A. Nhöõng Nhaø Truyeàn Giaùo Ñeán Vieät Nam

I. Nhöõng Nhaø Truyeàn Giaùo Ñaàu Tieân Ñeán Vieät Nam

Caên cöù theo taøi lieäu Lòch Söû Daân Söï Quoác Gia Khaâm Ñònh Söû ñaõ moät laàn ghi nhaän: "Naêm Nguyeân Hoøa nguyeân nieân, töùc ñôøi vua Leâ Trang Toân, naêm 1533 ñaõ coù ngöôøi Taây teân  laø Inekhu ñi ñöôøng beå vaøo giaûng ñaïo Thieân Chuùa ôû laøng Ninh Cöôøng, laøng Quaàn Anh thuoäc huyeän Nam Chaâu (töùc Nam Tröïc) vaø ôû laøng Traø Luõ huyeän Giao Thuûy". Raát tieác laø nhöõng chi tieát lieân heä tôùi Inekhu (coù leõ ñöôïc phieân aâm töø Inigo - tieáng Taây Ban Nha coù nghóa laø Inhaxioâ) ngaøy nay khoâng coøn ñöôïc ghi nhôù, vaø do ñoù khoâng ai bieát roõ veà toâng tích, cuõng nhö veà coâng cuoäc truyeàn ñaïo cuûa vò thöøa sai thöù nhaát naøy.

Theo Linh Muïc Marcos Gispert, O.P., nhaø söû hoïc doøng Anh Em Thuyeát Giaùo ñaõ soáng taïi Vieät Nam 34 naêm trôøi, sau Inekhu coøn moät soá nhaø truyeàn giaùo khaùc nhö:

- Linh Muïc Gaspar de S. Cruz: naêm 1550 töø Malacca ñoå boä leân Haø Tieân vaø sau ñoù töø cöûa bieån Baø Ròa ñi Quaûng Ñoâng.

- Hai Linh Muïc Lopez vaø Acevedo: naêm 1558 ñaõ tôùi giaûng vuøng Cao Mieân 10 naêm.

- Hai Linh Muïc Luis de Fonseca, O.P. (Boà) vaø Greùgoire de la Motte, O.P. (Phaùp) cuõng töø Malacca tôùi, suoát 6 naêm ñi truyeàn ñaïo taïi Quaûng Nam ñôøi Chuùa Nguyeãn Hoaøng vaøo thôøi gian 1580-1586. Chính quaân ñoäi Nguyeãn Hoaøng ñaõ gieát Linh Muïc de Fonseca trong khi ngaøi haønh leã, coøn Linh Muïc Greùgoire de la Motte veà sau cuõng cheát vì bò troïng thöông.

II. Nhöõng Nhaø Truyeàn Giaùo Doøng Teân Ñeán Vieät Nam

Roài ñeán löôït caùc Linh Muïc Doøng Teân: theo chaân thaùnh Phanxicoâ Xavieâ truyeàn ñaïo taïi Nhaät Boån (1549), bò Hoaøng Ñeá Daifusama truïc xuaát khoûi ñaát Phuø Tang naêm 1614, keùo nhau veà taäp trung taïi truï sôû Macao (khaùc naøo nhö moät ñaàu caàu thaønh laäp töø naêm 1564). Laøm sao kìm haõm ñöôïc söï haêng say cuûa nhöõng nhaø truyeàn giaùo. Ngaøy 15/1/1615 hai Linh Muïc Buzomi vaø Diego Carvalho cuøng ba thaøy giuùp vieäc tôùi Ñaø Naüng. Sau ñoù ngaøy 15/1/1627 - nhaèm ngaøy leã kính thaùnh Giuse - Linh Muïc Alexandre de Rhodes (Ñaéc Loä) ñaõ caäp beán Cöûa Baïng (Thanh Hoùa) tieáp tay cho caùc baïn ñoàng nghieäp. Vaø töø ñoù phaùt trieån söï nghieäp truyeàn ñaïo khoâng nhöõng baèng muïc vuï thöôøng xuyeân, nhöng nhaát laø baèng caùch hoaøn bò vieäc thaønh laäp chöõ Quoác Ngöõ -  chuùng ta ñang coù ngaøy nay - ñeå phoå bieán söï truyeàn baù Ñöùc Tin, vaø toå chöùc Nhaø Ñöùc Chuùa Trôøi (1629), töùc laø taäp trung khaép nôi töøng nhoùm thanh thieáu nieân (hay caû ngöôøi ñaõ ñöùng tuoåi) thieän chí, soáng ñôøi ñoäc thaân vaø cuøng vôùi caùc Linh Muïc - trong giaùo xöù hay laø trong caùc nôi xa xoâi heûo laùnh - chia seû vieäc truyeàn ñaïo, nhaát laø chuyeän daïy giaùo lyù cho daân chuùng.

