Giaûi Nghóa Lôøi Chuùa Naêm A
Nhöõng Baøi Suy Nieäm Lôøi Chuùa Chuùa Nhaät
cuûa Ñöùc coá Giaùm Muïc Bartoâloâmeâoâ Nguyeãn Sôn Laâm
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Chuùa Nhaät 19 Thöôøng Nieân Naêm A
Pheâroâ, Ngöôøi Laùi Con Thuyeàn
Ñöùc Tin Hoäi Thaùnh
(1V 19,9a.11-13a; Rm 9,1-5; Mt 14,22-33)
Phuùc AÂm: Mt 14, 22-33
"Xin truyeàn cho con ñi treân maët nöôùc maø ñeán cuøng Thaày".
Khi daân chuùng ñaõ aên no, laäp töùc Chuùa Gieâsu giuïc moân ñeä trôû xuoáng thuyeàn maø qua bôø beân kia tröôùc, trong luùc Ngöôøi giaûi taùn daân chuùng. Giaûi taùn hoï xong, Ngöôøi leân nuùi caàu nguyeän moät mình. Ñeán chieàu, Ngöôøi vaãn ôû ñoù moät mình. Coøn thuyeàn thì ñaõ ra giöõa bieån, bò soùng ñaùnh chaäp chôøn vì ngöôïc gioù.
Canh tö ñeâm toái, Ngöôøi ñi treân maët bieån maø ñeán vôùi caùc oâng. Thaáy Ngöôøi ñi treân maët bieån, caùc oâng hoaûng hoàn maø noùi raèng: "Ma kìa!", vaø caùc oâng sôï haõi keâu la lôùn tieáng. Laäp töùc, Chuùa Gieâsu noùi vôùi caùc oâng raèng: "Haõy yeân taâm. Thaày ñaây, ñöøng sôï!" Pheâroâ thöa laïi raèng: "Laïy Thaày, neáu quaû laø Thaày, thì xin truyeàn cho con ñi treân maët nöôùc maø ñeán cuøng Thaày". Chuùa phaùn: "Haõy ñeán!" Pheâroâ xuoáng khoûi thuyeàn, böôùc ñi treân maët nöôùc maø ñeán cuøng Chuùa Gieâsu. Khi thaáy gioù maïnh, oâng sôï haõi vaø saép chìm xuoáng neân la leân raèng: "Laïy Thaày, xin cöùu con!" Laäp töùc, Chuùa Gieâsu giô tay naém laáy oâng maø noùi: "Ngöôøi heøn tin, taïi sao maø nghi ngôø?" Khi caû hai ñaõ leân thuyeàn thì gioù lieàn yeân laëng. Nhöõng ngöôøi ôû trong thuyeàn ñeán laïy Ngöôøi maø raèng: "Thaät, Thaày laø Con Thieân Chuùa".
Suy Nieäm:
Chuùa Nhaät XVIX Thöôøng Nieân A
1V 19,9a.11-13a; Rm 9,1-5; Mt 14,22-33
Lôøi Chuùa hoâm nay coù theå ñem laïi nhieàu suy tö phong phuù. Moãi baøi ñoïc laø moät bieån meânh moâng hay moät röøng baùt ngaùt: caøng suy laïi caøng thaáy roäng. Tieác thay, chuùng ta chæ coù theå cuøng nhau ñoïc löôùt qua vaø nhaët laáy moät vaøi tö töôûng noåi baät. Caùc maãu chuyeän veà EÂlya, Pheâroâ vaø Phaoloâ khi aáy coù theå gôïi leân cho chuùng ta moät soá neùt trong ñôøi soáng ñöùc tin. Chuùng ta coù theå nhìn thaáy caùc phaán ñaáu cuûa mình trong ñôøi soáng cuûa caùc ngaøi. Vaø nhö vaäy, Lôøi Chuùa hoâm nay seõ quyù giaù cho chuùng ta.
A. Töôùc Heát, EÂlya Laø Chieán Só Voâ Ñòch Veà Ñöùc Tin
OÂng sinh soáng vaøo khoaûng cuoái theá kyû IX tröôùc Coâng nguyeân. Coù theå noùi, oâng ñaõ khai maïc thôøi ñaïi caùc tieân tri lôùn trong Cöïu Öôùc.
