T

tabernacle

1. Nhaø leàu, leàu hoäi [ngöôøi Do Thaùi sau khi ra khoûi Ai Caäp treân ñöôøng ñi trong sa maïc ñaõ mang theo vaø döïng taïm (moãi nôi) ñeå laøm Nôi Thaùnh] 2. Hoäi ñöôøng, thaùnh ñöôøng 3. Nhaø taïm [choã ñaët Mình Thaùnh trong giaùo ñöôøng].

Taborites

Phaùi Taborite [moät phaùi cöïc löïc chuû tröông xaõ hoäi hoùa cuûa ngöôøi theo thuyeát John Hussites (1370-1415) phaûn ñoái truyeàn thoáng vaø giaùo lyù moät caùch cöïc ñoan. Hoï coù teân naøy vì phoøng thuû ôû nuùi Tabor].

talmud

Saùch Talmud, phaùp ñieån Do Thaùi [taùc phaåm maø caùc kinh sö Do Thaùi ñaõ tröôùc taùc, ñeå giaûi thích, boå tuùc vaø quaûng dieãn phaùp luaät trong saùch mishnah (saùch thu taäp luaät phaùp)].

Taoism

Xem Daoism

targum

Baûn dòch Targum, baûn dòch Aramaic cuûa Kinh Thaùnh [nguyeân chæ baát cöù baûn dòch Kinh Thaùnh theo moät ngoân ngöõ naøo ñoù, nhöng nay chuyeân duøng ñeå chæ baûn dòch Cöïu Öôùc baèng tieáng Aramaic].

targumim (H.)

Xem targum.

teaching

Lôøi giaùo huaán, chæ ñaïo, giaùo ñaïo, huaán duï, giaùo nghóa, daïy doã, daäy baûo.
~ of the church Huaán ñaïo cuûa Giaùo Hoäi, huaán duï cuûa Giaùo Hoäi.
~ power of the church Quyeàn huaán ñaïo cuûa Giaùo Hoäi, quyeàn huaán duï cuûa Giaùo Hoäi.

teleological argument

Luaän chöùng muïc ñích [moät trong nhöõng luaän chöùng chöùng minh Thöôïng Ñeá toàn höõu; neáu theá giôùi naøy coù muïc ñích, nhö vaäy phaûi coù muïc ñích toái thöôïng, ñoù laø Thöôïng Ñeá].

teleology

Muïc ñích luaän, thuyeát muïc ñích [ ñaët bieät chæ moân giaûi thích vuõ truï (maø trong ñoù) moãi vaät höõu cô, voâ cô ñeàu naèm trong qui trình hoaïch ñònh coù muïc ñích].

telos (L.)

Xem end

temperance

Tieát ñoä, tieát cheá, tieát ñöùc, töï cheá, khaéc kyû [moät trong boán nhaân ñöùc then choát (xem cardinal virtues)].

temple of the Holy Spirit

Cung ñieän cuûa Thaùnh Linh, ñeàn thôø Chuùa Thaùnh Thaàn.

temporality

1. Taïm thôøi tính, voâ thöôøng tính 2. Thôøi gian tính 3. Theá söï tính, theá tuïc tính, theá nhaân tính.

temptation

Söï quyeán ruõ, caùm doã, meâ duï, thöû thaùch, thöû luyeän, khaûo nghieäm, vaät meâ hoaëc.

tendency

Khuynh höôùng, xu höôùng, xu theá.

tension

Tröông löïc, aùp löïc, daèng co, traïng thaùi khaån tröông, tình hình caêng thaúng.

tentativeness

Thí nghieäm tính, toan tính tính, gæa ñònh tính, gæa thöû tính, gæa thieát tính.

term

1. Thôøi khaéc, thôøi gian, thôøi kyø, kyø haïn 2. Chung ñieåm, giôùi haïn, cuoái cuøng, chung maït 3. Thuaät ngöõ, danh töø chuyeân moân, caùch noùi chuyeân moân 4. Quan heä, giao nghò 5. (terms) Ñieàu kieän, ñieàu khoaûn.

termination

Chung ñieåm, chung cuïc, chung keát, maõn kyù, vaõn keát, keát thuùc, keát quaû, maït ñoaïn, qui keát, giôùi haïn.

terminism

1. Thuyeát hoái toäi kyø haïn, kyø haïn hoái toäi, hoái caûi kyø haïn luaän [hoïc thuyeát cho raèng moät khi qua kyø haïn thaàn qui ñònh, thì boû maát cô hoäi ñöôïc cöùu ñoä] 2. Thuyeát duy danh [nominalism].

terminist

Xem treân: Ngöôøi theo hoïc thuyeát terminism.

terminus a quo (L.)

Khôûi ñieåm, xuaát phaùt ñieåm [ñieåm khôûi xuaát cuûa moät haønh ñoäng, quaù trình naøo ñoù].

terminus ad quem (L.)

