Tieáng Vieät vaø tieáng Hoa
giuùp laøm saùng toû caùc baûn vaên Kinh Thaùnh

Prepared for internet by Msgr. Peter Nguyen Van Tai
Radio Veritas Asia, Philippines

Tieáng Vieät vaø tieáng Hoa giuùp laøm saùng toû caùc baûn vaên Kinh Thaùnh.

Tin Saøi Goøn, Vieät Nam (UCAN 24/09/99) -- Nöõ tu Amelie Nguyeãn Thò Sang, 60 tuoåi, laø thaønh vieân cuûa nhoùm dòch thuaät Kinh Thaùnh. Nhoùm naøy ñaõ xuaát baûn boä Kinh Thaùnh hoài ñaàu naêm nay vaø nöõ tu ñaõ laøm vieäc cho döï aùn naøy gaàn 30 naêm. Chò laø cöïu giaùm tænh doøng Ñöùc Baø taïi thaønh phoá Saøi Goøn, ñaõ hoïc baûy naêm tieáng Hoa, caû tieáng Quaûng Ñoâng vaø tieáng Phoå Thoâng, taïi Hoàng Koâng, luùc ñoù vôùi yù ñònh ñi truyeàn giaùo. Trong baøi bình luaän sau ñaây daønh cho UCA News, nöõ tu Sang noùi veà caùch thöùc chò hoïc tieáng nöôùc ngoaøi ra sao vaø kinh nghieäm dòch thuaät ñaõ giuùp chò hieåu caùc baûn vaên Kinh Thaùnh.

Trong khi laøm coâng taùc dòch thuaät Kinh Thaùnh, toâi ñaõ phaûi xem xeùt moät soá töø trong baûn goác Do Thaùi, vaø toâi ngaïc nhieân khaùm phaù ra söï töông ñoàng trong caùch dieãn taû giöõa tieáng Do Thaùi vaø tieáng Hoa/ tieáng Vieät. Chaúng haïn, ñeå noùi veà toân giaùo, moät loái soáng hoaëc caùch öùng xöû, tieáng Do Thaùi vaø tieáng Hoa/tieáng Vieät duøng chöõ "dao/ñaïo" töùc laø "ñöôøng" (TV 25: 4 vaø caùc nôi khaùc). Töø naøy haøm nghóa moät caùi gì ñoù naêng ñoäng, chöù khoâng tónh laëng, coù chieàu daøi vaø thôøi gian, ñöôøng höôùng vaø muïc tieâu. Töø Do Thaùi "vinh quang" chuyeån taûi khaùi nieäm moät "troïng löôïng." Do ñoù, tieáng Hoa vaø tieáng Vieät duøng chöõ "zhong/troïng". Khi noùi veà söï phaân bieät giôùi tính chuùng toâi gaùn "troïng" cho nam, vaø "khinh" cho nöõ. Ñeå dieãn taû tình lieân heä theå lyù hoaëc tinh thaàn giöõa hai hoaëc nhieàu ngöôøi, tieáng Do Thaùi vaø tieáng Haùn-Vieät duøng chöõ "coát nhuïc" coù nghóa laø "cuøng xöông cuøng thòt vôùi nhau" (Saùng theá, 2: 23; 2 Samuen 5: 1).

Töông töï nhö theá, ñeå noùi roõ moät ngöôøi laø con ruoät hay con nuoâi, caû tieáng Do Thaùi laãn tieáng Vieät "con ruoät" ñeàu coù nghóa laø con "sinh ra, töø cung loøng meï" chöù khoâng phaûi "ngoaøi loøng meï" (2 Sm 7: 12) Söï khaùm phaù cuûa toâi coøn lieân quan tôùi hoäi nhaäp vaên hoùa qua chính ngoân ngöõ vaø phuïng vuï. Phaàn keát sau Kinh Laïy Cha trong Saùch Leã: "Vì nöôùc trôøi... laø cuûa ngöôøi, baây giôø vaø maõi maõi." - trong baûn goác vaø ngoân ngöõ Taây phöông laø moät caâu ngaén, hoaëc ít laø moät lôøi tuyeân xöng ñöùc tin. Trong tieáng Hoa, caâu naøy keát thuùc moät chieàu kích phuïng vuï coù tính long troïng vaø oai nghieâm. Khaùi nieäm xöa kia veà vua chuùa, vôùi cung ñieän vaø trieàu ñình huy hoaøng cuûa nöôùc Trung Hoa xöa, ñaõ giuùp chuyeån taûi caùi nhìn toaøn dieän veà "thieân quoác döôùi baàu trôøi... ñeàu höôùng veà (Thieân Chuùa)" ("tian xia wan guo, ... gui yu" Thieân Haï Vaïn Quoác...).