Khoâng ai bieát roõ doøng hoï cuûa oâng. Nhö Melkiseâdek, coù theå noùi oâng laø ngöôøi khoâng cha khoâng meï. Ñieàu khaùc thöôøng naøy, chöùng toû oâng laø ngöôøi xuaát chuùng neáu khoâng phaûi laø maàu nhieäm. Ngöôøi ta bieát roõ caùc coâng vieäc cuûa oâng vì caû trieàu ñình thôøi baáy giôø thöôøng phaûi baän taâm veà söï hieän dieän vaø lôøi oâng giaûng daïy. Noùi chung, taø giaùo baáy giôø ñang ôû theá maïnh. Vua vaø hoaøng haäu nuoâi döôõng töøng ngaøn tieân tri Baal. Daân chuùng töï nhieân cuõng muoán chaïy theo söï deã daõi, vì giöõ ñöôïc ñöôïc ñöùc tin chaân chính ñoøi phaûi phaán ñaáu cam go. Nhöng EÂlya khoâng sôï ñi ngöôïc laïi traøo löu. Moät mình oâng cöông quyeát beânh vöïc chính giaùo. Loøng nhieät thaønh baát khuaát aáy hieän ra roõ reät trong caâu chuyeän thaùch ñoá ôû treân nuùi Karmel.
Toaøn daân taäp hoïp laïi ñeå xem Yaveâ hay Baal laø Chuùa thaät. Moät beân coù teá ñaøn cuûa gaàn 1,000 tieân tri taø giaùo. Vaø beân kia trô troïi moät mình EÂlya, oâng baûo beân hoï cöù ñaët cuûa leã leân vaø caàu khaån cho to cho khoûa ñeå xin Baal cho löûa trôøi xuoáng ñoát. Hoï tuïng kinh inh oûi töø sôùm tôùi chieàu, chaúng boû soùt moät vuõ khuùc toân giaùo hay moät nghi thöùc ma thuaät naøo. Keát quaû, Baal vaãn nhö nguû, nhö ngô vì quaû thaät noù chæ laø ngaãu töôïng do trí oùc thaáp keùm vaø noâ leä cuûa con ngöôøi baøy ra. Baáy giôø EÂlya môùi giô tay caàu nguyeän. Laäp töùc Yaveâ cho löûa xuoáng thieâu cuûa leã. Toaøn daân kính phuïc Yaveâ vaø toùm coå boïn tieân tri taø giaùo tröøng phaït naëng neà.
Nhöng ñaâu ñaõ heát. Tieáng daân veà phe vôùi EÂlya, khieán hoaøng cung caêm phaãn. Hoaøng haäu cho ngöôøi baén tin seõ laáy ñaàu ngöôøi chieán só voâ ñòch ñöùc tin kia. Vaø EÂlya phaûi mau mau laån troán vaøo sa maïc.
Tröôùc ñaây traän ñòa ôû tröôùc maët toaøn daân. EÂlya laø ngöôøi coù ñöùc tin soáng ñoäng. Vaø ñöùc tin naøy coù vieäc laøm vaø ñaõ laøm vieäc khoâng quaûn gian lao. Baây giôø chieán ñòa laø sa maïc. Khoù khaên khoâng phaûi chæ laø khí noùng vaø hoang vu, nhöng coøn laø thaân theå nhoïc meät vaø tinh thaàn chaùn naûn. EÂlya nay khoâng coøn nhö moät Moâseâ quyeàn naêng ôû ñaát Aicaäp vaø tröôùc maët Pharaoâ nöõa; nhöng cuõng nhö Moâseâ vaø Daân Chuùa ngaøy tröôùc, oâng ñang ñi trong sa maïc, laøm laïi cuoäc haønh trình ñaày thöû thaùch haàu ñöùc tin ñöôïc toâi luyeän nhö vaøng trong löûa.
EÂlya töôûng mình cuõng khoâng hôn gì tieàn nhaân, nhöõng ngöôøi ñaõ tin Chuùa, thôø Chuùa, beânh Chuùa, nhöng roài ñaõ bò baïc ñaõi vaø baét bôù. Chính luùc aáy Thaàn Chuùa ñaõ ñeán vieáng thaêm, ñem baùnh vaø nöôùc tôùi nhö xöa Daân Chuùa ñaõ nhaän ñöôïc manna vaø nöôùc maùt. Vaø EÂlya ñaõ tieáp tuïc ñi theâm 40 ñeâm ngaøy nhö Daân Chuùa ñaõ ñi 40 naêm nôi hoang ñòa ñeå cuoái cuøng ñeán nuùi Khoreb cuõng goïi laø Sinai, haàu nhaän ñöôïc maïc khaûi cao caû, ñaùnh daáu cao ñieåm cuûa cuoäc ñôøi ñöùc tin vöõng vaøng.