Chung ñieåm, muïc ñích, keát luaän [ñaït ñích cuûa moät haønh ñoäng, quùa trình naøo ñoù].

terra incognita (L.) (uncharted territories)

Khu vöïc khoâng bieát, laõnh vöïc chöa nhaän thöùc.

terrenism

Ñaïi ñòa chuû nghóa [chuû tröông chæ khaúng ñònh vaät chaát, nhaân loaïi hay khoa hoïc maø phuû ñònh baát cöù moät caûnh giôùi sieâu vöôït naøo].

territorialism

Chuû nghóa theá quyeàn [chæ quoác gia coù quyeàn qui ñònh cheá ñoä tín ngöôõng cuûa baù tính].

terrors of God

Uy nhieáp cuûa Thaàn, oai theá cuûa Thaàn laøm con ngöôøi bò uy hieáp maát caû hoàn phaùch.

testament

1. Di chuùc, chuùc thö 2. Kheá öôùc (Testament: Thaùnh Öôùc.) New testament 1. Thaùnh Kinh Taân Öôùc [boä phaän Thaùnh Kinh vieát sau Ñöùc Kitoâ] 2. Taân Öôùc [Ñöùc Kitoâ laäp giao öôùc môùi vôùi caùc tín ñoà].
Old ~ 1. Thaùnh Kinh Cöïu Öôùc [boä phaän Thaùnh Kinh vieát tröôùc Ñöùc Kitoâ] 2. Cöïu Öôùc [Thieân Chuùa ñònh giao öôùc cuõ vôùi daân Do Thaùi].

testimony

Lôøi, vieäc, kieán chöùng, chöùng ngoân, taùc chöùng, chöùng thöïc, chöùng minh, tuyeân ngoân, thanh minh.

Tetrapolitan Confession

Töù Thaønh tín ñieàu, tuyeân tín töù thaønh [tín ñieàu maø Tin Laønh ñaõ lieân hôïp soaïn thaûo ôû Augsburg (Ñöùc) naêm 1530. Goïi nhö theá vì hoï laáy teân boán thaønh ôû Ñöùc Quoác gôûi tôùi Hoaøng Ñeá Ñöùc].

text

1. Kinh vaên, caâu vaên Thaùnh Kinh, chính vaên, baûn vaên, nguyeân vaên 2. Ñeà muïc Thaùnh Kinh, chuû ñeà, luaän ñeà.

textus receptus (L.)

Kinh vaên ñöôïc coâng nhaän [baûn vaên Thaùnh Kinh Hy Laïp ñöôïc moïi ngöôøi coâng nhaän cho tôùi theá kyû thöù 19].

thanksgiving

1. Caûm aân, taï ôn, caûm taï 2. Kinh caùm ôn, kinh nguyeän taï ôn 3. Teá vaät caûm ôn, leã vaät taï ôn.

theandric

Thuoäc Thaàn Nhaân löôõng tính.
~ activity Haønh ñoäng cuûa Thaàn Nhaân [(a) Nhaát tính luaän (Monophysism) chæ phöông thöùc haønh ñoäng duy nhaát cuûa Ñöùc Kitoâ laø Thaàn Nhaân töông hôïp (b) Ñôn löïc luaän (monoenergetism) chæ phöông thöùc haønh ñoäng duy nhaát cuûa Ñöùc Kitoâ hoaøn toaøn do Thaàn tính chuû ñoäng laøm thaønh; coøn nhaân tính Ngaøi hoaøn toaøn thuï ñoäng ñeán möùc ñoä khoâng coù yù chí].

theanthropism

1. Thuyeát Thaàn Nhaân nhaát theå [cho raèng trong Ñöùc Kitoâ Thaàn Nhaân löôõng tính hoaøn toaøn hôïp thaønh moät] 2. Thuyeát veà Thaàn coù nhaân tính.

thearchy

Thaàn quyeàn thoáng trò, thaàn trò.

theism

Höõu Thaàn luaän, Thaàn luaän, ngoâi caùch Thaàn luaän, nhaát thaàn luaän, Thöôïng Ñeá luaän.

theocentric

Thuoäc: Laáy Thöôïng Ñeá laøm trung taâm, laáy Thaàn laøm trung taâm vuõ truï, dó thaàn vi taâm.

theocentricism

Xem theocentrism.

theocentricity

Vieäc laáy Thöôïng Ñeá laøm trung taâm, vieäc laáy Thaàn laøm trung taâm vuõ truï, vieäc nhaän Thaàn laøm trung taâm.

theocentrism

Chuû nghóa nhaän Thaàn laøm trung taâm [thaùi ñoä hay tö töôûng ñaët Thöôïng Ñeá laøm ñoái töôïng trung taâm thieát yeáu cuûa con ngöôøi].

theocracy

Thaàn quyeàn chính trò, Thaàn quyeàn chính theå [chính trò do giôùi thaùnh chöùc laáy danh nghóa laø ñaïi bieåu Thöôïng Ñeá, ñeå thoáng trò].

theodicy

1. Thaàn hoïc töï nhieân [theá kyû thöù 19 phieám chæ phaàn thaûo luaän veà thaàn ôû trong moân trieát hoïc. Cuõng goïi laø natural theology]. 2. Luaän veà thaàn chöùng, bieän luaän veà thaàn, nghò luaän veà thaàn, luaän chöùng veà thaàn luoân coâng chính [lyù luaän nhaän ñònh thaàn maëc daàu ñeå toäi aùc toàn taïi, nhöng khoâng vì theá laøm toån thöông tôùi söï thaùnh thieän vaø coâng chính].

theogony

Thaàn heä hoïc, hoïc veà thaàn [moân hoïc hay söï ghi cheùp veà khôûi nguyeân vaø taïo döïng cuûa thaàn minh].

