A

a posteriori (L.)

1. Haäu nghieäm, haäu thieân [luaän lyù caàn kinh nghieäm hoaëc tri giaùc ñeå quyeát ñònh söï höõu hieäu cuûa tri thöùc]. 2. Phaàn haäu khôûi 3. Qui naïp

a priori (A.)

1. Tieân nghieäm, tieân thieân, chuû yeáu vì coù tröôùc [luaän lyù thaønh laäp nhaän thöùc maø khoâng chòu aûnh höôûng cuûa kinh nghieäm hay tri giaùc]. 2. Phaàn tieân khôûi 3. Dieãn dòch

abandonment

Söï boû, söï töø boû, söï boû rôi, söï vöùt boû, söï ruoàng boû

abba

Cha, thaân phuï [treû nhoû Do Thaùi thôøi chuùa Gieâsu duøng danh töø naøy ñeå xöng hoâ vôùi ba mình. Chuùa Gieâsu cuõng duøng caùch naøy ñeå dieãn ñaït moái töông quan maät thieát vôùi Chuùa Cha].

Abecedarians

Phaùi muø chöõ [tín ñoà theo phaùi N. Stroch (ngöôøi Ñöùc) theá kyû thöù 16, hoï cho raèng trí thöùc ngaên caûn ôn cöùu chuoäc, vì theá caû maãu töï cuõng khoâng caàn hoïc].

abjuration

1. Söï theà boû, söï tuyeân boá choái boû 2. Söï theøâ boû ñaïo, söï boäi öôùc, söï nguyeàn boû

ablution

1. Söï röûa saïch caùc ñoà thôø phöôïng, leã taïm goïi, leã röûa toäi 2. Nöôùc thaùnh [ñeå röûa toäi]

abnegation

1. Söï queân mình, hy sinh, khaéc kyû 2. Söï töø boû, söï khöôùc töø, söï töø choái, söï phuû nhaän

abortion

1. Söï phaù thai, naïo thai, [ngay nay khi ñöôïc hôïp phaùp hoùa, ngöôøi ta duøng danh töø hoa myõ laø: "Öu tieân baûo kieän" (quyeàn öu tieân ñeå baûo veä söï khang kieän cuûa gioáng noøi)].

absolute

1. Tuyeät ñoái, hoaøn toaøn thuaàn tuùy 2. Voâ haïn ñònh, voâ ñieàu kieän 3. Xaùc ñònh, quyeát ñònh tính, xaùc thöïc 4. [the Absolute] Ñaáng tuyeäït ñoái.

absolution

Söï tha toäi, söï xaù toäi, söï giaûi toäi, söï mieãn thöù.
~ formula: Coâng thöùc giaûi toäi
~ of sins: Xaù toäi, mieãn toäi, tha toäi.
public ~ of sins: Vieäc xaù toäi coâng khai [phöông thöùc giaùo hoäi thôøi xöa giaûi toäi laø ngöôøi thoáng hoái ngoài treân choã ñaëc bieät vaø maëc aùo saùm hoái; Ñöùc Giaùm Muïc trong nghi thöùc coâng khai chöùng nhaän ngöôøi nhaän pheùp giaûi toäi coù loøng thoáng hoái thöïc söï, roài caàu nguyeän vaø ñaët tay treân hoï ra daáu ñoùn nhaän ngöôøi caûi taø qui chính].

Absolutism

1. Thuyeát tuyeät ñoái [hoïc thuyeát naøy baøn veà Ñaáng hieän höõu tuyeät ñoái trong thaàn hoïc cuõng goïi laø thuyeát tieàn ñònh (predestinarianism). 2. Chuû nghóa chuyeân cheá, cheá ñoä chuyeân cheá.

absorption

1. chaêm chuù, chuyeân taâm, mieät maøi, maûi meâ 2. Söï loâi cuoán, söï thu huùt chuù yù.

abstinence

Söï kieâng giöõ, kieâng thòt, kieâng röôïu, tieát duïc, söï chay tònh, tieát ñoä.

abstract

Tröøu töôïng

abstraction

Söï tröøu töôïng, quan nieäm tröøu töôïng.

abstractness

Tröøu töôïng tính

absurd

1. Voâ lyù, phi lyù, boäi lyù 2. Ngu xuaån, ngôù ngaån, loá bòch. absurdity 1. Söï voâ lyù, phi lyù, boäi lyù 2. Ñieàu ngu xuaån, ngôù ngaån, loá bòch.

abyss

1. Vöïc saâu, vöïc thaúm, bieån thaúm 2. Ñòa nguïc , aâm phuû.

Abyssinian Church

Giaùo hoäi Abyssian [nguyeân uûy ôû theá kyû thöù tö. Teân trong Cöïu Öôùc laø Cush; thôøi nay laø Ethiopia].

acceptance

1. Söï tieáp nhaän, chaáp nhaän, chaáp thuaän 2. Söï thöøa nhaän, coâng nhaän, thu naïp , söï thu naïp 3. söï taùn thöôûng, ngheânh tieáp.

accidens (L.)

Xem accident.

accident

1. Phuï chaát, thuoäc chaát, phuï theå, thuoäc theå [tuy laø phaàn thuoäc theå cuûa thöïc theå, nhöng laïi minh xaùc vaø haïn ñònh söï hieän höõu cuûa muoân vaät] 2. Thuoäc tính, tính chaát phuï ñôùi 3. Ngaãu phaùt, ngaãu nhieân, voâ toan tính, ngoaøi yù.
absolute ~ 1. Phuï chaát tuyeät ñoái [phuï chaát haïn ñònh thöïc theå baûn thaân, nhö löôïng vaø chaát]. 2. Tuyeät ñoái cuûa phuï chaát [phuï theå ñoái vôùi thöïc theå töï laäp hieån nhieân, coù söï phaân khai vaø khaùc bieät.]
entitative ~ Toàn höõu cuûa phuï chaát [khi phuï chaát minh xaùc vaø haïn ñònh thöïc theå toàn höõu coá ñònh, caøng minh chöùng söï haïn ñònh cuûa noù, nhö taùc duïng tö duy nôi caùc linh vaät].
logical ~ Luaän lyù phuï thuoäc [phuï chaát laø khaû tính hieän höõu hay voâ höõu nôi thöïc theå, nhö toùc ñen cuûa moät ngöøôi].
modal ~ Hình thaùi phuï chaát [phuï chaát neáu so vôùi thöïc theå töï laäp, khoâng phaûi laø chính thöïc, nhöng moät ñaøng khaùc noù khoâng theå taùch rôøi khoûi thöïc theå töï laäp ñeå toàn höõu moät mình ñöôïc].
relative ~ Töông quan cuûa phuï chaát [phuï chaát haïn ñònh thöïc theå baèng caùch kieán taïo quan heä giöõa thöïc theå vaø tha vaät, nhö khoâng gian, thôøi gian].
~ theory Thuyeát ngaãu nhieân [theo thuyeát naøy, theá giôùi hieän höõu toàn taïi töø muoân ñôøi vaø ngaãu nhieân phaùt trieån moät caùch hoaøn toaøn maùy moùc].

accidental

[Nhö treân]
~ holiness 1. Thaùnh ñöùc phuï thuoâïc 2. Söï thaùnh thieän phuï thuoâïc [nhaân tính cuûa Ñöùc Kitoâ vì coù aân suûng thaùnh hoùa vaø laøm vieân maõn thuï taïo tính, neân laø hieän thaân cuûa thaùnh ñöùc].
~ union [hay unification] 1. Thuoäc tính keát hôïp, keát hôïp moät caùch phuï thuoäc [tuy khoâng phaûi nhö chuû theå töï mình voán coù, nhöng möôïn moät söùc keát hôïp saün coù nôi moät ngoâi vò ñeå saùt nhaäp laïi, nhö linh hoàn möôïn aân suûng cuûa Thieân Chuùa ñeå keát hôïp vôùi Thieân Chuùa.] 2. Keát hôïp ngaãu nhieân, phi thieát yeáu.]

accidentalism

1. Thuyeát ngaãu nhieân, ngaãu phaùt [luaän thuyeát naøy chuû tröông söï kieän phaùt sinh voâ nguyeân nhaân.] 2. Ngaãu nhieân, keát quûa ngaãu nhieân.

accomodation

1. thích öùng, thuaän öùng, ñieàu tieát 2. Hôïp giaûi, ñieàu giaûi, ñieàu ñình.

accursed, accurst

Ñaùng nguyeàn ruûa, ñaùng gheùt, khaû oá, voâ phuùc, phaän haåm hiu, ñaùng gheâ tôûm.

accusation

1. Söï keát toäi, buoäc toäi 2. Baûn caùo traïng, söï khieån traùch. false ~ Ngoä caùo, caùo gian.

acolyte

Phuï teá ["thaày tö"] trong Giaùo Hoäi Coâng Giaùo, chöùc vuï laø ñoát neán treân baøn thôø vaø chuaån bò baùnh röôïu...noùi chung laø giuùp chuû teá trong moïi vieäc trong leã nghi].

acolythatus (L.)

