Giaûi Nghóa Lôøi Chuùa Naêm A
Nhöõng Baøi Suy Nieäm Lôøi Chuùa Chuùa Nhaät
cuûa Ñöùc coá Giaùm Muïc Bartoâloâmeâoâ Nguyeãn Sôn Laâm
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chuùa Nhaät 27 Thöôøng Nieân Naêm A
Daân Chuùa Laø Vöôøn Nho
(Ys 5,1-7; Ph 4,6-9; Mt 21,33-43)
Phuùc AÂm: Mt 21, 33-43
"OÂng seõ cho ngöôøi khaùc thueâ vöôøn nho".
Khi aáy, Chuùa Gieâsu phaùn cuøng caùc thöôïng teá vaø caùc kyø laõo trong daân raèng: "Caùc oâng haõy nghe duï ngoân naøy: Coù oâng chuû nhaø kia troàng ñöôïc moät vöôøn nho. OÂng raøo daäu chung quanh, ñaøo haàm eùp röôïu vaø xaây thaùp canh, ñoaïn oâng cho taù ñieàn thueâ, roài ñi phöông xa. Ñeán muøa nho, oâng sai ñaày tôù ñeán nhaø taù ñieàn ñeå thu phaàn hoa lôïi. Nhöng nhöõng ngöôøi laøm vöôøn nho baét caùc ñaày tôù oâng: ñaùnh ñöùa naøy, gieát ñöùa kia vaø neùm ñaù ñöùa khaùc. Chuû laïi sai moät soá ñaày tôù khaùc ñoâng hôn tröôùc, nhöng hoï cuõng xöû vôùi chuùng nhö vaäy. Sau cuøng chuû sai chính con trai mình ñeán vôùi hoï, vì nghó raèng: Hoï seõ kính neå con trai mình. Nhöng boïn laøm vöôøn vöøa thaáy con trai oâng chuû lieàn baûo nhau: "Ñöùa con thöøa töï kia roài, naøo anh em! Chuùng ta haõy gieát noù ñi vaø chieám laáy gia taøi cuûa noù". Roài hoï baét caäu, loâi ra khoûi vöôøn nho maø gieát. Vaäy khi chuû veà, oâng seõ xöû trí vôùi boïn hoï theá naøo?" Caùc oâng traû lôøi, "OÂng seõ tru dieät boïn hung aùc ñoù, vaø seõ cho ngöôøi khaùc thueâ vöôøn nho ñeå cöù muøa noäp phaàn hoa lôïi".
Chuùa Gieâsu phaùn: "Caùc oâng chöa bao giôø ñoïc thaáy trong Kinh Thaùnh: "Chính vieân ñaù boïn thôï loaïi ra, ñaõ trôû neân vieân ñaù goùc. Ñoù laø vieäc Chuùa laøm vaø laø vieäc laï luøng tröôùc maét chuùng ta!" Bôûi vaäy, Toâi baûo caùc oâng: Nöôùc Thieân Chuùa seõ caát khoûi caùc oâng ñeå trao cho daân toäc khaùc bieát laøm cho troå sinh hoa traùi".
Suy Nieäm:
Chuùa Nhaät XXVII Thöôøng Nieân A
Ys 5,1-7; Ph 4,6-9; Mt 21,33-43
Neáu chuùng ta coøn nhôù nhöõng ñieàu ñaõ noùi trong Chuùa nhaät tröôùc, chuùng ta ñaõ thaáy baøi Tin Möøng hoâm nay tieáp noái nhöõng Lôøi Chuùa Yeâsu noùi vôùi caùc Thöôïng teá vaø Nieân tröôûng trong Daân maø Chuùa nhaät tröôùc chuùng ta ñaõ nghe ñoïc. Nhöng duø khoâng coù trí nhôù nhö vaäy, caùc baøi Kinh Thaùnh hoâm nay töông ñoái cuõng deã hieåu vaø coù theå gôïi leân nhieàu suy nghó ích lôïi.
