Boä Giaùo Luaät
The Code of Canon Law
Baûn dòch vieät ngöõ cuûa:
Ñöùc OÂng Nguyeãn Vaên Phöông, Linh Muïc Phan Taán Thaønh, Linh Muïc Vuõ Vaên Thieän, Linh Muïc Mai Ñöùc Vinh
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Lôøi Noùi Ñaàu
Baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Boä Giaùo Luaät do caùc Linh Muïc sau ñaây thöïc hieän: Nguyeãn Vaên Phöông, Phan Taán Thaønh, Vuõ Vaên Thieän, Mai Ñöùc Vinh. Tröôùc khi trình baøy phöông phaùp laøm vieäc, chuùng toâi thieát nghó neân coù ñoâi lôøi giôùi thieäu Boä Giaùo Luaät.
I. Boá Cuïc Cuûa Boä Giaùo Luaät
Boä Giaùo Luaät ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II ban haønh ngaøy 25/1/1983, hai möôi boán naêm sau khi vò Tieàn nhieäm, Ñöùc Gioan XXIII tuyeân boá quyeát ñònh tu chính.
Nguyeân baûn la ngöõ môû ñaàu vôùi Toâng Hieán "Sacrae disciplinae leges", töùc vaên kieän ban haønh Boä Luaät. Ngoaøi ra, vaên kieän naøy coøn coù tính caùch quan troïng khaùc. Ñöùc Thaùnh Cha khoâng nhöõng giaûi thích lyù do cuûa vieäc tu chính Boä Giaùo Luaät, nhöng nhaát laø lyù do hieän höõu cuûa luaät phaùp trong Giaùo Hoäi. Muïc ñích cuûa luaät leä khoâng nhöõng chæ nhaèm duy trì traät töï trong Giaùo Hoäi xeùt nhö laø moät coäng ñoaøn, nhöng nhaát laø nhaèm phuïc vuï söù maïng maø Ñöùc Kitoâ ñaõ trao phoù: thoâng truyeàn caùc aân hueä cöùu roãi, ñaëc bieät laø Lôøi Chuùa vaø caùc Bí Tích.
Keá ñeán laø lôøi töïa cuûa uûy ban tu chính giaùo luaät, toùm laïi dieãn tieán caùc giai ñoaïn laøm vieäc cuûa uûy ban keå töø ngaøy thaønh laäp (28/3/1963) cho ñeán ngaøy hoaøn taát döï thaûo cuoái cuøng (22/4/1982). Chuùng toâi khoâng dòch lôøi töïa naøy, nhöng chæ toùm laïi trong phaàn thöù hai cuûa baøi giôùi thieäu.
Tieáp theo laø chính Boä Giaùo Luaät goàm 1752 ñieàu, vaø chia ra laøm 7 quyeån.
Quyeån 1: Toång taéc (Denormis generalibus): ñieàu 1-203
Quyeån 2: Daân Chuùa (De Populo Dei): ñieàu 204-746
Quyeån 3: Nhieäm vuï giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi (De Ecclesiae munere docendi): ñieàu 747-833
Quyeån 4: Nhieäm vuï thaùnh hoùa cuûa Giaùo Hoäi (De Ecclesiae munere sanctificandi): ñieàu 834-1253
Quyeån 5: Taøi saûn cuûa Giaùo Hoäi (De bonis Ecclesiae temporalibus): ñieàu 1254-1310
Quyeån 6: Cheá taøi trong Giaùo Hoäi (De sanctionibus in Ecclesia): ñieàu 1311-1399
Quyeån 7: Toá tuïng (De processibus): ñieàu 1400-1752
Quyeån thöù nhaát coù tính caùch kyõ thuaät, bao goàm caùc quy taéc toång quaùt lieân can ñeán vieäc thieát laäp, ban haønh, giaûi thích caùc haønh vi laäp phaùp vaø haønh chaùnh.
Caùc quyeån thöù hai, ba, tö noùi veà ba nhieäm vuï chính cuûa Giaùo Hoäi: cai quaûn, giaûng daïy, thaùnh hoùa.
Quyeån thöù hai daøi nhaát, chia thaønh 3 phaàn. Phaàn thöù nhaát noùi veà caùc tín höõu, töùc laø chung cho taát caû caùc giaùo só, tu só vaø giaùo daân. Noùi khaùc ñi, trong phaàn naøy, giaùo luaät baøn veà caùc ñieàu kieän chung cho caùc tín höõu, nhöõng ngöôøi tin theo Ñöùc Kitoâ vaø lónh pheùp röûa toäi trong Giaùo Hoäi coâng giaùo. Phaàn thöù hai baøn veà caùc cô caáu, chöùc phaän trong Daân Chuùa xeùt döôùi khía caïnh toå chöùc phaåm traät, nhaèm phuïc vuï Giaùo Hoäi phoå quaùt vaø Giaùo Hoäi ñòa phöông. Phaàn thöù ba daønh cho caùc Hoäi Doøng taän hieán vaø caùc Tu Ñoaøn Toâng Ñoà, töùc laø nhöõng tín höõu tình nguyeän giöõ ba lôøi khuyeân Phuùc AÂm qua moät daây raøng buoäc thaùnh (lôøi khaán, lôøi höùa hay lôøi theà).
