Hoïc aên, hoïc noùi, hoïc goùi, hoïc ñuøm

hay Taäp vieát moät baøi thuyeát-trình

vaø taäp noùi tröôùc cöû-toaï

Phaïm Hoaøng Lam

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia

Xöa ôû Hi-laïp coù moät ngöôøi teân laø EÂ-soáp (Aesop) chaúng may bò baét laøm tuø-binh vaø baùn laøm noâ-leä cho moät nhaø quyeàn-quí. Moät hoâm chuû baûo anh ra chôï mua thöù gì ngon nhaát veà nhaém. Anh xaùch veà moät löôõi heo, maø raèng: Ngon quí nhaát treân ñôøi khoâng gì baèng caùi löôõi; nhôø noù coù theå thu-phuïc ñöôïc caû thieân-haï. Hoâm sau chuû sai ra mua thöù gì dôû nhaát. Anh laïi mang veà moät caùi löôõi. Tröôùc ngaïc-nhieân cuûa chuû, anh lí-luaän: Xaáu dôû nhaát treân ñôøi khoâng gì baèng caùi löôõi; noù khoâng xöông neân nhieàu ñöôøng laét-leùo, maát thieân-haï cuõng chæ vì noù!

Chung-qui cuõng do caùi "mieäng löôõi", noùi khaùc ñi, caùi caùch ta "aên-noùi". Baèng lôøi noùi vaø loái dieãn-taû, ta coù theå thu-phuïc nhaân-taâm hoaëc gaây thuø-haän. Ngaøy nay laø thôøi-ñaïi truyeàn-thoâng, thôøi-ñaïi cuûa ñoái-thoaïi. Nhu-caàu aên-noùi coù maët khaép nôi.

- Thuyeát-trình trong lôùp hoïc.

- Phaùt-bieåu trong moät buoåi tieäc (ñaùm cöôùi, sinh-nhaät, ñaùm gioã...)

- Noùi chuyeän trong buoåi hoïp, tröôùc moät ñaùm ñoâng...

- Ñaáu-trí vôùi chuû haõng, vôùi ñoàng-nghieäp...

Kheùo aên-noùi trong caùc dòp ñoù coù khi laïi vôù ñöôïc vôï / choàng hoaëc deã thaêng quan tieán chöùc! Traùi laïi vuïng aên vuïng noùi coù theå bò ngöôøi ta cho laø "dôû-hôi". Khaû-naêng aên-noùi hay dieãn-taû löu-loaùt yù-nghó cuûa mình (khaû-naêng huøng-bieän) tröôùc moät taäp-theå nhoû hay lôùn laø moät trong nhöõng chìa khoaù thaønh-coâng trong cuoäc soáng xaõ-hoäi vaø ngheà-nghieäp cuûa ta.

Ngöôøi Vieät coù caâu "hoïc aên, hoïc noùi, hoïc goùi, hoïc ñuøm". Nghóa laø caùi gì cuõng phaûi hoïc vaø coù theå hoïc ñöôïc. Huøng-bieän khoâng haún do thieân-phuù, nhöng tröôùc heát laø moät kó-thuaät, moät khaû-naêng taäp-thaønh.

Laïi moät göông xöa cuûa Hi-laïp. Ñi-oâ-gen (Diogenes) laø moät nhaø hieàn-trieát noùi ngoïng nhöng muoán trôû thaønh huøng-bieän. Ngaøy-ngaøy oâng laùnh ra bôø bieån moät mình taäp dieãn-thuyeát. Muùa vaøo quaûng khoâng. Gaøo theo soùng bieån. Vaø oâng ñaõ trôû thaønh moät nhaø huøng-bieän loãi-laïc ñi vaøo lòch-söû theá-giôùi. Ñaõ laø kó-thuaät thì coù theå hoïc vaø taäp. Maø chòu khoù hoïc-taäp thì theá naøo cuõng thaønh-coâng. Ai muoán thu-phuïc ngöôøi khaùc, khieán hoï nghe mình, meán mình thì phaûi bieát xeáp-ñaët maïch-laïc tö-töôûng vaø dieãn-taû chuùng ra moät caùch roõ-raøng, goïn-gaøng.

Laøm sao ñeå xeáp-ñaët tö-töôûng ñöôïc maïch-laïc vaø phaûi trình-baøy theá naøo ñeå ñöôïc roõ-raøng vaø thu-phuïc? Noùi khaùc ñi, phaûi doïn moät baøi noùi (baøi phaùt-bieåu / thuyeát-trình) theá naøo cho goïn vaø hay vaø phaûi noùi nhö theá naøo ñeå thu-phuïc ñöôïc ngöôøi nghe?