A. Daân Chuùa Laø Vöôøn Nho
Baøi saùch Isaia raát thi vò. Caùc taùc giaû tieáp tuïc goïi noù laø baøi ca Vöôøn nho. Khoâng phaûi chæ moät mình Isaia ví Daân Chuùa laø Vöôøn nho. Hoâseâ ñaõ goïi Israel laø caây nho um tuøm, troå ra hoa traùi (10,1). Yeâreâmya coøn naêng söû duïng hình aûnh naøy hôn nöõa (2,21; 5,10; 6,9; 12,10). Vaø EÂzeâkiel cuõng khoâng tieác lôøi (15,1-8; 17,3-10; 19,10-14). Tuy nhieân nhö chuùng ta seõ thaáy chaúng taùc giaû naøo noùi ñeán caây nho thaâm thuùy nhö Ñöùc Yeâsu Kitoâ khi Ngöôøi tuyeân boá: “Caây nho ñích thöïc, chính laø Ta!”. Nhöng phaûi coù caùc ngoân söù ñi tröôùc ñeå doïn ñöôøng cho chuùng ta baét ñöôïc giaùo lyù cuûa Ngöôøi. Theá neân hoâm nay chuùng ta seõ hieåu baøi ca Vöôøn nho cuûa Isaia theo phöông höôùng aáy.
Vò ngoân söù vieát neân Baøi ca naøy khi oâng môùi ñöôïc tuyeån choïn ñeå sai ñeán noùi vôùi daân cöùng loøng. Chuùng ta coù theå thoaùng thaáy ngheä thuaät vaên chöông cuûa oâng qua Baøi ca naøy. Nhöng ñöøng vì hình thöùc vaên chöông maø queân chieàu saâu cuûa tö töôûng. Trong daân Dothaùi vöôøn nho coøn nguï nghóa boùng laø ngöôøi tình nhaân. Môùi ñeán vôùi daân chuùng maø Isaia ñaõ daùm haùt Baøi ca naøy thieát töôûng oâng ñaõ khoâng do döï ñöa ngöôøi ta vaøo vaán ñeà chính cuûa Daân Chuùa.
Ñaây laø Daân giao öôùc, Daân cuûa moái tình thaém thieát maø Thieân Chuùa ñaõ daønh cho doøng doõi Abraham. Ngöôøi ñaõ khoâng tieác vôùi hoï moät tyù gì. Ngöôïc laïi, nhö ngöôøi troàng nho caàn cuø, Ngöôøi ñaõ vôõ ñaát nhaët ñaù tröôùc khi ñem troàng moät thaân nho ñan töû. Vôùi chan chöùa hy voïng, Ngöôøi caát thaùp canh vaø khoeùt saün moät boàn ñaïp nho. Ngöôøi troâng noù seõ sai traùi.
Phaûi, Thieân Chuùa ñaõ troâng ñôïi raát nhieàu ôû Israel. Khoâng phaûi ñeå Ngöôøi lôïi duïng, bôûi vì Ngöôøi coù thieáu thoán gì vaø caùc vinh döï ôû ñôøi naøy ñoái vôùi Ngöôøi coù laø chi! Nhöng ngay töø ñaàu Ngöôøi ñaõ muoán cho con caùi Abraham nhieàu nhö sao treân trôøi vaø nhö caùt ngoaøi bieån; Ngöôøi muoán moïi daân nhôø ñaáy maø ñöôïc phuùc.
Nhöng ñau ñôùn laøm sao: hoï ñaõ trôû neân daân phaûn phuùc. Caây nho ñan töû ñaõ sinh ra nho daïi. Noù laøm oâ Danh Thieân Chuùa giöõa caùc daân toäc, vì tình yeâu toát ñeïp Ngöôøi ban cho noù trong giao öôùc, noù ñaõ ñem ñi cho caùc taø thaàn. Noù ñöôïc choïn laøm tình nhaân cuûa Ngöôøi nhöng laïi trôû neân daâm ñaõng. Thaân nho ñan töû ñaõ sinh ra nho daïi laø theá!
Isaia noùi: vì theá Thieân Chuùa seõ ñeå cho nhaø Israel trôû neân tan hoang nhö ngöôøi baïn seõ ñeå cho vöôøn nho trôû thaønh hoang ñòa. Tuy nhieân cuõng Isaia seõ noùi: trong nhöõng ngaøy seõ ñeán, Yacob seõ ñaâm reã, Israel ñôm hoa naûy choài, khaép maët döông gian ñaày daãy hoa traùi bôûi vì Chuùa seõ khoâng boû maõi daân Ngöôøi, Ngöôøi seõ quay maët vaø trôû laïi gheù thaêm; Ngöôøi seõ troàng laïi caây nho ñan töû, roài Ngöôøi canh giöõ vaø töôùi nöôùc: Israel seõ laø vöôøn nho thanh tuù (27,1-7).