Caùc Linh Muïc Doøng Teân ôû laïi Vieät Nam cho tôùi naêm 1788. Vaéng boùng ñi trong moät thôøi gian laâu 169 naêm (1788-1957). Nhöng roài Giaùo Hoäi Vieät Nam yeâu caàu caùc ngaøi trôû laïi naêm 1957, ñeå ngaøy 13/9/1958 nhaän traùch nhieäm ñieàu khieån Giaùo Hoaøng Hoïc Vieän Thaùnh Pioâ X taïi Ñaø Laït, ñoàng thôøi khuyeách tröông nhieàu hoaït ñoäng khaùc nhau trong laõnh vöïc vaên hoùa xaõ hoäi.

III. Hoäi Thöøa Sai Paris (Les Missions Etrangeres de Paris) Ñeán Vieät Nam

Ngaøy 3/7/1645 Linh Alexandre de Rhodes (Ñaéc Loä) rôøi Vieät Nam veà giaùo ñoâ Roma baùo caùo cho Toøa Thaùnh veà nhöõng tieán trieån mau choùng trong vieäc truyeàn ñaïo taïi Vieät Nam, nhaát laø xin göûi moät soá Giaùm Muïc ñeán caùnh ñoàng phì nhieâu naøy ñeå cuûng coá neàn moùng Giaùo Hoäi. Ngaøi ñöôïc Roma cho pheùp raûo khaép ñaát Phaùp ñi tìm nhöõng ôn keâu goïi, tìm nhöõng Linh Muïc saün saøng xung phong vaø tieáp tuïc coâng vieäc ñaõ khôûi söï vôùi nhieàu thaønh quaû may maén: taïi ñaây môùi coù Hoäi Thöøa Sai Paris. Hoäi ra ñôøi naêm 1660 vaø ñöôïc chaáp nhaän naêm 1664 ñôøi Ñöùc Giaùo Hoaøng Alexandroâ VII. Cuõng vò Giaùo Hoaøng naøy ñaõ kyù saéc leänh boå nhieäm hai Giaùm Muïc ñaàu tieân cho Vieãn Ñoâng: Ñöùc Cha Phanxicoâ Pallu vaø Ñöùc Cha Lambert de la Motte.

Hoäi Thöøa Sai Paris coù coâng lôùn vôùi Giaùo Hoäi Vieät Nam baèng caùch:

- Ñaõ trieäu taäp Hoäi Nghò Muïc Vuï ñaàu tieân: ngaøy 14/2/1670 taïi Ñình Hieán tænh Nam Ñònh, Ñöùc Cha Lambert de la Motte ñaõ qui ñònh theå cheá Nhaø Ñöùc Chuùa Trôøi, vaø thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù Vieät Nam: caùc chò em Nöõ Tu laø nhöõng coäng taùc vieân raát ñaéc löïc cuûa haøng Giaùo Phaåm trong vieäc truyeàn ñaïo beân caïnh giaùo daân, nhaát laø trong caùc vuøng thoân queâ.

- Ñaõ xaây döïng Ñaïi Chuûng Vieän Penang (1870) ñeå ñaøo taïo caùc linh Muïc baûn xöù AÙ Chaâu vaø Vieät Nam: caùc thaùnh Linh Muïc Töû Ñaïo mieàn Nam ñeàu xuaát thaân töø ñaây; vaø suoát ba theá kyû ñaõ soáng cheát vôùi Giaùo Hoäi ñòa phöông cho tôùi saùng 12/8/1975, ngaøy maø caùc vò Thöøa Sai Ngoaïi Quoác sau cuøng ñöôïc môøi ra khoûi Vieät Nam.

IV. Doøng Anh Em Thuyeát Giaùo (Doøng Ña Minh) Ñeán Vieät Nam

Theo lôøi môøi cuûa Ñöùc Cha Phanxicoâ Pallu vì nhöõng ñoøi hoûi raát khaån tröông taïi Vieät Nam: soá tín höõu taân toøng tieáp tuïc gia taêng, Linh Muïc Giaùm Tænh Doøng Anh Em Thuyeát Giaùo Felipe Pardo, O.P., töø Manila ñaõ phaùi hai Linh Muïc Juan de Santa Cruz vaø Juan Arjona ñi loái Trung Linh (Buøi Chu) leân Phoá Hieán (Höng Yeân) ngaøy 7/7/1676. Caùc ngaøi vaãn hoaït ñoäng chung vôùi Hoäi Thöøa Sai Paris cho tôùi thaäp naêm 1659 Ñöùc Alexandro VII ban saéc leänh thaønh laäp hai Giaùo Phaän ñaàu tieân: Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi (Nam vaø Baéc: laáy con soâng Gianh laøm bieân giôùi).