Quyeån thöù ba tuy ngaén nhöng lieân can ñeán moät söù maïng chính yeáu cuûa Giaùo Hoäi. Giaùo Hoäi ñöôïc thaønh laäp nhaèm rao giaûng Tin Möøng. Nhieäm vuï rao giaûng bao goàm nhieàu hình thöùc truyeàn giaùo, huaán giaùo, giaùo duïc, saùch baùo,v.v...
Phaàn chính cuûa quyeån thöù tö laø caùc Bí Tích, nhôø ñoù Giaùo Hoäi khoâng nhöõng thoâng truyeàn ôn cöùu roãi cho nhaân loaïi, nhöng coøn cöû haønh vieäc toân vinh Thieân Chuùa.
Ba quyeån coøn laïi noùi veà nhöõng hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi xeùt nhö laø moät ñoaøn theå soáng trong traàn theá. Giaùo Hoäi caàn coù taøi saûn ñeå chi duøng vaøo caùc hoaït ñoäng - quyeån naêm; caàn coù nhöõng bieän phaùp kyû luaät ñeå duy trì traät töï noäi boä - quyeån saùu; caàn coù nhöõng cô quan ñeå xeùt xöû nhöõng tranh chaáp veà caùc quyeàn lôïi giöõa caùc caù nhaân, hoaëc giöõa caù nhaân vôùi ñoaøn theå - quyeån baûy.
II. YÙ Nghóa Cuûa Boä Giaùo Luaät 1983
Ngay töø ñaàu, Giaùo Hoäi ñaõ coù luaät leä, khoâng phaûi hoaøn toaøn do chính mình saùng taùc, nhöng do chính Ñöùc Kitoâ ñaõ aán ñònh, tæ nhö veà coäng ñoaøn caùc Toâng Ñoà, veà nhieäm vuï rao giaûng, veà söï caàn thieát phaûi lónh Bí Tích Röûa Toäi. Trong thöù thöù nhaát göûi tín höõu Corintoâ, thaùnh Phaoloâ ñaõ noùi ñeán vaøi ñònh cheá maø ngaøi ñaõ laõnh nhaän töø Ñöùc Kitoâ hay töø caùc Toâng Ñoà, chöù khoâng phaûi do ngaøi thieát laäp, tæ nhö vieäc cöû haønh Thaùnh Theå (chöông 11), söù ñieäp Phuïc Sinh (chöông 15), ñònh cheá hoân nhaân baát khaû ly (chöông 7). Nhöõng ñònh cheá aáy quen goïi laø thieân luaät (ius divinum), vì do Thieân Chuùa thieát ñònh. Giaùo Hoäi coù nhieäm vuï baûo toaøn vaø thi haønh, chöù khoâng theå thay theá hoaëc huûy boû.
Nhöng beân caïnh nhöõng ñònh cheá neàn taûng aáy, caùc thaùnh Toâng Ñoà vaø nhöõng ngöôøi keá vò coøn ñaët ra nhöõng kyû luaät hay bieän phaùp nhaèm toå chöùc coäng ñoaøn hay nhaèm thi haønh caùc meänh leänh maø Ñöùc Kitoâ ñaõ uûy thaùc. Nhöõng bieän phaùp aáy ñöôïc ñaët ra tuøy theo nhu caàu töøng thôøi, töøng nôi, vaø caàn ñöôïc söûa ñoåi, thích nghi hoaëc huûy boû neáu caàn.
Trong Toâng Hieán "Sacrae disciplinae leges", Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II ñaõ nhaán maïnh ñeán hai khía caïnh vöøa noùi, nhaèm noùi leân tính caùch vöøa cuõ vaø vöøa môùi cuûa Boä Luaät. Boä luaät naøy coù phaàn cuõ, bôûi vì Giaùo Hoäi khoâng theå naøo boû qua caùc cô caáu do chính Ñöùc Kitoâ thieát laäp hay do caùc thaùnh Toâng Ñoà truyeàn laïi. Tuy nhieân, boä luaät naøy coù phaàn môùi, bôûi vì noù muoán ñaùp öùng laïi yù thöùc veà baûn chaát vaø söù maïng cuûa Giaùo Hoäi döïa theo Coâng Ñoàng Vatican II. Thöïc vaäy, Ñöùc Gioan XXIII tuyeân boá döï aùn tu chính Boä Giaùo Luaät cuøng luùc vôùi quyeát ñònh trieäu taäp Coâng Ñoàng Vatican II. Boä Giaùo Luaät phaûi trôû neân moät duïng cuï höõu hieäu ñeå thöïc thi nhöõng canh taân maø Coâng Ñoàng mong moûi.