Baøi ñoïc 1 hoâm nay thuaät laïi maïc khaûi naøy. Chuùa cho EÂlya thaáy Ngöôøi, khoâng phaûi trong baõo taùp, saám ñoäng hay chôùp löûa, nhöng trong hôi gioù nheï nhaøng laøm maùt dòu con ngöôøi.
Nhöõng ai quen bieát lòch söû toân giaùo ñaõ thaáy ngay ñaây laø moät tieán boä quan troïng. Tröôùc ñaây, ngöôøi ta hình dung Thieân Chuùa ôû ñaøng sau nhöõng hieän töôïng kinh hoaøng trôøi long ñaát lôû, saám chôùp haõi huøng. Chính Daân Chuùa cuõng ñaõ nhìn thaáy ñænh nuùi Sinai nhö moät loø löûa lôùn khi coù tieáng Yaveâ ñeán gaàn. Nay vôùi EÂlya, Thieân Chuùa toû ra nheï nhaøng nhö thôøi khai nguyeân. Añam-Evaø tröôùc khi phaïm toäi ñaõ ñöôïc soáng nhöõng giaây phuùt thaân maät vôùi Ngaøi, vì vaøo luùc gioù chieàu hiu haét, Ngaøi ñeán taûn boä vôùi hai oâng baø. Hoâm nay Ngaøi cuõng ñeán vôùi EÂlya sau laøn gioù nheï, ñeå oâng trôû thaønh maãu ngöôøi ñöôïc höôûng söï eâm aùi cuûa Thieân Chuùa.
Truyeàn thoáng Kitoâ giaùo ñaõ mau maén nhaän EÂlya laø toå phuï cuûa ñôøi soáng chieâm nieäm keát hôïp vôùi Thieân Chuùa, ñang khi taâm lyù bình daân ñaõ saün saøng toân oâng laø nhaø voâ ñòch veà ñöùc tin. Noùi ñuùng ra cuoäc ñôøi cuûa EÂlya chöùng toû ñôøi soáng ñöùc tin khoâng ñôn giaûn. Ngöôøi tín höõu phaûi bieát chieán ñaáu beân ngoaøi vaø beân trong, phaûi coù nhöõng haønh ñoäng chöùng toû nieàm trung tín ñoái vôùi Chuùa, nhöng cuõng bieát soáng laëng leõ ñeå keát hieäp trong söï thaân maät vôùi Ngöôøi.
Vaø ñieàu naøy, chuùng ta cuõng coøn thaáy trong caâu truyeän hoâm nay veà Pheâroâ vaø caùc moân ñeä, maëc daàu baøi Tin Möøng Mattheâoâ coøn muoán noùi nhieàu hôn nöõa.
B. Pheâroâ, Ngöôøi Laùi Con Thuyeàn Ñöùc Tin Hoäi Thaùnh
Hoâm aáy cuõng laø moät ngaøy raát ñaëc bieät! Chöa bao giôø ngöôøi ta ñöôïc chöùng kieán moät caûnh töôïng nhö theá. Vôùi 5 oå baùnh vaø 2 con caù trao vaøo tay caùc moân ñeä ñeå phaùt cho daân, Ñöùc Yeâsu ñaõ nuoâi no khoaûng 5,000 ngöôøi, khoâng keå ñaøn baø con treû. Laøm sao moïi ngöôøi khoâng phaán khôûi! Vaø traùnh sao ñöôïc veû thoûa maõn hieân ngang treân khuoân maët caùc moân ñoà! EÂlya treân nuùi Karmel chöa chaéc ñaõ thoûa maõn hôn. Nhöng ñeå hoï khoûi sa chöôùc caùm doã, Ñöùc Yeâsu buoäc hoï phaûi leân thuyeàn veà tröôùc baét chöôùc EÂlya ñi vaøo sa maïc. Coøn Ngöôøi ôû laïi giaûi taùn daân vaø leân nuùi caàu nguyeän.
