Daïy Con Töø Thuûa Coøn Thô
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Nhaø taâm lyù danh tieáng cuûa Myõ JB Watson töøng tuyeân boá: "Haõy mang ñeán cho toâi chuïc ñöùa treû khoûe maïnh..., toâi cam ñoan vôùi baát cöù ñöùa naøo toâi cuõng thaønh coâng trong vieäc giaùo duïc bieán noù thaønh moät chuyeân vieân theo yù muoán: y só, luaät gia, ngheä só, thöông gia hoaëc thaønh moät keû aên maøy hay moät teân troäm cöôùp, cho duø taøi naêng, naêng khieáu thieân höôùng hay chuûng toäc cuûa ñöùa beù ñoù nhö theá naøo".
Quan nieäm ñoù sai laàm vì ñaõ boû qua vai troø troïng yeáu cuûa di theå, cuûa nhöõng naêng höôùng töï nhieân; nhöng coù öu ñieåm laøm noåi baät taàm quan troïng cuûa giaùo duïc, ñieàu maø ngöôøi xöa ñaõ noùi: "Daïy con töø thôû coøn thô..." vaán ñeà coøn laïi laø: phaûi giaùo duïc con theo muïc ñích naøo?
Ñoù laø vaán ñeà caên baûn, vì tuøy theo töøng muïc ñích, chuùng ta löïa choïn nhöõng ñieàu neân daïy cuõng nhö phaûi löïa choïn phöông phaùp giaùo duïc thích hôïp. Baøi vieát naøy khoâng baøn ñeán nhöõng vaán ñeà to lôùn neâu treân. Döïa vaøo söï nghieân cöùu cuûa caùc nhaø giaùo duïc vaø caùc nhaø taâm lyù hieän ñaïi, chuùng toâi chæ xin trình baøy moät soá qui taéc höôùng daãn thaùi ñoä cuûa baäc laøm cha meï trong vieäc daïy con.
1. Qui taéc: Haõy toû ra hôïp nhaát vôùi chính mình
Qui taéc naøy baét buoäc ta phaûi soáng vaø haønh ñoäng theo ñuùng nguyeân lyù mình ñaõ ñeà xöôùng ra. Noùi caùch khaùc, ngöôøi haønh ñoäng hôïp nhaát laø ngöôøi khoâng haønh ñoäng tuøy höùng hoaëc tuøy theo tình caûm cuûa mình ñoái vôùi rieâng töøng ñöùa con. Coù khi ta toû ra raát nghieâm khaéc vôùi ñöùa naøy nhöng laïi deã daõi ñoái vôùi ñöùa khaùc. Coù ngöôøi daïy con laøm moät ñöôøng nhöng chính mình, trong hoaøn caûnh töông töï, laøm theo moät neûo. Daïy con khoâng ñöôïc noùi laùo nhöng chính mình laïi noùi doái tröôùc maët con caùi. Saùch Coå Hoïc Tinh Hoa keå laïi truyeän thaày Taêng Töû laø ngöôøi thöïc hieän söï hôïp nhaát giöõa lôøi noùi vaø haønh ñoäng.
Saùch keå: Vôï thaày Taêng Töû höùa vôùi con laø seõ laøm thòt lôïn khi ñi chôï veà. Luùc vôï veà, thaày Taêng Töû ñi baét lôïn laøm thòt. Ngöôøi vôï noùi: "Toâi noùi ñuøa noù ñaáy maø!" Thaày lieàn baûo: "Noùi ñuøa laø theá naøo? Ñöøng khinh treû thô khoâng bieát gì. Cha meï laøm gì noù thöôøng hay baét chöôùc. Nay mình noùi doái noù, chaúng laø mình daïy noù noùi doái ö ?" Noùi xong Taêng Töû ñi laøm thòt lôïn cho con aên thaät. Caùc nhaø taâm lyù cho bieát: söï maâu thuaãn nôi ngöôøi cha ngöôøi meï coù nhöõng taùc duïng khoâng toát cho con treû. Tröôùc heát, chuùng khoâng vaâng lôøi cha meï khi chuùng nhaän thaáy cha meï chuùng baát nhaát. Chuùng seõ töï hoûi: ta neân laøm ñieàu cha meï noùi hay ñieàu cha meï laøm? Ngoaøi ra, söï baát nhaát nhieàu khi gaây ra nhöõng hoãn loaïn taâm lyù nghieâm troïng. Thaùi ñoä toát ñeïp laø toân troïng nguyeân taéc nhöng bieát toû ra linh ñoäng trong vieäc aùp duïng nguyeân taéc.
