Coäng Ñoàng Vieät Nam taïi Phaùp
Töø di truù-hoäi nhaäp ñeán tö caùch coâng daân
(De l'immigration-inteùgration aø la citoyenneteù)
Gs Leâ Moäng Nguyeân (Paris)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
Trong baøi khaûo cöùu veà VICTOR HUGO (Ngheä Thuaät-Montreùal soá 106 th. 01-2003), toâi coù trích caâu baát huû cuûa nhaø ñaïi thi haøo vaø chính khaùch Phaùp bò ñaøy ra khoûi nöôùc vì choáng baïo quyeàn Louis-Napoleùon Bonaparte laø ngöôøi chuû möu cuoäc ñaûo chính ngaøy 2 thaùng 12 naêm 1851 (coup d'EÙtat du 2 Deùcembre) vôùi muïc ñích laät ñoå chính theå Coäng hoøa: "Quand la liberteù rentrera, je rentrerai" (Ngaøy naøo töï do ñöôïc hoài phuïc, ngaøy aáy toâi seõ trôû laïi coá höông), ñeå töø choái quyeát ñònh aân xaù cuûa Naõ-Phaù-Luaân Ñeä Tam. Toâi boài hoài caûm ñoäng töôûng nhôù tôùi hôn hai trieäu ñoàng baøo raûi raùc khaép naêm chaâu treân xöù ngöôøi maø trong ñoù hôn hai traêm nghìn ngöôøi Vieät Nam ñaõ di cö vaø ñònh cö taïi Phaùp... phaàn ñoâng töø ngaøy 30 thaùng tö naêm 1975 (bieán coá daân toäc). Nhöng thaät ra, muoán hieåu töôøng taän vaán ñeà naøy dính daùng maät thieát ñeán töông lai ñaát nöôùc, ta phaûi caàn theo doõi dieãn tieán lòch söû vaø chính trò cuûa di daân VN, tröôùc khi vaïch laïi hieän töôïng ñònh cö (töø di truù-hoäi nhaäp cho ñeán tö caùch coâng daân) cuûa moät soá ñoàng baøo chuùng ta treân ñaát Phaùp döôùi khía caïnh xaõ hoäi hoïc vaø vaên hoùa.
I. Dieãn tieán lòch söû vaø chính trò cuûa di truù vieät nam taïi Phaùp
Noùi moät caùch toång quaùt vaø vì lyù do nhöõng daây thaét chaët trong quaù khöù giöõa ñeá quoác thuoäc ñòa Phaùp vaø caùc nöôùc trong cöïu Ñoâng Phaùp, nöôùc Phaùp laø moät xöù sôû raát tieän lôïi cho di daân VN, Mieân, Laøo vaø Trung Hoa. Bôûi vì caùc daân chuûng Thaùi Lan, Maõ Lai, AÁn Ñoä Döông, Phi Luaät Taân hoaëc Taân Gia Ba phaàn lôùn thích choïn caùc nöôùc Myõ vaø UÙc chaâu. Coäng ñoàng Vieät Nam haûi ngoaïi raûi raùc treân 70 nöôùc cuûa ñòa caàu coù theå (theo Laâm Thanh Lieâm vaø LM Jean Mais trong Le Meùdecin du Vietnam, soá 35, thaùng 5 & 6-1997) leân tôùi 2,300,000 ngöôøi maø trong ñoù hôn 300,000 ngöôøi Vieät Nam chính toâng, sinh soáng taïi caùc nöôùc laân caän AÙ Chaâu.
Baéc Myõ coù nhieàu daân Vieät ñònh cö nhaát: 1,150,000 trong ñoù 1 trieäu ngöôøi ôû Hoa Kyø vaø 150,000 ôû Gia Naõ Ñaïi. Trong vuøng Ñaïi Döông Chaâu, ñoàng baøo ta ñöôïc toång soá 272,000 ngöôøi phaân chia khaép caùc nöôùc UÙc (160,000), Nouvelle Zeùlande (8,000) vaø Nouvelle Caleùdonie (4,000). Trong caùc nöôùc Taây AÂu, töông ñoái ít ngöôøi Vieät (400,000 thoâi). Neân nhôù raèng tröôùc khi Töôøng Baù Linh vaø cheá ñoä Coäng Saûn suïp ñoå trong caùc nöôùc thuoäc veà Trung vaø Ñoâng AÂu, chính phuû Haø Noäi ñaõ göûi 240,000 thanh nieân lao ñoäng laøm vieäc vôùi muïc ñích cuûng coá taøi söùc coâng nhaân vaø kyõ thuaät cuûa caùc quoác gia naøy thuoäc gia ñình chuû nghóa xaõ hoäi tröôùc caùch maïng 1989-1991. Moät soá ñoâng nhöõng thanh nieân naøy ñaõ töø choái khoâng trôû veà VN , cho neân hieän nay coù gaàn 100,000 muoán di chuyeån qua Phaùp quoác, lôïi duïng cô hoäi vieäc aùp duïng hieäp ñònh Schengen cho nhieàu nöôc trong Lieân Hieäp AÂu Chaâu (x. Leâ Moäng Nguyeân, "L'espace Schengen et le droit d'asile des eùtrangers sur les territoires de la Reùpublique Francaise", "L'Appel de la nation" soá 24, ngaøy 20-01-1994).