Naêm 1679 Ñöùc Innocenxio XI laïi chia Giaùo Phaän Ñaøng Ngoaøi thaønh hai: Taây Ñaøng Ngoaøi (töø soâng Hoàng Haø tôùi ranh giôùi Ai Lao) trao cho Hoäi Thöøa Sai Paris döôùi quyeàn quaûn nhieäm Ñöùc Cha de Bourges, vaø Ñoâng Ñaøng Ngoaøi (töø taû ngaïn soâng Hoàng Haø chaïy ra bieån): luùc ban ñaàu cuõng do Giaùm Muïc Deydier cuûa Hoäi Thöøa Sai Paris phuï traùch. Naêm 1693 Giaùm Muïc Deydier qua ñôøi, Ñöùc Cha De Bourges xin Toøa Thaùnh trao giaùo phaän naøy cho Doøng Thaùnh Ña Minh, vì töø 20/8/2679 taát caû soá nhaân söï cuûa Doøng ñaõ taäp trung veà ñaây.

Ñoàng thôøi, Cha Toång Quyeàn Doøng Anh Em Thuyeát Giaùo saùt nhaäp caùc cô sôû truyeàn giaùo cuûa Hoäi Doøng taïi Baéc Vieät hoài ñoù vaøo Tænh Doøng Ñöùc Meï Maân Coâi taïi Phi Luaät Taân. Töø Nhaø Toång Quyeàn S. Sabina (taïi Roma) cha Raimondo Lezoli, O.P., ñöôïc Thaùnh Boä Truyeàn Giaùo ñeà cöû sang tieáp tay vôùi cha Juan de Santa Cruz hoài ñoù ñang ôû Trung Linh, veà sau Toøa Thaùnh yeâu caàu ngaøi chính thöùc laõnh traùch nhieäm taát caû mieàn Ñoâng. Ngaøy 2/2/1702 taïi Keû Saët cha Raimondo Lezoli ñöôïc thuï phong Giaùm Muïc tieân khôûi cuûa Doøng Ña Minh taïi Baéc Vieät. Neàn moùng vöõng chaéc Ña Minh ñaõ ñöôïc xaây döïng treân maûnh ñaát Vieät Nam, vaø moät trong nhöõng haït gioáng Doøng Thuyeát Giaùo ñaõ gieo saâu trong loøng daân toäc baûn xöù, töùc laø söï toân suøng traøng haït Ñöùc Meï Maân Coâi vaãn coøn toàn taïi cho tôùi ngaøy nay.

Ngaøy 18/3/1967, töùc 291 naêm sau (1676-1967), Cha Beà Treân Toång Quyeàn Aniceto Fernandez tuyeân boá: ñaõ tôùi thôøi gian taùch rôøi Vieät Nam ra khoûi Phi Luaät Taân, vaø thaønh laäp Tænh Doøng Anh Em Thuyeát Giaùo rieâng bieät vôùi danh hieäu Tænh Doøng Nöõ Vöông Caùc Thaùnh Töû Ñaïo Vieät Nam.

V. Nhöõng Hoäi Doøng Khaùc

Ngoaøi maáy Hoäi Doøng lôùn keå treân ñaây - ñaõ soáng cheát vôùi Giaùo Hoäi Vieät Nam - coøn hai Hoäi Doøng khaùc cuõng ñeán truyeàn ñaïo taïi xöù sôû chuùng ta:

1. Doøng Anh Em Thaùnh Augustinoâ (Augustiniani Scalzi):

Hoaït ñoäng taïi Baéc Vieät, tuy nhieân chæ trong voøng hôn 60 naêm (1701-1765): 15 vò Thöøa Sai Ngoaïi Quoác - trong ñoù coù Giaùm Muïc Ilario Costa di Gesu (1735-1754) - 6 Linh Muïc Vieät Nam, vaø 2 Linh Muïc khaùc, ngöôøi Boà, thöôøng xuyeân ôû Cöûa Haøn, laøm tuyeân uùy cho coäng ñoaøn nhoû beù ngöôøi Boà Ñaøo Nha phaàn nhieàu laø nhöõng thöông gia ñi qua ñi laïi, hay laø truù nguï taïi ñoù töø tröôùc naêm 1596.