Xem acolyte

acosmism

Thuyeát voâ vuõ truï [thuyeát naøy laø moät phaùi cöïc ñoan cuûa thuyeát phieám thaàn (pantheism), chuû tröông trong vuõ truï thöïc ra khoâng coù vaïn vaät hieän höõu, vaïn vaät tuyeät nhieân chæ coù ngoaïi maïo maø thoâi].

act

1. [Tieàm naêng] thöïc hieän, thöïc haønh, haønh ñoäng 2. Phaùp leänh, phaùp aùn.

Act of Supremacy

Xem Supremacy Act.

Act of Toleration

Xem Toleration Act.

Act of Uniformity

Ñieàu leä thoáng nhaát, phaùp leänh thoáng nhaát [theá kyû 16 Anh Quoác thoâng qua vaø ban haønh phaùp leänh veà vieäc thoáng nhaát tieâu chuaån phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi].

Acta Apostolicae Sedis (L.)

Toâng toøa coâng baùo.

action

1. Haønh ñoäng, haønh vi, taùc vi, ñoäng taùc, taùc duïng, cöû ñoäng 2. Thaùnh leã Misa [danh töø coå].

actiones sunt suppositorum (L.)

Haønh vi thuoâïc veà vò caùch, haønh vi nhaân caùch.

activism

1. chuû thuyeát hieän thöïc thuyeát, thöïc hieän luaän [chuû tröông chæ nhìn vaøo thöïc taïi hình thaønh, maø khoâng nhìn vaøo khaû naêng tính] 2. Chuû thuyeát hoaït ñoäng, [luaän lyù trieát hoïc: chuû tröông taát caû moïi thöïc theå ñeàu soáng ñoäng, vaø laø tinh thaàn, hoaëc laø chaáp nhaän tính hoaït ñoäng laø baûn chaát toàn taïi].

activity

Hoaït ñoäng, hoaït ñoäng löïc, naêng ñoäng tính.

actualism

1. Hieän thöïc luaän, thöïc hieän luaän [chæ nhìn vaøo thöïc taïi hoaøn thaønh, maø khoâng nhìn vaøo khaû naêng tính cuûa chuû tröông]. 2. Hoaït ñoäng luaän [cho raèng taát caû thöïc theå ñeàu laø soáng caû, keå caû tinh thaàn, hoaëc nhöõng baûn chaát toàn taïi ñeàu laø hoaït ñoäng cuûa trieát hoïc lyù luaän].

actuality

1. Hieän thöïc tính, thöïc hieän tính, thöïc teá tính, chaân thöïc tính, thöïc taïi tính 2. Hieän thöïc, hieän toàn, thöïc taïi, chaân thöïc 3. Giôùi thöïc taïi.

actualization

Hieän thöïc hoaù, thöïc taïi.

actus purus (L.)

[pure act] Haønh ñoäng thuaàn tuùy, [thaàn hoïc] ñoäng löïc thuaàn nhieân.

ad hominem argument (L.)

Xem Argument ad hominem.

ad infinitum (L.)

Voâ haïn, ñeán muoân ñôøi.

Adam

A dong [nguyeân ngöõ vöøa coù yù nghóa con ngöôøi vöøa coù yù nghóa laø ñaát buïi, chöùng minh con ngöôøi bôûi ñaát taïo neân. Vì theá "A-dong" trong Thaùnh Kinh khoâng nhöõng chæ coù nghóa teân ngöôøi thöù nhaát ñöôïc Thieân Chuùa saùng taïo, maø coøn laø ñaïi dieän cho taát caû con ngöôøi nhaân loaïi].

adaptation

Thích öùng, thuaän öùng, tu chính, caûi taïo, nhaäp gia tuøy tuïc.

adduction theory

Thuyeát daãn nhaäp [hoïc phaùi Scott chuû tröông trong thaùnh leã khi truyeàn pheùp laø thòt vaø maùu cuûa Chuùa Kitoâ nhaäp vaøo trong hình baùnh vaø röôïu chöù khoâng phaûi bieán theå, baùnh vaø röôïu trôû thaønh mình vaø maùu cuûa Chuùa Kitoâ].

adherent

1. Ngöôøi qui y, ngöôøi phuï hoïa, ngöôøi uûng hoä, tín ñoà, moân ñoà 2. Phuï thuoäc, tuøy thuoäc, tuøy loøng.

Adherence

Qui y, tin phuïng [tin töôûng vaø phuïng thôø], ñoàng yù, gia nhaäp, trung thöïc, coá chaáp [khoâng thay ñoåi].

adiaphorism

Chuû nghóa voâ thieän voâ aùc, chuû nghóa quaûng giaùo [Giaùo phaùi Tin Laønh xem moät vaøi nghi thöùc phuïng vuï nhö Bí Tích Theâm Söùc, Bí Tích Xöùc Daàu, toân kính caùc Thaùnh, hoaëc laø moät vaøi haønh vi nhö xem chieáu phim, khieâu vuõ trong Thaùnh Kinh khoâng ñeà xöôùng hay caám kî, hoaëc laø khoâng quan heä ñeán toân giaùo hay ñaïo ñöùc. Nhö theá hoï cho laø duø trong haønh ñoâïng hay trong tö töôûng, nhöõng ñieàu ñoù khoâng neân nghieâm caám caøng khoâng neân coå voõ].

Adonai (H.)

Chuùa, Thieân Chuùa, Chuùa toâi, [ nguyeân lai laø caùch theá thöôøng toân xöng moät vò cao troïng. Cöïu Öôùc ñaõ duøng danh töø naøy ñeå toân xöng Thieân Chuùa, vì hoï raát kính troïng, khoâng daùm goïi teân Yaveâ].

adoptianism

Xem Adoptionism

adoption

1. Thöøa töï, keá thöøa, nhaän nuoâi 2. AÙp duïng [tuyeån duïng], tuyeån laáy, tuyeån naïp.

adoptionism

Chuû thuyeát thöøa keá, chuû thuyeát thöøa töï, [hoïc thuyeát chuû tröông trong Ñöùc Kitoâ coù hai chöùc vò laøm con: xeùt veà nhaân tính, Ngaøi laø con nghóa töû cuûa Thieân Chuùa; luùc chòu pheùp röûa ôû soâng "Gio-ñan" , vì nhaän ñöôïc thaùnh aân neân môùi thaønh Thaùnh Töû].

adorability

1. Ñaùng kính thôø, ñaùng trieàu baùi, ñaùng ñöôïc suøng baùi, ñaùng ñöôïc kính moä, ñaùng kính troïng, khaû aùi 2. Chuùc tuïng.

adoration

Söï thôø laïy, trieàu baùi, kính toân, suøng baùi phuïng vuï, suøng kính, kính troïng, aùi moä, chuùc tuïng.

Advent

1. Muøa voïng 2. Giaùng laâm, laïi ñeán, xuaát hieän, taùi laâm, phuïc laâm.

Adventism

Phaùi phuïc laâm, hoïc thuyeát veà Gieâsu taùi laâm, Gieâsu taùi sinh. [Theá kyû 19 William Miller (1728-1849) nhieàu laàn duøng Cöïu Öôùc ñeå tính ra ngaøy giôø Chuùa Gieâsu taùi laâm vaø coâng boá luaän thuyeát Chuùa Gieâsu seõ nhaäp theå moät laàn nöõa, ñeå tieâu dieät taø thaàn vaø laøm vua tôùi muoân ñôøi].

Adventist Church

Giaùo phaùi phuïc laâm, theá maït phuùc aâm giaùo, Kitoâ phuïc laâm giaùo.

advocate

Xem paraclete

advocatus dei (L.)

Ñaáng bieän hoä cuûa Thieân Chuùa nôi toøa aùn phong thaùnh cho moät vò thaùnh, vò ñöùng ra bieän hoä cho vò thaùnh goïi laø ñaáng bieän hoä cuûa Thieân Chuùa.

advocatus diaboli (L.)

Ngöôøi bieän hoä veà phía ma quûi, nôi toøa aùn phong thaùnh cho moät vò thaùnh, vò ñöùng ra phaûn ñoái vieäc phong thaùnh goïi laø ngöôøi bieän hoä veà phía ma quûi
[ñoïc theâm promotor fidei].

aeon

Theá, thôøi ñaïi, theá giôùi vónh cöûu, ngaøn vaïn naêm, baát taän, voâ cuøng.

aetiology

1. Thuyeát suy nguyeân, thuyeát truy nguyeân, toá nguyeân phaùp, caên nguyeân luaän, nguyeân nhaân luaän [hoïc thuyeát hay chöùng phaùp tìm hieåu, trình baøy nguyeân nhaân phaùt nguoàn cuûa moãi moät hieän töôïng]. 2. Truy nguyeân nhaân [tìm hieåu nguyeân nhaân].

aeviternitas

Höõu thuûy voâ chung tính [coù baét nguoàn nhöng khoâng keát thuùc].

aevum (L.)

