Giaûi Nghóa Lôøi Chuùa Naêm A
Nhöõng Baøi Suy Nieäm Lôøi Chuùa Chuùa Nhaät
cuûa Ñöùc coá Giaùm Muïc Bartoâloâmeâoâ Nguyeãn Sôn Laâm
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chuùa Nhaät
Leã Chuùa Thaùnh Thaàn Hieän Xuoáng Naêm A
Phaùt xuaát töø moät Thaùnh Thaàn
(Cv 2,1-11; 1C 12, 3b-7.12-13; Yn 20,19-23)
Phuùc AÂm: Ga 20, 19-23
"Nhö Cha ñaõ sai Thaày, Thaày cuõng sai caùc con: Caùc con haõy nhaän laáy Thaùnh Thaàn".
Vaøo buoåi chieàu ngaøy thöù nhaát trong tuaàn, nhöõng cöûa nhaø caùc moân ñeä hoïp ñeàu ñoùng kín, vì sôï ngöôøi Do-thaùi, Chuùa Gieâsu hieän ñeán, ñöùng giöõa caùc oâng vaø noùi raèng: "Bình an cho caùc con!" Khi noùi ñieàu ñoù, Ngöôøi cho caùc oâng xem tay vaø caïnh söôøn Ngöôøi. Baáy giôø caùc moân ñeä vui möøng vì xem thaáy Chuùa. Chuùa Gieâsu laïi phaùn baûo caùc oâng raèng: "Bình an cho caùc con! Nhö Cha ñaõ sai Thaày, Thaày cuõng sai caùc con". Noùi theá roài, Ngöôøi thoåi hôi vaø phaùn baûo caùc oâng: "Caùc con haõy nhaän laáy Thaùnh Thaàn, caùc con tha toäi cho ai, thì toäi ngöôøi aáy ñöôïc tha. Caùc con caàm toäi ai, thì toäi ngöôøi aáy bò caàm laïi".
Suy Nieäm:
Phuïng vuï hoâm nay coáng hieán cho chuùng ta hai baøi töôøng thuaät vieäc Chuùa ban Thaùnh Thaàn cho caùc Toâng ñoà, töùc cuõng laø cho Hoäi Thaùnh vaø cho chuùng ta, ñeå ngaøy nay chuùng ta soáng nhö lôøi thö Phaoloâ vöøa nghe ñoïc. Hai baøi töôøng thuaät aáy khaùc nhau, nhöng boå tuùc cho nhau, ñeå chuùng ta hieåu roõ vieäc Chuùa Thaùnh Thaàn xuoáng treân Giaùo hoäi, vöøa roäng raõi vöøa saâu xa. Dó nhieân chuùng ta seõ baét ñaáu vôùi baøi saùch Coâng vuï, vì döôøng nhö baøi ñoù muoán töôøng thuaät bieán coá maàu nhieäm maø chuùng ta cöû haønh hoâm nay. Nhöng khi xem ñeán baøi Tin Möøng, chuùng ta seõ thaáy baøi ñoù giuùp chuùng ta ñi saâu vaøo Thaùnh leã naøy.
A. Thaùnh Thaàn Hieän Xuoáng
Baøi saùch Coâng vuï coù veû roõ raøng saùng suûa. Hoâm aáy laø leã Nguõ Tuaàn. Caùc moân ñeä hoäi hoïp ôû moät nôi. Boãng döng Thaùnh Thaàn hieän xuoáng; hoï lieàn noùi nhieàu thöù tieáng khieán ai ñeán xem cuõng nghe thaáy hoï ca ngôïi caùc kyø coâng cuûa Thieân Chuùa trong ngoân ngöõ cuûa mình.
Nhöng trong hieän töôïng saùng suûa aáy laïi toaøn nhöõng ñieàu kyø dieäu laøm neân noäi dung phong phuù cuûa ngaøy leã hoâm nay.