Noäi-dung sau ñaây laø moät trình-baøy toùm-taét, chuû-yeáu ruùt töø cuoán: Die 100 Gesetze uberzeugender Rhetorik (100 qui-taéc thu-phuïc thính-giaû) cuûa Alfred Mohler. Baøi naøy neâu ra moät soá qui-taéc cuï-theå, ngaén-goïn ñeå chuaån-bò cho phaàn thöïc-taäp.

I. Soaïn moät baøi noùi (phaùt-bieåu / thuyeát-trình)

Baøi noùi phaûi coù daøn-baøi roõ-raøng. Khoâng daøn-baøi cuõng nhö xaây nhaø khoâng ñoå moùng. Coù baøi noùi gioáng nhö moät troø chôi xeáp-hình (Puzzle) lôû-dôû, khoâng bieát baét ñaàu töø ñaâu. Coù baøi nghe keâu nhö chuoâng: raèng hay thì thaät laø hay, nhöng nghe xong chaúng hieåu thaày hai muoán gì. Nhö theå thaày muoán töø phoá ñi veà nhaø nhöng khi baêng qua coâng-vieân thaáy caûnh ñeïp ngöôøi xinh raùp vaøo xem roài queân maát ñöôøng veà. Taát caû chæ vì thieáu daøn-baøi. Coù nhöõng ngöôøi trôøi cho "deûo-mieäng", ñuïng ñaâu cuõng coù theå "taùn" thao-thao baát-taän maø gioïng noùi laïi hay nöõa, nhöng noäi-dung roát cuoäc chaúng coù gì. Baøi naøy khoâng ñeà-caäp tôùi loaïi ngöôøi naøy.

Quintilian, moät nhaø huøng-bieän coå-thôøi Roâma, noùi veà daøn-baøi: "Tröôùc heát, ngöôøi noùi phaûi bieát mình seõ veà ñaâu; baèng khoâng bieát ñích thì laøm sao tôùi ñöôïc. Treân con ñöôøng ñoù, ñieàu quan-troïng laø phaûi bieát roõ phaàn naøo phaûi noùi gì. Nhöng chöa ñuû, maø coøn trong moãi phaàn phaûi bieát noùi gì tröôùc, gì sau, gì chính, gì phuï. Ngoaøi ra phaûi xeáp phaàn ñoaïn laøm sao ñeå chuoãi tö-töôûng noái vaøo nhau chaët-cheõ; neáu taùch-rôøi hoaëc ñaûo-loän thöù-töï thì caû baøi seõ bò xaùo-troän".

Nghóa laø phaûi coù moät sôïi chæ ñoû xuyeân suoát baøi noùi vaø luoân baùm vaøo sôïi ñoù. Khoâng caàn hoa laù röôøm-raø nhieàu khi che maát sôïi chæ. "Ngöôøi noùi hay thöïc söï laø keû bieát noùi - vaø chæ noùi - nhöõng gì thuoäc ñeà-taøi maø thoâi" (La Rochefoucault). Moät baøi noùi hoaøn-chænh laø khi ta khoâng coøn löôïc boû ñöôïc gì nöõa, chöù khoâng phaûi khi khoâng coøn bieát theâm-thaét gì vaøo nöõa.

Vaäy moät daøn-baøi tieâu-chuaån seõ nhö theá naøo?

Tröôùc ñaây nhaø tröôøng daïy ta laøm luaän phaûi ñuû ba phaàn: môû-baøi, thaân-baøi vaø keát-baøi. Moâ hình naøy vaãn coøn giaù-trò, nhöng khoâng ñuû cho moät baøi thuyeát-trình. Moâ-hình "5 caâu" döôùi ñaây thöïc-teá hôn:

Daøn-baøi 5 caâu

1. Khôi daäy thích-thuù

2. Cho bieát mình muoán gì

3. Bieän-luaän cho ñieàu mình muoán

4. Cho thí-duï laøm saùng-toû

5. Keâu-goïi haønh-ñoäng

Coâng-thöùc 5 ñieåm neàn-taûng naøy, vôùi chuùt ít thay-ñoåi noäi-dung tuøy theo töøng vaán-ñeà, coù theå aùp-duïng cho moïi hoaøn-caûnh: moät baøi dieãn-vaên, baøi baùo, baøi giaûng, thö quaûng-caùo, thö luaân-löu, ñôn-töø, chuaån-bò moät cuoäc ñaáu-trí vôùi chuû, vôùi khaùch-haøng, vôùi ñoàng-nghieäp, chuaån-bò cho moät phaùt-bieåu baát-chôït...