Nôi coù baét ñaàu maø khoâng coù cuøng taän, caûnh huoáng cuûa taïo vaät vöôït khoâng gian vaø thôøi gian.

affection

1. AÙi tình, tình aùi, tình nghóa, chung tình, yeâu thích, yeâu 2. Caûm tình, tính tình, taâm tình.

affinity

1. Quan heä thaân maät, quan heä maät thieát, tính thaân caän 2. Gioáng nhö, gaàn nhö 3. thaân thích, söï thaân thieát cuûa hoân nhaân, quan heä doøng toäc 4. Coù duyeân phaän, coù duyeân nôï, söï thu huùt.

affirmation

Khaúng ñònh, xaùc ñònh, xaùc ngoân, pheâ chuaån
way of affirmation Xem positive way.

affirmative theology

thaàn hoïc khaúng ñònh [thaàn hoïc tìm toøi nhöõng khaùi nieäm thích ñaùng ñeå khaúng ñònh trình baøy veà Thieân chuùa vaø maïc khaûi.]

affusion

1. Leã nghi dìm trong nöôùc, pheùp röûa vôùi nghi thöùc dìm trong nöôùc, hay xoái nöôùc [moät phöông thöùc cuûa nghi leã ban pheùp röûa: ñoå nöôùc treân traùn] 2. Ñoå nöôùc traøn ngaäp, töôùi nöôùc cho ngaäp.

agamy

Giöõ ñoäc thaân, cheá doä voâ hoân nhaân.

agape (Gr.)

1. Tieäc tình yeâu, böõa tieäc aùi tình, tieäc thaân maät [moät loaïi hoäi hoïp laïi duøng côm chung vôùi nhau trong giaùo hoäi sô khai.] 2. AÙi, yeâu, linh aùi, tình yeâu cuûa Thieân chuùa vôùi con ngöôøi, tình thaân thieát giöõa nhöõng ngöôøi anh em Kitoâ Höõu.

agency

1. Löïc, löïc löôïng, ñoäng löïc 2. Taùc duïng, ñoäng taùc, haønh vi 3. Ñaïi lyù, moâi giôùi.

agenda

1. Thöù töï 2. Tieán trình leã nghi [caùch duøng cuûa Tin Laønh].

agent

1. Taùc nhaân, ñoäng nhaân, naêng nhaân [chæ caùi gì khieán haønh ñoäng]. Ngöôøi haønh ñoäng [ngöôøi hay vaät laøm moät ñoäng taùc, hoaëc laø ñem ñeán moät keát quûa]. 2. Ngöôøi ñaïi lyù.

agere sequitur esse (action follows being):

Haønh ñoäng tuøy theo phaïm vi toàn höõu, ngöôøi naøo vieäc aáy.

aggiornamento (It.)

Caäp nhaät hoùa, theo kòp thôøi ñaïi, caäp nhaät toân giaùo, canh taân tinh thaàn [trong Coäng Ñoàng Vat. II, Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan XXIII 1958- 1963 ñaõ ñeà xöôùng cho Giaùo Hoäi moät khaåu hieäu, bieåu thò Giaùo Hoäi neân tuøy thôøi öùng bieán, thích öùng vôùi thôøi ñaïi].

agility

Thaàn toác, maãn tieäp, tinh nhanh [moät trong nhöõng ñaëc tính cuûa ngöôøi ñöôïc phuïc sinh].

Agnoetae (L.)

Phaùi voâ tri [(a) Theá kyû thöù 4 coù moät phaùi cho raèng Ñöùc Kitoâ thoâng bieát moïi söï nhöng chæ giôùi haïn trong theá giôùi naøy. (b) Theá kyû thöù 6, Themistius laäp ra moân phaùi nhaát tính luaän (monophysism) phuû nhaän Ñöùc Kitoâ khoâng coù gì maø khoâng bieát.]

Agnoetes (Gr.)

Xem Agnoetae.

Agnoetism

Chuû thuyeát baát khaû tri, baát khaû tri luaän.

agnostic

1. Thuoäc baát khaû tri luaän 2. Ngöôøi theo thuyeát baát khaû tri.

agnosticism

Baát khaû tri luaän [hoïc thuyeát cho raèng chæ hieän töôïng vaät chaát môùi coù theå thaønh tri thöùc thöïc söï, vì theá sieâu nhieân ñeàu khoâng theå Chaân Tri].

agony

Thaûm khoå, thoáng khoå, phieàn muoän, söï quaèn quaïi, söï haáp hoái, vaät loän vôiù söï cheát.

agrapha

Tin möøng chöa thaønh vaên [lôøi noùi cuûa Chuùa Gieâsu môùi truyeàn khaåu nhöng chöa ñöôïc vieát laïi thaønh saùch].

Albigenses

[Moät dò phaùi thôøi Trung Coå ly khai Giaùo Hoäi vì hoï chuû tröông vuõ truï nhò nguyeân luaän, Kitoâ huyeãn töôïng luaän (Docetism)].

Alexandria, School of

Tröôøng phaùi Alexandria [ôû Giaùo Hoäi coù moät hoïc phaùi troïng yeáu ñaët Alexandria, baéc Phi laøm trung taâm; ñaëc bieät nhaán maïnh thaàn tính Ñöùc Kitoâ, chuù thích Thaùnh Kinh höôùng theo chieàu thaàn bí, nguï ngoân].

alienation

Tha hoaù, dò hoaù, vong thaân, lìa xa, sô ly.

allegoric exegesis

Nguï ngoân, giaûi thích kinh phaùp [chuù giaûi Thaùnh Kinh baèng caùch caét nghóa roõ yù töôûng ngoaïi ngoân cuûa taùc gæa].

allegorical interpretation

Giaûi thích, chuù giaûi nguï ngoân.

allegorism

Chuû thuyeát nguï ngoân.
~ of creation Chuû thuyeát nguï ngoân veà taïo döïng theá giôùi [Thaùnh Augustine 354-430 A.D caét nghóa saùch Saùng theá Kyù, Thieân Chuùa taïo döïng vuõ truï trong 6 ngaøy].

alleluia (H.)

Haõy ca ngôïi Gia-Veâ !

alliance

Giao Öôùc, lieân minh, ñoàng minh.

Alombrados

Xem alumbrados

alpha (Gr.)

Nguyeân thuûy, nguyeân khôûi [chöõ ñaàu tieân "A" trong tieáng Hy Laïp].

Alumbrados (Sp.)

Phaùi quang chieáu, phaùi caàu soi saùng, phaùi tieân caûm. [Theá kyû XVI, Taây Ban Nha coù moät nhoùm oâ hôïp. Hoï doø daãm, tìm nguoàn höùng caûm veà tu ñöùc nhôø söï soi saùng vaø hôïp nhaát vôùi Thaàn Linh.]

altar

Teá ñaøi, teá ñaøn, baøn thôø, baøn thaùnh, baøn tieäc thaùnh.

alter Christus (L.)

Kitoâ khaùc, Kitoâ thöù hai.

ambiguity

Toái nghóa, mô hoà, baát phaân minh, khoâng minh xaùc, nghóa nöôùc ñoâi.

ambivalence

Chính taø laãn loän, vöøa toát vöøa xaáu, vöøa yeâu vöøa haän, söï maâu thuaãn trong tö töôûng.

AMDG (L.) (ad majorem Dei gloriam):

Cho danh Chuùa ñöôïc caû saùng hôn.

amen (L.)

Thöïc theá, quûa thöïc, xin ñöôïc nhö theá, coù yù taùn thaønh.

amiability

Baïn höõu, thaân höõu, ñaùng yeâu, ñaùng thaân, söï hoøa hôïp, thaân thieát, hoøa khí, ñoân haäu.

amor (L.)

Yeâu
~ amicitiae (L.) Tình yeâu baïn beø, tình baèng höõu.
~ benevolentiae (L.) Tình yeâu nhaân aùi, tình yeâu aân hueä.
~ bonitatis suae absolutae (L.) [Thieân Chuùa] ñoái vôùi chính mình coù tình yeâu tuyeät haûo.
~ complacentiae (L.) Tình yeâu voâ vò lôïi.
~ concupiscentiae (L.) Tình yeâu ích kyû, tình yeâu tö taâm
~ initialis (L.) Tình yeâu ban ñaàu, tình yeâu nguyeân thuûy
~ intellectualis (L.) Tình yeâu lyù trí

Anabaptism 1. Chuû nghóa taùi thanh taåy [khoaûng naêm 1552 ôû Thuïy Syõ coù nhoùm Tin Laønh chuû tröông pheùp röûa cho treû nhoû chöa ñuû khoân vì chöa hieåu ñöùc tin neân khoâng thaønh, chôø khi tröôûng thaønh duøng nghi leã röûa toäi laïi] 2. anabaptism: nghi leã röûa toäi laïi. Anabaptists

Phaùi röûa toäi laïi, ngöôøi thuoäc phaùi röûa toäi laïi.

analempsis (Gr.)

Ngöï veà trôøi, ñöôïc ñöa leân trôøi.

analogia (L.)

