Vò Toâi Tôù Chuùa, Ñöùc Cha Pierre Lambert De La Motte, Nhöõng Thaønh Quaû Truyeàn Giaùo Vaø Tieán Trình Xin Phong Thaùnh.

Haø Noäi (TGP Haø Noäi 16-5-2022) - Nhaân dòp leã gioã 343 naêm, ngaøy Vò Toâi Tôù Chuùa: Ñöùc cha Pierre Lambert de La Motte (28/01/1624 - 15/06/1679) vaø söï kieän Hoäi ñoàng giaùm muïc Vieät Nam xin môû hoà sô ñieàu tra veà göông nhaân ñöùc thaùnh thieän, anh huøng ñöùc tin vaø di saûn cuûa Vò Toâi Tôù Chuùa Pierre Lambert de La Motte cho Giaùo hoäi Vieät Nam, chuùng toâi xin ghi laïi ñoâi neùt veà cuoäc ñôøi, söù vuï vaø nhöõng coâng trình trong söù maïng truyeàn giaùo vôùi tö caùch laø Giaùm muïc Ñaïi dieän toâng toøa giaùo phaän Ñaøng Trong (Cochinchine) cuûa ngaøi, töø soâng Linh Giang (soâng Gianh) trôû vaøo mieàn Nam vaø 5 tænh thuoäc Trung quoác.

Nhaân ñaây, qua baøi nghieân cöùu naøy, chuùng toâi muoán neâu moät soá thoâng tin lieân quan caàn thieát ñeå moïi thaønh phaàn Daân Chuùa cuøng hieåu bieát veà ñôøi soáng thaùnh thieän, nhaân ñöùc cuûa Vò Toâi Tôù Chuùa vaø môøi goïi moïi ngöôøi cuøng ñeán kính vieáng, caàu nguyeän, xin ôn tröôùc Di Coát cuûa Vò Toâi Tôù Chuùa taïi Trung Taâm Muïc vuï Toång giaùo phaän Saøi Goøn, soá 6 Bis, Toân Ñöùc Thaéng, quaän I, Saøigoøn. Chuùng ta cuøng hieäp thoâng caàu nguyeän xin cho hoà sô xin phong thaùnh sôùm hoaøn thaønh vaø ñaït keát quaû toát ñeïp.

I. Ñoâi Doøng Tieåu Söû

Ñöùc cha Pierre Lambert de la Motte sinh ngaøy 28/01/1624, ñöôïc röûa toäi vôùi teân thaùnh Pheâroâ taïi giaùo xöù Saint Jacques, giaùo phaän Lisieux (Calvados), vuøng Normandie, phía taây baéc nöôùc Phaùp,[2] laø con trai caû trong moät gia ñình coù 7 chò em, ngöôøi em trai uùt cuûa ngaøi cuõng laøm linh muïc, cha Nicolas Lambert de la Motte.

Chòu aûnh höôûng saâu xa bôûi moät neàn giaùo duïc truyeàn thoáng cuûa gia ñình, cuøng vôùi ôn suûng ñaëc bieät cuûa Thieân Chuùa, ngay töø tuoåi nieân thieáu, Pierre Lambert ñaõ laø moät caäu beù raát ñaïo ñöùc, thaùnh thieän. Traûi qua haønh trình tìm hieåu thaùnh yù Chuùa, ngaøi ñöôïc thuï linh muïc ngaøy 27/12/1655 taïi nhaø thôø chính toøa Bayeux.[3]

Vaøo theá kyû XVII, do nhu caàu truyeàn giaùo taïi Vieät Nam vaø Trung Hoa, nhôø söï vaän ñoäng cuûa cha Ñaéc Loä (Alexandre de Rhodes).[4]

Cha Alexandre de Rhodes, 15.3.1591 - 05.11.1660

Ngaøy 29/7/1658, qua Toâng saéc Apostolatus Officium, Ñöùc thaùnh cha Alexandre VII ñaõ choïn cha Pierre Lambert de la Motte laøm giaùm muïc hieäu toøa Beùryte vaø cha Francois Pallu, hieäu toøa Heùliopolis.[5] Ngaøy 9.9.1659, qua Toâng saéc Super Cathedram,[6] Ñöùc thaùnh cha Alexandre VII quyeát ñònh thaønh laäp hai giaùo phaän toâng toøa ñaàu tieân taïi Vieät Nam: Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi [7] theo ñoù, ñöùc cha Pierre Lambert de la Motte ñöôïc boå nhieäm laøm Giaùm muïc ñaïi dieän Toâng toøa giaùo phaän Ñaøng Trong vaø ñöùc cha Francois Pallu, giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi.

Ngaøy 11/6/1660, cha Pierre Lambert ñöôïc Ñöùc Toång giaùm muïc Bouthillier, Toång giaùm muïc giaùo phaän Tours taán phong giaùm muïc taïi nguyeän ñöôøng doøng Ñöùc Meï ñi Thaêm vieáng, ôû Paris.[8]

II. Haønh Trình Truyeàn Giaùo

Ngaøy 27/11/1660, Ñöùc cha Lambert leân ñöôøng ñi nhaän söù vuï Giaùm muïc Ñaïi dieän toâng toøa giaùo phaän Ñaøng Trong. Thaùp tuøng vôùi ngaøi coù hai vò thöøa sai: cha Jacques Bourges[9] vaø Francois Deydier[10].

Töø Marseille,[11] traûi qua cuoäc haønh trình gian khoù, ngaøy 22/8/1662, [12] Ñöùc cha Lambert ñaët chaân ñeán Ayuthia laø kinh ñoâ cuûa Xieâm La (Thaùi Lan) luùc baáy giôø. Do raát nhieàu khoù khaên veà chính trò, baùch haïi toân giaùo ôû Trung Hoa vaø Vieät Nam, hai Giaùm muïc khoâng theå tröïc tieáp ñeán giaùo phaän ñöôïc Toøa thaùnh trao phoù vaø Ayuthia trôû thaønh nhö laø trung taâm truyeàn giaùo cho caùc giaùo phaän Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi.

Baûn ñoà cuoäc haønh trình cuûa Ñöùc cha Pierre Lambert de La Motte naêm 1660,1661, 1662[13]

III. Nhöõng Coâng Trình

Cuøng vôùi Ñöùc cha Francois Pallu, hai Giaùm muïc ñaïi dieän Toâng toøa ñaàu tieân cuûa Giaùo Hoäi Vieät Nam cuõng laø hai vò ñoàng saùng laäp Chuûng vieän thöøa sai vaø Hoäi Thöøa sai Paris (La Socieùteù des Missions EÙtrangeøres de Paris - MEP).