Nhöng thuyeàn caùc moân ñoà vöøa ra xa, thì naøy soáng gioù noåi leân döõ doäi trong ñeâm toái. Cho maõi tôùi gaàn saùng vaãn coøn nhö vaäy. Con thuyeàn Hoäi Thaùnh quaû thaät ba chìm baûy noåi khi vöôït bieån traàn gian. Chæ moät daáu hieäu khaùc thöôøng cuõng ñuû khieán nhöõng keû ôû trong thuyeàn sôï ñeán toät ñoä. Chính vì vaäy maø vöøa thaáy moät boùng ñi xa xa treân maët nöôùc, hoï ñaõ la leân hoaûng hoát: kìa ma! kìa ma!
Nhöng ñoù laïi laø chính Ñöùc Yeâsu. Ngöôøi ñaõ thoâi caàu nguyeän vôùi Chuùa Cha trong nôi vaéng veû ñeå ñi cöùu giuùp caùc moân ñeä. Ngöôøi leân tieáng traán an hoï. Pheâroâ lieàn xin chaïy treân nöôùc ñeå ñeán vôùi Ngöôøi. Nhöng thay vì ñeå yù luoân nhìn vaøo Chuùa, oâng laïi nghó ñeán gioù thoåi. Vaø oâng sôï. OÂng baét ñaàu chìm xuoáng, ñeán noãi neáu khoâng coù caùnh tay cuûa Chuùa giô ra ñôõ daäy, soùng nöôùc ñaõ vuøi daäp oâng.
Caâu truyeän naøy moät laàn nöõa laïi cho chuùng ta thaáy ñôøi soáng ñöùc tin luoân ñoøi phaûi phaán ñaáu. Neáu maãu truyeän veà EÂlya ñaõ keå laïi phaán ñaáu cuûa moät taâm hoàn, thì ôû ñaây chuùng ta thaáy toaøn theå Hoäi Thaùnh cuõng phaûi phaán ñaáu. Caùc moân ñoà cuûa Chuùa phaûi bieát mau mau gôõ mình ra khoûi söùc caùm doã cuûa thaønh coâng ñaéc chí.
Hôn nöõa con thuyeàn cuûa Hoäi Thaùnh trong giai ñoaïn Chuùa ñang caàu baàu cuøng Chuùa Cha ôû treân trôøi luoân gaëp soùng gioù vaø phaûi phaán ñaáu trong traàn gian u toái. Khoâng phaûi voâ yù maø Mattheâoâ ñaõ keå caâu truyeän naøy sau pheùp laï baùnh hoùa nhieàu. Cuõng nhö oâng seõ keå: ra khoûi phoøng Tieäc ly, caùc Toâng ñoà haàu nhö sa ngaõ. Ñoù laø thaân phaän Hoäi Thaùnh sau caùc buoåi hoïp phuïng vuï vaø ñi vaøo theá gian.
Hoäi Thaùnh phaûi phaán ñaáu; nhöng töï mình vaãn khoâng ñaït ñöôïc haïnh phuùc, maø phaûi laø chính Chuùa ban cho. Cuõng nhö neáu khoâng nhaän ñöôïc thaàn löông, EÂlya cuõng ñaõ ngaõ guïc. Vaø cuõng nhö phaàn thöôûng cuoái cuøng oâng nhaän ñöôïc laø vieäc chính Chuùa töï maïc khaûi mình cho oâng, thì ôû ñaây, bình an cöùu ñoä cuõng ñaõ trôû veà vôùi con thuyeàn Hoäi Thaùnh khi Ñöùc Yeâsu tuyeân boá: Naøy Ta! Ngöôøi duøng laïi chính lôøi maïc khaûi treân nuùi Khoreb, khi Moâseâ xin cho ñöôïc bieát Danh taùnh Chuùa. Vaø nhö Danh Chuùa ñaõ khieán Moâseâ an taâm ra ñi thi haønh söù vuï cöùu daân, thì nay thaáy Chuùa phaùn: Ta ñaây, Pheâroâ cuõng muoán laøm ñöôïc coâng vieäc phi thöôøng. OÂng ñaõ ñi ñöôïc moät luùc ôû treân nöôùc. Nhöng roài sôï haõi ñaõ chieám laáy oâng. Ñöùc tin cuûa oâng giaûm bôùt, khieán thaân xaùc oâng muoán chìm theo. May maø oâng ñaõ keâu leân ñeå töø ñoù Hoäi Thaùnh thaáy raèng chæ coù Chuùa cöùu ñöôïc Hoäi Thaùnh khoûi sa chìm giöõa theá gian.