Toång soá ngöôøi Vieät taïi Phaùp ñöôïc bao nhieâu? Raát khoù traû lôøi caâu hoûi naøy vì treân maët thoáng keâ chính thöùc, ngöôøi ta chæ noùi moät caùch toång quaùt veà di daân Ñoâng Döông chöù khoâng keå rieâng bieät caùc chuûng toäc Laøo, Mieân hay Vieät Nam. Hôn nöõa, con soá nhöõng ngöôøi ñöôïc vaøo quoác tòch Phaùp bò xoùa treân baûn thoáng keâ. Theo nhieàu xaõ hoäi hoïc gia (Leâ Höõu Khoùa, Les Vietnamiens en France, Insertion et Identiteù, L'Harmattan, Paris 1985; Christophe Longwiny et Christian Jelen, La famille, secret de l'inteùgration, Robert Laffont 1993), ngöôøi Vieät cö nguï taïi Phaùp hieän giôø tính ñeán 200,000, trong luùc nhaø kinh teá hoïc Traàn Vaên Toøng ñöa ra moät soá raát lôùn: 250,000.
Ta coù theå noùi laø treân maët tieán trieån lòch söû, trong moät thôøi kyø thöù nhaát töø 1914-1918 tôùi 1954 vaø trong moät ñôït ñaàu, coù 50,000 ngöôøi Vieät phaàn ñoâng queâ quaùn Baéc kyø, ñaõ ñöôïc chieâu moä laøm lính thôï (soldats-ouvriers) ñeå tham gia vaøo söùc gaéng chieán tranh cuûa "Maãu Quoác", nhöng moät khi heát chieán tranh, quyeát ñònh ôû laïi treân ñaát Phaùp ñeå laøm vieäc trong coâng ngheä deät (Lyon) hoaëc kyõ ngheä xe hôi trong vuøng ngoaïi oâ Paris hoaëc trong vieäc xaây ñaép ñöôøng taøu saét ôû mieàn Baéc nöôùc Phaùp. Ñôït thöù hai (töø 1919 ñeán 1939) ñaëc bieät daønh rieâng cho khoaûng 5,000 ngöôøi treû tuoåi muoán reøn luyeän trí thöùc vôùi trình ñoä ñaïi hoïc raát cao (tæ duï: Phan Chaâu Trinh, Nguyeãn Maïnh Töôøng v.v.) vaø nhöõng ngöôøi giöõ moät vai chính trò (nhö Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi, khaùch uy theá cuûa nöôùc baûo hoä hôn laø moät keû di cö, Hoà Chí Minh, Nguyeãn An Ninh laø nhöõng nhaø caùch maïng choáng Phaùp trong töông lai). Hoaøng Thaùi Töû vaø maáy naêm sau trôû thaønh Hoaøng Ñeá Baûo Ñaïi muoán hoïc hoûi trong thôøi gian oâng ôû Phaùp nhöõng nguyeân taéc daân chuû chính theå vôùi yù ñònh thieát laäp trong töông lai Vieät Nam moät cheá ñoä quaân chuû laäp hieán. Trong luùc nhöõng ngöôøi (thuoäc veà gia ñình tröôûng giaû ñaïi ñieàn chuû Nam kyø hoaëc nho giaùo An Nam vaø Baéc kyø) ñöôïc xuaát ngoaïi qua Phaùp huaán luyeän vôùi trình ñoä Ñaïi hoïc vaøo nhöõng naêm 1926-1927 (khoaûng chöøng 200) raát toû loøng khaâm phuïc nöôùc Phaùp cuûa Theá Kyû AÙnh Saùng vaø toân troïng Nhaân Quyeàn. Nhöõng nhaø trí thöùc naøy (trong thôøi gian du hoïc treân ñaát khaùch) seõ thaám nhuaàn tö töôûng quaûng ñaïi veà töï do vaø quyeàn töï quyeát töï chuû cuûa caùc daân toäc treân hoaøn caàu. Ñôït thöù ba cuûa phong traøo di cö baét ñaàu vôùi theá chieán thöù hai (1939), laø luùc chính phuû thuoäc