2. Doøng Phanxicoâ khoù ngheøo (Ordo Fratrum Minorum: OFM):

Töø naêm 1583 ñaõ coù veát chaân hai Giaùo Só P. Alfara vaø B. Ruyz taïi mieàn Nam Vieät Nam, nhöng vì gaëp raát nhieàu khoù khaên nguyeân do töø caïnh tranh giöõa hai khoái Boà Ñaøo Nha vaø Taây Ban Nha, vieäc truyeàn ñaïo cuûa Doøng Phanxicoâ bò giaùn ñoaïn vaø sau cuøng bò boû dôû. Maõi ñeán naêm 1711 Doøng Phanxicoâ trôû laïi hoaït ñoäng taïi giaùo phaän Ñaøng Trong (moät nöûa tænh Ñoàng Nai vaø kieâm luoân Cao Mieân). Nhöng thôøi cuoäc luùc ñoù cuõng khoâng may maén hôn tröôùc:

- Moät ñaøng soá giaùo só Boà Ñaøo Nha - quaù nöông töïa vaøo aûnh höôûng Hoaøng Gia nöôùc Boà - khoâng chòu nhaän quyeàn haønh cuûa haøng Giaùo Só do Toøa Thaùnh Roma tröïc tieáp boå nhieäm;

- Ñaøng khaùc söï baát ñoàng yù kieán giöõa caùc Hoäi Thöøa Sai veà vaán ñeà "thôø cuùng toå tieân" vaø moät vaøi phong tuïc coå truyeàn: Doøng Teân vaø Doøng Phanxicoâ taùn thaønh, traùi laïi Hoäi Thöøa Sai ngöôøi Phaùp choáng ñoái. Ñöùc Clemente XIII naêm 1738 ñaõ cöû phaùi ñoaøn do Giaùm Muïc De La Baume sang taän nôi ñieàu tra vaø oån ñònh tình theá.

- Sau cuøng, vaøo naêm 1750, Voõ Vöông (Nguyeãn Phöôùc Khoaùt 1725-1765) ñoät nhieân ra leänh ñuoåi heát Giaùo Só ngoaïi quoác ra khoûi laõnh thoå. Taát caû 28 Giaùo Só bò luøng baét vaø haï nguïc, trong soá ñoù Giaùo Só Michel de Salamanque (thuoäc Doøng Phanxicoâ Taây Ban Nha) cheát ruõ tuø ngaøy 14/7/1750.

Trong Vieät Nam Coâng Giaùo Nieân Giaùm coøn keå theâm: vò Thöøa Sai sau cuøng Doøng Phanxicoâ laø Thaùnh Odoric De Collodi - bò giam ñoàng thôøi vôùi hai Thaùnh Gagelin vaø Jaccard thuoäc Hoäi Thöøa Sai Paris - ngaøy 23/5/1834 ñaõ taét thôû trong nguïc Lao Baûo "buoàn voâ haïn vì khoâng ñöôïc laáy maùu ñaøo laøm chöùng cho Chuùa Gieâsu".

Nhö theá Doøng Phanxicoâ ñaõ hoaït ñoäng hôn moät theá kyû (1711-1833), coù caû moät Giaùm Muïc: Ñöùc Cha Valerioâ Rist (1737). Sau ñoù vaéng ñi moät thôøi gian (gaàn moät theá kyû nöõa) naêm 1929 Ñöùc Cha A.J. Eloy, Giaùm Muïc giaùo phaän Vinh, ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa Boä Truyeàn Giaùo vaø Boä Tu Só, ñaõ ñaët giaáy môøi caùc Cha Doøng Thaùnh Phanxicoâ trôû laïi Vieät Nam. Ngaøy 21/11/1929 Giaùo Só Maurice Bertin vaø moät soá Tu Só Doøng Phanxicoâ ñaõ leân beán Ñaø Naüng, vaø ñaët cô sôû ñaàu tieân taïi thò xaõ Vinh ngaøy leã Ñöùc Meï Voâ Nhieãm nguyeân toäi: 8 thaùng 12 naêm 1931.

Chuùng ta thaáy coâng trình truyeàn ñaïo töø luùc khai nguyeân vôùi hai giaùo phaän Ñaøng Trong vaø Ñaøng Ngoaøi (1659) suoát ba theá kyû ñaõ phaùt trieån khoâng ngöøng. Ngaøy nay ñaõ thaønh 25 giaùo phaän (10 ngoaøi Baéc vaø 15 trong Nam).