theologian

Thaàn hoïc gia, sinh vieân thaàn hoïc. theological Thuoäc veà thaàn hoïc, thaàn hoïc tính.
~ anthropology Nhaân loaïi hoïc theo thaàn hoïc, nhaân chuûng hoïc coù thaàn hoïc tính [moân hoïc laáy quan ñieåm thaàn hoïc nghieân cöùu veà con ngöôøi].
~ assent Ñieàu maø Thaàn hoïc gia ñoàng yù; laáy quan ñieåm sieâu nhieân laøm caên baûn maø ñoàng yù.
~ censure Thaàn hoïc pheâ bình, thaàn hoïc pheâ phaùn [moät loaïi pheâ phaùn moät yù kieán coù lieân quan tôùi ñaïo lyù hay luaân lyù naøo ñoù, vaïch roõ cho ta thaáy yù kieán ñoù traùi ngöôïc tín ngöôõng hay ít nhaát laø khoâng ñaùng tin caäy].
~ certainty Xaùc thöïc tính cuûa thaàn hoïc.
~ conclusion Keát luaän thaàn hoïc, chung keát thaàn hoïc [ laø chaân lyù toân giaùo ñöôïc suy ra töø 2 tieàn ñeà: moät ñaøng tröïc tieáp do chaân lyù maëc khaûi, hôïp vôùi ñaøng khaùc do chaân lyù con ngöôøi coù theå hieåu bieát].
~ epistemology Tri thöùc thaàn hoïc luaän [hoïc thuyeát coù lieân quan tôùi vieäc lyù giaûi ñöùc tin vaø so vôùi phaûn tænh thaàn hoïc thì heä thoáng tri thöùc naøy aùp duïng nguyeân lyù caên baûn vaøo qui luaät hieän haønh].
~ inference Keát luaän thaàn hoïc, suy lyù thaàn hoïc, thaàn hoïc suy luaän
~ notes Phaùn ñoaùn thaàn hoïc [ laø phaùn ñoaùn maø thaàn hoïc gia hay giaùo quyeàn ñöa ra ñoái vôùi söï "ñuùng-sai", hay möùc ñoä xaùc thöïc cuûa moät meänh ñeà tín lyù naøo].
~ opinion YÙ kieán thaàn hoïc [ giaûi thích tín lyù vaø luaân lyù veà moät ñieàu maø khoâng roõ coù phaûi ñeán töø maëc khaûi hay khoâng, hoaëc chöa ñöôïc quyeàn giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi pheâ chuaån].
~ postulates Gæa ñònh thaàn hoïc, gæa thöû thaàn hoïc [ phöông phaùp nghieân cöùu thaàn hoïc khôûi töø ñieàu voán töï coù hoaëc chöa phaûi laø roõ raøng, hoaëc ñaõ laø maëc khaûi; song nhôø suy luaän töø caùc chaân lyù ñaõ minh baïch vaø nhö theá caøng xaùch ñònh roõ raøng]
~ qualification Nhaän ñònh thaàn hoïc tính, nhaän ñònh coù tính thaàn hoïc.
~ rationalism Chuû nghóa lyù tính thaàn hoïc [thaùi ñoä chæ thuaàn tuùy caên cöù vaøo lyù tính cuûa con ngöôøi ñeå laøm tieâu chuaån phaùn ñoaùn ñöùc tin vaø maëc khaûi, maø khoâng chaáp nhaän baát cöù phöông dieän sieâu vöôït lyù tính naøo].
~ speculation Suy tö thaàn hoïc, bieän bieät thaàn hoïc, tö khaûo thaàn hoïc, suy töôûng thaàn hoïc, suy ñoaùn thaàn hoïc.
~ study Nghieân cöùu thaàn hoïc.
~ virtue Sieâu ñöùc, nhaân ñöùc thaàn hoïc, nhaân ñöùc Chuùa ban, 3 nhaân ñöùc ñoái thaàn [3 loaïi ñöùc haïnh tröïc tieáp laáy Thieân Chuùa laøm ñoái töôïng, ñoù laø: ñöùc tin, ñöùc caäy, ñöùc meán].

theologize

1. Nghieân cöùu thaàn hoïc, laáy quan ñieåm thaàn hoïc laøm caên nguyeân ñeå suy tö 2. Thaønh thaàn hoïc tính, thaønh coù tính chaát thaàn hoïc, thaønh danh töø thaàn hoïc.

theologumenon

Giaûi thích thaàn hoïc, yù kieán thaàn hoïc [maëc duø khoâng phaûi laø giaùo quyeàn tröïc tieáp huaán duï, hay laáy quyeàn uy ñoøi hoûi tín höuõ ñoàng yù, nhöng laø tín lyù suy luaän töø nhieàu giaùo lyù ñaõ minh baïch maø thaønh].

theologumenon

Xem treân.

theology

Thaàn hoïc, tín ngöôõng toân giaùo hoïc [moân hoïc döïa vaøo vieäc noã löïc duøng lyù trí cuûa con ngöôøi, duøng phöông phaùp, heä thoáng suy tö cuûa con ngöôøi maø laõnh hoäi söï maëc khaûi cuûa Thieân Chuùa].
ascetic ~ Thaàn hoïc tu ñöùc.
bible ~ Thaàn hoïc Thaùnh Kinh.
contextual ~ Vaên maïch thaàn hoïc, maïch vaên thaàn hoïc.
effective ~ Thaàn hoïc taâm caûm.
feminist ~ Thaàn hoïc nöõ tính, thaàn hoïc phuï nöõ [quan ñieåm thaàn hoïc maø nöõ thaàn hoïc gia hieän ñaïi lyù hoäi giaûi thích thaàn hoïc töø quan ñieåm, goùc ñoä cuûa ngöôøi phuï nöõ].
method in ~ Phöông phaùp thaàn hoïc
natural ~ Thaàn hoïc töï nhieân, thaàn lyù hoïc [moân hoïc vaän duïng trí tueä thaûo luaän chaân lyù veà taïo hoùa vaø taïo vaät].
revealed ~ Thaàn hoïc maëc khaûi [trí thöùc veà Thieân Chuùa chæ do chính Thieân Chuùa maëc khaûi].
revelational ~ Thaàn hoïc maëc khaûi [thaàn hoïc laáy nhöõng vieäc Thieân Chuùa maëc khaûi laøm ñoái töôïng nghieân cöùu].

theomorphism

Thaàn maïo [hình thaùi maïo nhaän ngöôøi laø thaàn].

theonomous

Thuoäc: thaàn luaät, thaàn quyeàn tính.

theonomy

Thaàn luaät [traïng thaùi do Thöôïng Ñeá thoáng trò hay thaàn phuïc Thöôïng Ñeá thoáng trò].