Ñaëc bieät Ñöùc cha Lambert laø OÂng toå: Thaønh laäp Haøng giaùo syõ baûn xöù Vieät Nam khi phong chöùc linh muïc cho ngöôøi Vieät Nam ñaàu tieân ngaøy 31/3/1668.

Doøng Meán Thaùnh Giaù taïi Phoá hieán thuoäc Ñaøng Ngoaøi ngaøy 19/2/1670 vaø Meán Thaùnh Giaù Ñaøng Trong taïi An Chæ vaøo thaùng 12/1671.

Ngaøy 27/1/1664, Ñöùc cha Pallu ñeán Ayuthia cuøng vôùi boán linh muïc goàm cha Louis Laneau, Chevreuil, Hainques, Brindeau[14] vaø moät giaùo daân Philippe de Chameson-Foisy.[15]

1. Coâng nghò Ayuthia

Ngaøy 29/02/1664, khai maïc coâng ñoàng taïi nhaø thôø Thaùnh Giuse trong khu Vieät kieàu. Ñöùc cha Lambert cho bieát: "Chuùa Quan Phoøng ñaõ muoán chuùng toâi cuøng quyeát ñònh nhieàu vaán ñeà vì ích lôïi cho coâng cuoäc truyeàn giaùo vaø ñeå chuùng toâi thoáng nhaát vôùi nhau caùch soáng." [17]

Taïi Ayuthia, naêm 1664, toå chöùc Coâng nghò (hay coâng ñoàng) ñaàu tieân cuûa Giaùo hoäi Vieät Nam, vôùi söï tham döï cuûa caùc thöøa sai,[18] ñaây laø coâng nghò raát quan troïng, khoâng chæ vaïch ra ñöôøng höôùng cho hoaït ñoäng truyeàn giaùo baèng caùch cuï theå hoùa vaên kieän: Instructions 1659 - "Huaán thò naêm 1659" [19] maø Thaùnh Boä Truyeàn Giaùo ñaõ trao cho hai Ñöùc cha. Coâng nghò naøy coøn ñaët neàn taûng vöõng chaéc cho coâng cuoäc truyeàn giaùo taïi Ñaøng Trong, Ñaøng Ngoaøi, Trung Hoa vaø Thaùi Lan.[20] Coâng nghò ñaõ cho ra ñôøi taäp taøi lieäu: "Monita ad Missionarios: Instructions aux Missionnaires" [21] ñöôïc Toøa giaùm muïc Kontum dòch sang tieáng Vieät vôùi töïa ñeà: "Nhaén nhuû caùc Thöøa sai",[22] ñaây ñöôïc xem nhö 'Kim chæ nam' cho caùc nhaø truyeàn giaùo taïi AÙ Ñoâng vaø nhieàu nôi treân theá giôùi. Coâng nghò cuõng ñi ñeán quyeát ñònh thaønh laäp chuûng vieän ñeå ñaøo taïo vaø thaønh laäp haøng giaùo só baûn xöù cho caùc Giaùo hoäi ñòa phöông. Do ñoù, töø raát sôùm, sau coâng nghò Ayuthia, chuûng vieän ñöôïc thaønh laäp taïi ñaây vaøo naêm 1665. Coâng nghò naøy cuõng thaønh laäp moät "Hoäi Toâng Ñoà" goàm caû Giaùm muïc, linh muïc, tu só vaø giaùo daân. Hoäi Toâng ñoà naøy soáng theo ba lôøi khuyeân Phuùc AÂm: ngheøo khoù, khieát tònh vaø vaâng phuïc. Trieät ñeå hôn, caùc thaønh vieân cuûa "Hoäi Doøng Toâng Ñoà": soáng töø boû, gaén boù taát caû cuoäc soáng cho coâng cuoäc truyeàn giaùo vì Nöôùc Trôøi; vaâng phuïc hoaøn toaøn vôùi Toøa Thaùnh vaø Ñöùc Giaùo hoaøng; ñoïc 3 giôø kinh moãi ngaøy, aên chay suoát ñôøi, kieâng röôïu, khoâng duøng thuoác chöõa beänh vaø luoân nguû treân ñaát. [23]

Trong boái caûnh Giaùo hoäi Vieät Nam ñang tieán haønh hoà sô xin phong thaùnh cho Ñöùc cha Lambert, ngöôøi ta seõ hoûi: "Ñaâu laø linh ñaïo" hay "Ñöôøng neân thaùnh" cuûa ngaøi? Chuùng ta haõy nghe chính Ñöùc cha traû lôøi: Ngaøi keå raèng: "Khi töï hoûi, sau naøy toâi coù theå ñi tu nhö nhöõng vò tu só khoâng. Luùc aáy, toâi chôït nhaän ra raèng: mình khoâng thaáy vui thích gia nhaäp moät nhaø doøng naøo, bôûi vì caùc tu só aáy xem ra khoâng coù moät ñôøi soáng ñuû hoaøn thieän. Nhöng trong taâm trí toâi naûy sinh moät yù töôûng veà moät maãu ngöôøi phuø hôïp khaùc vaø toâi bò cuoán huùt theo maãu ngöôøi aáy, ñoù laø nhöõng ngöôøi mang teân Meán Thaùnh Giaù." [24] Nhö vaäy, linh ñaïo "neân thaùnh" cuûa Ñöùc cha Lambert ñoù laø: ñi vaø soáng theo con ñöôøng cuûa "Ñöùc Kitoâ chòu töû naïn thaäp giaù", ñaây chính laø con ñöôøng maø Chuùa Gieâsu ñaõ vaïch veõ cho ngöôøi moân ñeä: "Ai muoán theo Thaày, phaûi töø boû chính mình, vaùc thaäp giaù mình maø theo" (Mt16, 24). Vaø nhö muïc ñích cuûa Coâng nghò Ayuthia ñöôïc Ñöùc cha Lambert cho bieát: "Chuùa Quan Phoøng ñaõ muoán chuùng toâi cuøng quyeát ñònh nhieàu vaán ñeà vì ích lôïi cho coâng cuoäc truyeàn giaùo vaø ñeå chuùng toâi thoáng nhaát vôùi nhau caùch soáng." [25]

Sau coâng nghò Ayuthia, ngoaøi nhöõng coâng vieäc phaûi thöïc hieän taïi giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi vaø Ñaøng Trong, hai Ñöùc cha Lambert vaø Pallu coøn lo vieäc cuûng coá Chuûng vieän vaø Hoäi Thöøa sai coøn non treû ôû Paris, ñoàng thôøi phaûi tieáp xuùc vôùi Toøa thaùnh ñeå baùo caùo tình hình truyeàn giaùo, xin pheâ chuaån: taøi lieäu "Monita", Hoäi Toâng ñoà môùi thaønh laäp, vaán ñeà veà quyeàn haïn cuûa Giaùm muïc Ñaïi dieän toâng toaø v.v., do ñoù, moät trong hai Ñöùc cha phaûi leân ñöôøng ñi Roâma. Ngaøy 17/01/1665, sau khi uûy thaùc cho ñöùc cha Lambert de la Motte laøm Giaùm quaûn toâng toøa giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi, ngaøy 19/01/1665, Ñöùc cha Pallu leân ñöôøng ñi Chaâu AÂu[26] vaø ñeán Roâma naêm 1667.[27]