Xem analogy [gioáng nhau, töông töï, loaïi suy, loaïi tyû.]
~ entis (L.) Toàn höõu loaïi suy, baûn theå loaïi suy, thöïc theå loaïi suy. [Vì söï toàn höõu cuûa thuï taïo laø do Ñaáng saùng taïo, neân suy ra noù cuõng gioáng Ngaøi.]
~ imaginis (L.) Hình töôïng töông ñoàng [Thöôïng Ñeá laø caên nguyeân cuûa taát caû taïo vaät, vì vaäy hình aûnh cuûa taïo vaät vôùi Thöôïng Ñeá thì töông ñoàng.]
~ proportionis (L.) Tyû leä töông ñoàng, boä phaän töông ñoàng, [hai ngöôøi coù tyû leä caân xöùng theá naøo thì loaïi suy hai ngöôøi khaùc cuøng tyû leä caân xöùng nhö theá, nhö Thieân Chuùa tha toäi cho anh theá naøo thì anh cuõng phaûi thöù loãi cho ngöôøi khaùc nhö vaäy].

analogy

1. Loaïi tyû, töông ñoàng [caên cöù vaøo ñieåm töông ñoàng cuûa vaät toàn höõu naøo ñoù vôùi moät vaät khaùc ñeå giaûi thích. Ñoù laø phöông thöùc töông lieân giöõa vaät: bao goàm phöông thöùc khaúng ñònh (tích cöïc), phöông thöùc phuû ñònh (tieâu cöïc), phöông thöùc sieâu vieät.] 2. Töông töï, so saùnh yù nghóa.
~ of faith Tín ngöôõng loaïi suy [giöõa tri thöùc lyù tính vaø tri thöùc tín ngöôõng coù quan heä loaïi suy (loaïi tyû)].

analysis

Phaân tích, giaûi thích, phaân giaûi.
~ of faith Phaân tích tín ngöôõng [(a) Phaân tích moïi phöông dieän coù lieân quan tôùi tín ngöôõng (b) Chuyeân bieät chæ söï phaân tích veà vieäc chaáp nhaän maëc khaûi Thieân Chuùa: vöøa hoaøn toaøn do aân suûng laïi vöøa hoaøn toaøn do con ngöôøi vôùi yù chí töï do.]

anamnesis (Gr.)

Xem memory

anaphora (Gr.)

Kinh nguyeän Thaùnh Theå trong thaùnh leã.

anathema (Gr.)

Bò töø choái, quôû traùch, chuùc döõ, truïc xuaát [bò döùt pheùp thoâng coâng].

anchorite

AÅn só, ngöôøi aån tu, ngöôøi soáng xa nhaân theá.

ancilla theologiae (L.)

Nöõ tyø cuûa thaàn hoïc, söù nöõ cuûa thaàn hoïc [caùc nhaø thaàn hoïc duøng quan nieäm trieát hoïc caét nghóa maàu nhieäm ñöùc tin neân duøng chöõ nöõ tyø thaàn hoïc ñeå chæ trieát hoïc]. angel 1. Thieân Thaàn [chæ thaàn laønh], Thieân söù [goïi taét cuûa chöõ Thieân Thaàn ñöôïc giao phoù söù meänh vì chöõ Söù coù nghóa laø ñöôïc phaùi ñi. Ngoân ngöõ khoâng nghieân cöùu tæ mæ neân ñaõ duøng chung tieáng Thieân Thaàn] 2. Loaïi thaàn [bao goàm thaàn laønh thaàn döõ] 3. Thieân thaàn ñöôïc giao uûy moïi söù meänh, thieân söù ñöôïc sai ñi [haïng thöù 9 trong soá 9 phaåm thieân thaàn].
bad ~ Thaàn döõ, thieân söù sa ngaõ.
good ~ Thaàn laønh, thieân söù toát
guardian ~ Thieân thaàn hoä thuû, thaàn hoä thuû [theo truyeàn thoáng ñöùc tin cuûa Giaùo Hoäi, taát caû moïi ngöôøi ngay caû nhöõng ngöôøi khoâng coù nieàm tin, khi sinh ra töùc khaéc ñöôïc ban cho moät thieân söù baûo hoä, dìu daét hoï qui höôùng veà Thieân Chuùa].
nine choirs of ~ Chín (9) phaåm thieân thaàn [taát caû caùc thieân thaàn coù chín phaåm].

angelology

Thieân thaàn luaän, thieân söù hoïc.

Anglican

1. Thuoäc Giaùo Hoäi Anh Quoác, tín ñoà Anh Giaùo 2. Thuoâïc Thaùnh Coâng Hoäi, tín ñoà Thaùnh Coâng Hoäi [caùch xöng hoâ cuûa Myõ Quoác].

Anglican Catholicism

Thieân Chuùa Giaùo thuoâïc Anh Giaùo, chuû thuyeát Roma thuoäc Anh Giaùo [nhoùm Anh Giaùo vaãn giöõ caùc taùc phong truyeàn thoáng cuûa Thieân Chuùa Giaùo].

Anglican Church

Giaùo Hoäi Anh Quoác, Thaùnh Coâng Hoäi Anh Giaùo [theá kyû 16 vua Henry thöù 8, vì khoâng ñöôïc chuaån ly hoân neân ly khai Giaùo Hoäi Roma, tuyeân boá chính mình laø thuû laõnh toái cao cuûa Giaùo Hoäi, Anh Quoác trôû thaønh moät trong caùc giaùo phaùi].

Anglican Communion

Lieân hieäp Giaùo Hoäi Anh, lieân minh Anh Giaùo [goàm Giaùo Hoäi Anh Quoác vaø taát caû caùc giaùo hoäi treân baûn chaát coù cuøng moät nieàm tin, phaåm traät (order) vaø nghi leã do ñoù cuøng thoâng coâng vôùi nhau].

Anglican orders

1. Nghi leã ban thaùnh cuûa Anh Giaùo [caùc nghi leã ban phaåm chöùc thaùnh cuûa Anh Giaùo]. 2. Phaåm traät cuûa Thaùnh Coâng Hoäi [caùc baäc thaùnh chöùc cuûaThaùnh Coâng Hoäi].

Anglicanism

1. Chuû thuyeát giaùo hoäi thöôïng phaùi [high church] cuûa Quoác Giaùo Anh 2. Chuû nghóa Anh Giaùo [coù thaùi ñoä baûo thuû ñöùc tin phaåm traät cuûa Giaùo Hoäi Anh 3. Giaùo thuyeát cuûa Anh Giaùo.

Anglo-Catholic Church

1. Anh Giaùo ñaïi ñoàng, Anh Giaùo theo phaùi Lutherans, phaùi Zwinglians, phaùi Calvinists vaø nhöõng ñoaøn theå toân giaùo ñaëc bieät coù hình thöùc theå cheá, giaùo lyù cuûa Thieân Chuùa Giaùo 2. Giaùo Hoäi thöôïng phaùi cuûa Quoác Giaùo Anh.

Anglo-Catholicism

1. Chuû thuyeát Anh Giaùo ñaïi ñoàng 2. chuû thuyeát giaùo hoäi thöôïng phaùi cuûa Quoác Giaùo Anh [Giaùo Hoäi Anh Quoác nhaán maïnh ñaïi ñoàng tính, coâng nhaän chöùc Giaùm Muïc laø tröïc tieáp thöøa keá hoaït ñoäng cuûa caùc Toâng Ñoà].

Angst (G.)

Lo laéng, lo aâu [xem anxiety]

Anhomoeans

Xem anhomoians

Anhomoians

Phaùi phi töông ñoàng, phaùi töông dò, phaùi baát töông ñoàng [Arianism, tröôøng phaùi quùa khích, phaân bieät tröôùc sau veà söï toàn höõu cuûa Chuùa Cha vaø Chuùa Con, nhaán maïnh raèng Chuùa Cha vaø Chuùa Con caên baûn khoâng gioáng nhau].

anima (L.)

Linh hoàn, hoàn phaùch, tinh linh, tinh thaàn, vong linh, hoàn linh.

anima naturaliter christiana (L.)