B. Nhöõng Giaùo Phaän cuûa Vieät Nam töø thuôû ban ñaàu

- Ngaøy 9/7/1659: Ñöùc Thaùnh Cha Alexandre VII ban saéc boå nhieäm hai linh muïc Francois Pallu vaø Lambert de la Motte laøm Giaùm Muïc Tieân Khôûi hai giaùo phaän ñaàu tieân taïi VieätNam:

+ Giaùo Phaän Ñaøng Trong: töø soâng Gianh trôû vaøo Nam, bao goàm Cao Mieân vaø Chieâm Thaønh, trao cho Ñöùc Cha Pallu

+ Giaùo Phaän Ñaøng Ngoaøi: töø soâng Gianh trôû ra Baéc vaø mieàn Nam Trung Hoa, trao cho Ñöùc Cha Lambert de la Motte.

- Ngaøy 31/1/1668: taïi Juthia kinh ñoâ Thaùi Lan, Ñöùc Cha Lambert de la Motte taán phong linh muïc cho 4 thaøy giaûng: Cha Giuse Trang vaø Luca Beàn, thuoäc giaùo phaän Ñaøng Trong; cha Gioan Hueä vaø Benedictoâ Hieàn, thuoäc giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi. Ñaây laø 4 vò linh muïc tieân khôûi cuûa Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Vieät Nam.

- Naêm 1669: Ñöùc Cha lambert de la Motte taán phong theâm 7 vò linh muïc Vieät Nam.

- Naêm 1670: Ñöùc Cha lambert de la Motte chuaån y thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù cho caùc nöõ tu Vieät Nam.

- Naêm 1678: Ñöùc Cha Pallu töø Thaùi Lan veà Rome, ñeà nghò taán phong giaùm muïc cho 6 linh muïc trong soá caùc linh muïc tieân khôûi. Tieác raèng ñeà nghò naøy ñaõ bò Toøa Thaùnh baùc boû.

- Naêm1679: Giaùo Phaän Ñaøng Trong taùch rôøi thaønh hai giaùo phaän môùi, laáy soâng Hoàng Haø laøm ranh giôùi. Hai giaùo phaän Ñaøng Ngoaøi goàm 2 giaùm muïc, 7 vò thöøa sai Phaùp, 11 linh muïc Vieät Nam vaø hôn 200,000 tín höõu:

+ Giaùo Phaän Ñoâng Ñaøng Ngoaøi (Haûi Phoøng): töø soâng Hoàng Haø vaø caùc tænh ven bieån, trao cho Ñöùc Cha Deydier ñaûm nhieäm.

+ Giaùo Phaän Taây Ñaøng Ngoaøi (Haø Noäi): töø soâng Hoàng ñeán bieân giôùi Ai Lao, ñaët döôùi söï cai quaûn cuûa Ñöùc taân Giaùm Muïc De Bourges.

-Naêm 1693: Ñöùc Cha Deydier (Giaùo Phaän Ñoâng Ñaøng Ngoaøi) maát, Ñöùc Cha De Bourges phaûi cai quaûn hai giaùo phaän. Vì tình traïng thieáu huït Thöøa Sai, neân Ñöùc Cha De Bourges ñaõ nhöôïng ñòa phaän Ñoâng cho Doøng Ña Minh, truï sôû taïi Manila (Phi Luaät Taân).

- Naêm 1844: Ñöùc Thaùnh Cha Greùgoire XVI chia giaùo phaän Ñaøng Trong thaønh hai giaùo phaän môùi:

+ Giaùo Phaän Baéc Ñaøng Trong (Qui Nhôn): do Ñöùc Cha Cuenot Theå ñaûm nhieäm;

+ Giaùo Phaän Nam Ñaøng Trong (Saøigoøn): trao cho Ñöùc taân Giaùm Muïc D . Lefebre Ngaõi.

- Naêm 1846: Giaùo Phaän Taây Ñaøng Ngoaøi ñöôïc caét ñeå thaønh laäp Giaùo Phaän Vinh. Taân giaùo phaän bao goàm Ngheä An, Thanh Hoùa, Haø Tónh vaø moät phaàn tænh Quaûng Bình, ñöôïc uûy thaùc cho Ñöùc Cha J. Gauthier Haäu.

- Naêm 1848: Toøa Thaùnh thieát laäp theâm ñòa phaän môùi goàm hai tænh Nam Ñònh vaø Höng Yeân, taùch rôøi töø Giaùo Phaän Ñoâng ñeå thaønh laäp Giaùo Phaän Buøi Chu (Trung). Taân Giaùo Phaän ñöôïc giao cho Ñöùc Cha D. Martin Gia cai quaûn.