Thöù-töï 5 ñieåm treân khoâng nhaát-thieát coá-ñònh. Tuyø tröôøng-hôïp vaø ñeå linh-ñoäng-hoaù baøi noùi, ta coù theå chuyeån-ñoåi thöù-töï caùc ñieåm.

Veà noäi-dung, daøn-baøi 5 caâu coù theå bieán-ñoåi ñoâi chuùt. Maáy thí-duï:

Coâng-thöùc phaùt-bieåu quan-ñieåm

1. Cho bieát quan-ñieåm

2. Lí-luaän

3. Thí-duï (laøm saùng-toû vaán-ñeà)

4. Toång-keát (haäu-quaû)

5. Keâu-goïi haønh-ñoäng

Coâng-thöùc bieän-luaän quan-ñieåm

1. Neâu vaán-ñeà

2. Lí-leõ thuaän

3. Lí-leõ choáng

4. Hôïp-ñeà (ñaùnh-giaù)

5. Keâu-goïi haønh-ñoäng

Coâng-thöùc thoaû-hieäp

1. A cho raèng...

2. B ñoái laïi raèng...

3. Toâi thaáy hai laäp-luaän ñoù coù nhöõng ñieåm naøy boå-sung cho nhau...

4. Vaäy ñeàn-ghò giaûi-phaùp keát-hôïp...

5. Vì theá chuùng ta cuøng...

Coâng-thöùc giaûi-quyeát vaán-ñeà

1. Hieän-traïng. Phaân-tích hieän-traïng

2. Nguyeân-do. Phaân-tích nguyeân-do

3. Muïc-tieâu muoán ñaït

4. Caùc giaûi-phaùp ñeà-nghò

5. Keâu-goïi haønh-ñoäng.

Giôø ñi vaøo töøng ñieåm cuûa daøn-baøi 5 caâu:

A. Khôi daäy thích-thuù

Chæ khôi ñöôïc thích-thuù khi ñeà-caäp ñeán sôû-thích hoaëc nhu-caàu cuûa ngöôøi nghe.

Ngöôøi nghe seõ bòt moïi caùnh cöûa thu-nhaän, neáu ngay töø ñaàu hoï phaûi nghe nhöõng ñieàu "traùi tai" hoï. Vì theá, ñeå hoï nghe hoaëc chòu khoù theo-doõi, trong moïi tröôøng-hôïp phaûi traùnh khai-hoûa baèng caùch baûo hoï sai. Veà phöông-dieän quan-ñieåm, ta phaûi neân nhö laø moät doøng suoái uyeån-chuyeån. Muoán thu-phuïc ai, tröôùc heát mình phaûi ñoàng-haønh vôùi hoï ñaõ (nghiaõ laø ñi töø quan-ñieåm hoï), sau ñoù môùi ñi vaøo quan-ñieåm mình. Ngöôøi ta thích nhau vì thaáy gioáng nhau. Vaø khi ñaõ thích thì deã ñoàng-yù vôùi nhau (Baøi giaûng cuûa thaùnh Phaoloâ ôû Athen laø moät thí-duï).

"Thöa quyù-vò, ñöùng tröôùc quyù-vò hoâm nay, toâi muoán trình-baøy vôùi quyù-vò nhöõng thao-thöùc haèng xaâu-xeù taâm-tö toâi bao nhieâu ngaøy qua..." Nhaäp-ñeà kieåu naøy - maø ta vaãn nghe ñaây-ñoù - cuõng hoûng! Laø vì ñoù laø thao-thöùc xaâu-xeù tim baïn, chöù ñaâu xeù tim thính-giaû. Ngöôøi ñi caâu moùc giun vaøo löôõi caâu, duø mình sôï giun. Khoâng khôûi ñi töø quan-ñieåm cuûa ngöôøi nghe, baïn khoâng theå loâi-keùo söï chuù-yù cuûa hoï ñöôïc. Theá neân, khi khôûi söï soaïn baøi, tröôùc heát phaûi tìm hieåu thaønh-phaàn (vaø trình-ñoä) ngöôøi nghe roài coá-gaéng töï ñaët mình vaøo hoaøn-caûnh cuûa hoï vaø trình-baøy theo goùc-ñoä cuûa hoï. Duø quan-ñieåm hoï khaùc quan-ñieåm mình cuõng chaúng sao. Moät khi ñaõ khôi daäy ñöôïc thích-thuù, baïn muoán daãn hoï tôùi ñaâu cuõng ñöôïc.