Theopaschites

Luaän phaùi Thaàn thuï naïn [theá kyû thöù 6 moät phaùi thaàn hoïc theo Kitoâ nhaát tính luaän (Monophysism), chuû tröông Thieân Chuùa thuï naïn, nghóa laø 1 trong 3 Ngoâi Thieân Chuùa bò ñoùng ñinh treân caây thaùnh gía].

theophany

Thaàn hieån hieän, hieån linh, thaàn hieän, thaàn xuaát hieän, thaàn hieän khaûi.

theopneustic

Thuoäc: thaàn khôûi, thuoäc thaàn linh caûm.

theopneusty

Thaàn khôûi, thieân khaûi, thaàn linh caûm, thaàn linh caûm öùng.

theoretic, -al

Thuoäc: lyù luaän, nguyeân taéc, suy tö, thuyeát lyù, suy lyù, baát thöïc teá.

theoretician

Lyù luaän gia, ngöôøi tinh thoâng lyù luaän, lyù thuyeát gia.

theory

Lyù luaän, hoïc thuyeát, hoïc lyù, ñaïo lyù, yù kieán, kieán phaùp, quan ñieåm luaän.

theosophism

Quan ñieåm trieát thaàn [Xem döôùi].

theosophy

Trieát thaàn hoïc, thoâng thaàn hoïc, thoâng linh hoïc, kieán thaàn luaän, tieáp thaàn hoïc [(a) Chæ baát cöù moät chuû tröông toân giaùo hay trieát hoïc thaàn hoïc maø tieáp nhaän nhôø tinh thaàn ñeå töï phaùt huy hay tröïc kieán thaàn tính (b) {Theosophy} Theá kyû thöù 19 H. P. Blavatsky, chòu aûnh höôûng cuûa toân giaùo AÁn Ñoä, phuû nhaän thaàn coù ngoâi vò, linh hoàn baát dieät vaø thaàn tính cuûa Ñöùc Kitoâ cuõng nhö xaùc thöïc tính veà maëc khaûi cuûa Ngaøi].

theothanatology

Thaàn hoïc thaàn töû, thaàn hoïc Thöôïng Ñeá ñaõ cheát [giöõa theá kyû thöù 20 moät soá nhaø thaàn hoïc thuoäc giaùo phaùi Tin Laønh chuû tröông vaø coå ñoäng moät phong traøo Thaàn hoïc tuïc hoùa Phuùc AÂm].

Theotokos (Gr.)

Meï Thieân Chuùa [Xem Mother of God].

Therapeutae

Phaùi Therapeuta [moät ñoaøn theå tu ñöùc ngöôøi Do Thaùi khoaûng ñaàu theá kyû thöù 1 cö nguï ôû Ai Caäp, chuû tröông nhôø tri thöùc thaàn bí maø coù theå ñaït ñöôïc ôn cöùu ñoä].

thesis (Gr.)

1. Khaúng ñònh 2. Chuû ñeà, meänh ñeà.

thing-orientation

Höôùng veà söï vaät, theo chieàu höôùng söï vaät.

third world

Theá giôùi thöù ba [naêm 1954 trong cuoäc hoïp xaõ hoäi hoïc quoác teá ôû Indonesia chia theá giôùi laøm ba traïng thaùi ñaëc thuø veà chính trò, kinh teá vaø xaõ hoäi. Theá giôùi thöù ba cuõng ñöôïc goïi laø theá giôùi ñang phaùt trieån so vôùi theá giôùi thöù nhaát laø AÂu Chaâu vaø Baéc Myõ vaø theá giôùi thöù hai laø Ñoâng AÂu thôøi ñoù].

third world theology

Thaàn hoïc theá giôùi thöù ba [neàn thaàn hoïc maïch soáng ñöa tình traïng ñaëc thuø veà chính trò, kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoùa cuûa theá giôùi thöù ba, nhaát laø Nam Myõ, Phi Chaâu, AÙ Chaâu vaøo phaûn tænh thaàn hoïc. Thaàn hoïc naøy coù lieân quan maät thieát vôùi thaàn hoïc giaûi phoùng].

Thirty-Nine Articles (of Religion)

39 tín ñieàu (toân giaùo) [Anh Giaùo vaøo theá kyû 16 trong khi tranh luaän veà tín ngöôõng, ñaõ quyeát ñònh laäp tröôøng cuûa mình vaø vieát thaønh moät baûn vaên yeáu löôïc goàm 39 ñieàu khoaûn].

thnetopsychism

Thuyeát veà linh hoàn töû vong.

Thomas Christians

Xem Malabar Christians [Kitoâ höõu Malabar].