2. Qui taéc: Khoâng traùnh neù traû lôøi caâu hoûi cuûa con caùi
OÙc toø moø laø moät naêng höôùng töï nhieân, töï noù khoâng xaáu, neáu ñöôïc höôùng daãn, noù seõ phaùt trieån vaø trôû thaønh moät yeáu toá thuaän lôïi cho söï hieáu hoïc veà sau. Vì vaäy, khi con caùi ñaët moät caâu hoûi, chuùng ta khoâng neân xua ñuoåi chuùng baèng caùch noùi: Ñöøng laøm maát thì giôø cuûa boá meï! Sao con laïi hoûi ngôù ngaån theá? Taïi sao con hoûi nhöõng chuyeän kyø cuïc vaäy?... Thaùi ñoä xua ñuoåi coù taùc duïng laøm ñöùa beù naûn chí vaø oùc toø moø coù theå bò mai moät.
3. Qui taéc: Khoâng ngaïi nhìn nhaän caùi mình khoâng bieát
Coù nhöõng ngöôøi laøm cha meï muoán taïo hình aûnh toát ñeïp veà mình tröôùc maét con caùi baèng caùch coá yù laøm cho chuùng nghó raèng caùi gì mình cuõng bieát vaø caùi gì mình cuõng laøm ñöôïc. Thaùi ñoä naøy ñöa tôùi nhöõng haäu quaû tai haïi:
a/ Khi lôùn leân, chuùng seõ gaëp khoù khaên khi muoán loaïi boû nhöõng ñieàu chuùng ñaõ hoïc ôû nhaø luùc chuùng ñoùn nhaän töø ngöôøi khaùc nhöõng kieán thöùc, nhöõng nguyeân lyù xaùc ñaùng hôn.
b/ Con caùi khoâng nhoû maõi ñeå luoân luoân tin töôûng ñieàu cha meï noùi; chuùng phaùt trieån vaø kieán thöùc chuùng thaâu löôïm ôû Hoïc ñöôøng hay ôû saùch baùo seõ daàn daàn laøm chuùng maát ñi phaàn naøo söï kính troïng khi thaáy roõ cha meï noùi sai, laøm sai. Ñaõ laø ngöôøi, chuùng ta khoâng ñuû khaû naêng vaø thì giôø bieát moïi chuyeän. Do ñoù, khi ñöùng tröôùc nhöõng caâu hoûi vöôït khoûi taàm hieåu bieát cuûa mình, thaùi ñoä hôïp lyù nhaát laø neân traû lôøi: boá (hay meï) khoâng bieát. Khoâng phaûi ai cuõng coù khaû naêng traû lôøi thoûa ñaùng nhöõng caâu hoûi: "Taïi sao tuyeát traéng trong khi laù caây xanh coøn hoøn than laïi ñen?" "Taïi sao ban ñeâm trôøi toái?" "Caù soáng döôùi nöôùc laøm sao thôû ñöôïc?" v.v... Trong nhöõng tröôøng hôïp töông tôï, ta neân höôùng daãn con caùi tìm caâu traû lôøi thích ñaùng nôi saùch vôû hay nhôø ngöôøi coù kieán thöùc hôn mình.
4. Qui taéc: Haõy ñeå con caùi nhieàu thì giôø raûnh roãi
Giaùo duïc con caùi khoâng coù nghóa luoân luoân keø keø beân con ñeå ñoùng vai troø oâng thaày, coâ giaùo, ngöôøi giaùm thò. Khoâng ai choái caõi söï kieän: taâm lyù vaø ñaëc bieät trí tueä cuûa treû con phaùt trieån toát ñeïp khi chuùng soáng trong nhöõng moâi tröôøng phong phuù vaø coù tính caùch kích thích. Ngoaøi quan heä thaày troø giöõa cha meï vaø con caùi, coøn coù nhieàu quan heä, nhieàu hoaøn caûnh trong ñoù treû con töï chuùng thaâu löôïm ñöôïc nhieàu söï hieåu bieát. Chuùng coù theå hoïc hoûi khi coù ñoà chôi trong tay, cuõng nhö khi ngaém nghía moät caønh hoa, moät baày caù lia thia trong beå nuoâi, vaø ngay caû khi chuùng gaây goã vôùi treû loái xoùm vv... Theo yù kieán moät nhaø giaùo duïc, trong moät ngaøy, chuùng ta Khoâng Neân Daønh Quaù Moät Tieáng Röôõi ñeå daïy con; vaø neân ñeå chuùng coù "töï do suy nghó , ñuøa giôõn, töï do soáng tuoåi treû con cuûa chuùng".