Baøi hoïc naøy coù theå noùi chuùng ta vaãn nhôù. Ñieàu chuùng ta deã queân hôn laø döôøng nhö chæ muoán ñöôïc soáng yeân haøn trong Hoäi Thaùnh vaø ñuùng hôn ñöôïc ôû trong Hoäi Thaùnh yeân haøn. Nhöng nhö theá laø khoâng muoán hieåu ñaëc tính cuûa ñôøi soáng ñöùc tin. Caùc maãu truyeän treân ñaây veà EÂlya vaø Pheâroâ chöa laøm cho chuùng ta thaáy raèng ñöùc tin ñoøi phaûi phaán ñaáu; vaø nhöõng khi gaëp thöû thaùch veà ñöùc tin, ôn cöùu ñoä cuûa chuùng ta naèm nôi Danh Chuùa. Chuùng ta phaûi caàu nguyeän, phaûi tìm Chuùa trong thinh laëng vaø phaûi röôùc Chuùa vaøo loøng. Nhö vaäy cuõng môùi chæ giöõ ñöùc tin thoâi. Ñöùc tin chaân chính phaûi maïnh meõ hôn nhieàu. Noù coøn phaûi nung naáu taâm hoàn chuùng ta theo nhö lôøi thaùnh Phaoloâ chia seû trong ñoaïn thö hoâm nay.
C. Phaoloâ Muoán Cheát Cho Ñöùc Tin Ñöôïc Lan Roäng
Ai cuõng bieát ngöôøi phaûi phaán ñaáu raát nhieàu vì chính nghóa ñöùc tin. Nhieàu laàn ngöôøi cuõng nhö EÂlya bò ngöôøi ta luøng baét chæ vì ñaõ laøm cho nhieàu ngöôøi tin vaøo Chuùa Kitoâ. Caùc moân ñeä ôû Ñama phaûi boû ngöôøi vaøo thuùng vaø thoøng qua töôøng thaønh ñeå cho ngöôøi chaïy troán. Vaø nhieàu laàn ngöôøi ñaõ gaëp soùng gioù, ñaém taøu vaø thoaùt cheát, chöù ñaâu môùi chæ luùn xuoáng nöôùc nhö Pheâroâ. Thaät, vaát vaû veà ñöùc tin coù theå noùi ít ai ñaõ nhö ngöôøi. Nhöng chính ngöôøi noùi Ôn Chuùa vaãn ñuû cho ngöôøi vaø ngöôøi luoân luoân lao mình veà ñaøng tröôùc ñeå chaïy cho heát cuoäc haønh trình.
Ñoái vôùi ngöôøi, nhöõng thöû thaùch nhö vaäy coøn chòu ñöôïc vôùi Ôn Chuùa. Duy coù ñieàu sau ñaây thaät laø naëng neà. Ñoù laø vieäc ngöôøi Dothaùi cöùng loøng khoâng chòu tuaân phuïc ñöùc tin. Hoï laø ñoàng baøo cuûa ngöôøi. Hôn nöõa hoï laø Daân ñöôïc tuyeån choïn. Hoï coøn laø doøng doõi sinh ra Ñöùc Yeâsu. Theá maø sao hoï vaãn töø choái ôn cöùu ñoä?
Ngöôøi ñaõ noã löïc, coù theå noùi laø quaù söùc, ñeå loâi keùo hoï. Ñaët chaân ñeán nôi naøo, ngöôøi cuõng tìm ñeán Hoäi ñöôøng Dothaùi, laøm quen vôùi nhöõng ngöôøi ñoàng baøo cuûa ngöôøi, trao ñoåi vôùi hoï veà Lôøi Höùa daønh cho Daân toäc. Nhöng moïi coá gaéng haàu nhö thaát baïi hoaøn toaøn. Raát ít ngöôøi chaáp nhaän ñöùc tin. Phaàn lôùn con chaùu Abraham theo xaùc thòt, khoâng nhöõng vaãn khoâng ngaám maø coøn choáng ñoái vaø baùch haïi giaùo lyù cöùu ñoä.