ñòa Ñoâng Döông toáng ñaït qua "Maãu Quoác" chöøng 20,000 ngöôøi Vieät (phaàn ñoâng queâ quaùn Baéc kyø) ñaëng laøm vieäc vôùi tö caùch nhaân coâng baûn quoác (main-d'oeuvre indigeøne) vaø 8,000 khaùc laøm taùn binh (tirailleurs). OÂng Leâ Höõu Tho, taùc giaû saùch töï truyeän "Itineùraire d'un petit mandarin" (Cuoäc haønh trình cuûa moät oâng quan beù, L'Harmattan 1997), sinh naêm 1919 taïi Baéc kyø vaø con nhaø quan, ñaõ laøm soáng laïi ít nhieàu hoaøn caûnh cuûa thôøi aáy (toâi xin trích tr. 4 cuûa bìa) giôùi thieäu "... ngöôøi trai treû nöôùc Ñoâng döông luùc 19 tuoåi quyeát ñònh giaõ töø Vieät Nam ñeå qua Phaùp. Nhöng khi vöøa ñaët chaân treân ñaát ngöôøi, thì chieán tranh theá giôùi thöù hai buøng noå laøm ñaûo loän soá phaän cuûa anh. Bieán coá naøy seõ boù buoäc anh phaûi chung soáng vôùi 20,000 ñoàng baøo, phaàn lôùn thuoäc goác nhaø queâ, ñeå laøm thoâng ngoân. Kyù söï naøy laø moät baèng chöøng môùi laï veà thaân phaän cuûa nhöõng ngöôøi nhaø queâ VN, phaûi boû laøng boû nöôùc, nay chöùng kieán moät Phaùp quoác bò chieám laõnh vaø maát theå dieän. Töï truyeän naøy cuõng laø moät taùn döông ca ñaày hy voïng qua yù löïc quyeát thaéng maïnh meõ cuûa Tho vaø cuõng qua söï thöông meán nöôùc Phaùp do coâ gaùi Madeleine laøm tieâu bieåu; naêng löïc vaø aùi tình ñaõ cho ngöôøi thanh nieân VN ñöôïc thaám nhaäp deã daøng vaøo xaõ hoäi Phaùp."
Sau thôøi Phaùp quoác bò Ñöùc Quoác Xaõ (phaùt xít) chieám ñoùng (chæ vaøi thaùng thoâi sau khi nhöõng ngöôøi Vieät naøy ñaët chaân treân ñaát khaùch vaø sau khi Thoûa Hieäp Ñình Chieán ñöôïc kyù, 4,500 ñöôïc trôû veà coá quaän, chæ coøn 13,000 "lính-thôï" ôû laïi Phaùp sau keát thuùc theá chieán thöù hai. Moät phaàn lôùn ñöôïc trôû veà queâ quaùn ngay töø naêm 1946 vaø phong traøo naøy tieáp tuïc cho ñeán naêm 1951, laø naêm maø ngöôøi ta ñeám chæ coù voûn veïn 3,000 ngöôøi Vieät taïi Phaùp.
Theo thoáng keâ cuûa Sôû An Ninh Ñoâng Phaùp vaøo thaùng 7 naêm 1945, ngöôøi VN ôû laïi Phaùp sau Ñeä Nhò Theá Chieán, leân tôùi 27,350. Moät khi nhöõng "lính-thôï" ñaõ trôû veà nöôùc, soá naøy coøn laïi khoaûng 15,000 ñaàu naêm 1950, trong ñoù coù nhieàu sinh vieân (sinh tröôûng gia ñình giaøu coù) ñöôïc pheùp xuaát ngoaïi (töï tuùc taøi chaùnh) trong thôøi gian Chieán Cuoäc Vieät Nam thöù nhaát (1945-1954), ñeå traùnh khoûi toång ñoäng vieân do chính phuû ban haønh. Hoï trôû veà queâ höông sau khi ñaäu baèng caáp Ñaïi hoïc Phaùp. Moät soá ôû laïi, xin nhaäp quoác tòch Phaùp vaø töø ñoù khoâng coøn teân treân thoáng keâ bieåu chính thöùc cuûa Boä Noäi Vuï Phaùp (vì vaäy, toång soá ngöôøi Vieät ôû Phaùp naêm 1962 chæ coù 6,853).