Thomism

Hoïc phaùi Toâ-ma , chuû nghóa theo Thaùnh Toâ-ma [trieát hoïc vaø Thaàn hoïc do Thaùnh Toâ-ma Aquina (1227-75) khôûi xöôùng vaø phaùt trieån thaønh hoïc phaùi].

Thomists

Ngöôøi theo hoïc thuyeát Toâ-ma.

threeness

Nhaát theå tính cuûa Ba Ngoâi Thieân Chuùa.

throne

1. Toâng toøa, giaùo toøa 2. Thöôïng toøa thaàn söù, thieân söù [thieân söù phuïng haàu döôùi baûo toøa Thieân Chuùa].

tidings

Tin töùc, tin, aâm tín.

time

Thôøi gian [söï bieán dòch ñöôïc phaân chia thaønh hieän taïi, quùa khöù, töông lai. Söï bieán dòch naøy hoaëc do ngoaïi taïi phaân phaùp, coù tính caùch hoaøn toaøn khaùch quan (thôøi gian vaät lyù) hoaëc do noäi taïi yù thöùc, coù tính caùch chuû quan (moät loaïi thôøi gian töôûng töôïng, hay thôøi gian taâm lyù). Söï lieân heä giöõa thôøi gian vaät lyù vaø thôøi gian taâm lyù trôû thaønh chuû ñeà quan troïng cuûa trieát hoïc vaø thaàn hoïc].

timelessness

1. Voâ thôøi tính, voâ thôøi gian tính, sieâu thôøi tính, voâ thuûy voâ chung, vónh cöûu tính, voâ haïn tính 2. Baát hôïp thôøi, khoâng ñuùng luùc.

titular bishop

Giaùm Muïc hieäu toøa [Giaùm Muïc ñöôïc Ñöùc Thaùnh Cha boå nhieäm quaûn lyù ñòa phaän maø ngöôøi dò giaùo hay ngoaïi giaùo chieám laõnh laâu naêm maø nay Coâng giaùo khoâng theå daønh laïi quyeàn cai quaûn].

tolerance

Söï bao dung, khoan dung, ñaïi löôïng, söï tha thöù, söï chòu ñöïng, söï kieân nhaãn.

tolerance

Söï bao dung, khoan dung, ñaïi löôïng, söï tha thöù, söï chòu ñöïng söï kieân nhaãn.

tolerated opinion

YÙ kieán ñöôïc khoan dung [loaïi yù kieán Thaàn hoïc coù ñoä chính xaùc thaáp nhaát, caên cô khoâng saâu xa, nhöng vì coäng ñoaøn Giaùo Hoäi maø dung naïp].

Toleration Act

Phaùp lònh bao dung [naêm 1689 Anh Hoaøng William ñeä tam (1689-1702) ñaõ ban boá phaùp lònh giaûm thieåu vieäc khoáng cheá toân giaùo].

tora

Xem torah

torah

1. Luaät phaùp, giaùo luaät, giaùo duï 2. (Torah) Nguõ thö, Nguõ Kinh cuûa Moâi Sen [5 boä saùch Thaùnh Kinh môû ñaàu laø : Saùng Theá Kyù, Xuaát Ai Caäp, Leâ Vi, Daân Soá vaø Ñeä Nhò Luaät] 3. Toaøn boä vaên kieän toân giaùo, toaøn boä vaên taäp toân giaùo.

totality

Toaøn theå, toaøn boä, toång hôïp, toång soá, toång keát, hoaøn toaøn, hoaøn bò.

totalitarianism

Chuû nghóa chuyeân cheá, chuû nghóa cöïc quyeàn.

totalization

Hôïp nhaát hoùa, toaøn theå hoùa.

totem

Vaät toå.

totemism

Suøng baùi vaät toå, tín ngöôõng toân thôø vaät toå, cheá ñoä tin töôûng vaät toå, toå chöùc toân thôø vaät toå.

Tractarians

Taùc gæa tieåu luaän, phaùi tieåu luaän, ngöôøi tham gia phong traøo tröôøng phaùi Oxford [Xem Oxford movement].

Tractarianism

Chuû tröông phaùi tieåu luaän, phong traøo phuïc höng tröôøng phaùi Oxford.

tradition

Truyeàn thoáng, truyeàn thuyeát, thaùnh truyeàn [löu truyeàn maëc khaûi].
post-apostolic ~ Truyeàn tuïng thôøi haäu Toâng Ñoà.
~ of instrument Truyeàn thuï thaùnh cuï, truyeàn giao thaùnh vaät [leã nghi truyeàn giao coâng cuï ñaõ ñöôïc thaùnh hoùa ñeå töôïng tröng thaùnh chöùc].
~ of the creed Leã truyeàn thuï tín ñieàu [nghi thöùc trong Bí Tích Thaùnh Taåy maø vò chuû nghi leã khaåu truyeàn tín ñieàu cho ngöôøi chòu pheùp röûa trong thôøi Giaùo Hoäi sô khôûi].

Traditionalism

1. Chuû nghóa truyeàn thoáng, chuû nghóa truyeàn tuïng, chuû nghóa thaùnh truyeàn, chuû nghóa tín ngöôõng [(a) Chuû nghóa naøy cho raèng tri thöùc veà Thieân Chuùa hieän höõu ñaõ maëc khaûi chæ moät laàn nguyeân sô vaø bao quaùt cho con ngöôøi, roài sau ñöôïc truyeàn khaåu laïi; con ngöôøi ngoaøi vieäc tin töôûng nhöõng ñieàu truyeàn khaåu naøy, khoâng theå duøng lyù trí ñeå thaáu trieät ñöôïc. (b) Thaùi ñoä thuï laõnh giaùo lyù, phaùp leänh Giaùo Hoäi ñöông thôøi vöôït qua caû Thaùnh Kinh]. 2. (traditionalism) Truyeàn thoáng baûo thuû [tin töôûng truyeàn thoáng moät caùch baûo thuû neä coå, theo vaên töï].

traditor (L.)