2. Thaønh laäp haøng giaùo syõ Vieät Nam

Veà vieäc thaønh laäp haøng giaùo só baûn xöù, Huaán thò 1659 cuûa Thaùnh boä truyeàn giaùo ñaõ vieát: "Lyù do chính thuùc ñaåy Thaùnh Boä cöû chö huynh ñeán caùc xöù aáy vôùi chöùc vuï giaùm muïc, laø ñeå chö huynh, baèng moïi phöông thöùc coù theå, lo ñaûm traùch vieäc giaùo duïc thanh nieân, giuùp hoï ñuû khaû naêng nhaän laõnh chöùc linh muïc. Chö huynh seõ phong chöùc cho hoï vaø cöû hoï ñi khaép mieàn roäng lôùn aáy, moãi ngöôøi laøm vieäc trong quoác gia cuûa mình; ôû ñoù hoï seõ heát loøng phuïng söï ñaïo Chuùa nhôø chö huynh aân caàn chaêm soùc. Vaäy chö huynh haõy luoân ñaët tröôùc maét muïc ñích naøy laø tuyø söùc coù theå, haõy laøm theá naøo ñeå ñöa daãn ñöôïc nhieàu ngöôøi vaø laø nhöõng taâm hoàn coù nhieàu khaû naêng ñaït ñeán chöùc thaùnh, ñaøo taïo vaø huaán luyeän hoï, roài truyeàn chöùc linh muïc khi hoï ñaõ saün saøng".[28]

Chính vôùi chæ thò neâu treân vaø theo quyeát ñònh cuûa Coâng nghò Ayuthia, tröôùc heát, Ñöùc cha Lambert de la Motte, ñaõ thaønh laäp chuûng vieän taïi Ayuthia. Naêm 1665, Ñöùc cha Lambert ñaõ daâng leân vua Phra-Narai cuûa Thaùi Lan moät thænh nguyeän thö, xin ñöôïc laäp moät nhaø tröôøng taïi kinh ñoâ hay nôi naøo do nhaø vua chæ ñònh. Ñaàu naêm 1666, nhaø vua ñaõ hoài ñaùp cho Ñöùc cha Lambert baèng vieäc taëng cho caùc thöøa sai Phaùp moät khu ñaát keá caän khu laøng Vieät kieàu. Naêm 1667, caùc thöøa sai Phaùp baét ñaàu xaây döïng chuûng vieän Thaùnh Giuse taïi khu ñaát vua ban. Ñoù laø moät ngoâi nhaø hai taàng, taàng treân baèng goã laøm nhaø nguyeän, taàng döôùi baèng gaïch laøm phoøng ôû cho caùc thöøa sai.

Ngay khi chuûng vieän Ayuthia chöa kòp ñaøo taïo öùng sinh linh muïc, theo söï giôùi thieäu cuûa cha Alexandre de Rhodes vôùi Thaùnh boä truyeàn giaùo tröôùc kia, "caùc linh muïc Vieät Nam ñaàu tieân ñöôïc choïn trong soá caùc thaày giaûng". Ngaøy 31/03/1668, Ñöùc cha Lambert ñaõ phong chöùc linh muïc cho thaày Giuse Trang, 28 tuoåi, vò linh muïc tieân khôûi ngöôøi Vieät Nam thuoäc Ñaøng Trong. Sau ñoù, thaày Luca Beàn, ngöôøi Ñaøng Trong cuõng ñöôïc Ñöùc cha Lambert phong chöùc linh muïc.[29]

Ngaøy 24/2/1668, töø Ñaøng Ngoaøi, cha Deydier ñaõ gôûi hai Thaày Giaûng Beâneâñictoâ Hieàn vaø Gioan Hueä ñeán Ayuthia. Ngaøy 08.6.1668 Ñöùc cha Lambert phong chöùc linh muïc cho Hai Thaày giaûng naøy.[30] Ñaàu naêm 1673, ngaøi truyeàn chöùc cho vò linh muïc thöù ba ngöôøi Ñaøng Trong laø thaày Manuel Boån.

Trong chuyeán ñi kinh lyù taïi giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi (1669-1670), ñöùc cha Lambert ñaõ phong chöùc linh muïc cho 7 Thaày Giaûng laø: Martin Mat, Antoine Van Hoc, Philippe Nhum, Simon Kien, Jacques Van Chu vaø Vite Tri,[31]

Khi ñeán giaùo phaän Ñaøng Trong laàn 2 (1675-1676), ngaøy 21.03.1676, Ñöùc cha Lambert ñaõ truyeàn chöùc linh muïc cho thaày Louis Ñoaøn (68 tuoåi), moät nhaø nho loãi laïc ngöôøi Ñaøng Trong.

Ngaøy 18/07/1677, taïi Ayutthaya, ngaøi truyeàn chöùc linh muïc cho hai thaày giaûng ngöôøi Ñaøng Ngoaøi môùi ñöôïc göûi sang Xieâm La, thaày Philippheâ Traø vaø thaày Ñoâminicoâ Haûo. Ñaây laø Hai linh muïc Vieät Nam cuoái cuøng ñöôïc nhaän chöùc thaùnh töø tay Ñöùc cha Lambert.

Nhö vaäy, trong cuoäc ñôøi truyeàn giaùo, vôùi vai troø laø Giaùm muïc, ñuùng theo chæ thò cuûa Toøa thaùnh, Ñöùc cha Pierre Lambert de La Motte laø oâng toå thieát laäp haøng giaùo syõ baûn xöù Vieät Nam, ngaøi ñaõ truyeàn chöùc cho 15 linh muïc Vieät Nam, goàm 11 ngöôøi Ñaøng Ngoaøi vaø 4 vò Ñaøng Trong.

3. Nhöõng cuoäc kinh lyù vaø nhöõng thaønh quaû lôùn lao

3.1 Cuoäc kinh lyù Ñaøng Ngoaøi vôùi vieäc thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù

Naêm 1669, vôùi vai troø laø Giaùm quaûn toâng toøa thay cho Ñöùc cha Francois Pallu, ngaøy 23.07.1669, ñöùc cha Lambert thöïc hieän chuyeán ñi kinh lyù Ñaøng Ngoaøi baèng ñöôøng bieån. Quaù giang theo thuyeàn cuûa moät thöông gia Phaùp vaø ngaøi ñeán Phoá Hieán ngaøy 30.8.1669.[32]

Taïi Ñaøng Ngoaøi, Ñöùc cha cöû haønh leã phong chöùc linh muïc ñaàu tieân treân ñaát Vieät Nam cho 7 Thaày giaûng treân moät chieác thuyeàn.