Trong thôøi kyø thöù hai töø 1954 ñeán 1975, nghóa laø töø chieán tranh VN thöù hai (giöõa mieàn Baéc coäng saûn vaø Vieät Nam Coäng Hoøa mieàn Nam lieân keát vôùi Hoa Kyø (Lieân Bang Myõ Quoác), maëc daàu tình traïng quoác teá tranh nghò, nöôùc Phaùp chaáp nhaän söï coù maët cuûa sinh vieân hoïc boång cuûa VNCH hay cuûa chính phuû Phaùp vaø ngay caû nhöõng sinh vieân khoâng hoïc boång töï chi phí xuaát döông, nhaát laø sau cuoäc tieán coâng coäng saûn nhaân dòp Teát Maäu Thaân (1968). Neáu naêm 1962, coù 6,853 ngöôøi Vieät (nhö ñaõ noùi treân), naêm 1975 (tröôùc Saøi Goøn thaát thuû), ñoàng baøo chuùng ta truù nguï taïi Phaùp leân ñeán 14,196, theo Boä Noäi Vuï.
Thôøi kyø thöù ba (maø cuõng laø thôøi kyø cuoái) baét ñaàu ngaøy 30 thaùng 4 naêm 1975 (thaát thuû Saøi Goøn), maø cuõng laø thôøi kyø trong ñoù Phaùp quoác ñaõ ñoùn nhaän hôn 200,000 daân di cö phaàn lôùn töø nhöõng nöôùc mieàn Ñoâng Nam AÙ. Phaàn chuû yeáu trong toång soá naøy goàm nhöõng tò naïn rôøi boû caùc nöôùc Mieân, Laøo vaø Vieät Nam sau khi Coäng saûn ñaët quyeàn löïc thoáng trò trong ba nöôùc thuoäc cöïu Ñoâng Phaùp. Noùi rieâng veà ñoàng baøo chuùng ta: vaø theo baûn thoáng keâ cuûa "France-Terre d'asile" (Nöôùc Phaùp-Ñaát Nöông Naùu cuûa Ngöôøi Tò Naïn): giöõa 1975 vaø 1990 coù ñeán 43,000 ngöôøi Vieät tò naïn (moät phaàn ba cuûa toång soá chung) phaân phoái trong thôøi gian qua nhieàu giai ñoaïn: 7,600 giöõa 1975 vaø 1977; 14,700 giöõa 1978 vaø 1980; 23,000 ngöôøi Vieät di cö töø VN (trong ñoù coù leõ 20,700 ñöôïc coù tö caùch tò naïn) giöõa 1981 vaø 1990. Keå töø ngaøy Saøi Goøn thaát thuû cho ñeán naêm 1983, phaàn lôùn nhöõng ngöôøi tò naïn naøy laø nhöõng cöïu thuyeàn nhaân (boat people). Ngoaøi ra, nhöõng chuyeán ñi thöïc hieän theo "Chöông Trình Toå Chöùc Xuaát Haønh" (ODP) ñöôïc chính phuû Haø Noäi chaáp thuaän (töø thaùng 7-1978 ñeán cuoái naêm 1980 vaø töø 1980 vieäc xuaát ngoaïi ñöôïc thöïc haønh theo chính saùch ñoaøn tuï gia ñình do chính phuû Phaùp ñeà cao.
Töø 1991 ñeán 1994: chæ coù 3,300 ngöôøi Vieät treân 3,700 tò naïn Ñoâng Döông taïi Phaùp. Lyù do? Nhöõng chính saùch haïn cheá do cuoäc thöông nghò taïi Geneøve 1989 quyeát ñònh vôùi muïc ñích löïa choïn kyõ caøng nhöõng keû ñaït tôùi nhöõng traïi tò naïn ñaëng bieát hoï coù thaät hay khoâng laø "nhöõng ngöôøi tò naïn chính xaùc". Vì theá cho neân chæ 8 phaàn 100 nhöõng ngöôøi thænh caàu maø thoâi môùi ñöôïc coâng nhaän ñöôïc tö caùch tò naïn. Hieän giôø (chuùng ta ñaõ noùi treân), toång soá ñoàng baøo di cö vaø ñònh cö taïi Phaùp vaøo khoaûng 200,000 maø trong ñoù 45,000 taïi vuøng ngoaïi oâ laân caän thuû ñoâ vaø 18,000 ngay trong noäi thaønh Paris (toâi khoâng goàm trong thoáng keâ naøy nhöõng ñoàng baøo ñaõ ñöôïc vaøo quoác tòch Phaùp vaø Vieät lai - AÂu AÙ: Eurasiens). Nhöng vaán ñeà hoäi nhaäp xaõ hoäi Phaùp coù dính líu ñeán taát caû nhöõng ngöôøi Vieät di cö roài ñònh cö taïi nöôùc naøy vaø nhöõng ngöôøi Vieät coù quoác tòch Phaùp (Phaùp goác Vieät) hieän soáng treân ñaát ngöôøi.