Thöïc vaäy, chuùng ta khoâng neân nhìn Boä Giaùo Luaät 1983 chæ nhö laø moät aán baûn môùi cuûa Boä Giaùo Luaät 1917, nhaèm loaïi boû nhöõng gì ñaõ loãi thôøi, hoaëc nhaèm söûa ñoåi gioïng vaên cho goïn gaøng hôn. Ñaønh raèng nhöõng gì ñaõ do Thieân Chuùa thieát laäp thì boä luaät sau khoâng coù gì khaùc boä luaät tröôùc, thí duï nhö baûy Bí Tích, caùc chöc vuï Giaùo Hoaøng, Giaùm Muïc, Linh Muïc, v.v... Tuy nhieân, giöõa hai boä luaät, coù söï tieán trieån thaàn hoïc veà caùc Bí Tích, veà caùc chöùc vuï trong Giaùo Hoäi do Coâng Ñoàng Vatican II mang laïi. Chuùng toâi khoâng theå trình baøy ôû ñaây taát caû quan ñieåm Giaùo Hoäi hoïc cuûa Coâng Ñoàng. Nhöng chuùng toâi thaáy caàn ghi laïi ñaây nhöõng nguyeân taéc chæ ñaïo coâng cuoäc duyeät chính Boä Giaùo Luaät, do uûy ban tu chính ñeà ra vaø ñöôïc Thöôïng Hoäi Nghò caùc Giaùm Muïc naêm 1967 pheâ chuaån. Nhöõng nguyeân taéc naøy khoâng nhöõng giuùp chuùng ta hieåu phöông phaùp laøm vieäc cuûa uûy ban, nhöng nhaát laø giuùp chuùng ta aùp duïng ñuùng ñaén boä luaät theo tinh thaàn môùi maø nhaø laäp phaùp ñaõ mong ñôïi. Chuùng toâi xin toùm löôïc saùu nguyeân taéc chính nhö sau:
1) Nguyeân taéc thöù nhaát: Tính caùch phaùp lyù cuûa Boä Giaùo Luaät. Thoaït tieân, xem ra nguyeân taéc naøy thöøa thaõi, bôûi vì neáu boä luaät khoâng coù tính caùch phaùp lyù thì coøn gì laø luaät nöõa! Daãu vaäy, uûy ban tu chính thaáy caàn ghi nhaän nguyeân taéc naøy leân haøng ñaàu ñeå nhaán maïnh raèng boä luaät khoâng phaûi laø moät cuoán toùm löôïc caùc nguyeân taéc thaàn hoïc, hoaëc chæ goàm moät môù lôøi khuyeân lôn nhaén nhuû. Noùi raèng Boä Giaùo Luaät coù tính caùch phaùp lyù coù nghóa laø noù ñaët ra moät soá nghóa vuï vaø quyeàn lôïi giöõa caùc phaàn töû cuûa Giaùo Hoäi vôùi nhau, cuõng nhö giöõa caùc phaàn töû vôùi Giaùo Hoäi. Nhöõng quyeàn lôïi vaø nghóa vuï aáy raøng buoäc theo coâng bình, chöù khoâng ñeå maëc cho loøng haûo taâm thieán chí cuûa töøng ngöôøi. Ñaønh raèng Chuùa Thaùnh Thaàn thoåi ñaâu tuøy yù, nhöng tính caùch xaõ hoäi cuûa Giaùo Hoäi ñoøi hoûi moät chieàu höôùng phaùp lyù toái thieåu: neáu thieáu noù, baûn chaát cuûa Giaùo Hoäi seõ bò thöông toån khoâng nhoû.