Thaät ra lòch söû Israel khoâng dieãn tieán ñôn giaûn nhö lôøi Isaia. Ñaát Yuña ñaõ coù luùc tan hoang thaät söï. Vöôøn nho ñaõ trôû neân hoang ñòa trong luùc Löu ñaøy. Nhöng khi Chuùa xoùt thöông troàng laïi caây nho Israel; noù chæ töôi toát moät thôøi gian, roài laïi sinh ra traùi daïi, vaø traâu boø laïi giaøy xeùo noù thaønh hoang ñòa. Cho maõi ñeán ngaøy, vaøo thôøi vieân maõn, töø goác Yeâsseâ ñaõ moïc leân moät choài, nôû thaønh thaân caây môùi; vaø Thaùnh Thaàn Thieân Chuùa ñaõ ngöï xuoáng, sai Ngöôøi ñi rao giaûng Tin Möøng, khieán moät ngaøy kia thieân haï ñöôïc nghe noùi: “Caây nho thaät, chính laø Ta vaø taát caû caùc ngöôi laø caønh”.
Baøi ca cuûa Isaia luùc ñoù môùi keát thuùc. Vöôøn nho ñích thöïc, caây nho ñan töû laø chính Ñöùc Yeâsu Kitoâ. Ngöôøi laø Israel môùi, thay theá haún Israel cuõ. Daân Chuùa töø nay laø Ngöôøi. Giao öôùc töø nay môùi vónh vieãn, vì thieân tính vaø nhaân tính ôû nôi Ngöôøi töø nay laøm thaønh moät, khoâng theå phaân ly. Ai muoán sinh hoa traùi ñích thöïc thaùnh thieän phaûi lieân keát vôùi Ngöôøi vaø ôû laïi trong Ngöôøi. Coøn caønh naøo lìa khoûi Ngöôøi seõ khoâ heùo vaø bò chaët ñi quaêng vaøo löûa.
Nhö vaäy Baøi ca Vöôøn nho cuûa Isaia ñöa chuùng ta ñi raát xa, vöôït khoûi giôùi haïn cuûa lòch söû Israel, môû sang maàu nhieäm Ñöùc Kitoâ, veõ ra vieãn töôïng veà Hoäi Thaùnh. Chuùng ta thaáy mình ôû trong ñoù. Vöôøn nho kia khoâng coøn xa laï nöõa. Ñoù khoâng phaûi laø ñoái töôïng ñeå ngaém nhìn vôùi con maét baøng quan. Chuùng ta laø caønh cuûa caây nho ñan töû. Chuùng ta ñang töôi toát, ñaày nhöïa soáng cuûa thaân caây hay chuùng ta ñang khoâ heùo vì soáng taùch khoûi Chuùa Yeâsu Kitoâ laø caây nho ñích thöïc?
Nhieàu ngöôøi khoâng hieåu Baøi ca Vöôøn nho ñeán möùc ñoä aáy. Hoï luoân nhìn Vöôøn nho cuûa Chuùa nhö moät khoaûng ñaát vaø nhö moät caùnh ñoàng vaø hoï laø nhöõng ngöôøi ñang laøm vieäc ôû trong. Hoï haõy caån thaän nghe baøi duï ngoân Chuùa noùi sau ñaây:
B. Nhöõng Taù Ñieàn Vöôøn Nho
Moät ngöôøi kia ñaõ troàng moät vöôøn nho. OÂng cho taù ñieàn tröng roài traåy ñi xa. Muøa maøng ñeán oâng sai ngöôøi nhaø ñeán thu hoaïch traùi traêng. Boïn taù ñieàn tuùm laáy chuùng, ñaäp ñaùnh vaø gieát ñi. Ngöôøi kia cho con cuûa mình ñeán. Boïn chuùng cuõng baét gieát luoân, hy voïng khoâng coøn keû thöøa töï, mình seõ chieám ñöôïc vöôøn nho...