II . Phöông dieän xaõ hoäi hoïc vaø vaên hoùa cuûa di truù vieät nam taïi phaùp
(Töø hoäi nhaäp ñeán tö caùch coâng daân)
Trong cuoäc thaûo luaän tieáp theo thuyeát trình taïi Haøn Laâm Vieän Khoa Hoïc Haûi Ngoaïi Phaùp (soá 15, ñöôøng La Peùrouse, Paris Quaän 16) veà "Les naufrageùs de la liberteù" (Nhöõng Keû Traàm Luaân cuûa Töï Do), dieãn giaû Michel Tauriac traû lôøi nhö sau veà moät caâu hoûi ñeán vaán ñeà ñoàng baøo ñònh cö muoán hoäi nhaäp (inteùgration) xaõ hoäi Phaùp: Söï hoäi nhaäp xaõ hoäi cuûa di cö ñònh cö Vieät Nam treân ñaát Phaùp laø moät thaønh coâng lôùn. Ñoâi khi ta coù theå noùi laø coù söï ñoàng hoùa (assimilation), vaø nhö oâng Toång tröôûng ñaõ nhaán maïnh tröôùc ñaây, söï thaät laø ngöôøi Vieät bò caáu xeù giöõa hai neàn vaên hoùa. Hoï coù moät chaân trong moãi neàn vaên hoùa. Daàu sao hoï cuõng caûm thaáy sung söôùng treân ñaát Phaùp. Trong toâi cuõng coù moät phaàn ngöôøi Vieät Nam nhö quí vò ñaõ bieát. Ngöôøi Vieät khoâng ôû treân ñaát Phaùp nhö moïi ngöôøi khaùc ôû ñaát xa laï, nhö moïi ngöôøi khaùc ôû Hoa Kyø, hay UÙc, vaân vaân. Phaùp quoác, ñoái vôùi hoï, laø moät chuùt nhö söï tieáp noái cuûa queâ höông xa xaêm, döôùi moät hình thöùc khaùc. Söï hoäi nhaäp naøy ñaõ thaønh coâng maëc daàu caùi sôï, caùi lo aâu cuûa hoï coù theå bò maát goác reã vaø söï lo ngaïi thaáy con caùi ngaøy mai seõ thoaùt khoûi gia ñình. Ñoù laø moät chuyeän raát thöôøng bôûi vì con caùi seõ töï laáy töï do, con caùi hoï ñöôïc sinh ôû Phaùp, chuùng laäp gia ñình ñoâi khi vôùi ngöôøi Phaùp, duø muoán duø khoâng, bôûi vì nhöõng keát hoân cha meï ñònh tröôùc vaãn coøn, ôû ñaây cuõng nhö ôû Vieät Nam... (x. Mondes et Cultures, Comptes Rendus Trimestriels des Seùances de l'Acadeùmie des Sciences d'Outre-Mer, Tome LIX - 3 - 4 - 1999, Tome - 1 - 2000, p. 300).
OÂng baïn ñoàng lieâu cuûa toâi ôû Vieän Haøn Laâm raát chính xaùc khi oâng noùi ñeán söï thaønh coâng cuûa ngöôøi Vieät trong sinh soáng hoøa hôïp vôùi xaõ hoäi Phaùp. Vì theá cho neân trong cuoäc Thaêm Doø Dö Luaän töø 12 tôùi 15 thaùng 6-2001 (do Boä tröôûng phuï traùch Thaønh Thò thueâ haõng IFOP thöïc hieän) cuûa nhöõng thanh thieáu nieân (töø moät maãu ño löôøng goàm 522 ngöôøi) sinh taïi Phaùp vaø coù cha meï ngöôøi thuoäc nöôùc Algeùrie, Tunisie vaø Maroc hoaëc Phi Chaâu vôùi keát quaû laø chöõ "hoäi nhaäp" (inteùgration) ñöôïc ñieåm raát nhoû: 5,9 treân 10, khoâng coù ñieàu tra veà thanh thieáu nieân Vieät. Vì chuyeän ñoàng baøo chuùng ta (theá heä thöù hai) hoøa hôïp vôùi xaõ hoäi Phaùp laø moät chuyeän töï nhieân! Trong thöïc teá, ta neân laáy moät thaùi ñoä deø daët hôn...