Nhieàu caùch khôi thích-thuù: Coù theå duøng moät bieán-coá thôøi-söï, keå moät chuyeän vui, taïo moät tình-traïng caêng-thaúng nôi thính-giaû baèng moät caâu hoûi hay baèng caùch ñöa ra moät giaû-thieát naøo ñoù...

Vaø con ngöôøi chæ thích nhöõng gì ñaùp-öùng nhu-caàu cuûa hoï. Baûng döôùi ñaây cuûa Maslow coù theå giuùp baïn ñoâi ñieàu trong vieäc nhaän-dieän nhu-caàu. Theo nhaø taâm-lí, con ngöôøi sinh ra vôùi nhöõng baäc thang nhu-caàu caàn ñöôïc thoaû-maõn. Sau khi nhöõng nhu-caàu "caáp thaáp" theå-lí ñöôïc thoaû-maõn, hoï böôùc daàn leân nhöõng nhu-caàu "caáp cao" tinh-thaàn.

Baûng nhu-caàu cuûa Maslow

Taét laïi: "Muoán thaønh-coâng, baïn phaûi ñaët mình vaøo hoaøn-caûnh ngöôøi khaùc vaø nhìn vaán-ñeà theo con maét cuûa hoï" (Henry Ford). Hay noùi khaùc, nhö Saint Exupeùry: "Muoán ñoùng thuyeàn ra khôi, ñöøng hoâ-haøo baø-con leân röøng ñoán goã, maø haõy noùi cho hoï nghe söï quyeán-ruõ cuûa bieån caû".

B. Cho bieát mình muoán noùi gì

Ñaây laø taâm-ñieåm, quan-troïng nhaát, laø sôïi chæ ñoû cuûa baøi. Phaûi xoay quanh taâm naøy, böôùc ra töø noù roài veà laïi noù, khoâng daïo chôi roài queân maát loái veà nhö Töø Thöùc.

Tröôùc heát cho thính-giaû bieát hieän-traïng cuûa vaán-ñeà. Khaùch-quan keå ra chuyeän ñang xaåy ra nhö theá naøo. Sau ñoù, ñöa ra tình-traïng töông-lai hoaëc ñöa ra caùch giaûi-quyeát theo laäp-luaän cuûa mình. Trình-baøy vôùi ngoân-ngöõ roõ-raøng, khoâng röôøm-raø. Khoâng voøng-vo tam-quoác laøm thính-giaû soát-ruoät.

Vì laø taâm-ñieåm neân teân ñeà-taøi (ñaàu-ñeà) baøi noùi thöôøng laø moät ruùt goïn cuûa phaàn naøy. Ñaàu-ñeà caàn ñaùp öùng hai ñieàu: quyeán-ruõ vaø phaûi taïo cho ngöôøi nghe caûm-giaùc thaáy buoäc phaûi laøm.

Nghóa laø ñaàu-ñeà khoâng chung-chung, töøu-töôïng. Maø phaûi nhö ñang ñaët vaán-ñeà tröïc-tieáp vôùi moãi ngöôøi.

Maät ngoït cheát ruoài hay coù môõ môùi nhöû ñöôïc meøo. Ñaàu-ñeà coù quyeán-ruõ môùi loâi-keùo ñöôïc ngöôøi tôùi nghe. Quyeán-ruõ laø khi baïn gôïi leân ñöôïc sôû-thích hay nhu-caàu cuûa thính-giaû. Nguyeân-taéc cuûa phaàn A coù theå giuùp ta trong vieäc hình-thaønh ñaàu-ñeà. Nhö vaäy, vieäc tìm hieåu thaønh-phaàn thính-giaû laø ñieàu raát quan-troïng. Vaû nöõa, neáu ñaàu-ñeà khoâng taïo cho moãi thính-giaû coù caûm-töôûng laø moät caùi gì boù-buoäc hoï thì coù ai maøng tôùi! Chaúng haïn, thay vì "Laùi xe vaø vieäc baûo-veä moâi-sinh" baïn ñaët töïa "Baïn laøm theá naøo tieát-kieäm ñöôïc tieàn trong khi laùi xe?". Töïa naøy khoâng phaûn laïi noäi-dung baøi noùi chuyeän. Vì laùi xe chaäm laø caùch thieát-thöïc nhaát baûo-veä moâi-sinh; laùi chaäm cuõng laø tieát-kieäm, vì toån ít nhieân-lieäu, maùy vaø baùnh xe ñôõ moøn... Nhö vaäy, ngoaøi vieäc khôi daäy thích-thuù vaø taïo caûm-giaùc boù-buoäc, ñaàu-ñeà ñaët döôùi daïng caâu hoûi vaø baèng caùch duøng ñoäng-töø (hôn laø danh-töø) caøng taêng-cöôøng tính quyeán-ruõ.