- Naêm 1850: Toøa Thaùnh caét giaùo phaän Baéc Ñaøng Trong goàm caùc tænh Quaûng Bình, Thöøa Thieân, Quaûng Trò ñeå thaønh laäp Giaùo Phaän Hueá, vaø ñaët Ñöùc Cha Pellerin (Phan) cai quaûn.

- Naêm 1850: Giaùo Phaän Nam Vang taùch rôøi töø giaùo phaän Saøigoøn vaø trao laïi cho Ñöùc Cha J. Michel Mòch.

- Naêm 1883: Giaùo Phaän Baéc Ninh ñöôïc thaønh laäp, taùch rôøi töø giaùo phaän Haûi Phoøng, vaø bao goàm caùc tænh Baéc Ninh, Thaùi Nguyeân, Laïng Sôn vaø Cao Baèng. Taân giaùo phaän trao cho Ñöùc Cha Colomer Leã.

- Naêm 1895: Giaùo Phaän Höng Hoùa goàm caùc tænh Sôn Taây, Yeân Baùi, Hoøa Bình vaø Lai Chaâu ñöôïc thaønh laäp. Taân giaùo phaän trao laïi cho Ñöùc Cha Paul Maris Raymond.

- Naêm 1901: Giaùo Phaän Phaùt Dieäm (Thanh) ñöôïc thaønh laäp goàm hai tænh Thanh Hoùa vaø Ninh Bình. Taân giaùo phaän taùch rôøi töø giaùo phaän Haø Noäi, vaø ñaët döôùi söï cai quaûn cuûa Ñöùc Cha Alexandre Marcou Thaønh.

- Naêm 1913: Haït Phuû Doaõn Laïng Sôn ñöôïc thaønh laäp, taùch rôøi töø giaùo phaän Baéc Ninh vaø ñöôïc uûy thaùc cho caùc vò thöøa sai doøng Ña Minh Lyon ñaûm traùch.

- Naêm 1932: Giaùo Phaän Thanh Hoùa goàm caùc tænh Thanh Hoùa vaø Saàm Nöùa (Ai Lao) ñöôïc thieát laäp. Taân giaùo phaän taùch rôøi töø giaùo phaän Phaùt Dieäm, vaø ñaët döôùi söï cai quaûn cuûa Ñöùc Cha Louis de Cooman Haønh.

- Naêm 1932: Giaùo Phaän Kontum ñöôïc thaønh laäp, bao goàm 3 tænh Kontum, Darlac, Pleiku; taân giaùo phaän taùch rôøi töø ñòa phaän Qui Nhôn vaø ñaët döôùi söï höôùng daãn cuûa Ñöùc Cha Jannin Phöôùc.

- Ngaøy 11/6/1933, taïi Ñeàn Thaùnh Pheâroâ (Rome), Ñöùc Thaùnh Cha Pioâ XI ñaõ taán phong vò Giaùm Muïc tieân khôûi cho Giaùo Hoäi Coâng Giaùo Vieät Nam laø Ñöùc Cha Baotixita Nguyeãn Baù Toøng. Ngaøi laø Giaùm Muïc phoù vôùi quyeàn keá vò giaùo phaän Phaùt Dieäm.

- Naêm 1935: Ñöùc Cha Ña Minh Hoà Ngoïc Caån, vò giaùm muïc thöù hai Vieät Nam ñöôïc taán phong taïi nhaø thôø Phuù Cam (Hueá). Ngaøi laø Giaùm Muïc phuï taù vôùi quyeàn keá vò giaùo phaän Buøi Chu.

- Naêm 1936: Giaùo Phaän Thaùi Bình ñöôïc thieát laäp, taùch rôøi töø giaùo phaän Buøi Chu, bao goàm hai tænh Thaùi Bình, Höng Yeân. Taân giaùo phaän ñaët döôùi söï cai quaûn cuûa Ñöùc Cha Cassado Thuaän.

- Naêm 1938: Giaùo Phaän Vónh Long goàm caùc tænh Vónh Long, Beán Tre (Kieán Hoøa) vaø Traø Vinh (Vónh Bình). Taân giaùo phaän taùch rôøi töø giaùo phaän Saøigoøn vaø trao cho Ñöùc Cha Pheâroâ Martino Ngoâ Ñình Thuïc. Ngaøi ñöôïc taân phong vaøo ngaøy 4/5/1938 taïi Hueá, do Ñöùc Khaâm Söù Toøa Thaùnh taïi Vieät Nam laø Ñöùc Cha Drapier chuû söï.