Muoán hieåu roõ söï thaät, tröôùc heát ta phaûi laáy heát söùc ñònh nghóa chöõ "hoäi nhaäp xaõ hoäi Phaùp" moät caùch saùng suoát, nhöng chuyeän ñoù khoâng phaûi laø deã. Theo Hoäi Ñoàng Toái Cao veà Hoäi Nhaäp (Haut Conseil aø l'Inteùgration): Vieäc hoäi nhaäp (inteùgration) coù theå noùi laø moät ñöôøng loái trung bình giöõa söï ñoàng hoùa (assimilation) vaø söï xen thaùp (insertion). Nhö theá coù nghóa laø trong hoäi nhaäp, ta phaûi laøm theá naøo ñeå nhöõng thaønh phaàn muoân maët vaø khaùc nhau phaûi gia nhaäp tích cöïc vaøo cuoäc xaây döïng xaõ hoäi nöôùc Phaùp, nhöng cuøng moät luùc ta phaûi thöøa nhaän taát caû sinh hoaït cuûa nhöõng ñaëc tính vaên hoùa, xaõ hoäi vaø luaân lyù vaø coâng nhaän laø moät leõ dó nhieân raèng toaøn theå (xaõ hoäi Phaùp) ñöôïc phong phuù theâm nhôø nhöõng bieán hoùa, nhöõng tính tình phöùc taïp aáy. Caâu hoûi quan troïng phaûi neâu leân: Ñoàng baøo ta coù caàn phaûi döùt khoaùt vôùi goác reã queâ höông ñeå hoäi nhaäp xaõ hoäi nöôùc ngöôøi? Nhö Andreù Frossard ñaõ vieát: "Caâu traû lôøi raát ñuùng cho moät caâu hoûi raát ñuùng laø moät caâu hoûi khaùc, vaø moät vaán ñeà ñöôïc giaûi quyeát laø moät vaán ñeà ñaët leân moät caùch sai laàm: ñieåm cuoái cuûa baát cöù baøi dieãn vaên naøo ñaùng chuù yù laø moät chaám hoûi"... Nhö vaäy, caâu traû lôøi khoân kheùo cho caâu hoûi naøy seõ laø moät caâu hoûi khaùc: Söï hoäi nhaäp cuûa nhöõng keû tha höông noùi chung vaø cuûa ngöôøi Vieät noùi rieâng vaøo xaõ hoäi Phaùp coù caàn ñi ñeán söï coâng daân hoùa baèng caùch xin nhaäp quoác tòch Phaùp? Trong moät baøi xaõ thuyeát ñaêng trong "Le Vieât-Nam au Preùsent", tr. 194-207, th. 10-1992, nhaø xaõ hoäi hoïc Leâ Höõu Khoùa trích nhaø vaên Döông Thu Höông ñaõ vieát trong moät töï baïch: "Daân toäc ta ñaõ cheát haøng trieäu laàn trong caùi cheát", ñaõ cho vaøi lôøi chuù giaûi nhö sau: "Theo Döông Thu Höông, daân toäc Vieät Nam bieát raèng thaø cheát coøn hôn soáng. Vaø ngaøy nay, ñeå hoïc laïi caùch soáng, hoï phaûi hoïc caùch troïng leõ phaûi vaø söï coâng baèng"... vaø tieáp tuïc: Vôùi hai chöõ Söï Thaät , Coâng Baèng, phaûi theâm hai chöõ khaùc nöõa ñeå daønh ñaëc bieät cho coäng ñoàng ngöôøi Vieät: Trung Tín vaø Khoan Dung. Leâ Höõu Khoùa nhaán maïnh vaøo chöõ Trung Tín (Loyauteù) bôûi vì chuùng ta, ngöôøi Vieät Nam, chuùng ta phaûi trung tín vôùi nöôùc Phaùp ñaõ chieâu ñaõi, ñaõ cho chuùng ta moät cô hoäi may maén ñeå laøm laïi cuoäc ñôøi, trong khung caûnh moät Quoác Gia kính troïng phaùp quyeàn vaø töï do caù nhaân. Nhaø xaõ hoäi hoïc keå laïi chuyeän oâng Toá Höõu, Phoù Thuû Töôùng vaø phuï traùch vaên phoøng Thö kyù Ñaûng Coäng saûn , ñaõ noùi moät caùch traéng trôïn, trong cuoäc ñaøm luaän veà vaán ñeà coäng ñoàng VN nhaäp quoác tòch Phaùp: (xin trích) "Chöõ "passeport" dòch ra tieáng Vieät baèng Hoä Chieáu. Neáu chuùng ta chæ giöõ laïi chöõ cuoái cuøng "chieáu", chöõ naøy coù nghóa laø "taám chieáu", maø ngöôøi ta coù theå traûi ra, cuoán laïi, giöõ gìn hoaëc vöùt boû". Toá Höõu muoán noùi - töø caùi tæ duï naøy - raèng moät khi ngöôøi ñònh cö ñöôïc nhaäp quoác tòch cuûa nöôùc chieâu ñaõi, vieäc naøy chæ toùm laïi thaønh moät tôø giaáy. Ñaâu coù gì quan troïng neáu sau naøy hoï muoán thay ñoåi hay töø boû quoác tòch? Vaø nhaø xaõ hoäi hoïc Phaùp goác Vieät noåi giaän: "Chuùng ta khoâng chaáp nhaän caùi thaùi ñoä gian laän naøy, chuùng ta coù boån phaän ñoái vôùi quoác gia ñaõ noàng haäu ñoùn tieáp chuùng ta, ñaõ cho chuùng ta ñuû moïi caùch ñeå laøm laïi moät cuoäc ñôøi môùi. Chuùng ta phaûi haõnh dieän ñöôïc nhaäp quoác tòch Phaùp cuõng nhö chuùng ta haõnh dieän laø nhöõng coâng daân Vieät Nam".