C. Bieän-luaän cho ñieàu mình muoán

Ñaây laø ñieåm noùi leân khaû-naêng ngöôøi noùi. Coù thu-phuïc hay khoâng phaàn lôùn laø choã naøy. Caùc luaän-ñieåm ñöa ra nhaèm hoã-trôï cho giaûi-phaùp ñaõ ñöa. Khoâng quaû-quyeát suoâng, ñöa ñeà-nghò maø khoâng laäp-luaän hoaëc tung hoaû-muø tín-ñieàu ñeå troán-traùnh lí-luaän.

Nguyeân-taéc caên-baûn: Phaûi coù ít nhaát hai laäp-luaän vöõng. Moät thì ít quaù, coù theå bò ñaùnh-ñoå hoaëc khoâng thu-phuïc ñöôïc ña-soá ngöôøi nghe. Neáu coù hai, ba thì toát hôn. Moãi laäp-luaän seõ thu-phuïc ñöôïc theâm moät soá thính-giaû. Neân nhôù, baát cöù laäp-luaän naøo, duø vöõng ñeán ñaâu, cuõng coù theå coù laäp-luaän ngöôïc laïi. Do vaäy, trong quaù-trình soaïn baøi, phaûi tieân-lieäu khaû-naêng bò taán-coâng ñeå chuaån-bò toát lí-luaän giaûi-toaû. Neáu khoâng coù phaàn thaûo-luaän, dieãn-giaû phaûi neâu ra nhöõng phaûn-ñoái döï-kieán vaø tìm caùch giaûi-toaû ngay trong phaàn thuyeát-trình. Neáu khoâng, thaéc-maéc, nghi-ngôø seõ laøm vaãn-ñuïc loøng tin cuûa thính-giaû. Dó nhieân, khoâng phaûi bao giôø quan-ñieåm cuûa mình cuõng hoaøn-toaøn vöõng caû. Neáu coù ñieåm yeáu, neân maïnh-daïn noùi thaúng ra vaø tìm caùch xöû-lí. Vì "vôùi chæ moät voøng tay oâm-aáp, ta coù theå ñöa ñoái-thuû ñeán baát-ñoäng" (Amintore Fanfani) hay "moät ngöôøi yeáu khoân-kheùo hay hôn moät keû maïnh vuïng-veà" (Charles Aznavour).

D. Cho thí-duï laøm saùng-toû vaán-ñeà

"Nhaø huøng-bieän ñöa ra so-saùnh vaø thí-duï; hoï thöôøng trình-baøy vaán-ñeà cuï-theå nhö hieän roõ tröôùc maét ngöôøi nghe; nhieàu khi hoï noùi quaù söï thöôøng" (Cicero).

Moät thí-duï hay taùc-ñoäng hôn caû ngaøn töø-ngöõ, vì ngoân-ngöõ nhieàu khi khoâng ñuû ñeå dieãn-taû söï-kieän. Hình-aûnh laø phöông-tieän tuyeät hay ñeå taïo soáng-ñoäng vaø taêng-cöôøng söùc maïnh lí-luaän. Nhaát laø khi trình-baøy moät ñeà-taøi chuyeân-moân vôùi thính-giaû bình-daân thì laïi caøng caàn hình-aûnh, thí-duï. Thí-duï coù theå, nhöng khoâng nhaát-thieát phaûi lieân-heä tröïc-tieáp vôùi vaán-ñeà neâu ra. Nhöng seõ hieäu-quaû hôn, neáu thí-duï ñöôïc laáy ra töø laõnh-vöïc maø nhieàu ngöôøi ñaõ kinh qua, nhö theå-thao, bieán-coá thôøi-söï, caâu danh-ngoân, chuyeän tieáu, chuyeän xaåy ra haøng ngaøy...