2) Nguyeân taéc thöù hai: Tính caùch muïc vuï cuûa boä luaät. Giaùo Hoäi coù boä maët xaõ hoäi, nhöng khoâng gioáng caùc xaõ hoäi traàn theá khaùc. Muïc tieâu cuûa Giaùo Hoäi vöôït leân treân caùc muïc tieâu traàn theá. Do ñoù Giaùo Hoäi khoâng theå chæ giôùi haïn vaøo vieäc duy trì traät töï noäi boä qua vieäc aùp duïng nghieâm chænh luaät leä. Giaùo luaät chæ laø moät duïng cuï chöù khoâng phaûi laø cöùu caùnh cuûa caùc hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi. Luaät leä cuûa Giaùo Hoäi phaûi nhaèm tôùi phaàn roãi cuûa caùc linh hoàn (Salus animarum suprema lex). Do ñoù, moät ñaøng, giaùo luaät phaûi linh ñoäng meàm deûo ñeå coù theå ñöôïc aùp duïng vaøo nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau; ñaøng khaùc, giaùo luaät phaûi bieát nhìn nhaän giôùi haïn cuûa mình: giaùo luaät khoâng theå mang laïi ôn cöùu roãi ñöôïc, bôûi vì ôn cöùu roãi laø keát quaû cuûa ôn thaùnh vaø söï hôïp taùc cuûa löông taâm moãi ngöôøi. Giaùo luaät phaûi bieát nhìn nhaän vaø toân troïng löông taâm. Phaùp luaät cuûa caùc quoác gia khoâng ñeám xæa gì ñeán löông taâm maø chæ ñeå yù ñeán hoaït ñoäng vaø traät töï beân ngoaøi. Traùi laïi, truyeàn thoáng giaùo luaät phaân bieät giöõa "toøa trong" vaø "toøa ngoaøi" (forum internum - forum externum), giöõa töông quan noäi taïi giöõa con ngöôøi vôùi Thieân Chuùa vaø töông quan höõu hình trong loøng coäng ñoaøn. Ngoaøi ra, tính caùch muïc vuï ñoøi hoûi söï dung hoøa giöõa coâng lyù vaø nhaân aùi. Vì theá, trong ñôøi soáng cuûa Giaùo Hoäi, nhöõng lôøi khuyeân lôn, thuùc giuïc, raên daïy cuõng quan troïng khoâng keùm nhöõng quy taéc luaät leä. Nhöõng bieän phaùp cheá taøi chæ caàn ñöôïc xöû duïng ñeán khi coâng ích vaø kyû luaät chung ñoøi hoûi, sau khi nhöõng bieän phaùp khaùc ñaõ toû ra ít hieäu löïc.
3) Nguyeân taéc thöù ba: YÙ thöùc môùi veà Giaùo Hoäi hoïc. Boä luaät naêm 1917 ra ñôøi vôùi moät neàn taûng Giaùo Hoäi hoïc naëng tính caùch hoä giaùo, choáng laïi caùc chuû nghóa baøi ñaïo cuûa caùc theá kyû tröôùc muoán phuû nhaän tính caùch coâng phaùp cuûa Giaùo Hoäi coâng giaùo. Vì vaäy, Boä Giaùo Luaät cuõ nhaán maïnh ñeán cô caáu phaùp lyù cuûa Giaùo Hoäi, vôùi söï chæ huy chaët cheõ, quy cuû. Giaùo Hoäi ñöôïc quan nieäm nhö moät kim töï thaùp: ôû döôùi ñaùy laø caùc giaùo daân, leân daàn daàn ñeán caùc giaùo só, roài tôùi caùc Giaùm Muïc vôùi Giaùo Hoaøng ôû choùp ñænh taäp trung moïi quyeàn haønh. Moïi hoaït ñoäng ñeàu baét ñaàu töø leänh ôû treân ban xuoáng, caáp döôùi chæ lo raêm raép thi haønh. Coâng Ñoàng Vatican II ñaõ muoán trình baøy hình aûnh Giaùo Hoäi vôùi Kinh Thaùnh hôn. Ñaønh raèng Giaùo Hoäi laø moät toå chöùc coù phaåm traät, nhöng tröôùc ñoù Giaùo Hoäi laø moät maàu nhieäm vaø moät moái thoâng hieäp. Trong Giaùo Hoäi, moãi ngöôøi tín höõu, duø ôû ñòa vò naøo, cuõng ñeàu coù moät soá quyeàn lôïi vaø nghóa vuï nhaèm hoaït ñoäng ñeå xaây döïng Nöôùc Chuùa. Do ñoù, giaùo luaät, ngoaøi nhöõng baûn tuyeân ngoân veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï cuûa caùc tín höõu, coøn caàn phaûi taïo ra nhöõng ñònh cheá ñeå coå voõ söï tham gia tích cöïc cuûa moïi thaønh phaàn Daân Chuùa vaøo ñôøi soáng cuûa Giaùo Hoäi, tæ nhö caùc hieäp hoäi, caùc hoäi ñoàng muïc vuï, caùc coâng nghò mieàn, v.v... Giaùo daân coù theå ñaûm nhaän moät soá chöùc vuï trong Giaùo Hoäi. Moät ñieåm khaù quan troïng nöõa trong Hieán Cheá veà Giaùo Hoäi cuûa Coâng Ñoàng Vatican II laø töông quan giöõa caùc Giaùm Muïc vôùi Ñöùc Thaùnh Cha. Caùc Giaùm Muïc khoâng phaûi laø nhaân vieân cuûa Toøa Thaùnh, theo kieåu caùc tænh tröôûng trong töông quan vôùi chuû tòch nhaø nöôùc. Khoâng phaûi theá, caùc Giaùm Muïc laõnh ñaïo caùc Giaùo Hoäi ñòa phöông vôùi quyeàn haønh laõnh nhaän töø Ñöùc Kitoâ qua Bí Tích Truyeàn Chöùc, chöù khoâng phaûi töø Toøa Thaùnh. Do ñoù, Boä Giaùo Luaät 1983 daønh nhieàu quyeàn haïn (vaø dó nhieân laø nhieàu traùch nhieäm hôn) cho caùc Giaùm Muïc trong vieäc ñieàu haønh giaùo ñoaøn cuûa mình. Ngoaøi ra, Boä Giaùo Luaät môùi cuõng löu yù ñeán Giaùm Muïc Ñoaøn, moät thöïc theå khoâng ñöôïc löu yù laém trong Boä Giaùo Luaät tröôùc ñaây.