Ngaøy 14/2/1670, ñöùc cha toå chöùc Coâng nghò taïi Phoá Hieán-Höng Yeân.[33] Coâng nghò treân ñaát Vieät Nam naøy ñaõ cho ra ñôøi moät vaên kieän goàm 34 ñieàu khoaûn, nhaèm vaïch ñöôøng höôùng vaø nhöõng quy ñònh cho caùc hoaït ñoäng truyeàn giaùo. Trong dòp naøy, Thaùnh Giuse ñöôïc choïn laøm Boån maïng Giaùo Hoäi Vieät Nam.[34] Baûn vaên coâng nghò vaø vieäc choïn thaùnh boån maïng cho Giaùo hoäi Vieät Nam ñaõ ñöôïc Ñöùc Thaùnh cha Cleâmenteâ X pheâ chuaån ngaøy 23/12/1673 bôûi saéc leänh Apostolatus officium.[35] Coâng nghò naøy nhaán maïnh ñeán caùc ñieåm muïc vuï quan troïng laø: Ñaøo taïo haøng giaùo só baûn xöù ; laäp doøng Meán Thaùnh Giaù[36] ; nhöõng quy ñònh veà vai troø, traùch nhieäm caùc Thöøa sai, caùc Linh muïc baûn xöù; thieát laäp quyõ baùc aùi giuùp ngöôøi ngheøo.v.v.

Ngaøy 19/2/1670, ñöùc cha Lambert ñaõ chính thöùc thaønh laäp Hoäi Doøng Meán Thaùnh Giaù taïi Phoá Hieán. [37] Cuoái thaùng 2/1670, ngaøi trôû veà Xieâm La.

3.2 Chuyeán kinh lyù Ñaøng Trong laàn 1 vaø nhöõng thaønh quaû

Ngaøy 20/7/1671, cuøng vôùi caùc cha Mahot, Vachet, Luca Beàn vaø Giuse Trang, ñöùc cha Lambert thöïc hieän cuoäc kinh lyù giaùo phaän Ñaøng Trong laàn thöù nhaát.[38] Ngaøi ñi ñeán caùc vuøng Phan Rí, Nha Trang, Phuù Yeân, Bình Ñònh, Nöôùc Maën roài ñeán Quaûng Ngaõi vaø cuoái naêm 1671, Ñöùc cha ñaõ thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù Ñaøng Trong ôû An Chæ-Quaûng Ngaõi. Dòp naøy, Ñöùc cha cuõng trao cho caùc nöõ tu Meán Thaùnh Giaù Ñaøng Trong baûn Luaät ñaõ ñöôïc ngaøi soaïn thaûo khi thaønh laäp doøng Meán Thaùnh Giaù Ñaøng Ngoaøi.[39]

Tieáp ñeán, moät coâng vieäc raát heä troïng laø toå chöùc Coâng nghò ñeå vaïch ñöôøng höôùng cho coâng cuoäc truyeàn giaùo. Ngaøy 15/1/1672, cuøng vôùi 06 cha thöøa sai nöôùc ngoaøi, 04 linh muïc Vieät Nam vaø hôn 80 Thaày giaûng, Ñöùc cha ñaõ chuû toïa Coâng nghò taïi Faifo-Hoäi An. Coâng nghò ñaõ thoâng qua vaên kieän goàm 10 ñieàu khoaûn ñeå vaïch ñöôøng höôùng vaø ñaët neàn taûng cho coâng cuoäc truyeàn giaùo taïi xöù Ñaøng Trong.[40] Ngaøy 29/3/1672, ñöùc cha Lambert trôû veà Xieâm La cuøng vôùi 12 chuûng sinh vaø 01 Thaày giaûng ñeå cho theo hoïc taïi chuûng vieän Ayuthia.

3.3 Cuoäc kinh lyù ñaøng Trong laàn 2

Thaùng 9/1675, Ñöùc cha Lambert thöïc hieän cuoäc vieáng thaêm Ñaøng Trong laàn thöù hai, laàn naøy theo lôøi môøi cuûa Chuùa Nguyeãn. Ñöôïc Chuùa Nguyeãn cho thuyeàn ñeán ñoùn ngaøi taïi Thaùi Lan, Ñöùc cha ñeán Hoäi An, ra kinh ñoâ Hueá ñeå giaûng daïy, cöû haønh caùc bí tích, thaêm vieáng caùc coäng ñoaøn.v.v. Ñöùc cha toå chöùc laïi cô caáu truyeàn giaùo taïi caùc vuøng: Quaûng Bình, Quaûng Ngaõi, Quaûng Trò, Thuaän Hoùa, Quy Nhôn, Bình Ñònh vaø Phuù Yeân, ngaøi chæ ñònh caùc linh muïc quaûn nhieäm caùc coäng ñoaøn,[41] ngaøi truyeàn chöùc linh muïc,[42] thaêm vieáng vaø thieát laäp theâm nhieàu coäng ñoaøn Doøng meán Thaùnh Giaù v.v. sau ñoù ngaøi trôû veà Xieâm La vaøo thaùng 5/1676. [43]

3.4 Trôû veà Nhaø Cha

Sau chuyeán ñi kinh lyù Ñaøng Trong laàn 2, trôû veà Xieâm La vaø Ñöùc cha Pierre Lambert de La Motte qua ñôøi taïi Ayuthia luùc 4h00 saùng ngaøy 15.6.1679.[44] Ñöùc cha Lambert ñöôïc choân taùng taïi nhaø thôø Thaùnh Giuse.

Nhaø thôø Thaùnh Giuse taïi Ayuthia[45]

Naêm 2003, Ñöùc Hoàng y Micae Kitbunchu cuûa Toång giaùo phaän Bangkok, khi truøng tu nhaø thôø Thaùnh Giuse, ngaøi ñaõ cho caûi moä Ñöùc cha Lambert. Naêm 2003, kyû nieäm 200 naêm thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù Chanthaburi, Thaùi Lan. Moät phaùi ñoaøn Lieân hieäp doøng Meán thaùnh Giaù Vieät Nam ñeán tham döï. Nhaân dòp naøy, Ñöùc Hoàng y Micae Kitbunchu, Toång Giaùm Muïc Giaùo phaän Bangkok, Chuû Tòch Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Thaùi Lan ñaõ trao taëng cho ñoaøn Meán Thaùnh Giaù Vieät Nam 2 bình haøi coát chöùa ñöïng: xöông coå tay vaø chaân raêng cöûa cuûa Ñöùc Cha Lambert, dòp leã gioã 15/06/2022 naêm nay ñöôïc ñaët taïi Nhaø Nguyeän coå Trung Taâm muïc vuï Saøi Goøn; vaø moät bình coát khaùc ñöïng: ñoát ngoùn chaân vaø raêng tieàn haøm cuûa Ñöùc Cha Lambert, hieän ñöôïc ñaët taïi Doøng Meán Thaùnh Giaù Qui Nhôn.