Theo tính töï nhieân, coù laàn Phaoloâ ñaõ phuûi chaân tuyeân boá seõ döùt khoaùt ñi ñeán vôùi daân ngoaïi. Nhöng noùi theá chöù laøm sao boû ñöôïc ñoàng baøo vaø nhaát laø Daân toäc mang ñaày Lôøi Höùa! Thieân Chuùa ñaõ laøm bao vieäc kyø dieäu ñeå gìn giöõ Daân toäc aáy; vaø cuoái cuøng ñaõ sai Con Ngaøi maëc xaùc theå trong doøng maùu naøy. Laøm sao Phaoloâ khoâng quaèn quaïi saên soùc töông lai cho hoï? Khoâng nhöõng vì hoï maø thoâi, nhöng nhaát laø vì Chuùa. Daân ñöôïc choïn trôû thaønh daân bò gaït boû sao?
Do ñoù Phaoloâ raát buoàn vaø ñau ñôùn khoâng ngöøng. Coù Chuùa Yeâsu vaø Thaùnh Thaàn laøm chöùng nhö vaäy. Vaø chöùng cuûa hai ngöôøi, hôn nöõa cuûa hai Ñaáng Thaùnh nhö vaäy, dó nhieân raát giaù trò. Cuoái cuøng, ñeå khoâng ai coøn coù theå hoà nghi, thì naøy Phaoloâ saün saøng “bò tuyeät thoâng” cho anh em ñoàng baøo cuûa ngöôøi ñöôïc roãi.
YÙ nghó ñoù laø taän cuøng roài. Vì ôû thôøi aáy, bò tuyeät thoâng, bò loaïi ra khoûi boä laïc, coù nghóa laø ñeo baûn aùn vaøo thaân, khoâng coøn quyeàn laøm ngöôøi trong boä laïc nöõa, ai gaëp cuõng coù theå gieát maø khoâng bò toäi. AÁy laø noùi coù ngöôøi coøn muoán gieát! Vì con ngöôøi bò khai tröø kia cuõng khoâng ñaùng gieát nöõa. Coù theå coi noù nhö con choù bò ñuoåi ra khoûi nhaø.
Khi coù yù töôûng nhö vaäy, Phaoloâ thaät söï muoán chia seû taâm tình cöùu theá cuûa Ñöùc Kitoâ, vì chính Ngaøi cuõng ñaõ trôû neân ñoà bò khai tröø vì toäi loãi chuùng ta.
Do ñoù Phaoloâ khoâng phaûi chæ laø chieán só voâ ñòch veà ñöùc tin nhö EÂlya. Ngöôøi khoâng nhöôïng boä keû thuø cuûa Thaùnh giaù, duø laø moät böôùc. Ngöôøi cuõng khoâng laáy vieäc cheøo laùi con thuyeàn caùc giaùo ñoaøn qua soùng gioù nhö Pheâroâ laøm cöïc nhaát. Con thuyeàn ñöùc tin ôû trong tay ngöôøi, söï soáng ñöùc tin nôi taâm hoàn ngöôøi khoâng nhöõng troâng caäy vaøo ôn Chuùa ñeå löôùt thaéng phong ba, maø coøn muoán choïc thuûng böùc maøn coøn che maét ñoàng baøo Israel cuûa ngöôøi ñeå hoï nhaän ra Ñöùc Kitoâ vaø thôø laïy Ngaøi. Vaø cho ñöôïc nhö vaäy, ngöôøi saün saøng daâng sinh maïng laøm leã teá cho con thuyeàn Hoäi Thaùnh ñi ñöôïc tôùi ñích.
Chuùng ta chaéc chöa coù ñöùc tin nhö vaäy. Nhöng phaûi vöôn leân. Phaûi phaán ñaáu cho ñöùc tin cuûa mình. Phaûi tha thieát caàu mong cho ñoàng baøo nhaän bieát Chuùa. Phaûi tham döï thaät söï vaøo leã teá daâng treân baøn thôø vì phaàn roãi moïi ngöôøi. Phaûi soáng leã teá maø giôø ñaây chuùng ta ñöùng leân ñeå cöû haønh.
(Trích daãn töø taäp saùch Giaûi Nghóa Lôøi Chuùa
cuûa Ñöùc coá Giaùm Muïc Bartoâloâmeâoâ Nguyeãn Sôn Laâm)