Tröôùc heát ñoái vôùi ngöôøi Dothaùi, hoâm nay laø ngaøy leã lôùn, moät trong ba ngaøy leã lôùn nhaát trong naêm. Leã cöû haønh 50 ngaøy sau leã Vöôït qua, neân goïi laø leã Nguõ Tuaàn. Vöôït qua ñöa hoï ra khoûi noâ leä Aicaäp, thì 50 ngaøy sau hoï cöû haønh leã naøy ñeå ghi nhôù kyù keát giao öôùc ôû chaân nuùi Sinai. Ít ai ôû thôøi caùc Toâng ñoà coøn ñeå yù ñeán nguoàn goác xa xöa hôn nöõa cuûa ngaøy leã naøy. Vì thöïc ra, khôûi ñaàu leã Nguõ Tuaàn chæ laø moät leã noâng nghieäp. 50 ngaøy sau khi xuoáng ñoàng caét boù luùa ñaàu tieân ñöa leân Ñeàn thôø caûm taï Yaveâ, Daân Chuùa hoâm nay ñem nhieàu boät, nhieàu baùnh vaø nhieàu suùc vaät leân haân hoan taï ôn Thieân Chuùa ñaõ cho muøa maøng phong phuù. Leã Nguõ Tuaàn vì theá ngay töø ñaàu ñaõ noâ nöùc vui töôi. Töø ngaøy maëc laáy yù nghóa kyû nieäm ngaøy kyù keát giao öôùc, leã naøy laïi coù tính caùch daân toäc vì laø ngaøy daân baét ñaàu coù “hieán phaùp”, coù phaùp luaät. Theá neân raát nhieàu ngöôøi Dothaùi ôû xa cuõng veà Yeârusalem döï leã.
Chính trong baàu khí haân hoan, noâ nöùc cuûa ngaøy leã Nguõ Tuaàn Dothaùi maø chuùng ta ñöôïc chöùng kieán söï kieän laï luøng xaûy ra nôi nhaø caùc moân ñeä Chuùa ñang hoäi hoïp.
Theo leänh Chuùa, hoï ñang ôû taïi Yeârusalem chôø ñôïi “ñieàu Cha ñaõ höùa”. Thì naøy, “boãng xaûy ñeán töï trôøi moät tieáng raøo raøo nhö theå tieáng cuoàng phong thoåi ñeán, vang daäy ñaày caû nhaø”. Ñang soáng trong baàu khí cuûa ngaøy leã Nguõ Tuaàn, ai maø khoâng lieân töôûng tôùi ngaøy hieän töôïng huøng vó ñaõ xaûy ra treân nuùi Sinai xöa. Caû nuùi ñeàu rung chuyeån maïnh vì coù tieáng saám cuûa Yaveâ vang lôùn ôû treân cao. Vaø ngaøy xöa ñaõ coù chôùp, roài khoùi boác leân nhö khoùi loø thieâu; thì nay kìa “coù nhöõng löôõi nhö theå baèng löûa hieän ra cho hoï vaø phaân taùn ra ñaäu treân moãi ngöôøi trong hoï”. Vaø nhö ôû Sinai hoâm ñoù toaøn daân ñaõ taäp hoïp laïi döôùi chaân nuùi ñeå nghe ban boá Luaät phaùp, thì nay toaøn theá giôùi trong con ngöôøi cuûa nhöõng daân noùi tieáng khaùc nhau cuõng ñeán nghe hoï noùi nhöõng kyø coâng cuûa Thieân Chuùa.
Ngöôøi ta deã nhìn thaáy ñaây laø caûnh töôïng traùi ngöôïc haún vôùi caâu truyeän xaây thaùp Babel, vì moät beân laø ngöôøi trong cuøng moät nhaø boãng noùi nhöõng ngoân ngöõ khaùc nhau thaønh ra chia reõ taûn maùc ñi moãi ngöôøi moät ngaõ; coøn ôû ñaây caùc daân toäc noùi nhöõng thöù tieáng khaùc nhau trôû thaønh moät coäng ñoaøn hieäp thoâng. Nhöng ngöôøi ta coøn phaûi thaáy raèng sôõ dó ñöôïc nhö theá naøy laø nhôø vieäc caùc Toâng ñoà noùi ñöôïc nhöõng thöù tieáng khaùc laï cuûa ngöôøi nghe, töùc laø Hoäi Thaùnh phaûi bieát noùi “ngoân ngöõ cuûa moïi thôøi, moïi nôi môùi coù theå bieán caû theá giôùi neân moät coäng ñoaøn duy nhaát. Vaø ñieàu ñoù theå hieän ñöôïc, vì theo lôøi Pheâroâ tuyeân boá hoâm nay, Thieân Chuùa ñaõ ñoå Thaàn trí cuûa Ngöôøi xuoáng treân moïi xaùc phaøm, nhö lôøi Yoel ñaõ ñoan höùa vaø nhö Chuùa Gieâsu ñaõ baûo phaûi chôø ñôïi.