Cuøng theo moät quan nieäm vaø nhaân dòp noùi ñeán Phaùp quoác laø moät nöôùc ñaõ noàng nhieät tieáp ñoùn (toâi ñaõ nhaán maïnh chuyeän naøy taïi Vieän Haøn Laâm trong buoåi hoïp ngaøy 03-03-2000) haøng ngaøn "nhöõng keû traàm luaân vì töï do", toâi xin nhaéc laïi raèng luùc baáy giôø, trong nhöõng naêm 1976 vaø keá tieáp, döôùi thôøi caùc chính phuû Jacques Chirac vaø Raymond Barre, nhöõng keû tò naïn VN taïi Phaùp (sau khi Saøi Goøn thaát thuû) ñaõ ñöôïc chính quyeàn Phaùp naâng ñôõ taän cuøng. Toâi coøn nhôù hoài aáy, Toång Thoáng Giscard d'Estaing ñaõ ra chæ thò cho coâng chöùc Haønh Chaùnh phaûi laøm cho thuaän tieän (deã daøng), ñôn giaûn vaø mau choùng thuû tuïc gia nhaäp quoác tòch Phaùp cho ngöôøi tò naïn. Sau khi Baéc Vieät thoân tính Nam Vieät vaøo thaùng tö 1975 vaø keá theo laø thaûm kòch cuûa nhöõng ngöôøi vöôït bieån (ñi tìm töï do), ñoàng baøo chuùng ta coù theå ñöôïc quoác tòch Phaùp trong moät thôøi gian ngaén: 6 thaùng, 9 thaùng hoaïc laâu nhaát laø moät naêm. Toâi ñaõ giuùp ñôõ nhieàu ñoàng baøo trong vieäc laøm thuû tuïc giaáy tôø... vaø nhaân dòp naøy muoán noùi leân loøng bieát ôn cuûa ngöôøi VN ñoái vôùi chính quyeàn Phaùp.
Söï hoäi nhaäp xaõ hoäi nöôùc ngöôøi cuûa ñoàng baøo VN laø moät thaønh coâng, bôûi vì nhöõng keû cöïu tò naïn ñaët chaân treân ñaát Phaùp vaøo nhöõng naêm giöõa 1954 vaø 1975, toaøn laø sinh vieân, trí thöùc hay laøm thöông maïi, ñaõ khoâng ngaàn ngaïi saán vaøo nhöõng ñòa haït chuyeân moân vaø khoa hoïc, cuõng nhö nhöõng ngaønh y khoa - döôïc khoa, vaø yeâu chuoäng hoïc thöùc tröôùc taát caû, theá heä naøy qua theá heä khaùc. Traû lôøi moät caâu hoûi cuûa toâi trong buoåi ñaøm luaän taïi Haøn Laâm Vieän Khoa Hoïc Haûi Ngoaïi chieàu ngaøy 03-03-2000 veà toång soá ngöôøi Vieät taïi Phaùp, nhaø vaên vaø kyù giaû Michel Tauriac cho bieát: "... Toâi coù theå noùi: vaøo khoaûng 1 trieäu ngöôøi. Taïi sao? Haõy môû Minitel vaø tìm kieám hoï "Nguyeãn" - xem nhö moät thöù "Dupont" cuûa Vieät Nam - thì quí vò seõ thaáy hoï naøy khaép moïi nôi ôû Phaùp, trong taát caû nhöõng thaønh thò, trong taát caû nhöõng quaän huyeän. Quí vò seõ bieát taïi Phaùp coù chöøng 4,000 baùc só y khoa Vieät Nam vaø hôn 2,000 xæ khoa y só vaø döôïc só, nhöng ñoái vôùi daân Phaùp, taát caû ngöôøi Vieät laø ngöôøi Taøu vaø taát caû ñeàu laø chuû cao laâu..." Söû hoïc gia Philippe Devillers hieän dieän hoâm aáy coù theâm vaøo danh saùch naøy nhöõng chuyeân nghieäp ñieän töû, hoaëc trong ngaønh "informatique" (coù nhieàu