4 Nguyeân taéc thöù tö: nguyeân lyù hoã trôï (subsidiarietas). Theo nguyeân taéc naøy, caáp treân khoâng neân can thieäp vaø quyeát ñònh trong moät laõnh vöïc maø caáp döôùi coù theå laøm ñöôïc. Caáp treân chæ "hoã trôï" cho caáp döôùi trong nhöõng gì vöôït quaù khaû naêng cuûa hoï, chöù khoâng daønh quyeàn ñònh ñoaït taát caû, khoâng daønh cho caáp döôùi saùng kieán naøo heát. AÙp duïng vaøo toå chöùc Giaùo Hoäi, Boä Giaùo Luaät seõ giôùi haïn vaøo nhöõng laõnh vöïc phoå quaùt nhaèm duy trì söï thoáng nhaát caên baûn trong toaøn theå Giaùo Hoäi. Coøn nhöõng chi tieát thì ñeå cho caùc ñòa phöông ñònh lieäu, tuøy theo nhu caàu, taäp quaùn cuûa töøng nôi. Xeùt raèng Boä Giaùo Luaät coù giaù trò cho caùc Giaùo Hoäi thuoäc nhieàu neàn vaên hoùa, hoaøn caûnh nhaân baûn, laõnh thoå khaùc nhau, nhaø laäp phaùp trung öông khoâng theå nghó ra moät giaûi phaùp tæ mæ coù theå aùp duïng baát bieán khaép nôi ñöôïc. Vì vaäy, vôùi boä luaät naøy, traùch nhieäm laäp phaùp cuûa caùc Giaùm Muïc vaø Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc seõ naëng hôn, bôûi vì hoï phaûi tìm ra nhöõng bieän phaùp thích öùng vôùi ñòa phöông cuûa hoï, khoâng theå mong chôø nhöõng giaûi ñaùp tieàn cheá töø Roâma nöõa.
5) Nguyeân taéc thöù naêm: baûo veä quyeàn lôïi tín höõu. Luaät phaùp khoâng theå chæ nhaèm coå voõ traät töï coâng coäng, nhöng coøn phaûi ñeå yù ñeán vieäc thaêng tieán con ngöôøi xeùt nhö laø nhaân vò nöõa. Trong Giaùo Hoäi, giaù trò cuûa nhaân vò caøng ñöôïc ñaët cao hôn, xeùt vì Giaùo Hoäi thaâm tín raèng con ngöôøi ñöôïc taïo döïng neân gioáng hình aûnh Thieân Chuùa vaø ñöôïc daønh ñeán söï höôûng kieán nhan Chuùa. Hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi nhaèm ñeán phaàn roãi con ngöôøi, con ngöôøi xeùt theo caù theå chöù khoâng phaûi nhö nhöõng con soá cuûa moät taäp theå. Vieäc baûo veä quyeàn lôïi cuûa caùc tín höõu, ngoaøi ñaëc tính muïc vuï ñaõ noùi ôû nguyeân taéc thöù hai, coøn ñoøi hoûi phaûi coù nhöõng ñònh cheá höõu hieäu khaùc nöõa. Moät vaøi cheá taøi hay haïn cheá coå truyeàn ñaõ ñöôïc duyeät laïi, ngoõ haàu giaûm bôùt söï cöôõng baùch beân ngoaøi vaø coå voõ tinh thaàn traùch nhieäm caù nhaân. Ngoaøi ra Boä Giaùo Luaät 1983 coøn ñaët ra vaøi quy taéc ñieàu haønh hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan haønh chaùnh trong Giaùo Hoäi: caùc cô quan aáy phaûi hoaït ñoäng hôïp vôùi luaät leä; nhöõng haønh vi baát hôïp phaùp cuûa caùc cô quan aáy seõ bò cheá taøi.