Nhö vaäy, xaûy ra trong boái caûnh cuûa ngaøy leã Nguõ Tuaàn Dothaùi, vieäc Chuùa Thaùnh Thaàn hieän xuoáng treân caùc Toâng ñoà noùi leân cao ñieåm cuûa maàu nhieäm Vöôït qua môùi. Ñöùc Gieâsu Kitoâ ñaõ giaûi phoùng chuùng ta trong söï cheát vaø söï soáng laïi cuûa Ngöôøi. Nay Ngöôøi toå chöùc chuùng ta laïi thaønh moät daân duy nhaát, khi ban Thaàn trí Ngöôøi xuoáng treân Giaùo hoäi. Caùc Toâng ñoà cuûa Ngöôøi seõ ra ñi cho ñeán taän cuøng maët ñaát ñeå noùi leân caùc kyø coâng cuûa Thieân Chuùa trong ngoân ngöõ vaø vaên hoùa cuûa moïi daân toäc khieán moïi ngöôøi treân khaép theá giôùi cuõng nhaän moät Cha chung treân trôøi vaø soáng laøm anh em vôùi nhau theo giaùo lyù cuûa Ñöùc Kitoâ.
Do ñoù ngaøy hoâm nay coù theå coi nhö ngaøy ra maét cuûa Daân Môùi, ngaøy Hoäi Thaùnh höõu hình khôûi söï ñi vaøo loøng caùc daân toäc, ngaøy chuùng ta phaûi yù thöùc mình laø coâng daân cuûa Nöôùc Trôøi vaø laø anh em vôùi moïi ngöôøi.
Nhöng khi chuùng ta muoán tìm ñeán nguoàn goác saâu xa hôn nöõa cuûa ngaøy leã hoâm nay, thì chæ baøi Tin Möøng Yoan môùi neâu leân ñöôïc phöông höôùng phaûi ñi vaøo.
B. Chuùa Yeâsu Ban Thaùnh Thaàn
Laäp töùc chuùng ta thaáy nhö ngôõ ngaøng. Thaùnh Yoan thuaät raèng ngay luùc xeá chieàu ngaøy thöù nhaát trong tuaàn, Chuùa phuïc sinh ñaõ hieän dieän vôùi caùc moân ñeä, thôû hôi treân hoï vaø noùi: Haõy chòu laáy Thaùnh Thaàn. Nhö vaäy, hoï ñaõ ñöôïc chòu laáy Thaùnh Thaàn ngay chieàu hoâm leã Phuïc sinh. Taïi sao Luca laïi keå maõi ñeán ngaøy leã Nguõ Tuaàn, Chuùa Thaùnh Thaàn môùi hieän xuoáng treân caùc thaùnh Toâng ñoà?
Chuùng ta coù theå giaûi ñaùp moät caùch ñôn sô raèng Thaàn trí cuûa Chuùa ñaõ hoaït ñoäng treân maët ñaát ngay töø thôøi saùng theá. Ngöôøi ñaõ duøng caùc tieân tri maø phaùn daïy, nhö lôøi kinh Tin Kính noùi. Ngöôøi ñaõ phuû boùng treân Ñöùc Trinh Nöõ vaø ñoã xuoáng treân Ñöùc Kitoâ. Chính Luca cuõng noùi ôû ñaàu saùch Coâng vuï: Ñöùc Gieâsu ñaõ choïn caùc Toâng ñoà döôùi söï höôùng daãn cuûa Thaùnh Thaàn. Nghóa laø nhö lôøi thö Phaoloâ hoâm nay noùi: ôn Thaàn khí phaùt bieåu ra nôi moãi ngöôøi moãi khaùc, tuøy ích chung. Vaø nhö vaäy khoâng phaûi chæ coù moät laàn Chuùa Thaùnh Thaàn hieän xuoáng; vaø Ngöôøi coù theå ñeán vôùi moïi ngöôøi nhieàu laàn trong ñôøi soáng ñeå laøm nhöõng coâng vieäc khaùc nhau. Nhöng phaûi noùi Ngöôøi xuoáng treân coäng ñoaøn caùc moân ñeä trong ngaøy leã Nguõ Tuaàn coù moät giaù trò vaø yù nghóa ñaëc bieät, khoâng tieàn khoaùng haäu, ñeå ñaùnh daáu moät chuyeån bieán lôùn trong Lòch söû cöùu ñoä.