- Naêm 1939: Giaùo Phaän Laïng Sôn: Haït Laïng Sôn ñöôïc Toøa Thaùnh naâng leân haøng Giaùo Phaän, vaø trao cho Ñöùc Cha Felix (Minh ) quaûn nhieäm.

- Naêm 1940: Theâm moät vò giaùm muïc nöõa ñöôïc taán phong laø Ñöùc Cha Gioan Maria Phan Ñình Phuøng. Ngaøi laø Giaùm Muïc phuï taù vôùi quyeàn keá vò ñòa phaän Phaùt Dieäm.

- Naêm 1944: Ñöùc Cha Gioan Maria Phan Ñình Phuøng taï theá. Coá giaùm muïc sinh taïi laøng Kieán Thaùi, Kim Sôn (Phaùt Dieäm). Sau khi hoaøn taát hoïc vaán taïi chuûng vieän Phuùc Nhaïc, Ngaøi du hoïc taïi Giaùo Hoaøng Hoïc Vieän Penang, thuï phong linh muïc ngaøy 5/4/1924 vaø ñöôïc ñeà cöû laøm giaùo sö chuûng vieän Penang cho ñeán naêm 1940, vaø ñöôïc Toøa Thaùnh taán phong Giaùm Muïc vaøo ngaøy 3/12/1940. Ngaøi maát ñoät ngoät vaøo ngaøy 28/5/1944 taïi tu vieän Chaâu Sôn, Nho Quan.

- Naêm 1945: Sau ñeä nhò theá chieán, Toøa Thaùnh löu taâm ñeán vieäc tuyeån choïn haøng giaùo só Vieät Nam leân phaåm traät Giaùm Muïc ñeå leøo laùi con thuyeàn giaùo hoäi Vieät Nam. Toøa Thaùnh boå nhieäm giaùm muïc môùi: Ñöùc Cha Anselmo Leâ Höõu Töø, baáy giôø ñang laø Beà Treân Ñan Vieän Xitoâ Phöôùc Sôn (Nho Quan). Ngaøi laø vò giaùm muïc thöù naêm ngöôøi Vieät Nam.

- Naêm 1948: Ñöùc Cha Ña Minh Hoà Ngoïc Caån töø traàn. Coá giaùm muïc sinh ngaøy 3/12/1876 taïi Ba Chaâu (Hueá), theo hoïc tieåu chuûng vieän An Ninh (Quaûng Trò), ñaïi chuûng vieän Phuù Xuaân (Hueá). Ngaøi thuï phong linh muïc ngaøy 20/12/1902, sau ñoù laàn löôït giöõ chöùc cha phoù xöù Keû Vaên, chaùnh xöù Keû Haïc, giaùo sö chuûng vieän An Ninh (1910). Naêm 1935, Ñöùc Cha Monagorri maát, Ñöùc Cha Ña Minh chính thöùc nhaän quyeàn Giaùm Muïc Buøi Chu. Ñöùc Cha Ña Minh maát ngaøy 27/11/1948 taïi Buøi Chu sau 12 naêm cai quaûn giaùo phaän.

- Naêm 1950: Ñöùc taân Giaùm Muïc Ña Minh Hoaøng Vaên Ñoaøn ñöôïc taán phong Giaùm Muïc taïi Rome ngaøy 3/9/1950, vaø nhaän quyeàn Giaùm Muïc giaùo phaän Baéc Ninh.

- Naêm 1950: Ñöùc Cha Giuse Maria Trònh Nhö Khueâ ñöôïc taán phong Giaùm Muïc, vaø ñaûm nhaän ñòa phaän Haø Noäi.

- Naêm 1950: Ñöùc Cha Pheâroâ Maria Phaïm Ngoïc Chi ñöôïc taán phong Giaùm Muïc vaø ñaûm nhaän giaùo phaän Buøi Chu.

- Naêm 1950: Ñöùc Cha tieân khôûi Gioan Baotixita Nguyeãn Baù Toøng taï theá. Ngaøi sinh ngaøy 7/8/1868 taïi Goø Coâng, theo hoïc caùc tröôøng caùc thaøy doøng taïi Ñònh Töôøng ñeán naêm 1880. Sau ñoù Ngaøi ñöôïc göûi theo hoïc taïi Ñaïi Chuûng Vieän Saøigoøn. Ngaøy 19/9/1896, Ñöùc Cha Depiere taán phong linh muïc cho cha Gioan Baotixita vaø choïn ngöôøi laøm thö kyù Toøa Giaùm Muïc. Tröôùc khi ñöôïc taán phong giaùm muïc, ngaøi laàn löôït giöõ chöùc cha sôû hoï Taân Ñònh, Baø Ròa. Naêm 1935, Ñöùc Cha Marcou Thaønh töø chöùc, trao quyeàn Giaùm Muïc giaùo phaän Phaùt Dieäm cho Ñöùc Cha Nguyeãn Baù Toøng. Ñaây laø giaùo phaän thöù nhaát ñöôïc uûy thaùc cho haøng giaùo só Vieät Nam.