Leã Chuùa bieán hình (ngaøy 6-8) cho thaáy moät thí duï khaùc veà loái dòch thuaät naêng ñoäng. Töø cuõ trong tieáng Vieät dòch laø "bieán hình", maëc duø saùt chöõ goác Latinh, nhöng chaúng may laïi haøm nghóa ma thuaät. Tieáng Hoa giuùp chuùng ta moät loái dòch khaùc phuø hôïp hôn: "Thieân Chuùa hieån dung" ("xian rong/hien dung"). Chöõ naøy taïo thaønh moät caëp töø tuyeät myõ ñi ñoâi vôùi "hieån linh" trong Leã Hieån linh ("zhu xian/hieån linh"). Hai ví duï dòch thuaät naøy boå tuùc veà maët thaàn hoïc cho caùc töø Latinh. Trong khi chöõ Latinh chæ neâu leân söï bieán hình vaø toû loä baûn tính cuûa Ñöùc Kitoâ, caùc chöõ tieáng Hoa/tieáng Vieät döôøng nhö laïi laøm saùng toû hình daïng vaø baûn tính cuûa Ñöùc Kitoâ ñöôïc che giaáu cho ñeán luùc aáy vaø ñöôïc sôùm toû hieän vôùi caùc moân ñeä vaø tín höõu. Hai caùch dòch thuaät cho ñöôïc yù nghóa ban ñaàu, vì Ñöùc Kitoâ ñaõ choïn "kenosis".

Moät ví duï khaùc veà nghóa roäng moät töø, chaúng haïn töø "hesed" trong tieáng Do Thaùi, khi ñöôïc dòch sang tieáng Anh hoaëc tieáng Phaùp, phaûi ñöôïc giaûi thích laø söï bieåu loä tình thöông vôùi nhau. Trong tieáng Hoa /tieáng Vieät, chuùng toâi coù nhieàu töø ñeå dieãn taû ñuû kieåu yeâu thöông vaø aâu yeám maø chuùng toâi coù theå söû duïng khi noùi veà moái quan heä giöõa hai ngöôøi trong moät giao öôùc giöõa hai con ngöôøi troïng danh döï ("yi/nghóa").

Toâi muoán nhaéc tôùi moät caùch maïng nhoû trong baûn dòch tieáng Vieät veà söï khaûi huyeàn trong saùch Khaûi huyeàn (12-13). Vì trong vaên hoùa Haùn-Vieät cuûa chuùng toâi, con roàng luoân ñöôïc xem laø bieåu töôïng cuûa vöông quyeàn, oai phong, vaø teân goïi naøy ñaõ trôû thaønh moät tieàn toá ("long") cho caùc "vöông gia", ñeá vöông", hay thaäm chí "vöông thaàn", cho neân thaät laø khoâng phuø hôïp neáu duøng töø naøy ñeå chæ con maõng xaø trong hai chöông naøy. Ngoaøi ra, vì söï döõ mang hình con raén ngay ôû thôøi ñaàu saùng theá (St 3: 1), vaø vì con Maõng xaø laøm vieäc aùc trong thaàn thoaïi cuûa chuùng toâi, neân chuùng toâi quyeát ñònh thay töø Roàng baèng töø "Con Maõng Xaø". Neáu khoâng, ngöôøi Vieät chuùng toâi seõ phaûi "ñi treân hai daây"! Vaø phaûi chaêng seõ laø xuùc phaïm ñeán neàn vaên hoùa cuûa chuùng toâi - thaäm chí trong thôøi ñaïi haäu vua chuùa - khi xem con roàng laø con vaät laøm söï döõ ñaáy ö?