Neáu caùc Thöôïng teá vaø Nieân tröôûng khi nghe Chuùa Yeâsu noùi maø nhôù ñeán baøi ca Vöôøn nho cuûa Isaia, coù leõ hoï ñaõ nhaän ra Ngöôøi ñaõ muoán aùm chæ hoï. Thieân Chuùa ñaõ khoâng giao vöôøn nho Israel cho hoï tröng sao? Hoï ñang cai trò daân nhaân Danh Ngöôøi maø! Ngöôøi muoán vöôøn nho Israel töôi toát vaø sinh ra traùi ngoït. Nhöng tình traïng luoân luoân khoâng phaûi nhö vaäy. Thieân Chuùa xoùt thöông muoán ra tay cöùu ñoä. Ngöôøi sai caùc ngoân söù tôùi: nhöng khoâng coù tieân tri naøo khoâng bò haøng ñaàu muïc trong Daân haønh haï vaø ñaâm gieát, töø Abel cho tôùi thôøi Zacarya! Nay Ngöôøi ñang sai Con cuûa Ngöôøi ñeán. Vaø hoï ñang möu ñoà gieát haïi Ngöôøi.
Giaû nhö caùc Thöôïng teá vaø Nieân tröôûng ñaõ bieát suy nghó nhö vaäy, chaéc chaén khoâng caàn phaûi Chuùa Yeâsu ñaët caâu hoûi theâm: “Vaäy khi chuû vöôøn nho ñeán thì oâng seõ xöû theá naøo vôùi nhöõng taù ñieàn aáy?”. Vaø nhaát laø chaéc chaén hoï seõ khoâng daùm mau mieäng traû lôøi raèng: “AÙc giaû aùc baùo, oâng seõ tru dieät chuùng vaø ñeå vöôøn nho laïi cho nhöõng taù ñieàn khaùc tröng”.
Nhöng chính nhôø söï u meâ, chaäm trí cuûa hoï maø chuùng ta ñöôïc bieát theâm: “Vieân ñaù thôï xaây ñaõ thaûi, thì laïi thaønh Ñænh goùc”. Chuùa Yeâsu muoán noùi ñeán vieäc phuïc sinh cuûa Ngöôøi, sau khi bò caùc Thöôïng teá vaø Nieân tröôûng daân Dothaùi loaïi boû. Hoï töôûng gieát quaùch ñöôïc Ngöôøi Con cuûa Thieân Chuùa ñeå töø nay tha hoà loäng haønh trong Vöôøn nho cuûa Ngöôøi. Ai ngôø coâng vieäc Chuùa laøm thì laïi khaùc. Chính trong maàu nhieäm Phuïc sinh maø Ñöùc Yeâsu Kitoâ laïi ñöôïc tuyeân döông laø Con Chí AÙi cuûa Thieân Chuùa hôn heát: “Con laø Con Ta, nay Ta ñaõ sinh ra Con”. Vaø töø ñoù treân caây thaäp giaù, Ñöùc Yeâsu Kitoâ ñaõ trôû thaønh Caây nho ñích thöïc, ñeå keùo moïi ngöôøi leân, keát hôïp hoï thaønh caùc caønh caây xanh toát sinh nhieàu hoa traùi. Dó nhieân khi aáy, Thieân Chuùa ñaõ caát Nöôùc Trôøi khoûi tay caùc Thöôïng teá vaø Nieân tröôûng Dothaùi vaø ban cho moät Daân Môùi.
Chuùng ta laø Daân Môùi naøy. Chuùng ta vöøa laø vöôøn nho vöøa ôû trong vöôøn nho. Chuùng ta coù theå thaáy mình nhö caùc ngöôøi thôï maø Chuùa thueâ vaøo laøm vöôøn nho cuûa Ngöôøi: ngöôøi ñöôïc thueâ sôùm, ngöôøi ñöôïc thueâ muoän (xem Mt 20), ngöôøi laøm giaùo daân, ngöôøi laøm linh muïc, tu só. Nhöng theo thaùnh Phaoloâ “keû troàng hay ngöôøi töôùi chaúng laø gì caû, nhöng coù laø gì aáy laø Thieân Chuùa, Ñaáng laøm cho moïc leân” (1C 3,5-7). Do ñoù saâu xa maø noùi, chuùng ta haõy thaâm tín lôøi Chuùa Yeâsu noùi vôùi caùc moân ñeä: “Caây nho ñích thöïc, chính laø Ta! Vaø Cha Ta laø ngöôøi canh taùc... Coøn caùc ngöôi, caùc ngöôøi laø nhaùnh”.