- Naêm 1951: Giaùo phaän Vinh trao cho ñöùc taân Giaùm Muïc Baotixita Traàn Höõu Ñöùc.

- Naêm 1953: Ñöùc Cha Giuse Tröông Cao Ñaïi nhaän quyeàn Giaùm Muïc giaùo phaän Haûi Phoøng. Ñöùc taân giaùm muïc sinh ngaøy 4/6/1913 taïi laøng Tieàn Moân, An Laäp, Thaùi Bình. Naêm 1927, ngaøi theo hoïc taïi tieåu chuûng vieän Ninh Cöôøng, sau ñoù taïi Giaùo Hoaøng Hoïc Vieän Nam Ñònh. Naêm 1936, ngaøi ñöôïc göûi sang hoïc ôû Ña Minh Hoïc Vieän taïi Höông Caûng, sau ñoù taïi Manila (Phi Luaät Taân) vaø ñaäu tieán só taïi ñaïi hoïc Thaùnh Thomas. Naêm 1953, Toøa Thaùnh choïn ngaøi laøm giaùm muïc cai quaûn ñòa phaän haûi Phoøng, nhöng ñöôïc hôn moät naêm thì phaûi di cö vaøo Nam. Ngaøi ñònh cö taïi Madrid (Taây Ban Nha) vaø maát taïi ñoù vaøo naêm 1955.

- Naêm 1955: Giaùo Phaän Caàn Thô ñöôïc thaønh laäop vaø ñöôïc giao cho ñöùc taân Giaùm Muïc Phaoloâ Nguyeãn Vaên Bình. Ngaøi sinh taïi Taân Ñònh ngaøy 1/9/1910, gia nhaäp tieåu chuûng vieän Saøigoøn naêm 1922. Naêm 1932, Ñöùc Cha Dumortier göûi ngaøi qua Rome theo hoïc tröôøng Truyeàn Giaùo, vaø thuï phong linh muïc naêm 1937. Tröôùc khi Toøa Thaùnh choïn Ngaøi laøm Giaùm Muïc, cha Bình laàn löôït giöõ caùc chöùc vuï nhö: giaùo sö chuûng vieän (1943), tuyeân uùy caùc sö huynh Saøigoøn. Naêm 1948, thöïc hieän tôø baùo Toâng Ñoà, cha xöù hoï Caàu Ñaát. Ngaøy 20/9/1955, Toøa Thaùnh choïn ngaøi laøm Giaùm Muïc cai quaûn taân giaùo phaän Caàn Thô. Naêm 1960, Ñöùc Cha Bình thuyeân chuyeån veà Saøigoøn vaø laøm Toång Giaùm Muïc ñòa phaän Saøigoøn cho ñeán ngaøy qua ñôøi.

- Naêm 1955: Ñöùc Cha Simon Hoøa Nguyeãn Vaên Hieàn ñöôïc taán phong Giaùm Muïc, vaø ñaûm nhaän giaùo phaän Saøigoøn, thay theá Ñöùc Cha Cassaige Sanh töø chöùc ñeå ñi laøm tuyeân uùy Traïi Cuøi Di Linh.

- Naêm 1957: Toøa Thaùnh caét hai tænh Khaùnh Hoøa vaø Ninh Thuaän (thuoäc ñòa phaän Qui Nhôn) vaø hai tænh Bình Thuaän vaø Bình Tuy (thuoäc ñòa phaän Saøigoøn) ñeå thieát laäp Giaùo Phaän Nha Trang. Taân giaùo phaän naøy trao cho Ñöùc Cha Piquet Lôïi.

(Caùc taøi lieäu ñöôïc trích daãn töø:

- taäp saùch Giaùo Hoäi Vieät Nam cuûa  Ñöùc OÂng Vinh Sôn Traàn Ngoïc Thuï,

- baøi Tìm Hieåu Giaùo Hoäi Vieät Nam cuûa Nguyeãn Vuõ Tuaán Linh)

Back to Home Page