Döôùi ñaây laø baûn Di chuùc ñöôïc Ñöùc cha Pierre Lambert de La Motte laäp ngaøy 22/7/1675, taïi Xieâm La, Thaùi Lan.[46]

"Nhaân danh Cha, vaø Con, vaø Thaùnh Thaàn.

Toâi kyù teân döôùi ñaây, giaùm muïc hieäu toøa Beâryteâ, ñaïi dieän toâng toøa xöù Ñaøng Trong vaø nhieàu nôi khaùc, bieát raèng giôø cheát thaät voâ cuøng baát ñònh, vaø neáu ngöôøi ta chôø ñôïi ñeå saép ñaët moïi söï vaøo luùc beänh hoaïn cuoái ñôøi, ngöôøi ta seõ raát lieàu mình khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. Chính trong suy nghó ñoù maø nay, luùc hoaøn toaøn maïnh khoûe veà theå xaùc vaø tinh thaàn, toâi tuyeân boá qua baûn di chuùc naøy vaø laø yù muoán sau cuøng cuûa toâi, nhöõng ñieàu sau ñaây:

Ñieàu Moät. Toâi ao öôùc soáng vaø cheát trong nieàm tin cuûa Hoäi Thaùnh coâng giaùo, toâng truyeàn vaø Roâma, vaø trong söï vaâng phuïc troïn veïn ñoái vôùi Ñöùc Thaùnh Cha.

Ñieàu Hai. Toâi löu laïi cho nhaø thôø cuûa quyù cha doøng teân ôû Macao, ñeå chöùng toû tình caûm maø toâi daønh cho quyù cha, töôïng Thaùnh Giaù maø baøo ñeä cuûa toâi ñaõ troái laïi cho toâi maáy ngaøy tröôùc khi qua ñôøi.

Ñieàu Ba. Toâi öôùc mong raèng taïi Phaùp, ngay khi ñöôïc tin toâi qua ñôøi, ngöôøi ta haõy toå chöùc nghi thöùc caàu hoàn vaø daâng thaùnh leã suoát moät naêm trong giaùo xöù Vocsieøres, thuoäc giaùo phaän Lisieux, nôi maø toâi laø vò quyù toäc (laõnh chuùa) vaø chuû nhaân danh döï, ñeå xin cho toâi cuõng nhö cho caùc thaân quyeán vaø baèng höõu cuûa toâi ñöôïc an nghæ ngaøn thu.

Ñieàu Boán. Toâi ñeå laïi cho Chuûng Vieän ñaõ ñöôïc thieát laäp nhaèm lo vieäc hoaùn caûi daân ngoaïi taïi Paris, nôi khu phoá Saint-Germain cuûa Paris, taát caû moïi taøi saûn thuoäc veà toâi luùc toâi töø traàn, thuoäc baát kyø loaïi naøo, töø tieàn cho thueâ noâng traïi, cuûa caûi thöøa keá, caùc lôïi töùc thöôøng nieân vaø boång loäc cuûa chöùc vuï, caùc khoaûn thu nhaäp, caùc coâng traùi, v.v., noùi chung, taát caû nhöõng gì tính ñöôïc laø taøi saûn ñeå laäp neân moät ngaân quyõ duøng vaøo vieäc thieát laäp vaø duy trì chuûng vieän cuûa giaùo phaän toâng toøa Ñaøng Trong vaø vieäc chaêm soùc caùc keû ngoaïi ñang hoïc ñaïo, caùc tín höõu vaø caùc chuûng sinh ñöôïc nuoâi daïy trong chuûng vieän aáy. Vì vieäc naøy, taát caû ngaân quyõ treân seõ ñöôïc söû duïng ngay sau khi vieäc trao chuyeån tieàn baïc ñöôïc thöïc hieän taïi kinh thaønh Xieâm La ñeå taïo lôïi töùc cho muïc ñích aáy.

Ñieàu Naêm. Chôù gì ngaøi Favery Fermanel, giaùo só, hay nhöõng ai coù quyeàn xöû lyù vaø thu nhaän nhöõng lôïi töùc cuûa toâi, do söï uûy quyeàn cuûa toâi, seõ khoâng theå bò boù buoäc bôûi nhöõng ngöôøi thöøa keá cuûa toâi, hay bôûi baát kyø ngöôøi naøo, phaûi phuùc trình coâng vieäc ñieàu haønh saûn nghieäp cuûa toâi, cuõng nhö vieäc tha nôï cho ai do hoï thöïc hieän ; nhöng hoï chæ phaûi trình baøy tình traïng toång quaùt veà caùc khoaûn thu vaø chi cuûa hoï cho quyù Beà Treân vaø Giaùm Ñoác cuûa Chuûng Vieän Thöøa Sai Haûi Ngoaïi Paris maø thoâi. Sau khi khoùa soå saùch, nhöõng gì coøn laïi trong tay hoï seõ ñöôïc nhaäp vaøo vôùi nhöõng gì coøn laïi cho toâi trong khoaûn phaûi traû vaø phaûi thu vaøo luùc toâi qua ñôøi. Taát caû nhöõng khoaûn aáy seõ ñöôïc söû duïng chung vôùi nhau vaøo vieäc thieát laäp chuûng vieän cho giaùo phaän toâng toøa Ñaøng Trong.

Ñieàu Saùu. Toâi khaån khoaûn xin quyù Beà Treân vaø quyù Giaùm Ñoác cuûa Chuûng Vieän Paris haõy thöông tình vui loøng thöïc hieän di chuùc naøy cuûa toâi maø chính tay toâi ñaõ vieát vaø kyù teân taïi kinh ñoâ Xieâm La, trong giaùo xöù thaùnh Giuse, ngaøy thöù hai möôi hai thaùng baûy naêm moät ngaøn saùu traêm baûy möôi laêm, vaøo naêm thöù naêm möôi hai cuûa tuoåi ñôøi toâi.