Do ñoù, cho duø baøi Tin Möøng hoâm nay muoán loâi keùo chuùng ta suy nghó veà caùch thöùc phuïc vuï cuûa chuùng ta ôû trong Hoäi Thaùnh; nhöng trong chieàu höôùng cuûa caùc baøi Thaùnh Kinh noùi veà vöôøn nho vaø caây nho, chuùng ta neân suy nghó nhieàu hôn ñeán thaân phaän vaø nghóa vuï cuûa chuùng ta vôùi tö caùch laø nhaùnh nho vaø laø caây nho cuûa Thieân Chuùa. Vaø ñoù cuõng laø ñieàu cuoái cuøng maø Chuùa Yeâsu ñaõ muoán noùi vôùi caùc Thöôïng teá vaø Nieân tröôûng Dothaùi khi keå cho hoï ví duï caùc taù ñieàn vöôøn nho. Cuoái cuøng Ngöôøi muoán hoï tin vaøo Ngöôøi, chaáp nhaän Ngöôøi, keát hôïp vôùi Ngöôøi ñeå trôû neân nhaùnh nho trong Caây nho ñích thöïc laø chính Ngöôøi.
Baây giôø chuùng ta khoâng coøn coi mình nhö taù ñieàn vaø thôï laøm thueâ nöõa, nhöng nhö con caùi trong nhaø vaø nhö con caùi Thieân Chuùa ôû trong Ngöôøi Con Chí AÙi cuûa Ngöôøi. Chính Ngöôøi trong Böõa aên cuoái cuøng ñaõ noùi Ngöôøi laø caây nho ñích thöïc vaø chuùng ta laø nhaùnh ñeå gôïi leân töông quan maät thieát saâu xa giöõa Ngöôøi vaø chuùng ta. Cuõng chính hoâm aáy, vaø cuõng nôi Baøn Tieäc ly, Ngöôøi cuõng ñaõ noùi: “Thaày khoâng goïi caùc ngöôi laø toâi tôù nöõa, nhöng laø baïn höõu...” Vaø Ngöôøi coøn noùi: Caùc ngöôi laø baïn höõu cuûa Ta neáu caùc ngöôi laøm ñieàu Ta truyeàn daïy caùc ngöôi... Vaø naøy laø leänh cuûa Ta: caùc ngöôi haõy yeâu meán nhau nhö Ta ñaõ yeâu meán caùc ngöôi.
Nhö vaäy Chuùa ñaõ vaïch roõ cho chuùng ta neáp soáng phaûi coù ôû trong vöôøn nho Chuùa, laø Daân cuûa Ngöôøi, laø Hoäi Thaùnh cuûa Chuùa Yeâsu Kitoâ. Khoâng nhöõng chuùng ta phaûi keát hieäp vôùi Chuùa maø coøn phaûi soáng söï keát hieäp aáy moät caùch cuï theå, khi chuùng ta yeâu meán nhau, ñeå Hoäi Thaùnh cuûa Chuùa laø coäng ñoaøn huynh ñeä baùc aùi. Vöôøn nho cuûa Ngöôøi seõ toát töôi sinh traùi.
Tuy nhieân coù theå vaãn coøn moät vaán naïn cuoái cuøng. Duø sao Hoäi Thaùnh cuõng laø Vöôøn nho cuûa Chuùa. Hoäi Thaùnh coù thoaùt khoûi ñònh meänh ñau ñôùn cuûa nhaø Israel ngaøy xöa khoâng? Thaùnh Phaoloâ trong baøi thö hoâm nay khuyeân chuùng ta haõy tìm laáy söï bình an...
C. Caàu Xin Vaø Caûm Taï
Thaùnh Toâng ñoà baáy giôø ñang bò giam caàm. Giaùo ñoaøn Philip raát buoàn. Hoï thöông vaø lo cho ngöôøi. Vaø coù theå coù nhöõng ngöôøi baét ñaàu lung lay veà nieàm tin, khoâng chaéc chaén ôû töông lai cuûa Hoäi Thaùnh.