6) Sau cuøng, trong vieäc tu chính Boä Giaùo Luaät, uûy ban khoâng theå laøm ngô ñeán phong traøo ñaïi keát. Ñaønh raèng coâng cuoäc hôïp nhaát caùc ngöôøi Kitoâ khoâng theå chæ nhôø giaùo luaät maø thaønh töïu, tuy nhieân, giaùo luaät coù theå ñoùng goùp vaøo coâng cuoäc aáy baèng caùch loaïi boû nhöõng böùc töôøng ngaên caùch khoâng caàn thieát. Boä Giaùo Luaät 1983 daønh nhieàu khoaûn quy ñònh vieäc cöû haønh phuïng töï chung vôùi caùc anh em Kitoâ khaùc. Ngoaøi ra, Giaùo Hoäi coâng giaùo cuõng nhìn nhaän thaåm quyeàn cuûa caùc Giaùo Hoäi khaùc trong vieäc ban haønh kyû luaät noäi boä.
Chính vì phaûi söûa ñoåi quan nieäm veà vai troø cuûa giaùo luaät trong Giaùo Hoäi chöù khoâng phaûi chæ thay ñoåi vaøi khoaûn luaät, neân coâng cuoäc tu chính ñaõ maát hai möôi boán naêm, nghóa laø non moät phaàn tö theá kyû. Noùi ñuùng ra, sau khi Ñöùc Thaùnh Cha Gioan XXIII tuyeân boá yù ñònh tu chính Boä Giaùo Luaät, khoâng coù gì ñoäng ñaäy trong voøng boán naêm, töùc laø cho ñeán ngaøy 28/3/1963, khi uûy ban tu chính ñöôïc thaønh laäp vôùi Hoàng Y Pietro Ciriaci laøm chuû tòch. Tuy nhieân, vöøa môùi hoïp phieân ñaàu tieân vaøo thaùng 11 naêm 1963, uûy ban ñaõ quyeát ñònh ngöng hoaït ñoäng cho ñeán khi Coâng Ñoàng Vatican II beá maïc. Hai naêm sau, uûy ban môùi chính thöùc baét tay vaøo vieäc. Caùc chuyeân vieân ñöôïc phaân phoái thaønh 14 tieåu ban, vôùi nhieäm vuï soaïn thaûo moät löôïc ñoà cho töøng muïc.
Sau khi hoaøn thaønh löôïc ñoà, moãi tieåu ban seõ trao laïi cho uûy ban trung öông, ñeå uûy ban naøy trình leân Ñöùc Thaùnh Cha, vaø sau khi ñaõ ñöôïc ngaøi chaáp thuaän, göûi ñi caùc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc, caùc Thaùnh Boä Giaùo Trieàu, caùc Ñaïi Hoïc coâng giaùo, vaø Hoäi Ñoàng caùc Beà Treân Toång Quyeàn caùc Doøng Tu, ñeå tham khaûo yù kieán. Giai ñoaïn tham khaûo yù kieán keùo daøi töø 1972 ñeán 1977.
Sau khi nhaän ñöôïc caùc nhaän xeùt, moãi tieåu ban hoïp laïi ñeå ñieàu chænh löôïc ñoà cuûa mình. Keá ñoù, uûy ban trung öông saép xeáp caùc löôïc ñoà thaønh döï thaûo ñöôïc trình leân phieân hoïp khoaùng ñaïi do Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II trieäu taäp vaøo cuoái thaùng 10 naêm 1981, vôùi söï tham döï cuûa 37 Hoàng Y, 31 Toång Giaùm Muïc vaø Giaùm Muïc, khoaûng 50 Linh Muïc vaø 9 Giaùo Daân. Döï aùn ñöôïc bieåu quyeát chaáp thuaän vôùi nhöõng söûa ñoåi caàn thieát vaø ñöôïc ñeä trình Ñöùc Thaùnh Cha vaøo ñaàu naêm 1982. Ñöùc Thaùnh Cha daõ daønh gaàn moät naêm ñeå caân nhaéc töøng khoaûn luaät, vôùi söï coäng taùc cuûa moät tieåu ban chuyeân moân, tröôùc khi ban haønh.
Nhö vaäy coù theå noùi ñöôïc laø Boä Giaùo Luaät 1983 laø keát quaû cuûa söï hôïp taùc chaët cheõ giöõa Ñöùc Thaùnh Cha vôùi coäng ñoaøn Giaùm Muïc, vôùi söï coá vaán chuyeân moân cuûa nhieàu thaønh phaàn khaùc nhau cuûa Daân Chuùa (Trong khoaûng 19 naêm laøm vieäc, uûy ban tu chính ñaõ keát naïp laøm thaønh vieân 105 Hoàng Y, 77 Toång Giaùm Muïc vaø Giaùm Muïc, 73 Linh Muïc trieàu, 47 Linh Muïc doøng, 3 nöõ tu vaø 12 giaùo daân nam nöõ). Khoâng keå nhöõng ngöôøi ñaõ goùp phaàn vaøo vieäc tham khaûo yù kieán.