(the soul is naturally Christian) Linh hoàn töø baûn chaát laø Kitoâ Höõu [(ngoân töø cuûa Tertullian naêm 160?-220?) coù yù noùi: linh hoàn con ngöôøi xeùt veà baûn tính coù lieân quan vôùi Ñöùc Kitoâ, hoaëc chòu aûnh höôûng cuûa Ngaøi].

animalism

1. Chuû thuyeát ñoäng vaät, chuû nghóa thuù tính, hoïc thuyeát ñoäng vaät nhaân loaïi, [hoïc thuyeát chuû tröông con ngöôøi hoaøn toaøn do ñoäng vaät tieán hoùa maø thaønh]. 2. thuù tính, thuù duïc.

animation

Sinh khí, sinh löïc, sinh ñoäng.

animatism

Chuû thuyeát moïi sinh vaät ñeàu coù tri giaùc [cho raèng vaät voâ sinh vaø caùc hieän töôïng töï nhieân ñeàu coù yù thöùc vaø caù tính nhöng choái töø chuùng coù linh hoàn caù bieät].

animator

1. Ngöôøi ban cho sinh khí, sinh löïc, kích ñoäng vieân, hoaït naùo vieân 2. Hoaït löïc, löïc kích ñoäng.

animism

1. Thuyeát tinh thaàn phaùt ñoäng [hoïc thuyeát cho raèng taát caû moïi sinh meänh laø do moät loaïi löïc löôïng tinh thaàn nhaäp vaøo muoân vaät maø sinh ra] 2. Thuyeát vaïn vaät höõu linh, vaïn höõu giai linh, thuyeát linh hoàn ñoäc laäp, thuyeát sinh löïc [tin raèng moïi vaät ñeàu coù ñôøi soáng töï nhieân hoaëc sinh löïc, hay ñeàu coù linh hoàn ñoäc laäp: tuy ôû beân trong nhöng khoâng thuoäc veà thaân xaùc]. 3. Thuyeát tinh linh, thuyeát höõu linh, thuyeát baùi vaät [laø chuû thuyeát hoaëc nieàm tin cho raèng caây, ñaù...nhöõng loaïi vaät naøy sôõ dó coù ñöôïc hoaït ñoäng naøo hay ñaëc chaát naøo ñeàu do tinh linh aån truù beân trong maø ra.]

animus (L.)

Tinh thaàn, duõng khí.

annihilation

Huûy dieät, tieâu dieät, hö voâ hoùa, linh hoàn thaân xaùc ñeàu huûy dieät, taän dieät.

annihilationism

thuyeát linh hoàn tòch dieät, chuû thuyeát cheát roài thì tieâu tan [(a) cho raèng keûâ döõ sau khi cheát, linh hoàn bò huûy dieät (b) Chuû tröông ngöôøi phaûi cheát, cheát roài thì khoâng coù phuïc sinh hieän höõu nöõa].

annunciation

1. Truyeàn tin, tuyeân caùo, loan baùo, baùo caùo, tuyeân baùo, thoâng baùo, thoâng caùo 2. Thaùnh Maãu ñöôïc truyeàn tin, Thieân söù truyeàn tin.
~ of the B.V.M (Blessed Virgin Mary) thaùnh Maãu ñöôïc truyeàn tin [Thieân söù Gabriel truyeàn tin cho Ñöùc Maria: "bôûi Thaùnh Linh, Meï cöu mang Thaùnh Töû"].

anoint

Xöùc daàu
the Anointed 1. Ngöôøi ñöôïc xöùc daàu 2. Vua Do Thaùi thôøi coå [thôøi xöa ôû Do Thaùi keû ñöôïc toân laøm vua caàn chòu xöùc daàu]. [Xem Messiah]

anointing of the sick

Xöùc daàu beänh nhaân

Anomoeans

Xem Anhomoians

Anomoians

Xem Anomoeans

antagonism

Töông phaûn, ñoái laäp, boäi phaûn, ñoái ñòch, baát töông dung.

antagonistic

Thuoäc töông phaûn, thuoäc ñoái laäp.

Antelapsarianism

Xem Supralapsarianism

anthropocentric

Nhaân trung thuyeát [laáy con ngöôøi laøm trung taâm vuõ truï].

anthropocentrism

1. Nhaân trung luaän [thaùi ñoä hay caùch nhìn laáy con ngöôøi laøm thöôùc ño vaïn vaät, do ñoù maø choái töø tình yeâu Thöôïng Ñeá, töï mình ñoùng khung trong caùi töï chuû gæa taïo]. 2. Tö töôûng laáy con ngöôøi laøm trung taâm.

anthropogenesis (Gr.)

Xem anthropogeny

anthropogeny

Thuyeát nhaân loaïi khôûi nguyeân, thuyeát nguoàn goác nhaân loaïi, thuyeát nhaân chöùng phaùt sinh, nhaân loaïi dieãn hoùa luaän, söï dieãn hoaù cuûa con ngöôøi.

anthropology

Nhaân loaïi hoïc, nhaân hoïc, nhaân quan, nhaân chuûng hoïc.

anthropomorphism

Thuyeát hình ngöôøi, thuyeát nhaân caùch, nhaân caùch phaùp, nhaân caùch chuû nghóa, thaàn nhaân ñoàng hình luaän, thaàn nhaân ñoàng tính luaän.
~ of creation Saùng theá nhaân caùch thuyeát [moät lôøi giaûi thích Saùng Theá Kyù chöông thöù nhaát: Thuaät laïi vieäc Thieân Chuùa saùng taïo vuõ truï vaïn vaät trong 6 ngaøy nhö caùch thöùc gioáng con ngöôøi].

anthropomorphize

Nhaân caùch hoùa, nhaân tính hoùa, baûn nhaân tính, baûn nhaân hình.

anthropomorphous

Gioáng hình ngöôøi, höõu nhaân hình.

anthropopathism

Xem anthropopathy

anthropopathy

Tình caûm nhaân caùch, thaàn nhaân ñoàng caûm thuyeát, thaàn nhaân caûm tình töông ñoàng thuyeát, thaàn nhaân ñoàng caûm ñoàng duïc thuyeát.

anthroposophy

Nhaân tri hoïc, nhaân tri luaän [Rudolf Steiner 1861- 1925, döïa treân Taân AÁn Ñoä thoâng thaàn thuyeát (theosophy) laø toân giaùo khoâng ñaët treân thaàn maø ñaët treân con ngöôøi laøm trung taâm. Höôùng daãn con ngöôøi taäp luyeän moät loaïi thaàn nhaân caùch, nhôø maëc töôûng (suy nieäm) ñeå ñaït tröïc giaùc (intuition). Töø töï ngaõ trung ñaúng coù theå nghieäm thaáy chaân ngaõ cao ñaûêng].

Antichrist

Kitoâ gæa, keû phaûn Kitoâ, thuø ñòch cuûa Ñöùc Kitoâ.

anticipation

Tieàn ñeà, döï ñoaùn, döï kieán, döï lieäu, döï töôûng [tieân ñònh vieäc chöa ñeán luùc phaùt sinh hay vieäc laøm tröôùc thôøi gian chính thöùc qui ñònh].

anticlericalism

Chuû nghóa phaûn phaåm traät thaùnh, chuû nghóa phaûn giaùo quyeàn, phaûn gíao quyeàn luaän, phong traøo phaûn baäc thaùnh chöùc, phong traøo phaûn giaùo só can döï chính trò. [Theá kyû thöù 19, aûnh höôûng chính trò taïi nhieàu nôi ôû AÂu Chaâu, phong traøo vaän ñoäng töï do toân giaùo. Hoï phaûn ñoái baát cöù giaùo ñieàu, hình thöùc toân phaùi naøo cuûa Kitoâ giaùo vaø hoï lôùn tieáng cho raèng phaåm traät thaùnh trò laø baûo luõy ñoäc ñoaùn maø giaùo hoäi muoán duøng ñeå choáng quyeàn chính trò].

Antidicomarianites

Phaûn Thaùnh Maãu phaùi [vaøo theá kyû thöù 4 coù moät beø dò ñoan vuøng AÙ Raäp phuû nhaän Ñöùc Maria troïn ñôøi ñoàng trinh].

anti-Docetism

Phaûn huyeãn töôïng luaän [lyù luaän phaûn ñoái phaùi huyeãn töôïng luaän (docetism)].

anti-intellectualism

Chuû nghóa phaûn tri löïc, chuû nghóa phaûn lyù tính, phaûn chuû trí luaän [moät chuû tröông hay thaùi ñoä trieát hoïc: ñaët lyù trí hoaëc lyù tính vaøo ñòa vò phuï thuoäc hay phuû nhaän naêng löïc cuûa lyù trí coù theå laõnh hoäi baûn tính chaân thöïc cuûa söï vaät].

antilytron (L. Gr.)

Giùa cöùu chuoäc

anti-modernist movement

Phong traøo phaûn taân thaàn hoïc [laø phong traøo Thieân Chuùa Giaùo ôû theá kyû thöù 18 ñeán ñaàu theá kyû thöù 20].

antimoralism

Chuû nghóa phaûn ñaïo ñöùc.

antinomianism

Chuû nghóa phaûn phaùp luaät, chuû nghóa phi luaät [hoïc thuyeát hay thaùi ñoä phuû nhaän gía trò chính nghóa ôû moïi phaùp luaät, coi ôn cöùu roãi chæ caàn nieàm tin, khoâng caàn tuaân theo luaät ñaïo ñöùc]

antinomy

Luaät töï maâu thuaãn, maâu thuaãn giöõa hai luaät phaùp, chính phaûn luaän ñeà [trong meänh ñeà naøo ñoù ñaõ döôïc chöùng minh nhöng sau ñoù laïi phaùt hieän coù ngoaïi dieän hoaëc chaân thöïc maâu thuaãn].