Veà moät vaán ñeà khaùc lieân quan ngoân ngöõ Kinh Thaùnh qua tieáng Vieät, chuùng toâi khoâng coù cô quan troïng taøi hoïc thuaät ñeå quyeát ñònh veà nhöõng töø môùi phaùt sinh. Nhö trong moïi ngoân ngöõ, caùc töø môùi phaùt sinh phaûi ñöôïc saùng taïo theâm ñeå chuyeån taûi nhöõng thöïc teá môùi töø Thieân Chuùa maëc khaûi. Tieáng Phaùp vaø tieáng Anh quy chieáu veà tieáng Latinh hoaëc tieáng Hy Laïp, coøn tieáng Vieät quy chieáu veà tieáng Hoa. Ñoù laø lyù do maø chuùng toâi coù hai caáp ñoä ngoân ngöõ: tieáng Vieät thuaàn tuùy vaø tieáng Haùn-Vieät. Ñoäc giaû coù theå hieåu vì sao trong caùc ñoaïn tröôùc, coù luùc toâi duøng töø "Haùn-Vieät", coù luùc duøng töø "Hoa/ Vieät" (Hoa/Vieät coù nghóa laø tieáng Hoa ñích thöïc vaø tieáng Vieät ñích thöïc). Caùc töø môùi phaùt sinh trong tieáng Vieät goàm caû nhöõng töø nhö "maëc khaûi" vaø "khaûi huyeàn." Chaúng haïn, chöõ "hieäp nhaát" taïo neân moät caûm nhaän khoâng thoaûi maùi trong lónh vöïc phuïng vuï. Moät soá baûn vaên tieáng Vieät duøng caû hai töø Haùn-Vieät, moät töø nhaán maïnh söï duy nhaát ("hôïp nhaát", coøn töø kia nhaán maïnh tính ña nguyeân ("hieäp nhaát"). Moät soá baûn vaên vaãn coøn söû duïng hai töø naøy moät khoâng phaân bieät.

Trong khi laøm coâng vieäc dòch thuaät, chuùng toâi khaùm phaù ra raèng coøn phaûi taïo ra nhieàu töø môùi, nhöng khoâng phaûi luùc naøo chuùng cuõng daãn tôùi moät laäp luaän saéc beùn. Cuoái cuøng, toâi muoán nhaéc ñeán moät ñaïi danh töø kyø laï trong tieáng Vieät (Ngöôøi, vôùi chöõ N vieát hoa) ñöôïc duøng trong caùc baûn vaên Kinh Thaùnh vaø phuïng vuï ñeå chæ Thieân Chuùa. Trong ngoân ngöõ noùi, ngöôøi Vieät phaân bieät quan heä giöõa caùc nhaân vaät. "Toâi", "anh" vaø "ngöôøi aáy" hieám khi coù tính trung laäp nhö trong caùc ngoân ngöõ khaùc, keå caû tieáng Hoa. Moät ngöôøi noùi luoân luoân phaûi ñieàu chænh giöõa "toâi", "anh" vaø "ngöôøi aáy" tuøy theo quan heä vôùi ngöôøi mình noùi. Do ñoù, moät soá danh töø trôû thaønh ñaïi danh töø, chaúng haïn, "meï" vaø "con" khi noùi veà "cha". Trong soá caùc ñaïi danh töø naøy, chöõ "Ngöôøi" ñöôïc duøng ñeå noùi vôùi Chuùa hoaëc chæ veà Chuùa. Nhöng chöõ naøy khoâng heà laàn loän, vì ñoù laø ñaïi danh töø boäc loä söï toân kính chæ duøng cho caùc nhaân vaät ñaùng kính, hoaëc ñöôïc duøng khi khoâng coù töø naøo xöùng ñaùng hôn.

Caùc ví duï minh hoïa treân ñaây chöa phaûi laø ñaày ñuû. Chuùng chæ nhaèm chia seû moät ít thôøi ñieåm vui möøng vaø quan taâm trong khi tieáp caän vôùi "voâ soá veû ñeïp huy hoaøng " trong Kinh Thaùnh qua baûn dòch tieáng Do Thaùi vaø tieáng Hoa/tieáng Vieät.

Back to Radio Veritas Asia Home Page