Ngöôøi ñaõ giao Kinh hoaùn maïng [ngöôøi tín ñoà trong thôøi baùch ñaïo cuûa Giaùo Hoäi sô khai ñaõ phaûn boäi giao traû Thaùnh Kinh ñeå hoaøn sinh maïng], ngöôøi phaûn boäi, boäi giaùo.

traducianism

Truyeàn thöïc thuyeát, thuyeát di truyeàn linh hoàn , linh hoàn sinh thöïc thuyeát [Tertutian (160?-220?) chuû tröông raèng thuaän theo phoái thai (theå xaùc), moät phaàn linh hoàn cuûa cha meï di truyeàn cho con caùi; nhaân linh khoâng phaûi do Thieân Chuùa döïng neân töøng ñôn vò moät].

trance

Xuaát thaàn, hoàn du töôïng ngoaïi, thaàn hoàn sieâu baït

transcendence, -cy

Sieâu vöôït tính, sieâu vieät giôùi, sieâu vieät, sieâu tuyeät, tuyeät traùc.

transcendent

1. Thuoäc veà sieâu vieät, tuyeät vôøi, sieâu phaøm, tuyeät traùc, sieâu quaàn 2. Sieâu vöôït theå, sieâu ñaúng giôùi.

transcendental

1. Thuoäc veà sieâu nghieäm tính, sieâu vieät giôùi, sieâu tính 2. Thuoäc veà tieân nghieäm 3. (soá nhieàu) Sieâu vieät thöïc chaát, sieâu vieät thöïc tính [moät soá ñaëc tính coù lieân quan tröïc tieáp vaø taát nhieân vôùi baûn chaát cuûa höõu theå, ñöôïc coâng nhaän nhö: ñôn, baûn, nhaát, chaân, thieän, myõ].
~ method Phöông phaùp sieâu nghieäm, phöông phaùp tieân nghieäm [moät loaïi phöông phaùp laáy nhöõng ñieàu kieän taát yeáu phoå quaùt laøm caên baûn cho tri thöùc chuû theå, nhö thôøi gian, khoâng gian vaø 12 phaïm truø cuûa trieát thuyeát Kant, hay tri thöùc haønh ñoäng laøm khôûi ñieåm nghieân cöùu, ñaøm thoaïi cuûa hoïc thuyeát Taân Kinh Vieän] 2. Phöông phaùp sieâu vieät [moät loaïi phöông phaùp höôùng daãn, ñieàu haønh tö duy töø töï nhieân tôùi sieâu nhieân, töø moãi khoa hoïc nhaân vaên tôùi neàn taûng khoa hoïc bao goàm lieân ñôùi moãi khoa hoïc treân].
~ philosophy Sieâu nghieäm trieát hoïc, tieân nghieäm trieát hoïc [trieát hoïc nghieân cöùu nhöõng ñieàu kieän caên baûn laøm moïi haønh ñoäng con ngöôøi höôùng veà sieâu vieät].

transcendentalism

1. Sieâu vieät luaän, chuû nghóa sieâu vieät [baát cöù moät thaùi ñoä naøo coi troïng tinh thaàn vaø phaûn ñoái chuû nghóa duy nghieäm hay duy vaät] 2. Tieân nghieäm luaän, chuû nghóa tieân nghieäm.

transempirical

Thuoäc veà sieâu kinh nghieäm, thuoäc veà ngoaøi mieàn kinh nghieäm thöïc teá.

transfer

Chuyeån di, chuyeån hoaùn, chuyeån ñöa, chu hoaùn, chu nhieäm, thuyeân chuyeån, dôøi choã, chuyeån chöùc.

transfiguration

Hieån dung, bieán daïng, bieán hình, caûi bieán dieän maïo, caûi bieán hieän töôïng
~ of Christ Ñöùc Kitoâ bieán hình daïng [Mat. 17, 2].

transfinalization

Chuyeån hoaùn muïc ñích.

transformation

Bieán hoùa, chuyeån bieán, bieán chaát, bieán ñoåi, bieán tính, thoaùt bieán.
~ of philosophy Trieát hoïc bieán tính [moät loaïi trieát hoïc hieän ñaïi noã löïc ñöa nhöõng luoàng tö töôûng khaùc nhau, nhieàu khi ñoái choïi nhau, qua vieäc pheâ bình vaø ñònh vò trí trôû thaønh nhöõng boä phaän cuaû moät tö töôûng bao quaùt hôn].

transgression

Phaïm phaùp, phaïm toäi, boäi phaûn, phaïm qui.

transignification

Bieán ñoåi yù nghóa.

transitoriners

Giai ñoaïn tính, taïm thôøi tính, thoaùng qua, thôøi khaéc, voâ thöôøng.

translatio (L.)