Nhöng thaùnh Toâng ñoà vieát cho giaùo ñoaøn aáy: “Anh em ñöøng lo gì!”. Khoâng phaûi ngöôøi khoâng ño löôøng heát nhöõng söï khoù khaên vaø nguy hieåm. Ngöôøi coøn thaáy söï cheát ñaõ gaàn nöõa. Nhöng ngöôøi coi chung cuïc naøy bình tónh vaø sieâu nhieân bieát bao! Ngöôøi ao öôùc ñöôïc ñoàng hình ñoàng daïng vôùi söï cheát cuûa Ñöùc Kitoâ, ñeå laøm sao ñaït ñeán ôn phuïc sinh töø coõi cheát (3,11). Moät ngöôøi ñaõ nhìn ñôøi nhö theá môùi coù theå noùi leân nhöõng lôøi ñem laïi söï bình an thaät söï.
Quaû theá, thaùnh Toâng ñoà baûo anh em Philip: “Cöù giaõi baøy tröôùc maët Thieân Chuùa caùc ñieàu anh em thænh nguyeän”. Nhöng phaûi duøng lôøi khaån nguyeän, caàu xin vôùi caûm taï, töùc laø phaûi coù loøng tín nhieäm vaø phoù thaùc. “Baáy giôø söï bình an cuûa Thieân Chuùa vöôït quaù moïi suy töôûng seõ canh giöõ loøng daï anh em”.
Ñang khi aáy, ngöôøi cuõng khuyeân anh em: phaøm nhöõng gì laø chaân thaät... laø coâng minh... laø danh thôm tieáng toát... anh em haõy chuù troïng ñeán caû... Vaø Thieân Chuùa bình an seõ ôû cuøng anh em.
Thieát töôûng nhöõng lôøi aáy khoâng bao giôø heát giaù trò. Neáu ai nghi ngôø veà töông lai cuûa Hoäi Thaùnh laø vöôøn nho cuûa Chuùa, hoï haõy suy nghó vaø thi haønh nhöõng lôøi thaùnh Phaoloâ khuyeân nhuû. Moät ñaøng cöù tín nhieäm phoù thaùc, vaø ñoàng thôøi cöù soáng “khaû aùi” Chuùa seõ ban cho chuùng ta ñöôïc söï bình an maø theá gian khoâng theå ban ñöôïc ñeán noãi duø ñi trong u toái nieàm tin vaãn saùng toû trong taâm hoàn chuùng ta.
Tuy nhieân, bao laâu chöa coù kinh nghieäm naøy, chuùng ta vaãn coù theå nhìn vaøo maàu nhieäm Töû naïn-Phuïc sinh cuûa Chuùa Yeâsu Kitoâ ñeå vöõng daï tin raèng, neáu caây nho ñích thöïc laø chính Ngöôøi, thì chæ coøn vaán ñeà caùc nhaùnh khoâng ôû trong Ngöôøi seõ khoâ heùo ñi, chöù caây nho ñan töû cuûa Thieân Chuùa toaøn naêng seõ khoâng khi naøo luïi ñi nöõa, cho duø vaãn coøn nhöõng taù ñieàn khoâng toát. Nghóa vuï vaø lôïi ích cuûa chuùng ta chæ coøn laø luoân keát hieäp vôùi Ñöùc Yeâsu Kitoâ.
Ñoù chính laø ñieàu maø giôø ñaây chuùng ta coá gaéng laøm khi cöû haønh Thaùnh Theå. Duø coøn nhieàu aâu lo trong ñôøi soáng, heát thaûy chuùng ta haõy tin töôûng chaïy ñeán vôùi Ñöùc Yeâsu Kitoâ. Ngöôøi ôû treân Thaùnh giaù nhö Caây nho ñan töû cuûa Thieân Chuùa Cha. Ngöôøi coù söï soáng ñeå thoâng ban cho nhöõng ai muoán keát hieäp vaøo Ngöôøi nhö nhaùnh nho vaøo thaân nho.
Ñaây laø söï soáng ñaõ vöôït thaéng söï cheát, neân khoâng bao giôø cheát nöõa, ñeå ai tin maø nhaän laáy thì duø coù cheát cuõng seõ soáng laïi, vaø ñeå ai soáng laïi thì seõ ñem laïi nhieàu hoa traùi, khoâng phaûi nhöõng traùi nho daïi, nhöng laø nhöõng traùi nho ñích thöïc naëng chóu nhöõng haønh ñoäng coâng minh, thaùnh thieän, danh thôm vaø tieáng toát.
(Trích daãn töø taäp saùch Giaûi Nghóa Lôøi Chuùa
cuûa Ñöùc coá Giaùm Muïc Bartoâloâmeâoâ Nguyeãn Sôn Laâm)