III. Vaøi Neùt Veà Coâng Vieäc Dòch Thuaät
Chuùng toâi ñaõ phaân coâng taùc dòch thuaät nhö sau:
- Quyeån I: Linh Muïc Phan Taán Thaønh.
- Quyeån II, Phaàn 1 vaø 2 (ñieàu 204-572): Linh Muïc Vuõ Vaên Thieän; Phaàn 3 (ñieàu 573-746): Linh Muïc Phan Taán Thaønh.
- Quyeån III vaø IV: Linh Muïc Mai Ñöùc Vinh.
- Quyeån V: Linh Muïc Phan Taán Thaønh.
- Quyeån VI vaø VII: Ñöùc OÂng Nguyeãn Vaên Phöông.
Trong giai ñoaïn 2, Linh Muïc Phan Taán Thaønh ñöôïc giao nhieäm vuï kieåm laïi baûn dòch vaø ñoàng nhaát hoùa caùc danh töø chuyeân moân.
A. Trong vieäc kieåm laïi baûn dòch, chuùng toâi ñaõ xöû duïng caùc baûn dòch baèng tieáng YÙ, Anh, Taây Ban Nha, Phaùp, ñeå soaùt laïi nhöõng choã hoaøi nghi trong nguyeân baûn Latinh, cuõng nhö xem caùch chuyeån vaên theå töø tieáng Latinh sang caùc sinh ngöõ; chuùng toâi coá gaéng dòch saùt nguyeân baûn, chæ tröø ñoâi khi vieäc ngaét caâu phaûi caét ngaén haàu traùnh cho caâu vaên khoûi naëng.
B. Trong vieäc thoáng nhaát töø ngöõ chuyeân moân, chuùng toâi caên cöù vaøo nhöõng töø ngöõ ñaõ thoâng duïng trong Giaùo Hoäi Vieät Nam vaø trong giôùi luaät gia.
1) noùi chung, chuùng toâi toân troïng caùch xöû duïng ñaõ coù trong caùc saùch baùo coâng giaùo khi dòch nhöõng ñònh cheá cuûa Giaùo Hoäi, tuy khoâng chænh laém, thí duï:
- Summus Pontifex, Romanus Pontifex: Ñöùc Thaùnh Cha, Ñöùc Giaùo Hoaøng.
- S.R.E. Cardinals: Hoàng Y (coù nghóa laø aùo ñoû, chæ saéc phuïc, nhöng khoâng dieãn taû chöùc vuï).
- Consistorium: Maät hoäi (tuy khoâng phaûi luùc naøo cuõng bí maät).
- Clerus saecularis: giaùo só trieàu (ñoái laïi vôùi giaùo só doøng).
- Canonicus: Kinh só (tuy nhieäm vuï khoâng phaûi chæ laø ñoïc kinh).
Vì lyù do aáy, ñoâi khi moät danh töø Latinh ñöôïc dòch ra nhieàu töø ngöõ khaùc nhau, vì muoán toân troïng loái noùi thoâng duïng, thí duï:
- Curia Romana: giaùo trieàu, curia diocesana: giaùo phuû (giaùo phaän).
- Synodus Episcoporum: Thöôïng Hoäi nghò Giaùm Muïc; synodus diocesana: coâng nghò giaùo phaän.
2) Veà töø ngöõ phaùp luaät, caùch rieâng ôû quyeån I, V, VI, VII, chuùng toâi döïa theo caùc boä luaät cuõ cuûa Vieät Nam Coäng Hoøa (Hình luaät, Daân luaät, vaø hai boä luaät toá tuïng keøm theo) ban haønh ôû Saigoøn naêm 1972, tuy phaûi thích nghi khi caàn thieát.
Thí duï: tieáng decretum, ñöôïc dòch laø:
- saéc luaät, khi do cô quan coù thaåm quyeàn laäp phaùp ban haønh (ñieàu 29);
- nghò quyeát, khi noùi veà caùc hoäi nghò vaø hoäi ñoàng (ñieàu 446, 466);
- nghò ñònh, khi laø moät haønh vi haønh chaùnh (ñieàu 48);
- aùn leänh, khi do thaåm phaùn ban haønh (ñieàu 1617 vaø quyeån VII).
Ngöôïc laïi, tieáng notarius coù theå laø: chöôûng kheá, hoä laïi, luïc söï; nhöng chuùng toâi duøng tieáng "luïc söï", vì trong Boä Giaùo Luaät, chöùc vuï aáy coù tính caùch "thö kyù" ôû giaùo phuû vaø toøa aùn.
Trong boä hình luaät, chuùng toâi duøng tieáng toäi phaïm ñeå dòch tieáng delictum, tuy bieát raèng coù theå gaây hieåu laàm vôùi caùc "toäi" (peccatum) theo nghóa luaân lyù.