Antioch, School of

Hoïc phaùi Antiokia [ôû giaùo hoäi sô khai coù moät phaùi thaàn hoïc laáy Antiokia, Syria laøm trung taâm nhaán maïnh nhaân tính Ñöùc Kitoâ hoaøn myõ vaø chuù troïng nghieân cöùu hoïc thuaät tính cuûa Thaùnh Kinh].

antipope

Giaùo Hoaøng ñoái laäp [aùm chæ vò Giaùo Toâng ñöôïc tuyeån choïn do thuû tuïc baát hôïp phaùp].

anti-reformation

Xem Counter-Reformation [Phong traøo phaûn caûi caùch toân giaùo].

anti-religious

Thuoäc phaûn toân giaùo.

anti-Semite

Keû phaûn chuû nghóa Do Thaùi, phaàn töû phaûn Do Thaùi [nguyeân nghóa chæ moïi saéc daân Semite: goàm ngöôøi Hy Baù, AÙ Raäp, Aram... nay chæ coù nghóa laø choáng Do Thaùi].

anti-Semitism

Phaûn Semite chuû nghóa, chuû nghóa phaûn Do Thaùi, phong traøo baøi Do Thaùi.

antithesis

1. Phaûn luaän [tö töôûng töông phaûn; gæa thuyeát töông phaûn] 2. Phaûn [trong Chính-Phaûn-Hôïp cuûa bieän chöùng phaùp Hegel 1770- 1831] 3. Phuû ñònh, töông phaûn, ñoái choïi.

anti-Trinitarianism

Phaûn tam vò nhaát theå luaän, hoïc thuyeát phaûn ñoái tín lyù moät Chuùa Ba ngoâi.

antitype

1. Ñoái hình, ñoái maãu [ngöôøi hay vaät ñöôïc töôïng tröng nhö laø moät ñieån hình hay moät kyù hieäu]. 2. Loaïi hình töông phaûn. anxiety 1. Öu tö, öu löï, baát an, baên khoaên 2. Khieáp haõi, sôï haõi.

Aphthartodocetae

Phaùi aphthartodocetism

Aphthartodocetism

Baát hö huyeãn töôïng luaän [theá kyû thöù 6, Julian ?- 518? xöôùng xuaát thaân theå Ñöùc Kitoâ ngay töø hoaøi thai khoâng theå hö haïi, nhöng khoâng laøm phöông haïi ñeán vieäc Ngaøi duøng yù chí töï do chaáp nhaän khoå naïn vaø töû naïn].

apocalypse

1. Maëc thò, khaûi thò, khaûi huyeàn, thieân khaûi, hieån thò [Thieân Chuùa duøng döï ngoân vaø chaâm ngoân (lôøi khoân ngoan) maëc khaûi cho con ngöôøi ñieàu huyeàn nhieäm Ngaøi qua chieâm nieäm, thò kieán, moäng kieán cuûa con ngöôøi] 2. Saùch khaûi huyeàn [saùch cuoái cuøng cuûa Thaùnh Kinh].

apocalyptic

Thuoäc khaûi huyeàn.

apocatastasis (Gr.)

1. Vaïn höõu phuïc höng, vaïn vaät phuïc nguyeân, thuyeát cöùu roãi muoân daân [nhaän raèng con ngöôøi cuoái cuøng ñeàu ñöôïc cöùu roãi, hoài phuïc söï thaùnh thieän vaø haïnh phuùc nguyeân thuûy]. 2. Thuyeát thanh tröø [Origenes 185-254 chuû tröông nhöõng Thieân Söù bò vónh phaït vaø con ngöôøi chung cuïc cuõng hoái taâm ñeå cuoái cuøng ñeàu ñöôïc cöùu roãi tieán vaøo vinh quang Thieân Chuùa].

apocrypha (Gr.)

1. Nguïy kinh [khoâng ñöôïc lieät keâ trong quy ñieån Thaùnh Kinh (biblical-canon) vì khoâng do Thieân Chuùa linh öùng ñeå tröôùc taùc]. 2. Thöù kinh, phuï kinh [danh töø tin laønh duøng ñeå goïi caùc saùch maø Thieân Chuùa Giaùo xeáp vaøo haøng thöù kinh (deuterocanonical books) 3. AÅn taøng.

apokatastasis (Gr.)

Xem apocatastasis

Apollinarianism

Chuû nghóa Apollinarius [theá kyû thöù 4, Apollinarius 310?- 390? ñeà xöôùng dò thuyeát chuû tröông Ñöùc Kitoâ coù thaân theå, giaùc hoàn (sensitive soul) cuûa con ngöôøi nhöng khoâng coù trí hoàn (rational soul, human soul, human spirit) cuûa con ngöôøi; vì trí hoàn ñoù ñaõ bò Ngoâi Lôøi nhaäp theå laáy maát. OÂng nhaán maïnh thaàn tính Ñöùc Kitoâ maø traùnh baøn veà phaùt trieån nhaân tính Ngaøi].

Apollinarians

Phaùi Apollinarianism

apologetics

1. Tín chöùng hoïc, hoä giaùo hoïc, bieän hoä hoïc [hoïc vaán bieän hoä chöùng minh maëc khaûi Ñöùc Kitoâ chaân xaùc ñaùng tin] 2. Hoä giaùo, bieän hoä chaân giaùo.

apologist

Hoä giaùo gia, bieän hoä gia, chuyeân gia hoä giaùo hoïc.

apology

Hoä giaùo, bieän hoä toân giaùo 2. Bieän hoä, bieän giaûi, bieän baïch, bieän minh 3. Taï toäi, xin loãi, caùo loãi.

apolytrosis (Gr.)

Ñöôïc cöùu chuoäc, tieàn chuoäc.

apophatic theology

1. Thaàn hoïc phuû ñònh [xem negative theology: laø thaàn hoïc chuû tröông khoâng theå duøng phöông phaùp mieâu thuaät laïi minh ñaït Thöôïng Ñeá]. 2. Thaàn hoïc noäi ngoaïi baát nhaát [thaàn hoïc chuû tröông noäi dung vaø dieãn ñaït khoâng theå ñoàng nhaát ñöôïc]. apophthegm (Gr.) Chaâm ngoân, caùch ngoân.

Apophthegmata Patrum (L.)

AÅn tu chaâm ngoân taäp [taäp saùch chaâm ngoân cuûa caùc vò aån tu sa maïc theá kyû thöù 4].

aporia (Gr.)

Vaán naïn voâ phöông giaûi quyeát, nan vaán baát khaû giaûi, thuùc thuû voâ saùch [moät vaán ñeà, caâu hoûi khoâng theå giaûi ñaùp].

apostasy

Söï boäi giaùo, boäi ñaïo, phaûn giaùo, boäi phaûn Thöôïng Ñeá, töø boû tín ngöôõng.

apostate

Keû boäi giaùo, phaûn ñoà.

aposteriori

Xem a posteriori: thuoäc haäu nghieäm, thuoäc haäu thieân.

Apostle

1. Toâng Ñoà, Söù Ñoà 2. apostle: nhaø truyeàn giaùo.

Apostles' Creed

Kinh tin kính caùc Toâng Ñoà truyeàn laïi [baûn toaùt yeáu tín ngöôõng cuûa möôøi hai Toâng Ñoà Ñöùc Gieâsu; nghóa roäng ñoàng vôùi chöõ Apostolic Creed].

apostleship

Thaân phaän Toâng Ñoà, chöùc vuï Toâng Ñoà.

apostolate

1. Chöùc vò Toâng Ñoà, thaân phaän söù ñoà 2. Chöùc vò Giaùo Toâng.

apostolic

1. Thuoäc Toâng Ñoà, thuoäc thôøi ñaïi Toâng Ñoà, do Toâng Ñoà truyeàn laïi 2. Thuoäc Giaùo Hoaøng La Maõ.

Apostolic canons

Toâng Ñoà phaùp ñieån, Toâng Ñoà quy ñieån [theá kyû thöù 4 coù moät taùc phaåm voâ danh ghi laïi 85 ñieàu giaùo quy].

Apostolic Church

Giaùo hoäi cuûa caùc Toâng Ñoà, Giaùo hoäi toâng truyeàn [Giaùo Hoäi do caùc Toâng Ñoà kieán laäp, ñaëc bieät hieåu laø caùc Giaùo Hoäi La Maõ, Antiokia, Jerusalem].

Apostolic Constitution

Hieán chöông Toâng Ñoà [saùch hoaøn thaønh tröôùc cuoái theá kyû thöù 4 ghi laïi giaùo lyù vaø sinh hoaït cuûa Giaùo Hoäi].

Apostolic Creed

Kinh tin kính caùc Toâng Ñoà [chæ Giaùo Hoäi Taây Phöông duøng giaùo lyù (yeáu lyù) töø caùc Toâng Ñoà truyeàn laïi].

apostolic delegate

Söù thaàn Toøa Thaùnh [chæ söù gæa ñöôïc Giaùo Hoaøng phaùi ñeán quoác gia khoâng coù bang giao vôùi Vatican].

Apostolic Fathers

Giaùo phuï sau thôøi caùc Toâng Ñoà.

apostolic nuncio

Ñaïi söù toøa thaùnh [chæ söù gæa ñöôïc Giaùo Hoaøng phaùi ñeán quoác gia coù bang giao vôùi Vatican].