Hôn nöõa, toâi cho anh Vinh Sôn Pinheroa, thoâng dòch vieân tieáng Xieâm La cuûa toâi, vì söï phuïc vuï taän tình cuûa anh daønh cho toâi vaø toâi hy voïng anh seõ phuïc vuï vieäc truyeàn giaùo cuûa chuùng ta, hai quan tieàn Cati, töông ñöông vôùi tieàn Phaùp laø ba traêm quan tieàn liu.

Kyù teân:

Pierre, giaùm muïc Beâryteâ, ñaïi dieän toâng toøa giaùo phaän Ñaøng Trong[47]

Taïm Keát

Thoaùng nhìn veà ñôøi soáng vaø söï nghieäp cuûa Hai vò Giaùm muïc tieân khôûi cuûa Giaùo hoäi Vieät Nam, caùch rieâng, vôùi ñöùc cha Pierre Lambert de la Motte, chuùng ta daâng lôøi taï ôn Thieân Chuùa ñaõ ban traøn ñaày suûng, tình thöông, nieàm tin Kitoâ nhôø caùc thöøa sai, caùch ñaëc bieät vôùi Ñöùc cha Francois Pallu vaø Pierre Lambert de La Motte. Chính vôùi Ñöùc cha Lambert, neàn taûng vöõng chaéc cho Toøa nhaø Giaùo hoäi Vieät Nam, caùch ñaëc bieät vôùi vieäc thieát laäp Haøng Giaùo syõ baûn xöù Vieät Nam.

Treân neàn taûng coâng trình truyeàn giaùo, thieát laäp Haøng giaùo syõ baûn xöù Vieät Nam, Ñöùc cha Lambert ñaõ goùp phaàn laøm phaùt sinh hoa traùi lôùn lao cho ñeán hieän nay vôùi vieäc Ñöùc thaùnh Gioan XXIII thieát laäp Haøng Giaùo phaåm Vieät Nam, nhôø ñoù Giaùo hoäi Vieät Nam khoâng ngöøng phaùt trieån, lôùn maïnh vaø tröôûng thaønh cho ñeán hieän taïi. Trong taäp taøi lieäu: Vie de Mgr La Motte Lambert, EÙveâque de Beùryte, taùc giaû linh muïc Jacques-Charles de BRISACIER ñaõ vieát : " Ñöôïc röûa toäi vôùi teân thaùnh Pheâroâ. Döôøng nhö Thieân Chuùa quan phoøng ñaõ muoán duøng ñieàm baùo toát laønh ñoù, ñeå nhaán maïnh vieäc sau naøy, khi Toøa thaùnh gôûi caùc vò Ñaïi dieän Toâng toøa ñeán truyeàn giaùo ôû Trung quoác vaø caùc xöù laân laân caän. Ñöùc cha De La Motte seõ laø neàn moùng cho Haøng Giaùo phaåm cuûa caùc Giaùo hoäi môùi meû ñoù. Chính ngaøi seõ laøm cho caùc daân toäc nhìn nhaän vaø toân kính quyeàn bính cuûa thaùnh Pheâroâ "[48]

Nhaân leã gioã 343 naêm töôûng nhôù ngaøy Vò Toâi Tôù Chuùa Pierre Lambert de La Motte ñöôïc Chuùa goïi veà (15.6/1679-15.6.2022), vôùi vieäc Hoäi Ñoàng Giaùm muïc Vieät Nam môû hoà sô xin phong thaùnh cho Hai ñöùc cha, caùch ñaëc bieät vôùi Ñöùc cha Pierre Lambert de La Motte. Döôùi ñaây laø thö uûy quyeàn cuûa Ñöùc Toång giaùm muïc Fx. Kriengsak Kovithavanij, Giaùm muïc Bangkok, uûy quyeàn cho Hoäi ñoàng giaùm muïc Vieät Nam tieán haønh hoà sô xin phong chaân phöôùc vaø phong thaùnh cho Ñöùc cha Lambert:

Soá 331/2020

Kính gôûi Quyù Chö Huynh coù lieân quan

Toâi kyù teân döôùi ñaây laø Hoàng Y Phanxicoâ Xavieâ Kriengsak Kovithavanij, Toång Giaùm Muïc Bangkok (Thaùi Lan), ñöôïc bieát raèng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam muoán khôûi söï aùn tuyeân Chaân Phöôùc vaø tuyeân Thaùnh cho Ñöùc Cha Francoise Pallu, Ñaïi dieän Toâng Toøa ñòa phaän Ñaøng Ngoaøi (Vieät Nam) vaø Ñöùc Cha Pierre Lambert de La Motte, Ñaïi dieän Toâng Toøa ñòa phaän Ñaøng Trong (Vieät Nam) vì caùc nhaân ñöùc anh huøng, ñôøi soáng thaùnh thieän vaø giaùo huaán thieâng lieâng cuûa caùc ngaøi. Toâi, vôùi tö caùch Toång Giaùm muïc Bangkok, laø nôi maø Toâi Tôù Chuùa, Ñöùc Cha Pierre Lambert de La Motte qua ñôøi, ñoàng yù vôùi lôøi thænh caàu cuûa Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam vaø ñoàng thuaän vôùi Thaùnh Boä Tuyeân Thaùnh ñeå chuyeån naêng quyeàn trong aùn tuyeân Thaùnh Ñöùc Cha Francoise Pallu vaø Ñöùc Cha Pierre Lambert de La Motte cho Ñöùc Cha Giuse Ñoã Maïnh Huøng, Giaùm muïc Giaùo phaän Phan Thieát (Vieät Nam) theo Huaán thò "Sanctorum Mater" (Meï Caùc Thaùnh) ñieàu 22 trieät 2, ban haønh naêm 2007 bôûi Thaùnh Boä Tuyeân Thaùnh vaø sau khi nhaän ñöôïc thö Ñöùc Cha Giuse Ñoã Maïnh Huøng thænh caàu toâi chuyeån naêng quyeàn cho ngaøi vaøo ngaøy 15 thaùng 5 naêm 2020.

Ñöùc Cha Pierre Lambert de La Motte laø Ñaïi dieän Toâng Toøa tieân khôûi ñòa phaän Ñaøng Trong. Ngaøi cuõng hoaït ñoäng tích cöïc cho Mieàn Truyeàn giaùo Ñaøng Ngoaøi vaø ñaõ laäp Hoäi Doøng Meán Thaùnh Giaù vaøo thaùng 2 naêm 1670. Ñôøi soáng vaø giaùo huaán thieâng lieâng cuûa ngaøi hieån nhieân coù giaù trò cao quyù ñoái vôùi taát caû chuùng ta ngaøy nay. Vì theá, ngaøi xöùng ñaùng ñöôïc Giaùo hoäi toân vinh laø Toâi Tôù Chuùa, laø Chaân Phöôùc vaø laø Thaùnh trong thôøi gian saép ñeán. Toång Giaùo phaän Bangkok seõ heát loøng naâng ñôõ vaø coäng taùc vôùi Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam trong muïc ñích naøy.