E. Keâu-goïi haønh-ñoäng

Chuyeän keå: Khi Xi-xeâ-roâ (Cicero) böôùc xuoáng khoûi buïc, toaøn daân thaønh A-then traàm-troà xôû-lôû: "Thieân-haï chaúng ai noùi hay ñöôïc hôn oâng"! Nhöng khi Ñeâ-moâx-then (Desmosthenes) rôøi buïc, caû thính-tröôøng khí-theá nhao leân "Ñaùnh, baø con ôi ñaùnh teân Phi-lip, ñaùnh"!

Taïi sao thuyeát-trình? Söï thöôøng laø ñeå ñaït tôùi moät thay-ñoåi naøo naøo ñoù theo yù mình. Moät baøi noùi thaønh-coâng khi cuoái cuøng daãn ngöôøi nghe tôùi haønh-ñoäng, haønh-ñoäng theo höôùng mình muoán. Nhieàu baøi noùi thaát-baïi hoaëc tan vaøo khoaûng khoâng laø vì thieáu ñieåm 5 naøy. Moät soá thuyeát-trình-vieân töôûng raèng baøi mình ñaõ quaù roõ-raøng, quaù thuyeát-phuïc vaø ngöôøi nghe ñaõ dö hieåu hoï phaûi laøm gì roài, neân khoûi caàn minh-ñònh yeâu-caàu cuûa mình. Khoâng. Tröôùc khi keát-thuùc baøi noùi hay thaûo-luaän, caàn luoân nhôù phaûi nhaéc laïi keâu-goïi haønh-ñoäng cuûa mình. Chuyeän sau ñaây cho thaáy nhöõng taùc-ñoäng coù theå coù cuûa moät baûn tin.

Moät buoåi toái baõo-taùp muøa ñoâng thaùng hai naêm 1962 daân thaønh-phoá Hamburg (Ñöùc) nghe qua truyeàn thanh vaø truyeàn hình tin baùo-ñoäng: "Caû vuøng duyeân haûi baéc Ñöùc coù cô bò luõ-luït naëng. Maët nöôùc ñaõ leân khoaûng 3,5 meùt treân möïc nöôùc thöôøng". Baûn tin treân chöùa ñöïng ñaày-ñuû nhöõng ñieàu caàn thoâng-tin cuûa moät chuyeân-vieân döï-ñoaùn thôøi-tieát. Nhöng duø nghe theá, daân Hamburg ñaõ bò thieät-haïi lôùn. Ñeâm ñoù ñeâ vôõ, luõ-luït ñaõ cuoán ñi 300 ngöôøi vaø cuûa-caûi cuûa haøng ngaøn ngöôøi. Caû thaønh-phoá nghe tin cuûa moät oâng chuyeân-vieân, nhöng khoâng hieåu oâng muoán noùi gì.

Trong khi ñoù, Cuxhaven (Anh) cuõng bò ñe-doaï töông-töï. Nhöng ngoaøi thoâng-baùo chuyeân-moân, ñaøi phaùt thanh Cuxhaven ñaõ nhaéc-nhôû: "Cuxhaven bò ñe-doaï vì ñeâ coù theå vôõ. Yeâu-caàu baø-con chuyeån sinh-hoaït leân caùc laàu treân. Haõy thoâng-baùo cho baïn-beø mình cuøng hay". Nhö moät pheùp laï. Ñeâ vôõ, luõ-luït coøn naëng hôn Hamburg, nhöng Cuxhaven khoâng bò moät toån-thaát nhaân-söï naøo.

Neáu muoán ngöôøi nghe thi-haønh yeâu-caàu mình, yeâu-caàu phaûi coù hai ñieàu-kieän. Thöù nhaát, yeâu-caàu phaûi khaû-thi, khoâng quaù möùc. Thöù hai, yeâu-caàu phaûi coá-gaéng thaät cuï-theå, lí-töôûng nhaát laø coù theå ño-löôøng hoaëc kieåm-nghieäm. Moät dieãn-giaû, sau khi trình-baøy nhöõng ích-lôïi cuûa vieäc hoïc tieáng vieät, keát: "vaäy chuùng ta, neáu khoâng muoán maát goác, phaûi baèng moïi caùch daïy cho con chaùu tieáng vieät". Hoan-hoâ daäy leân. Roài laø soá khoâng. Neáu nhö ngöôøi ñoù keát: "vaäy chuùng ta phaûi coá-gaéng baèng moïi caùch daïy cho con em bieát tieáng vieät. Haõy baét-ñaàu töø trong gia-ñình. Trong caùc böõa aên, cha meï haõy traû-lôøi hoaëc noùi chuyeän vôùi con-caùi baèng tieáng vieät" thì yeâu-caàu coù cô thöïc-hieän. Ñaây môùi laø yeâu-caàu cuï-theå vaø khaû-thi.