Apostolic See

1. Toâng toøa, giaùo ñình [Giaùm Muïc giaùo khu Roma, danh xöng naøy theo truyeàn thoáng lieân quan ñeán hai vò Toâng Ñoà Pheâroâ vaø Phaoloâ (kieán laäp giaùo khu Roma)]. 2. apostolic see: Giaùo khu do söù ñoà ñích thaân laäp.

apostolic succession

Söï thöøa keá caùc Toâng Ñoà, giaùo quyeàn keá vò caùc Toâng Ñoà.

apostolic vicar

Xem vicar apostolic: Ñaïi bieåu Toâng Toøa.

apostolicitas

Xem apostolicity Toâng ñoà tính, Toâng vuï, Giaùo Hoaøng tính.
~ doctrinae Giaùo lyù Toâng truyeàn, huaán ñaïo coù Toâng Ñoà tính [yeáu lyù maø Giaùo Hoäi giaûng daïy laø do caùc Toâng Ñoà truyeàn laïi].
~ originis Khai nguoàn Toâng Ñoà tính [Giaùo Hoäi laø töø Toâng Ñoà khôûi ñaàu].
~ successionis Thöøa keá Toâng vuï.

apostolicity

Toâng Ñoà tính, söù ñoà tính, Toâng Ñoà truyeàn, Chính thoáng tính.
~ of the church Giaùo Hoäi theo truyeàn thoáng caùc Thaùnh Toâng Ñoà, Giaùo hoäi coù Toâng Ñoà tính.

apotheosis

Thaàn hoùa, toân vi thaàn, phong thaàn, leã baùi, suøng baùi [theo taäp tuïc ngoaïi giaùo, Hoaøng Ñeá hay moät ngöôøi khi cheát, thaäm chí caû khi coøn soáng ñöôïc toân kính nhö moät vò thaàn].

apparition

Hieån hieän, hieän töôïng thaàn bí.

appropriation

Quy bieät tính, quy danh tính [ñem ñoàng thuoäc tính hay ñoàng hoaït ñoäng tính cuûa Ba Ngoâi Thieân Chuùa quy veà töøng Ngoâi Tính, sau ñoù, duøng phöông phaùp töï thuaät, laøm noåi baät ñaëc tröng baát ñoàng cuûa töøng Ngoâi.]

apriori

Xem a priori: Thuoäc tieân nghieäm, thuoäc tieân thieân.

apriorism

1. Thuyeát tieân nghieäm, tieân thieân luaän [hoïc thuyeát chuû tröông tính naêng cuûa taâm tö töø baåm sinh ñaõ coù (thuû ñaéc) maø khoâng caàn kinh nghieäm]. 2. Dieãn dòch (quaûng yù).

archangel

Toång laõnh thieân thaàn.

archbishop

Toång Giaùm Muïc, Toång giaùo chuû.

archdeacon

Toång phoù teá, toång chaáp söï [ngöôøi do Giaùm Muïc ñaët phuï vieäc haønh chính].

archetype

Ñieån hình, nguyeân hình, moâ hình nguyeân thuûy, ñieån phaïm.

archimandrite

Tu vieän tröôûng [ôû Chính Thoáng Giaùo nhaäm chöùc Tu Vieän tröôûng cuûa moät hay nhieàu tu vieän].

arch-presbyter

Chuû tòch tröôûng laõo.
archpriest Linh Muïc haït tröôûng, chuû tòch hoäi ñoàng Linh Muïc.

areligious

Voâ toân giaùo

argument by prescription

Thôøi ñaïi luaän chöùng [theo Tertullian 160?-220? duøng nhö moät phöông phaùp tieâu chuaån ñeå ñaït ñöôïc Thaàn hoïc luaän chöùng phaùp: thí duï, toaøn theå Giaùo hoäi thöôøng qua moät thôøi gian duøng cuøng moät meänh ñeà xem nhö laø chaân lyù toân giaùo do Chuùa maëc khaûi, moät caùch khoâng nghi hoaëc; thì chaân lyù aáy khoâng theå sai laàm, nhöng caàn phaûi chöùng minh ñöôïc laø do caùc Toâng Ñoà truyeàn nhaän töø maïc khaûi cuûa Ñöùc Kitoâ].

argument from design

Hoùa coâng luaän chöùng [hoïc thuyeát töø gæa ñònh Thöôïng Ñeá nhö moät vò kieán taïo traät töï thiieân nhieân ñeå chöùng minh söï hieän höõu cuûa thöôïng Ñeá.]

argument of convenience

Thích nghi luaän chöùng [laø phöông phaùp nghieân cöùu chaân lyù thaàn hoïc nhö laø chaân lyù khoâng theå thieáu: vì laø chaân lyù caên baûn vaø lieân hôïp caùc chaân lyù].

argumentum ad hominem (L.)

Ñoái nhaân luaän chöùng [lyù chöùng toá giaùc caûm tình caù nhaân con ngöôøi maø khoâng ñeám xæa tôùi khaùch quan tính; coøn goïi laø lyù chöùng thieân kieán].

Arianism

Chuû nghóa Ario, beø phaùi Ario, laïc phaùi Ario [theá kyû thöù 4 Arius 250?-336? ñeà xöôùng dò thuyeát cho raèng: Chuùa Con vôùi Chuùa Cha khoâng ñoàng baûn tính, neân khoâng phaûi do Chuùa Cha sinh ra, maø ñöôïc Chuùa Cha, tröôùc khi saùng taïo theá gian, töø hö voâ ñaõ taïo thaønh. Vì theá Ñöùc Kitoâ khoâng laø Thieân Chuùa].

Arians

Nhöõng ngöôøi theo beø phaùi Ario.

Arminianism

Phaùi Armino [theá kyû thöù 17 Jacobus Arminius 1560- 1609, thuoäc phaùi thaàn hoïc caûi caùch neâu ra hoïc thuyeát ñeå phaûn ñoái Calvin 1509- 1564 veà tieàn ñònh luaän. Arminius chuû tröông Thöôïng Ñeá an baøi vaø yù chí töï do cuûa con ngöôøi khoâng töông hôïp; ngoaøi ra oâng coøn cho Ñöùc Kitoâ vì toaøn nhaân loaïi chöù khoâng chæ vì nhöõng ngöôøi ñöôïc choïn maø hy sinh].

article of faith

Tín ñieàu

articles of religon

Tín ñieàu toân giaùo [ñaëc bieät chæ 39 giaùo ñieàu cuûa Anh Giaùo do Nöõ Hoaøng Elisabeth söûa ñoåi töø 42 giaùo ñieàu cuûa Anh Hoaøng Edward VI vaøo theá kyû thöù 18. Cuõng chæ veà 25 giaùo ñieàu cuûa Methodist Church, moät nhaùnh cuûa Tin Laønh].

articulus stantis et cadentis ecclesiae (L.)

Tín ñieàu coù quan heä tôùi söï toàn vong cuûa Giaùo Hoäi.

ascension

Söï leân, leân cao 2. Ascension: Thaêng thieân, thöôïng thieân, Ñöùc Gieâsu Thaêng Thieân.

ascetic, ascetical

Thuoäc veà khoå haïnh, ngöôøi khoå haïnh 1. Thuoäc khoå tu, tieát duïc, khoå haïnh, dieät voïng 2. Ngöôøi khoå haïnh, ngöôøi tieát duïc.

ascetical spirituality

Tinh thaàn khoå tu, tu ñöùc theo tinh thaàn khoå tu, tinh thaàn hieáu thaûo [böôùc ñaàu tu thaân laø töï mình chuû ñoäng khaéc kyû, tieát duïc, loaïi boû vaø thaêng hoùa caùc côn caùm doã].

ascetical theology

Thaàn hoïc khoå tu, thaàn hoïc khoå haïnh [Kitoâ höõu duøng söï hieåu bieát cuûa mình suy xeùt söï toàn taïi chaân lyù vaø caùc vaán naïn trong cuoäc soáng].

asceticism

Chuû nghóa khoå haïnh ñeå cheá duïc 1. Luaät khoå haïnh, khoå tu, ñôøi soáng khoå haïnh [Kitoâ höõu ñeå deã daøng ñaït tôùi ñöùc aùi, neân töø boû caùi toâi vò kyû ñoàng thôøi khaéc khoå huaán luyeän mình vöôït möùc töï nhieân cuûa con ngöôøi]. 2. Thaùi ñoä khoå tu, chuû nghóa khoå haïnh, chuû nghóa tieát duïc.

aseity

Tính töï tuùc, tính töï höõu [tính töï tuùc, töï coù cuûa Thieân Chuùa].

aspersion

Leã nghi raåy nöôùc thaùnh.

Assembly of God

Giaùo phaùi Trieäu Thaàn Hoäi [töø ñaàu naêm 1900 moät giaùo phaùi tin laønh baét ñaàu ñaëc bieät khôûi xöôùng phong traøo caàu nguyeän Thaùnh Linh theo caùch thöùc naøy].

assensus internus supernaturalis (L.)