Coøn khi Ngöôøi ñeán treân caùc Toâng ñoà vaøo buoåi chieàu ngaøy Phuïc sinh nhö thaùnh Yoan keå thì laïi coù yù nghóa khaùc. Coù theå noùi raèng: ñoái töôïng cuûa baøi Tin Möøng hoâm nay khoâng phaûi laø ñoái töôïng cuûa baøi saùch Coâng vuï. Roõ raøng thaùnh Luca muoán thuaät laïi vieäc Chuùa Thaùnh Thaàn hieän xuoáng; coøn thaùnh Yoan chæ muoán cho chuùng ta thaáy Chuùa soáng laïi hieän ra. Vaø ñoïc kyõ ñoaïn Tin Möøng naøy chuùng ta phaûi ngôõ ngaøng vì taùc giaû coù nhieàu aån yù saâu xa.
Thoaït ñaàu, thaùnh Yoan cho ta thaáy boái caûnh cuûa buoåi chieàu Chuùa nhaät Phuïc sinh. Caùc Toâng ñoà ôû vôùi nhau, nhöng cöûa ñoùng caøi chaët vì sôï ngöôøi Dothaùi. “Thì Chuùa Gieâsu ñaõ ñeán”. Yoan duøng chöõ “ñeán” chöù khoâng duøng chöõ “hieän ra”. Chöõ aáy ngaøi vaãn duøng trong caùc taùc phaåm cuûa ngaøi vaø ñaëc bieät trong caâu keát cuûa saùch Khaûi huyeàn: Laïy Chuùa Gieâsu, xin haõy ñeán! Nhö vaäy boái caûnh cuûa buoåi chieàu ngaøy Chuùa nhaät laø boái caûnh cuûa moät cuoäc hoäi hoïp, phuïng vuï. Noùi ñuùng hôn, vieäc Chuùa ñeán ñaõ laøm cho cuoäc hoïp maët cuûa caùc Toâng ñoà trôû thaønh buoåi hoïp phuïng vuï. Ngöôøi chaøo hoï baèng caâu chuùc bình an laø muoán ñem Nöôùc Trôøi ñeán cho hoï. Ngöôøi chæ tay vaø caïnh söôøn Ngöôøi cho hoï, ñeå hoï thaáy ñaây chính laø Ngöôøi, Ngöôøi ñaõ chòu ñoùng ñinh, Ngöôøi ñaõ trôû thaønh Chieân Vöôït qua saùt teá. Neân Yoan ñaõ duøng chöõ “chæ” gioáng nhö Yoan Taåy giaû ñaõ chæ vaøo Ñöùc Gieâsu vaø tuyeân boá: “Ñaây laø Chieân Thieân Chuùa gaùnh toäi thieân haï”. Ñöôïc thaáy Chuùa, caùc moân ñeä möøng rôõ; vì Yoan luoân luoân noùi “thaáy” Chuùa laø ñöôïc söï soáng, laø ñöôïc cöùu ñoä, vaø “thaáy” Ñöùc Chuùa Cha laø ñöôïc thoûa maõn.