ngöôøi Vieät raát taøi gioûi) vaø caùc nhaø khaûo cöùu khoa hoïc löøng danh... Toâi tin chaéc laø nhôø giaùo lyù cuûa Khoång töû, hôn laø Phaät giaùo vaø Ñaïo giaùo, nhöõng cöïu tò naïn nay ñònh cö taïi Phaùp ñaõ theo ñuoåi hoïc hoûi vaø reøn luyeän trí thöùc ñeán taän cuøng... Phaàn ñoâng ñaõ thaønh coâng (nhaát laø treân maët kinh teá) vaø ñoù laø moät caùch traû ôn xöùng ñaùng cuûa ngöôøi Vieät cho Phaùp quoác ñaõ ñoùn tieáp noàng haäu nhöõng keû "traàm luaân cuûa töï do". Hôn nöõa, tinh thaàn hoã trôï gia ñình ñaõ thoa dòu nhöõng veát thöông cuûa ñoàng baøo truù nguï taïi Phaùp bò thaát nghieäp trong nhöõng naêm 1980. Thaønh thöû, maëc daàu ñôøi soáng khoù khaên, trong coäng ñoàng Vieät Nam taïi Phaùp, khoâng coù ngöôøi naøo bò thaân thuoäc ruoàng boû phaûi soáng soùt beân leà ñöôøng... Trong nhöõng giai ñoaïn khuûng hoaûng, taát caû thò toäc thieát laäp laïi döôùi maùi nhaø cuøng doøng hoï: thanh nieân Vieät thaát nghieäp ñöôïc cho ôû trong nhaø cuûa cha meï, ñeán löôït cha meï giaø ñöôïc soáng eâm dòu nhöõng ngaøy höu trí trong nhaø con caùi, chaùu chaét chöù khoâng phaûi nöông naùu coâ quaïnh trong nhaø döôõng laõo. Söï phuïng thôø toå tieân treân ñaát khaùch luoân ñi ñoâi vôùi söï toân kính vaø bieát ôn ngöôøi lôùn tuoåi. Trong giao dòch, neáu (ñoâi luùc) coù söï choáng ñoái giöõa nhöõng ngöôøi ñònh cö thuoäc theá heä thöù nhaát thaám nhuaàn Nho giaùo vaø nhöõng thanh thieáu nieân thuoäc theá heä thöù hai (sinh taïi Phaùp) toân troïng nhaân quyeàn vaø thaám nhuaàn chuû nghóa caù nhaân AÂu Taây, söï töông phaûn veà tö töôûng naøy khoâng bao giôø ñöa ñeán ñoaïn tuyeät. Bôûi vì caùc boâ laõo Vieät Nam cuõng khoâng queân baøi hoïc "Trung Dung" cuûa Ñaïo Khoång, cho neân khoâng phaûn ñoái tröôùc thaùi ñoä raát töï do caù nhaân cuûa nhöõng ngöôøi treû tuoåi thuoäc theá heä thöù hai.
Ñoàng baøo chuùng ta coù caàn phaûi caét ñöùt vôùi nguoàn goác queâ höông ñeå hoaøn toaøn hoäi nhaäp xaõ hoäi nuôùc ngöôøi? Toâi khoâng traû lôøi ñöôïc cho caâu hoûi naøy (nhö ñaõ noùi treân). Nhöng ñeå töôûng nhôù tôùi nghìn vaïn ngöôøi vöôït bieån ñaõ boû mình cho Töï Do, toâi xin trích maáy doøng sau naøy cuûa Siegfried, vôùi muïc ñích daâng taëng ñoàng baøo ñònh cö khaép naêm chaâu: "Le premier immigreù demeure, sa vie durant, un homme de son pays d'origine".
Gs Leâ Moäng Nguyeân (Paris)
Last updated July 7, 2003, by Giaùo Sö Nguyeãn Ñaêng Truùc
Trung Taâm vaên hoùa Nguyeãn-Tröôøng-Toä
13 g rue de l'ILL F- 67116 Reichstett, France
Tel 00 33 3 88205822