5. Qui taéc: Giuùp con caùi coù moät quan nieäm tích cöïc vaø trung thöïc veà baûn thaân
Vì neáu mang moät quan nieäm tieâu cöïc - nghóa laø mang yù nghó mình keùm coûi veà nhieàu phöông dieän - treû con seõ trôû neân nhuùt nhaùt, khoâng maïnh daïn coù saùng kieán vaø cuõng khoâng maïnh daïn baøy toû yù nghó cuûa chuùng. Ñoù laø nhöõng khuyeát ñieåm deã ñöa tôùi söï thaát baïi trong söï hoïc cuõng nhö trong söï giao tieáp. Vì vaäy, cha meï neân laøm cho con caùi coù moät quan nieäm ñuùng ñaén vaø tích cöïc veà baûn thaân chuùng vaø veà cuoäc soáng. Noùi cuï theå hôn, cha meï caàn taïo cho con caùi yù nghó laø chuùng thoâng minh, chuùng coù khaû naêng hôn hoaëc baèng ngöôøi. Ñöøng bao giôø sô yù pheâ bình chuùng ñaàn ñoän cuõng nhö ñöøng bao giôø ñem so saùnh chuùng vôùi nhöõng ñöùa treû khaùc.
6. Qui taéc: Giuùp con caùi yù thöùc veà ngöôøi khaùc
Khuynh höôùng töï nhieân cuûa haàu heát treû con laø: chæ nghó ñeán mình khi bò moät yù muoán thoâi thuùc. Luùc theøm aên, chuùng ñoøi aên vaø khoâng caàn bieát thöù thöùc aên ñoù daønh cho ai; khi muoán noùi chuùng baät mieäng noùi. Khuynh höôùng ñoù neáu khoâng ñöôïc keàm cheá sôùm, chuùng thaønh nhöõng ñöùa beù, nhöõng thieáu nieân ích kyû, thieáu tính kieân nhaãn vaø thieáu leã ñoä. Coù ngöôøi cho raèng: neân ñeå treû con phaùt trieån töï nhieân; khoâng neân baét chuùng vaøo khuoân pheùp (phaûi giöõ leã ñoä ñoái vôùi moïi ngöôøi, chaúng haïn); theo hoï, laøm nhö vaäy laø voâ tình taïo ra nhöõng con ngöôøi giaû doái. Chuùng ta ñoàng yù laø leã pheùp cuõng nhö tính kieân nhaãn khoâng phaûi laø nhöõng ñöùc haïnh, vaø tính boäc phaùt coù nhieàu maët toát.
Tuy nhieân, Leã Pheùp, Kieân Nhaãn Laø Böôùc Ñaàu Cuûa Ñôøi Soáng Ñaïo Ñöùc. Vì leã pheùp ñoøi hoûi treû con phaûi coù söï töï chuû vaø yù thöùc veà ngöôøi khaùc: chuùng khoâng theå coi söï hieän dieän cuûa ngöôøi khaùc nhö khoâng coù, hoaëc ngöôøi khaùc chæ laø phöông tieän hieän dieän ñeå phuïc vuï chuùng. Chuùng ta neân taäp cho con caùi bieát ñi thöa veà trình vaø, khi nhôø ai ñieàu gì thì bieát löïa lôøi, bieát noùi "caûm ôn" khi nhaän vaät gì töø baát cöù ngöôøi naøo. Toát ñeïp hôn nöõa, neân taïo cho chuùng yù nghó taát caû moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng vôùi nhau (vì ñeàu laø con cuûa Chuùa), vaø bieát nghó tôùi nhöõng keû thieáu may maén trong ñôøi. YÙ thöùc veà ngöôøi khaùc laø ñieàu kieän thieát yeáu cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi vaø cuõng laø yeáu toá cuûa thaønh coâng cuõng nhö cuûa ñaïo ñöùc.
7. Qui taéc: Giuùp con caùi phaùt trieån veà caû hai phöông dieän theå xaùc vaø tinh thaàn.
Tuoåi thô aáu vaø tuoåi thieáu nieân laø khoaûng thôøi gian quí baùu ñeå con caùi thaâu löôïm kieán thöùc ñoàng thôøi taïo cho chuùng nhöõng thoùi quen höõu ích. Ngoaøi vieäc cho con hoïc bôi, chôi theå thao, bieát chòu khoù ñi boä, ñi xe ñaïp... cha meï cuõng neân cho con caùi hoïc ngoaïi ngöõ, nuoâi döôõng oùc toø moø, tinh thaàn hieáu hoïc cuûa chuùng, vaø laøm sao taïo cho chuùng bieát quí troïng söï hoïc hôn moïi giaù trò vaät chaát.
Vì giaùo duïc laø moät vieäc troïng ñaïi vaø voâ cuøng phöùc taïp cho neân nhöõng qui taéc chuùng toâi trình baøy treân ñaây khoâng theå bao quaùt heát moïi khía caïnh. Tuy vaäy, chuùng toâi thieån nghó ñoù laø nhöõng qui taéc quan troïng vaø khaån thieát nhaát ñoái vôùi nhöõng vò coù yù thöùc traùch nhieäm trong vai troø laøm cha laøm meï.
Toân Nöõ Boà Caâu. Laáy töø baùo PVLC (Nhaät-baûn) soá thaùng 7.2001
(Trích daãn töø Ephata soá 30, naêm 2001)