Leõ ra Yoan ñaõ coù theå döøng laïi ôû ñaây. Vieäc Chuùa soáng laïi hieän ñeán vôùi moân ñoà ñaõ ñaït tôùi muïc ñích roài. Hoï ñaõ ñöôïc cöùu ñoä nhôø vieäc Chuùa Töû naïn Phuïc sinh ñeán vôùi hoï. Nhöng Yoan coøn vieát theâm. Vaø nhöõng lôøi sau ñaây cuõng ñöôïc xeáp ñaët töông töï nhö vöøa keå ôû treân. Ngöôøi ta coù caûm giaùc Yoan laëp laïi nhöõng ñieàu vöøa vieát. Ñuùng, oâng noùi laïi nhöng ñaøo saâu theâm. OÂng vieát: moät laàn nöõa, Ngöôøi noùi vôùi hoï: baèng yeân cho caùc ngöôi. Nhöng laàn naøy, Ngöôøi khoâng göûi söï baèng yeân ñeán vôùi hoï ñeå bieán hoï neân “nhöõng con ngöôøi ñöôïc sai ñi” ñeå sai hoï ñi nhö Cha ñaõ sai Ngöôøi. Nhöng hoï chæ coù theå ra ñi khi ñaõ ñöôïc laõnh nhaän Thaùnh Thaàn. Theá neân noùi theá roài Ngöôøi ñaõ thoåi hôi treân hoï vaø noùi: Haõy chòu laáy Thaùnh Thaàn. Caâu naøy Yoan ñaõ vieát song song vôùi caâu ôû treân: Noùi theá roài, Ngöôøi chæ tay vaø caïnh söôøn Ngöôøi cho hoï. Caâu sau laëp laïi caâu tröôùc nhöng saâu xa hôn. Vaø phaûi nhôø caâu tröôùc ñeå hieåu caâu sau. Caâu tröôùc nhaéc ñeán Ñöùc Kitoâ treân Thaäp giaù chòu löôõi ñoøng ñaâm thaâu. Caâu sau dieãn taû yù nghóa cuûa söï kieän “Nöôùc cuøng Maùu” ñaõ chaûy ra töï caïnh söôøn Ñaáng bò ñaâm thaâu, töùc laø Thaùnh Thaàn ñöôïc ban cho Giaùo hoäi do vieäc Töû naïn cuûa Ñöùc Kitoâ.
Chòu laáy Thaùnh Thaàn roài, Giaùo hoäi coù söï soáng môùi, coù khaû naêng taùc sinh, maø cuï theå laø tha toäi cho ngöôøi ta trôû neân con caùi Thieân Chuùa. Theá neân, neáu treân kia khi thaáy Chuùa, caùc moân ñoà ñaõ ñöôïc vui möøng, thì baây giôø khi ñaõ chòu laáy Thaùnh Thaàn laø noäi dung cuûa söï vui möøng, caùc Toâng ñoà coù theå laøm neân Hoäi Thaùnh khi tha toäi cho ngöôøi ta.
Baøi Tin Möøng Yoan nhö theá coù hai phaàn song song roõ reät. Phaàn sau phaûi töïa vaøo phaàn tröôùc khieán caû hai phaàn chæ laø moät dieãn ra caøng ñi caøng saâu. Nhôø vieäc Chuùa soáng laïi, moân ñoà ñöôïc thaáy Ngöôøi vaø ñöôïc vui möøng. Nhôø hôi thôû cuûa Ngöôøi, hoï ñöôïc laõnh nhaän Thaùnh Thaàn vaø coù theå xaây döïng Hoäi Thaùnh. Hoï chæ ñöôïc ôn sau, nhôø ñaõ thaáy tay vaø caïnh söôøn Ngöôøi tröôùc, töùc laø ñaõ tin maàu nhieäm hy teá Thaäp giaù: Thaùnh Thaàn nhö nöôùc thanh taåy ñaõ chaûy ra töï caïnh söôøn maùu me cuûa Ñaáng chòu ñoùng ñinh.
Yoan khoâng theå boû phaàn sau, vì nhö vaäy seõ döøng laïi ôû vieäc Chuùa soáng laïi hieän ra; vaø tin vieäc Chuùa soáng laïi ñeå laøm gì, neáu maàu nhieäm ñoù khoâng coù giaù trò cöùu theá, töùc laø ban Thaùnh Thaàn ñeå tha toäi? Yoan nhaéc nhôû cho chuùng ta bieát: maàu nhieäm Phuïc sinh phaûi bao haøm vaø ñaït tôùi maàu nhieäm Hieän xuoáng; vieäc Chuùa Thaùnh Thaàn hieän xuoáng laø ôn tuoân traøo töø maàu nhieäm Vöôït qua vì Ñöùc Kitoâ coù “ra ñi” thì Thaùnh Thaàn môùi ñöôïc ban xuoáng cho loaøi ngöôøi.