Thöøa nhaän noäi taïi coù sieâu nhieân tính [nhôø aân suûng cuûa Thieân Chuùa maø töï do taùn ñoàng].

assent of faith

Thöøa nhaän tín ngöôõng, khaúng ñònh tín ngöôõng.

assumption

Söï thaêng thieân 1. Söï leân trôøi 2. Söï gæa ñònh

Assumption of the B.V.M (Blessed Virgin Mary)

Thaùnh Maãu thaêng thieân, Ñöùc Meï leân trôøi.

Athanasian Creed

Kinh Tin cuûa Athanasian (Athens) [baûn kinh khôûi söï ôû AÂu Chaâu vaøo khoaûng 400 A.D coù lieân quan tôùi Thieân Chuùa Ba Ngoâi vaø Nhaäp Theå].

atheism

Chuû nghóa voâ thaàn 1. Thuyeát voâ thaàn [(a) Tö töôûng hay thaùi ñoä phuû nhaän moät vò thaàn coù ngoâi caùch vöôït vuõ truï (b) Trong giùa trò tö töôûng con ngöôøi khoâng coù quan nieäm veà thaàn]. 2. Khoâng tin thaàn, khoâng bieát luaät trôøi].
humanistic ~ Thuyeát nhaân vaên voâ thaàn.
materialistic ~ Thuyeát duy vaät voâ thaàn, vaät chaát voâ thaàn luaän [chuû tröông vaïn vaät chæ laø vaät chaát vaø phuû nhaän tinh thaàn cuõng nhö Thaàn Linh].
militant ~ Thuyeát voâ thaàn cöïc ñoan [thaùi ñoä voâ thaàn phæ baùng caùc tín ngöôõng].
negative ~ Thuyeát voâ thaàn voâ thaàn tieâu cöïc [chuû tröông voâ thaàn vì khoâng theå bieát, hoaëc chæ coù quan nieäm mô hoà veà thaàn].
political ~ Thuyeát chính trò voâ thaàn [thaùi ñoä duøng theá söùc maïnh chính trò ñeå ñaåy tôùi thuyeát voâ thaàn].
positive ~ Thuyeát voâ thaàn tích cöïc [chuû tröông trôû thaønh voâ thaàn vì hoaëc laø theo minh chöùng khoâng ñuû bieát veà thaàn toàn taïi, hoaëc khoâng coù phöông caùch naøo roõ raøng töôøng thuaät thaàn linh, laø ñaáng vöôït qua kinh nghieäm con ngöôøi, hoaëc laø chuû quan khaúng ñònh Thaàn Linh khoâng toàn taïi].
practical ~ Thuyeát voâ thaàn thöïc teá, thöïc tieãn [treân quan nieäm chaáp nhaän thaàn toàn taïi nhöng trong thöïc teá soáng nhö nguôøi voâ thaàn].
scientific ~ Thuyeát khoa hoïc voâ thaàn [lyù thuyeát chaáp nhaän taát caû theá giôùi ñeàu caàn vaø ñuû ñeå giaûi thích theo ñònh luaät noäi taïi trong vuõ truï; con ngöôøi thöïc söï khoâng caàn baát cöù gæa thuyeát naøo veà thaàn].
theoretical ~ Thuyeát lyù luaän voâ thaàn [thaùi ñoä laáy söï phaùn ñoaùn lyù luaän ñeå phuû ñònh thaàn toàn taïi].

atheist

Ngöôøi voâ thaàn, ngöôøi khoâng tin Thöôïng Ñeá.

atonement

Söï chuoäc toäi, söï ñeàn toäi, söï boài thöôøng.

attitude

Thaùi doä, taâm yù, taâm thaùi, taâm ñieäu, ñieäu boä.

attribute

1. Thuoäc tính, ñaëc chaát, bieåu tröng, tính chaát, töôïng tröng, bieåu hieäu 2. Quy nhaân [qui veà nguyeân nhaân].

attrition

AÊn naên toäi caùch chaúng troïn, khoâng trieät ñeå thoáng hoái, saùm hoái [söï saùm hoái khoâng phaûi do thaønh taâm vaø do loøng meán Chuùa, maø sôï cöïc hình].

attritionism

Chuû nghóa khoâng thaønh taâm thoáng hoái, phaùi thoáng hoái khoâng hoaøn thieän, chuû nghóa khoâng trieät ñeå thoáng hoái [ñeå ñaït tôùi ôn tha toäi trong bí tích hoøa giaûi chæ caàn thoáng hoái khoâng hoaøn thieän maø khoâng caàn vì loøng yeâu meán Chuùa].

Audians

Phaùi Audian [vaøo theá kyû thöù 4, Audius chuû tröông Thieân Chuùa vôùi ngöôøi ñoàng hình ñoàng tính vì ñeàu do thaân xaùc vaø linh hoàn hôïp thaønh].

auditus fidei (L.)

Nhaän ñöôïc nieàm tin qua nghe bieát.

Aufklarung (G.)

Xem Englightenment: Phong traøo aùnh saùng.

Augsburg Confession

Tín ñieàu Augsburg, tín ñieàu cô baûn cuûa phaùi Luther [taïi Augsburg, Ñöùc, vaøo naêm 1530 ñöôïc coâng boá tröôùc ñaïi hoäi ñeá quoác maø thaønh].

Augustinianism

Chuû nghóa Augustine, phaùi Augustine [(a) Ñaëc bieät aùm chæ theá kyû thöù 13 coù hoïc phaùi baûo thuû theo saùt trieát hoïc vaø thaàn hoïc Augustine 354-430 A.D (b) Theá kyû thöù 17, 18 coù hoïc thuyeát tö töôûng cuûa caùc aån syõ doøng Augustine chuû tröông lyù luaän veà tieàn ñònh tuyeät ñoái (predestination)].

aurea (L.)

Vöông mieän vaøng [golden crown], kim mieän [baûn chaát phuùc laïc khi tröïc quan Thieân Chuùa trong nöôùc trôøi, theo saùch Khaûi Huyeàn mieâu thuaät laø "Ñaàu ñoäi kim mieän" (Ap. 4,4)].

aureola (L.)

Vieàn vaøng, vaàng haøo quang treân ñaàu caùc vò thaùnh [xem aureole].

aureole

Voøng quang, haøo quang [hoan laïc do söï chieán thaéng ñòch thuø cuûa ôn cöùu ñoä vaø do coâng ñöùc maø coù; thöôøng trong caùc hình veõ, treân ñaàu hoaëc toaøn thaân toûa aùnh vinh quang].

authenticity

Chính thoáng tính, khaû tín, chaân thöïc tính, xaùc thöïc tính.

authoritarianism

Chuû nghóa quyeàn löïc, chuû nghóa uy quyeàn [tö töôûng thaùi ñoä chæ laáy vieäc hoaøn toaøn vaâng phuïc quyeàn uy laøm chính, maø khoâng chuû tröông caù nhaân töï do phaùn ñoaùn hay haønh ñoäng].

authority

1. Quyeàn uy, uy tín 2. Quyeàn löïc, quyeàn bính, quyeàn naêng, quyeàn haïn, chöùc quyeàn 3. authorities: nhaø ñöông cuïc, chính quyeàn.

autocephalous

Thuoäc töï trò, töï chuû, ñoäc laäp [ñaëc bieät chæ Giaùm Muïc hoaëc giaùo khu thuoäc Chính Thoáng Giaùo sô khai].

autonomy

Söï töï trò, töï chuû, töï laäp.

auxiliary bishop

Giaùm Muïc phuï taù [Giaùm Muïc phuï giuùp giaùo phaän nhöng khoâng coù quyeàn thöøa keá Giaùm Muïc].

Ave Maria

Kinh kính möøng, Kinh Ñöùc Meï. Chuùc tuïng Ñöùc Meï Maria.

Averroism

Chuû nghóa averroses [trieát hoïc thôøi trung coå, Averroes 1126- 1198 duøng duy vaät luaän ñeå giaûi thích tö töôûng Aristotle 384- 322 B.C phuû nhaän Thöôïng Ñeá coù ngoâi vò, cuõng khoâng nhaän giaùo lyù daïy Thöôïng Ñeá chaêm soùc theá giôùi vaø tinh thaàn baát dieät cuûa con ngöôøi].

aversion from God

Boäi phaûn Thieân Chuùa, phaûn ñoái Thieân Chuùa.

awakening

Phuïc höng, tænh giaùc, giaùc ngoä, thöùc tænh, hoái loãi.

awareness

YÙ thöùc, tri giaùc, nhaän bieát, phaùt giaùc.

axiology

Gía trò luaän [nghieân cöùu baûn chaát gía trò ñaïo ñöùc, myõ hoïc toân giaùo, sieâu hình hoïc vaø khoa hoïc töông töï].

axiom

1. Lyù chöùng töï minh, coâng lyù, nguyeân taéc 2. Caùch ngoân, luaät vaøng.

axis

Truïc, taâm truïc, truïc tuyeán.

azyme

Baùnh mieán khoâng men [baùnh khoâng men duøng trong thaùnh leã].

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home page