Xem transfer.

transmigration

Luaân hoài, luaân sinh.
~ of souls Thuyeát luaân hoài [hoïc thuyeát cho raèng hoàn ngöôøi hay ñoäng vaät khi cheát di chuyeån vaø tieáp tuïc soáng trong vaät theå töông quan khaùc].

transmission

Di chuyeån, chuyeån sang, truyeàn sang, truyeàn baù, truyeàn ñaït, truyeàn di, chuyeån ñoäng, truyeàn giao.

transparent

Tính trong suoát, thaáu suoát, trong saùng, minh baïch, roõ raøng, roõ reät, quang minh chính ñaïi.

transsubjectivity

Tính chuû theå sieâu vöôït, sieâu chuû quan tính.

tran(s)substantiation

Söï bieán theå, bieán chaát, hoùa theå, bieán hoùa töï laäp theå, chaát theå bieán hoùa, baûn chaát baùnh röôïu bieán hoùa.
~ theory Thuyeát theå bieán, thuyeát bieán chaát, thuyeát hoùa theå [hoïc thuyeát nhaän ñònh raèng trong bí tích Thaùnh Theå, qua vieäc truyeàn pheùp maø chaát theå baùnh röôïu hoaøn toaøn bieán thaønh mình maùu Ñöùc Kitoâ].

treasury of merits

Thieän coâng baûo khoá, baûo taøng cuûa coâng ñöùc.

treasury of the church

Giaùo Hoäi baûo taøng, kho tích coâng ñöùc cuûa Giaùo Hoäi [truyeàn thoáng Thieân Chuùa Giaùo tin töôûng raèng coâng ñöùc cuûa Ñöùc Kitoâ, Ñöùc Meï vaø coâng nghieäp maø caùc vò Thaùnh Nhaân töø coå tôùi kim ñaõ hoaøn thaønh laø coâng nghieäp tinh thaàn maø toaøn theå tín höõu trong Giaùo Hoäi ñeàu ñöôïc ñoàng höôûng].

Trent, Council of

Ñaïi Coâng Ñoàng Tridentinoâ [Ñaïi Coâng Ñoàng maø Ñöùc Thaùnh Cha Phaoloâ ñeä tam (1534-1549) ñaõ trieäu taäp naêm 1545 ôû Tridentinoâ (nöôùc YÙ)].

trespass

Quùa böôùc, can phaïm, xaâm phaïm, vi phaïm, phaïm toäi, xaâm nhaäp, xuùc phaïm.

triad (L.)

Tam theå hôïp nhaát, boä ba, ba thaønh moät.

trial

1. Khaûo nghieäm, thöû luyeän, thöû nghieäm 2. Thuï thaåm, thaåm phaùn, thaåm vaán, xöû aùn.

tribalism

Chuû nghóa boä laïc, cheá ñoä baûo veä toâng goác, caên tính boä laïc.

tribulation

Noãi khoå naïn, hoaïn naïn, tai naïn, khoán khoå, gian nan, khoå naõo, khoå cöïc, khaûo nghieäm.

trichotomism

Tam phaân luaän [trieát gia Platon (427?-347 B.C) vaø moät soá giaùo phaùi dò ñoan döïa vaøo ñoù chuû tröông: con ngöôøilaø do ba yeáu toá hôïp thaønh: thaân theå, phaùch (hoàn tính cuûa ñoäng vaät) vaø linh hoàn (tinh thaàn tính)].

trichotomy

Tam phaân phaùp, tam ñoaïn phaùp, tam töông phaùp, tam boä phaân, chia thaønh ba phaàn.

Tridentine Profession of Faith

Tín ñieàu cuûa Coâng Ñoàng Tridentinoâ, tuyeân ngoân cuûa Tridentinoâ [nhöõng tín lyù maø Giaùo Hoäi Coâng Giaùo ñaõ coâng boá trong Ñaïi Coâng Ñoàng Tridentinoâ ôû theá kyû thöù 16].

trinitarian

1. Thuoäc Ba Ngoâi Thieân Chuùa, tam vò nhaát theå 2. Ngöôøi theo chuû nghóa tam vò nhaát theå [(a) Ngöôøi phaûn ñoái thaùnh vò nhaát theå (*Xem Unitarians) (b) Ngöôøi dò giaûi giaùo lyù tam vò nhaát theå] 3. Trinitarian: Hoäi doøng Thaùnh Tam Nhaát.
~ doctrine Giaùo lyù tam vò nhaát theå, giaùo lyù Chuùa Ba Ngoâi.
~ formulas Tín lyù tam vò nhaát theå, tín lyù Chuùa Ba Ngoâi.
~ mysticism Tính tam thaàn bí luaän, thaàn bí hoïc veà Chuùa Ba Ngoâi.
~ properties Bieåu kyù cuûa Chuùa Ba Ngoâi, ñaëc tröng cuûa Thaùnh Tam, thuoäc tính Ba Ngoâi, ñaëc tính cuûa Ba Ngoâi.
~ theology Thaàn hoïc tam vò nhaát theå, thaàn hoïc Chuùa Ba Ngoâi.

Trinitariansim

Tam vò nhaát theå luaän, giaùo lyù Chuùa Ba Ngoâi.

Trinity

Tam vò nhaát theå, Chuùa Ba Ngoâi, Thieân Chuùa Thaùnh Tam.

trisagion

Tam Thaùnh Ca [(a) Laäp laïi ba laàn taùn döông Thieân Chuùa, nhö trong saùch Isaia 6,3. (b) Moät loaïi öùng ñaùp hay taùn tuïng ngaén maø Giaùo Hoäi ñoâng phöông thöôøng duøng].