Nguyeän xin Thieân Chuùa khoâng ngöøng ban ôn phuùc doài daøo cho quyù vò, tuoân ñoå treân quyù vò söùc maïnh, söï kieân trì vaø khoân ngoan ñeå tieáp tuïc söù maïng ñaùng kính vaø cao caû naøy.

Laøm taïi Bangkok ngaøy 18 thaùng 5 naêm 2020.

Trong Ñöùc Kitoâ,

Hoàng Y Phanxicoâ Xavieâ Kriengsak Kovithavanij

Toång Giaùm Muïc Bangkok

(ñaõ kyù vaø ñoùng daáu)

Linh muïc Pheâroâ Prayuth SRICHAROEN

Chöôûng AÁn

(Ñaõ kyù)

Dòp leã gioã ngaøy 16.5.2022 naøy, Di Coát Ñöùc cha Pierre Lambert de La Motte ñöôïc chính thöùc baøn giao cho Toång giaùo phaän Saøi Goøn vaø ñöôïc ñaët taïi Nhaø nguyeän coå ôû Trung Taâm Muïc Vuï Toång giaùo phaän. Vaên phoøng thu thaäp chöùng töø veà vieäc nhaän ñöôïc ôn laønh, pheùp laï nhôø lôøi chuyeån caàu cuûa Vò Toâi Tôù Chuùa Pierre Lambert vaø nghieân cöùu hoà sô phong thaùnh cho Ñöùc cha Lambert cuõng ñöôïc thieát ñaët taïi Nhaø truyeàn thoáng Trung taâm muïc vuï soá 6 Bis, Toân Ñöùc Thaéng, quaän I, Saøigoøn. Ñieän thoaïi 0901.419.620, Email : lambertvn1624@gmail.com; Taïi Quy Nhôn, Caùi noâi cuûa Giaùo phaän Ñaøng Trong thuoäc quyeàn cuûa Ñöùc cha Lambert, moät bình Di Coát cuûa Vò Toâi Tôù Chuùa Pierre Lambert cuõng ñöôïc ñaët taïm thôøi taïi Hoäi doøng Meán Thaùnh Giaù, ñeå chôø Ñöùc Giaùm muïc giaùo phaän Qui Nhôn quyeát ñònh nôi thieát ñaët ñeå moïi ngöôøi coù theå ñeán kính vieáng vaø caàu nguyeän.

Hieän taïi, Hoà sô xin phong thaùnh cho Ñöùc cha Francois Pallu ñöôïc Ñöùc Toång Giaùm muïc Haø Noäi chòu traùch nhieäm vaø tieán haønh. Nguyeän xin Chuùa, nhôø lôøi chuyeån caàu cuûa Vò Toâi Tôù Chuùa Pierre Lambert de La Motte, chuùc laønh cho nhöõng coâng vieäc hieän taïi cuûa Giaùo hoäi Vieät Nam, ñaëc bieät, cho Hoà sô xin phong thaùnh cho Hai Ñöùc cha Pierre Lambert de La Motte vaø Ñöùc cha Francois Pallu.

Linh muïc Pheâroâ Nguyeãn Thanh Tuøng

Nguoàn: https://hdgmvietnam.com

Saùch tham chieáu

1. Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission de Cochinchine, Tome I, Teùqui, Paris 1923, reùeùditeùes par les MEP 2000.

2. Adrien LAUNAY, Histoire Geùneùrale de la Socieùteù des Missions EÙtrangeøres, Tome I, Teùqui, Paris 1894, reùeùditeùes par les MEP 2003.

3. Adrien LAUNAY, Documents historiques relatifs aø la Socieùteù des Missions EÙtrangeøres, Paris, 1904.

4. Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission du Tonkin, Teùqui, Paris 1927, reùeùditeùes par les MEP 2000.

5. Jean GUENNOU, Les missions eùtrangeøres, Paris, 1963.

6. Francois FAUCONNET-BUZELIN, Aux sources des Missions eùtrangeøres, Pierre Lambert de la Motte, Perrin 2006.

7. Monita ad Missionarios: Instructions aux Missionnaires de la S. Congreùgation de la Propagande, reùdigeùe aø Ayuthia (Siam) 1665 par Francois Pallu et Pierre Lambert de la Motte, reùeùditeùes par les A.M.E.P, 2000.

8. A.M.E.P, Les Missions eùtrangeøres, trois sieøcles et demi d'histoire et d'aventure en Asie, Perrin 2008.

9. Jacques-Charles de BRISACIER, Vie de Mgr La Motte Lambert, eùveâque de Beùryte. AMEP, Vol. 122.

- - - - - - - - - - -

[1] Böùc hoïa chaân dung Ñc Lambert do hoïa syõ Paul Sarrut, löu giöõ taïi Museùe baûo taøng vieän Quai Branly (37, quai ranly, Paris. Voir: < https://www.quaibranly.fr/fr/explorer-les-collections/base/Work/action/show/notice/373563-potrait-de-pierre-marie-lambert-de-la-motte/page/1/ >

[2] Francois FAUCONNET-BUZELIN, Aux sources des Missions eùtrangeøres, Pierre Lambert de la Motte, EÙdition Perrin 2006, p. 20 ; Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission de Cochinchine, Tome I, p. 1.

[3] Francois FAUCONNET-BUZELIN, Aux sources des Missions eùtrangeøres, Pierre Lambert de la Motte, p. 45.

[4] Sau khi bò truïc xuaát vónh vieãn khoûi xöù Ñaøng Trong ngaøy 3.7.1645, cha Ñaéc Loä leân taøu trôû veà Macao, sau ñoù trôû veà AÂu chaâu vaø ñeán Roâma töø ngaøy 27.6.1649 ñeán ngaøy 11.9.1652 ñeå vaän ñoäng Toøa thaùnh gôûi Giaùm muïc ñeán Vieät Nam.

[5] Les Missions EÙtrangeøres, Trois sieøcles et demi d'histoire et d'aventure en Asie, EÙdition Perrin, 2008, p. 9.

[6] A.M.E.P, vol. 247, p 45. Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission de Cochinchine, Tome I, baûn la ngöõ, p. 9.