Vaø neáu maàu nhieäm Phuïc sinh - Hieän xuoáng chæ laø moät, thì Hoäi Thaùnh huy hoaøng trong ngaøy leã Hieän xuoáng khoâng ñöôïc queân mình ñaõ ñöôïc sinh ra töø caïnh söôøn Chuùa Cöùu Theá. Chính Nöôùc Thaùnh Thaàn chaûy ra töø caùc veát thöông cuûa Chuùa chòu ñoùng ñinh ñaõ röûa Hoäi Thaùnh vaø chính hôi thôû cuûa Chuùa soáng laïi ñaõ sai caùc Toâng ñoà ñi trong Thaùnh Thaàn ñeå keát naïp Hoäi Thaùnh. Baøi Tin Möøng Yoan hoâm nay ñöa chuùng ta vaøo chieàu saâu vaø nguoàn goác cuûa hieän töôïng keå trong baøi saùch Coâng vuï. Caû hai baøi cho chuùng ta thaáy yù nghóa saâu xa cuûa leã Chuùa Thaùnh Thaàn hieän xuoáng. Vaø boån phaän cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ laõnh nhaän Thaùnh Thaàn laø phaûi thöïc hieän lôøi thö Phaoloâ.
C. Xaây Döïng Nhieäm Theå
Sôû dó chuùng ta ñaõ ñöôïc laõnh nhaän Thaùnh Thaàn laø vì chuùng ta ñaõ ñi qua maàu nhieäm Töû naïn - Phuïc sinh cuûa Ñöùc Kitoâ trong pheùp Röûa. Tröôùc khi chòu pheùp Theâm söùc, ngöôøi ta ñaõ phaûi laõnh nhaän bí tích Röûa toäi. Khoâng phaûi khi chòu pheùp Röûa toäi ngöôøi ta chöa trôû neân Ñeàn thôø cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn. Ngöôøi ta cuõng ñaõ coù “söï vui möøng” nhö caùc Toâng ñoà buoåi chieàu leã Phuïc sinh, töùc laø ñaõ ñöôïc maàm moáng cuûa Thaùnh Linh nhôø hôi thôû cuûa Chuùa soáng laïi. Nhöng cuõng nhö caùc Toâng ñoà phaûi chôø ñoùn nhaän Thaùnh Thaàn trong ngaøy Ngaøi hieän xuoáng ñeå ra ñi tieáp noái söï nghieäp cuûa Chuùa Cöùu Theá, thì sau khi chòu pheùp Röûa toäi, ngöôøi ta cuõng coøn phaûi ñöôïc Theâm söùc ñeå ñi thi haønh söù meänh ôû ñôøi. Vaø söù meänh naøy, thö Phaoloâ noùi, coù raát nhieàu dieän vaø maëc nhieàu hình thöùc, nhöng taát caû ñeàu phaùt xuaát töø moät Thaùnh Thaàn vaø quy veà cuøng moät ñoái töôïng laø xaây döïng nhaân loaïi neân moät thaân theå Ñöùc Kitoâ.
Noã löïc xaây döïng naøo cuõng toát vaø cuõng caàn. Ñieàu quan troïng khoâng phaûi laø söï khaùc bieät trong coâng vieäc, nhöng laø cô sôû phaùt xuaát, muïc tieâu nhaém tôùi vaø thieän chí thi haønh. Neáu ai cuõng ñeå cho Thaùnh Thaàn thuùc ñaåy vaø nhieät tình xaây döïng xaõ hoäi loaøi ngöôøi neân moät, thì taát caû chuùng ta seõ laø toâng ñoà cuûa ngaøy leã Hieän xuoáng naêm nay.
Vaø ñoù laø ñieàu maø Thaùnh leã naøy muoán thöïc hieän. Chuùa Töû naïn Phuïc sinh seõ ñeán vôùi chuùng ta. Ngöôøi ban löông thöïc boå söùc baèng Thaùnh Thaàn ñeå chuùng ta heát thaûy khoâng nhöõng ñöôïc vui möøng vì thaáy Ngöôøi, maø coøn ñöôïc Thaàn khi Ngöôøi thoåi cho nhöõng tö töôûng saùng taïo, nhöõng nhieät tình phaán khôûi, muoán chung söùc vôùi moïi ngöôøi ñeå xaây döïng moät gia ñình duy nhaát, moät daân toäc ñoaøn keát, moät xaõ hoäi hoøa bình.
(Trích daãn töø taäp saùch Giaûi Nghóa Lôøi Chuùa
cuûa Ñöùc coá Giaùm Muïc Bartoâloâmeâoâ Nguyeãn Sôn Laâm)