tritheism

Tam Thaàn luaän, Thieân Chuùa tam tính luaän, thuyeát tam vò dò theå [(a) John Philoponus theá kyû thöù 6, cho raèng Thieân Chuùa tam vò töùc laø thaàn tính cuûa ba ñôn theå. (b) Roscelin (1050?-1125) theá kyû 12 cho raèng Thieân Chuùa ba vò laø ba thöïc theå phaân bieät, nhöng chæ nhôø yù chí nhaát thoáng maø hoã töông lieân hôïp. (c) Anton Gunther (1783-1863) theá kyû thöù 19 cho raèng Thieân Chuùa töï ngaõ phaùt trieån qua khaúng ñònh, phuû ñònh vaø toång hôïp, laø ba ñôït truøng hoùa maø thaønh ba töï laäp theå].

triune

1. Thuoäc tam vò nhaát theå 2. (Triune) Thaùnh Tam, Chuùa Ba Ngoâi.

triunity

Tam vò nhaát theå, Chuùa Ba Ngoâi.

trust

1. Tín nhieäm, tin töôûng 2. UÛy thaùc, tín thaùc, uûy thaùc ñeå baûo quaûn, vaät uûy thaùc.

truth

Chaân lyù, chaân thöïc tính, xaùc thöïc, chaân töôùng.
absolute logical ~ Chaân lyù tuyeät ñoái lyù luaän tính [chuû theå, ñoái töôïng, vaø haønh ñoäng nhaän thöùc veà Thöôïng Ñeá ñeàu nhaát trí, khoâng theå sai laïc, khoâng theå bò löøa doái].
logical ~ Lyù luaän tính chaân lyù, chaân lyù luaän, nhaän thöùc cuûa chaân lyù [chæ tö töôûng phuø hôïp vôùi toàn höõu khi phaùn ñoaùn; hay tö töôûng dieãn ñaït ñuùng söï thaùi thöïc teá cuûa taïi höõu].
moral ~ Luaân lyù tính chaân lyù, ngoân haønh cuûa chaân lyù [bao goàm thaønh thöïc vaø trung tín, chæ ngoân ngöõ vöøa phuø hôïp vôùi nhaän thöùc ñoàng thôøi haønh ñoäng cuõng phuø hôïp vôùi ngoân ngöõ].
ontological ~ Toàn höõu tính cuûa chaân lyù, thöïc theå cuûa chaân lyù, baûn theå chaân lyù [chæ baûn thaân söï vaät, thuoäc chaân thaân cuûa höõu theå; hay chæ söï phuø hôïp giöõa quan nieäm, nhaän thöùc veà vaät toàn höõu vaø toàn höõu töï thaân].
operative ~ Haønh ñoäng tính cuûa chaân lyù, haønh trung nhi chaân [chaân lyù ñöôïc xaùc ñònh trong vaø do thöïc hieän. Chaân lyù ñöôïc daàn daàn hieån hieän trong moãi haønh ñoäng tìm chaân lyù, nhö theá chæ khi ñaït cuøng ñích môùi xaùc quyeát ñöôïc toaøn theå chaân lyù].
~ of reason Chaân lyù cuûa lyù tính [chaân lyù khoâng tôùi töø maëc khaûi, nhöng coù lieân quan maät thieát vôùi chaân lyù maëc khaûi. Nhö döïa vaøo chaân lyù, ngoân ngöõ trieát hoïc saün coù ñeå dieãn ñaït, ban boá tín lyù].
~ of things Chaân lyù cuûa söï vaät [Xem ontological ~).

truthfulness

Chaân lyù tính, chaân tính, chaân thöïc, chính ñaùng, thaønh thöïc.
~ of the Bible Chaân lyù tính cuûa Thaùnh Kinh, Thaùnh Kinh chaân thöïc tính ôn cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa thì chaân thöïc vaø khoâng theå sai laàm ñöôïc].

Tubingen School

Hoïc phaùi Tubingen [moät hoïc thuyeát thaàn hoïc thònh haønh trong ñaïi hoïc Tubingen ôû Ñöùc Quoác thuoäc theå kyû 18, 19, ñaëc bieät chuù troïng tôùi vieäc pheâ phaùn Thaùnh Kinh vaø lòch söû].

tutiorism

Chuû nghóa an toaøn [thaùi ñoäi maø con ngöôøi ñoái dieän vôùi luaân lyù, ñaïo ñöùc luoân tìm kieám nhöõng giaûi ñaùp an toaøn nhaát].

twelve anathematisms

12 khoaûn vaï tuyeät thoâng, 12 ñieàu tuyeät phaït [theá kyû thöù 5 Thaùnh Cyril thuoäc thaønh Alexandria (?-444) ñaõ coâng boá 12 khoaûn vaï phaït laïc phaùi Nestorianism].

twice-born

1. Thuoäc truøng sinh, taùi sinh, taùi nhaän cuoäc soáng môùi, caûi quùa töï taân 2. Ngöôøi taùi sinh, ngöôøi ñoåi môùi.

type

1. Döï hình, döï bieåu, tieân tröng [qua söï an baøi cuûa Thieân Chuùa maø trôû thaønh döï hình cuûa ngöôøi hay vaät töông lai, nhö A Dong laø döï hình cuûa Ñöùc Kitoâ, con raén ñoàng ñöôïc Moâi-Sen treo leân laø döï bieåu cuûa thaäp gía] 2. Ñieån hình, moâ hình, bieåu tröng, loaïi hình, phong caùch, maàu möïc, kieåu maãu.

typology

1. Döï hình luaän, döï bieåu luaän, döï khaûi luaän, tieân thöùc luaän, thuyeát döï hình [hoïc vaán nghieân cöùu döï hình maø Cöïu Öôùc ñaõ maëc khaûi lieân quan theá naøo tôùi coâng cuoäc cöùu ñoä cuûa Ñöùc Kitoâ] 2. Loaïi hình hoïc.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home page