[7] Hai Giaùo phaän ñaàu tieân cuûa Vieät Nam ñöôïc phaân chia theo ñòa giôùi chính trò xaõ hoäi do söï phaân tranh giöõa Chuùa Trònh ôû Ñaøng Ngoaøi vaø Chuùa Nguyeãn ôû Ñaøng Trong, vôùi soâng Gianh laøm ranh giôùi. Giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi (Tonkin) cuõng bao goàm 5 tænh mieàn taây nam Trung quoác laø: Vaân Nam, Quí Chaâu, Hoà Quaûng, Quaûng Taây, Töù Xuyeân vaø Laøo ; Giaùo phaän Ñaøng Trong (Cochinchine) goàm phaàn ñaát phía nam töø soâng Gianh trôû vaøo vaø vuøng ñaát thuoäc Campuchia, cuøng vôùi caùc tænh Ñoâng Nam Trung quoác: Trieát Giang, Phöôùc Kieán, Quaûng Ñoâng, Giang Taây, ñaûo Haûi Nam vaø caùc ñaûo laân caän.

[8] Jean GUENNOU, Les missions eùtrangeøres, Paris, 1963, p. 69 ; Francois FAUCONNET-BUZELIN, Aux sources des Missions eùtrangeøres, Pierre Lambert de la Motte, EÙdition Perrin 2006, p. 72.

[9] Cha Jacques Bourges laøm giaùm muïc tieân khôûi giaùo phaän Taây Ñaøng Ngoaøi töø 1679-1614.

[10] Cha Francois Deydier laøm Toång Ñaïi dieän cho giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi töø 1666-1679, roài giaùm muïc tieân khôûi giaùo phaän Ñoâng Ñaøng Ngoaøi töø 1679-1693.

[11] Francois FAUCONNET-BUZELIN, Aux sources des Missions eùtrangeøres, Pierre Lambert de la Motte, p. 76.

[12] Adrien LAUNAY, Histoire Geùneùrale de la Socieùteù des Missions EÙtrangeøres, Tome I, p. 75.

[13] Baûn ñoà löu tröõ taïi Thö vieän quoác gia Phaùp (Bibliotheøque Nationale de France).

[14] Adrien Launay laïi khoâng nhaéc chi tôùi thöøa sai Chevreuil trong cuoán Histoire de la Mission de Siam (1662-1811), Paris, Teùqui, 1920, p. 7 : "Ngaøi ñöôïc thaùp tuøng bôûi ba linh muïc thöøa sai Laneau, Hainques vaø Brindeau, vaø bôûi moät giaùo daân trôï taù, oâng Chameson-Foisy ".

[15] Sñd, p. 75.

[16] Hình hai ñöùc cha ñöôïc löu giöõ taïi Archives biographiques MEP.

[17] AEP, Vol 858, p. 72.

[18] Sñd, p. 97.

[19] Adrien LAUNAY, Documents historiques relatifs aø la Socieùteù des Missions EÙtrangeøres, Paris, 1904, p. 27-35.

[20] Adrien LAUNAY, Histoire Geùneùrale de la Socieùteù des Missions EÙtrangeøres, Tome I, p. 98.

[21] Sñd, p. 98. Xem Monita ad Missionarios: Instructions aux Missionnaires de la S. Congreùgation de la Propagande, reùdigeùe aø Ayuthia (Siam) 1665 par Francois Pallu et Pierre Lambert de la Motte, reùeùditeùes par les A.M.E.P, 2000.

[22] Toaø Giaùm Muïc Kon Tum, Khôi Nguoàn Tieán Böôùc, xuaát baûn naêm 2004.

[23] Sñd, p. 111-112.

[24] AMEP, vol 116, p. 559-560.

[25] AMEP, Vol 858, p. 72.

[26] Sñd, p. 114.

[27] Sñd, p. 163.

[28] Thaùnh boä truyeàn giaùo, Instructions 1659.

[29] Lm. Buøi Ñöùc Sinh O.P., M.A., Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ôû Vieät Nam, p. 258.

[30] Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission du Tonkin, p. 72.

[31] Sñd, p 140-141 ; Archivio Storico di Propaganda Fide, SOCP, Vol 3, p. 162r-163r.

[32] Adrien LAUNAY, Histoire Geùneùrale de la Socieùteù des Missions EÙtrangeøres, Tome I, p. 138.

[33] Sñd, p. 141.

[34] Xem Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission du Tonkin, p. 92-100.

[35] Adrien LAUNAY, Histoire Geùneùrale de la Socieùteù des Missions EÙtrangeøres, Tome I, p. 141.

[36] Hieäp hoäi Caùc Tín Höõu Nam Nöõ Meán Thaùnh Giaù vaø doøng nöõ Meán Thaùnh Giaù ñöôïc Ñöùc Giaùo Hoaøng Innoâxenteâ XI coâng nhaän qua saéc leänh " Cum Sicut " ngaøy 02.01.1679.

[37] Doøng Meán Thaùnh giaù chính thöùc thaønh laäp vaøo dòp leã khaán cuûa hai nöõ tu ñaàu tieân: Aneâ vaø Paula, dòp naøy ñöùc cha Lambert trao cho caùc nöõ tu baûn Quy luaät doøng Meán Thaùnh Giaù ñaàu tieân goàm 14 ñieàu khoaûn do ñöùc cha bieân soaïn. Xem Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission du Tonkin, p. 102-104.

[38] Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission de Cochinchine, Tome I, p. 78-92.

[39] Sñd, tr. 95-99. Ñöùc cha Lambert cuõng trao cho caùc nöõ tu Meán Thaùnh Giaù Ñaøng Trong baûn Quy luaät soáng maø ngaøi ñaõ soaïn thaûo cho doøng Meán Thaùnh Giaù Ñaøng Ngoaøi.

[40] Xem A.M.E.P, vol. 733, p.395. Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission de Cochinchine, Tome I, p. 108-111.

[41] Cha Beùnigne ñöôïc ñöùc cha chæ ñònh quaûn nhieäm caùc mieàn ñaát : Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thuaän Hoùa ; Cha Guillaume Mahot vaø Jean Courtaulin coi soùc Quaûng Ngaõi ; cha Bouchard quaûn lyù vuøng Qui Nhôn, Bình Ñònh, Phuù Yeân.

[42] Ñöùc cha Lambert ñaõ truyeàn chöùc linh muïc cho thaày Louis Ñoaøn.

[43] Adrien LAUNAY, Histoire de la Mission de Cochinchine, Tome I, p. 177-198.

[44] Sñd, p. 237.

[45] https://missionsetrangeres.com/eglises-asie/leglise-saint-joseph-dayutthaya-celebre-les-350-ans-du-vicariat-apostolique-de-siam/

[46] Testament de Mgr Lambert de la Motte, AMEP, vol. 8, p. 150-153.

[47] Baûn dòch cuûa cha Giuse Ñaøo Quang Toaûn.

[48] Jacques-Charles de BRISACIER, Vie de Mgr La Motte Lambert, Eveâque de Beùryte, P.1: Famile, EÙcole, AMEP, Vol. 122.

(Nguoàn: Toång Giaùo Phaän Haø Noäi)

Back to Home Page