Neáu laø moät baøi thuyeát-trình (chuyeân-moân) ñeå phoå-bieán kieán-thöùc thì yeâu-caàu ñoù coù theå laø vieäc nhaéc laïi toùm-taét baèng moät hai caâu nhöõng ñieàu baïn muoán thính-giaû ghi nhôù.

II. Moät soá kó-thuaät dieãn-thuyeát

1. Baøi noùi caàn ngaén-goïn. Goïn maø ñaày-ñuû, nhö phaàn ñoái-ñaùp ñieän-thoaïi cuûa ngöoøi tröïc maùy chuyeân-nghieäp cuûa moät cô-quan. Ngaén maø khoâng thieáu nhö chieác vaùy ngaén (mini). Khoâng ngaén hôn ñeå trôû thaønh thieáu thaåm-mó. Maø cuõng khoâng daøi hôn ñeå che laáp töôûng-töôïng! Caâu vaên ngaén cuõng laø moät vuõ-khí laøm cho baøi noùi roõ-raøng, deã hieåu.

Khoa taâm-lí cho hay khoâng neân noùi daøi hôn 40 phuùt. Ngoaøi thôøi-gian ñoù, möùc taäp-trung vaø khaû-naêng thu-nhaän nôi ngöôøi lôùn seõ giaûm. Noäi-dung baøi noùi caøng phöùc-taïp, khaû-naêng taäp-trung vaø thu-nhaän laïi caøng giaûm nhanh hôn.

2. Caùch toát nhaát laø noùi töï-do, nghóa laø khoâng caàn giaáy. Noù cho pheùp baïn ñi ñöùng, dieãn-taû thoaûi-maùi. Nhöng caùch naøy khoâng deã, ít ngöôøi coù khaû-naêng hoaëc phaûi taäp-luyeän laâu-daøi. Vôùi dieãn-giaû bình-thöôøng, caàn baøi vieát. Nhöng khoâng phaûi laø nhöõng trang vieát ñeå ñoïc.

Buïc noùi giuùp ta ñôõ thöøa chaân thöøa tay, song coù theå taïo nhaøm-chaùn, neáu ta duøng noù ñeå laøm loâ-coát cho mình. Neáu khoâng noùi töï-do ñöôïc thì buïc vaãn laø toát hôn laø ñöùng choân chaân tröôùc maùy khuyeách-aâm (mikro) maø ñoïc! Tuy nhieân coù buïc khoâng coù nghóa ta phaûi töø ñaàu ñeán cuoái nuùp sau noù ñeå ñoïc. Neáu coù theå, thænh-thoaûng neân rôøi buïc ñeå taïo söï thaân-maät.

3. Coá-gaéng duøng caùc duïng-cuï hoã-trôï nhö maùy chieáu phim, phoùng aûnh (Projektor), thu phaùt hình (Video), baûng thuyeát-trình (Clipchart), baûng gaén (Pinnwand), phieáu daøn-baøi...

Phieáu daøn-baøi neân vieát/in treân loaïi giaáy cöùng khoå nhoû (18x12 cm) hoaëc côõ A6 ñeå vöøa goïn tay. Chöõ lôùn hôn bình-thöôøng (côõ 14 Times) cho deã xem. Neáu ñaõ quen baøi, chæ caàn ghi ra daøn-baøi toång-quaùt theâm moät soá töø chính toùm yù moãi ñoaïn, ñaùnh daáu nhöõng ñieåm quan-troïng ñeå khoâng queân hoaëc soùt. Baèng khoâng, vieát caû baøi ra; nhöng khi trình-baøy, coá-gaéng giöõ lieân-laïc vôùi cöû-toaï baèng aùnh maét, traùnh vieäc daùn maét vaøo giaáy maø ñoïc.