C. Daàu vaäy, ñoâi khi chuùng toâi phaûi ñaët ra moät vaøi töø ngöõ môùi, khi söï chính xaùc ñoøi hoûi:
- valide: höõu hieäu (coù giaù trò phaùp lyù); ñoái laïi laø "voâ hieäu" (invalide).
- licite: hôïp phaùp; ñoái laïi laø "baát hôïp phaùp" (illicite).
- legitimus: hôïp thöùc, hôïp leä.
- ritus ñöôïc dòch laø "nghi thöùc" khi noùi veà caùch thöùc cöû haønh phuïng vuï, vaø "leã ñieån" khi noùi veà truyeàn thoáng kyû luaät (ñoâng phöông, latinh...).
- Ius Particulare: luaät ñòa phöông (hieåu veà laõnh thoå), ñoái laïi laø luaät "phoå quaùt" (universale).
- Ius proprium, peculiare: luaät rieâng (hieåu veà nhoùm ngöôøi), ñoái laïi vôùi luaät "chung" (commune).
- Christifidelis, fidelis: tín höõu, bao goàm caû giaùo só laãn giaùo daân. Laicus: giaùo daân.
- Sacerdos: tö teá, bao goàm caû Giaùm Muïc vaø Linh Muïc. Presbyter: Linh Muïc.
- Rieâng veà caùc doøng tu, Boä Giaùo Luaät phaân bieät:
Institutum vitae consecratae (Hoäi doøng taän hieán), bao goàm Institutum religiosum (Doøng tu) vaø Institutum saeculare (Tu hoäi ñôøi), khaùc vôùi Societas vitae apostolicae (tu ñoaøn toâng ñoà).
- Collegium: taäp ñoaøn; communitas: coäng ñoaøn (hay coäng ñoàng).
D. Sau cuøng, chuùng toâi muoán ñôn giaûn vaøi töø ngöõ, coát dieãn taû noäi dung hôn laø dòch saùt chöõ. Thí duï:
- Auctoritas competens: nhaø chöùc traùch coù thaåm quyeàn. (Leõ ra coù theå dòch laø "quyeàn haønh coù thaåm quyeàn". Nhöng ñeå traùnh duøng hai tieáng "quyeàn", chuùng toâi thay theá baèng chöõ "chöùc traùch", nguï yù nhaán maïnh laø quyeàn bính trong Giaùo Hoäi mang theo moät traùch nhieäm).
- Legati Romani Pontificis: phaùi vieân cuûa Ñöùc Thaùnh Cha. (Ngöôøi ñöôïc "phaùi" ñi vôùi moät coâng taùc).
- Possessio canonica: töïu chöùc, nhaäm chöùc. Tuy nhieân khi noùi veà quyeàn lôïi vaø taøi saûn, thì possessio ñöôïc dòch laø "chaáp höõu".
- Status: haøng nguõ (giaùo só, tu só).
- Abrogatio: baõi boû; derogatio: söûa ñoåi.
- in scripto: baèng giaáy tôø. Khi "vieát", thì hieåu laø vieát ra giaáy tôø, khaùc vôùi khi noùi.
Trong baûng muïc luïc phaân tích ôû phaàn cuoái, quyù vò seõ thaáy baûng ñoái chieáu töø ngöõ tieáng Vieät duøng trong baûn dòch vôùi caùc töø baèng tieáng Latinh, Phaùp, Anh.
Chuùng toâi xin caùm ôn Sôû Quaûn trò Taøi Saûn cuûa Toøa Thaùnh (Amministrazione del Patrimonio della Santa Sede) ñaõ daønh moïi söï deã daõi trong vieäc cho xuaát baûn baûn dòch Boä Giaùo Luaät. Chuùng toâi cuõng xin caùm ôn Chi Doøng Ñoàng Coâng, quan Nguyeät San Traùi Tim Ñöùc Meï, ñaõ nhaän aán loaùt vaø phaùt haønh baûn dòch naøy.
Chaéc chaén baûn dòch naày seõ coù nhieàu khuyeát ñieåm, nhieàu töø ngöõ khoâng chính xaùc hay sai leäch. Vì theá chuùng toâi thaønh thaät xin Quí Cha, Quí Tu Só nam nöõ, giaùo daân vaø ñaëc bieät giôùi luaät gia cho nhaän xeùt vaø pheâ bình xaây döïng, ñeå chuùng toâi coù theå söûa chöõa vaø hoaøn haûo noù cho laàn taùi baûn sau naày.
Roâma, ngaøy 24 thaùng 11 naêm 1985
Kyû nieäm 25 naêm thaønh laäp Haøng Giaùo Phaåm ôû Vieät Nam.
Nhoùm Dòch Thuaät Vieät ngöõ Boä Giaùo Luaät