöôïc xaùc nhaän baèng nhöõng yeáu toá minh chöùng khaùc hay khoâng.
Ñieàu 1573: Söï cung khai cuûa moät nhaân chöùng duy nhaát khoâng theå coù tín löïc hoaøn toaøn, ñöøng keå khi ngöôøi aáy laø moät nhaân chöùng coù tö caùch chuyeân moân vaø cung khai veà nhöõng söï vieäc ñaõ ñöôïc chính hoï thöïc hieän do chöùc vuï, hay khi caùc hoaøn caûnh söï vaät vaø nhaân söï khuyeán daãn caùch khaùc.
Chöông IV: Caùc Giaùm Ñònh Vieân
Ñieàu 1574: Phaûi nhôø ñeán caùc giaùm ñònh vieân giuùp ñôõ moãi khi luaät phaùp hay thaåm phaùn ñoøi hoûi söï khaûo saùt vaø yù kieán cuûa hoï, döïa treân caùc quy taéc cuûa kyõ thuaät vaø khoa hoïc cuûa hoï, ñeå chöùng minh moät söï kieän hay ñeå bieát baûn tính thaät cuûa moät söï vaät.
Ñieàu 1575: Thaåm phaùn coù quyeàn boå duïng caùc giaùm ñònh vieân sau khi nghe yù kieán hay ñeà nghò cuûa caùc ñöông söï; hoaëc, neáu coù, thu naïp baûn phuùc trình ñaõ ñöôïc caùc giaùm ñònh vieân thaûo ra.
Ñieàu 1576: Caùc giaùm ñònh vieân coù theå bò loaïi tröø hay bò caùo tò vì cuøng nhöõng lyù do nhö caùc nhaân chöùng.
Ñieàu 1577: (1) Caên cöù treân nhöõng gì thu thaäp ñöôïc töø caùc ñöông söï tranh tuïng, thaåm phaùn phaûi xaùc ñònh, baèng moät aùn leänh, töøng ñieåm moät veà nhöõng gì maø caùc giaùm ñònh vieân phaûi cho bieát yù kieán.
(2) Phaûi trao cho giaùm ñònh vieân caùc aùn töø cuûa vuï kieän vaø nhöõng hoà sô vaø caùc taøi lieäu khaùc maø hoï coù theå caàn ñeå chu toaøn nhieäm vuï caùch ñuùng ñaén vaø trung thöïc.
(3) Sau khi baøn hoûi vôùi caùc giaùm ñònh vieân, thaåm phaùn phaûi aán ñònh moät thôøi haïn ñeå hoaøn taát vieäc khaûo saùt vaø ñeä noäp baûn phuùc trình.
Ñieàu 1578: (1) Moãi giaùm ñònh vieân phaûi laøm moät baûn phuùc trình rieâng reõ tröø khi thaåm phaùn ra leänh taát caû phaûi laøm chung moät baûn, vaø moãi ngöôøi phaûi kyù teân vaøo; trong tröôøng hôïp naøy, neáu coù nhöõng yù kieán xung khaéc, thì phaûi ghi chuù caån thaän.
(2) Caùc giaùm ñònh vieân phaûi chæ roõ do taøi lieäu naøo hay do nhöõng phöông thöùc thích hôïp naøo maø hoï ñaõ kieåm nhaän hình daïng cuûa nhöõng ngöôøi, nhöõng söï vaät vaø nôi choán; cuõng phaûi chæ roõ hoï ñaõ duøng ñöôøng loái vaø tieâu chuaån naøo ñeå chu taát nhieäm vuï ñöôïc giao phoù, vaø nhaát laø phaûi chæ roõ hoï ñaõ döïa treân luaän cöù naøo ñeå ñi ñeán keát luaän.
(3) Neáu caàn, giaùm ñònh vieân coù theå ñöôïc thaåm phaùn goïi ñeán ñeå giaûi thích theâm.
Ñieàu 1579: (1) Thaåm phaùn phaûi caân nhaéc caån thaän khoâng nhöõng caùc keát luaän cuûa caùc giaùm ñònh vieân, duø laø keát quaû ñoàng nhaát, maø caû caùc hoaøn caûnh khaùc cuûa vuï kieän nöõa.
(2) Khi trình baøy lyù do quyeát ñònh cuûa mình, thaåm phaùn phaûi xaùc ñònh nhöõng luaän cöù naøo ñaõ ñöa mình ñeán vieäc chaáp nhaän hay loaïi boû caùc keát luaän cuûa caùc giaùm ñònh vieân.
Ñieàu 1580: Caùc giaùm ñònh vieân phaûi ñöôïc traû phí toån vaø thuø lao do thaåm phaùn aán ñònh caùch hôïp leõ vaø coâng bình, cuõng nhö phaûi döïa theo luaät ñòa phöông.
Ñieàu 1581: (1) Caùc ñöông söï coù theå choïn giaùm ñònh vieân tö, nhöng phaûi ñöôïc thaåm phaùn chaáp thuaän.
(2) Sau khi ñaõ ñöôïc thaåm phaùn thöøa nhaän, caùc giaùm ñònh vieân aáy coù theå khaûo saùt caùc aùn töø cuûa vuï kieän, tuøy theo möùc ñoä caàn thieát, vaø theo doõi dieãn tieán cuûa vieäc giaùm ñònh; tuy nhieân, hoï luoân luoân coù theå noäp baûn phuùc trình rieâng cuûa mình.
Chöông V: Lyù Khaùm Tröôøng Sôû
Ñieàu 1582: Neáu ñeå tra vaán moät vuï kieän, thaåm phaùn thaáy caàn phaûi ñi ñeán taän moät nôi hay caàn khaùm saùt moät vaät naøo, thaåm phaùn seõ quyeát ñònh baèng moät aùn leänh trong ñoù keâ khai sô löôïc, sau khi ñaõ hoûi yù kieán cuûa caùc ñöông söï, nhöõng gì phaûi khaùm saùt.
Ñieàu 1583: Sau khi khaùm saùt xong, moät bieân baûn phaûi ñöôïc thaønh laäp.
Chöông VI: Nhöõng Suy Ñoaùn
Ñieàu 1584: Söï suy ñoaùn laø phoûng ñoaùn höõu lyù veà moät vieäc khoâng chaéc chaén. Suy ñoaùn phaùp ñònh laø suy ñoaùn ñaõ ñöôïc chính luaät phaùp aán ñònh; suy ñoaùn nhaân ñònh laø suy ñoaùn cuûa thaåm phaùn.
Ñieàu 1585: Ngöôøi naøo coù suy ñoaùn phaùp ñònh thuaän lôïi veà phía mình thì ñöôïc mieãn khoûi phaûi tröng baèng chöùng; traùch vuï daãn chöùng thuoäc veà ñoái phöông.
Ñieàu 1586: Thaåm phaùn khoâng ñöôïc ñöa ra nhöõng suy ñoaùn maø khoâng ñöôïc luaät phaùp aán ñònh neáu khoâng döïa treân moät söï kieän chaéc chaén vaø nhaát ñònh, tröïc tieáp lieân quan ñeán vaán ñeà ñang tranh chaáp.
(Nhoùm Dòch Thuaät Vieät ngöõ Boä Giaùo Luaät)