Khoa taâm-lí cho bieát coù loaïi ngöôøi thu-nhaän söï-kieän chuû-yeáu baèng thò-giaùc (Toâi "thaáy" quan-ñieåm ñoù khaù!), coù loaïi chuû-yeáu qua thính-giaùc (Quan-ñieåm ñoù "nghe " cuõng hay!), coù loaïi qua caûm-giaùc (Toâi "caûm thaáy" coù theå chaáp-nhaän quan-ñieåm ñoù!). Vì theá, trong baøi thuyeát-trình, neáu ta coù cô-hoäi söû-duïng vaø söû-duïng hôïp-lí caùc duïng-cuï hoã-trôï thì khaû-naêng thu-nhaän cuûa ngöôøi nghe seõ taêng nhieàu. Vaø nhaát laø neáu ta taïo cô-hoäi ñeå thính-giaû cuøng tham-gia vaøo caâu chuyeän (tröïc-tieáp ñaët caâu hoûi, nhaéc teân ngöôøi hoûi...) thì khaû-naêng thu-nhaän laïi caøng cao. Moät soá kinh-nghieäm:

4. Taùc-duïng cuûa vaøi ñieäu-boä khoâng lôøi

- Caùi gì laøm ngöôøi nghe chuù-yù vaø tin vaøo ñieàu dieãn-giaû noùi? Nhaø taâm-lí Albert Mehrabian cho hay: caùc ñieäu-boä cô-theå, ñaëc-bieät cuûa khuoân maët! Tröôùc moät dieãn-giaû, ngöôøi nghe ñeå yù ñeán ngoân-töø cuûa oâng/baø ta chæ 7%, ñeán cung gioïng noùi 38% vaø ñeán caùc ñieäu-boä cuûa khuoân maët 55%.

- (Hoa chaân) muùa tay haàu nhö laø chuyeän ñöông-nhieân khi noùi. Khoâng ñöùng chuïm chaân, maø hai chaân ñöùng thaúng, baøn chaân caùch nhau côõ 15, 20 phaân ñeå giöõ thaêng-baèng. Khoaûng khoâng-gian cöû-ñoäng tay laø töø hoâng trôû leân ñaàu vaø coù theå qua khoûi ñaàu. Khoâng laøm nhöõng cöû-ñoäng xuoáng saâu quaù hoâng.

- Ñaëc-bieät nhaát laø aùnh maét. Ñaây laø caây caàu noái ngöôøi noùi vôùi ngöôøi nghe. Neáu caàu vì moät lí-do naøo ñoù bò hoûng thì buoåi noùi chuyeän thieáu linh-ñoäng, maát taùc-duïng. Thænh-thoaûng phaûi nhìn thính-giaû, queùt maét chaäm-raõi, chöù khoâng lieác nhanh cho coù. Bôûi vì, ñeå moät ngöôøi naøo ñoù caûm thaáy laø mình ñöôïc nhìn, thì caùi nhìn cuûa dieãn-giaû vaøo ngöôøi ñoù phaûi laâu töø ba hay boán giaây trôû leân môùi taùc-duïng.

III. Phaàn thöïc-taäp

Sau giôø lí-thuyeát vaø taäp noùi qua dieãn-taû moät baøi ca-dao ngaén, moãi ngöôøi hoaëc moãi nhoùm töï tìm thì-giôø (giôø hoïp nhoùm, sau aên tröa, luùc ñi daïo...) soaïn moät baøi noùi theo caùc maãu 5 caâu. Ñeà-taøi töï-do choïn. Moät vaøi ñeà-taøi ñeà-nghò:

- Taïi sao caàn / khoâng caàn hoïc tieáng vieät?

- Ngöôøi treû vieät-nam haûi-ngoaïi neân hoïc nghaønh naøo, choïn ngheà gì?

- Ngöôøi treû vieät haûi ngoaïi nghó gì veà queâ-höông vieät-nam?

- Tuoåi treû vaø nieàm tin toân-giaùo...

Baøi vieát leân phieáu daøn-baøi vôùi khoå giaáy A6 (nhaän töø giaûng-vieân). Lí-töôûng laø vieát vaø trình-baøy baèng tieáng vieät. Neáu vì lí-do naøo ñoù khoâng theå baèng tieáng vieät thì coù theå baèng ngoaïi-ngöõ.

Phaïm Hoaøng Lam

Last updated July 7, 2003, by Giaùo Sö Nguyeãn Ñaêng Truùc

Trung Taâm vaên hoùa Nguyeãn-Tröôøng-Toä

13 g rue de l'ILL F- 67116 Reichstett, France

Tel 00 33 3 88205822

E-mail trucdang@evc.net

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page