Lieân Laïc Nhaân Vaên
Soá 10
Thaùng 01 vaø 02 naêm 2003
Association culturelle CONVERGENCE
Trung Taâm Vaên Hoùa
Nguyeãn-Tröôøng-Toä
13 g rue de l'ILL. - F 67116 REICHSTETT France
Tel 00 33 3 88 20 58 22 - E-mail dangtruc@evc.net
Thoâng baùo Ñaïi Hoïc Heø Khoùa VII & Tuaàn leã Xaõ Hoäi Kyø V
Theá Giôùi Hieän Ñaûo Ñieân Treân Naêm Traän Tuyeán Toaøn Vuõ Hoùa (Laâm Leã Trinh)
Trí Thöùc Vieät Nam Ngöôi Laø Ai? (Böûu Sao)
Ñoïc Hoài ÖÙc Veà Cha Toâi Cuûa Toân Nöõ Hyû Khöông (Leâ Ñình Cai)
"Anh Bieát Em Yeâu Daáu" cuûa Haø Nguyeân Du (Leâ Moäng Nguyeân)
Thoâng baùo
Ñaïi Hoïc Heø Khoùa VII & Tuaàn leã Xaõ Hoäi Kyø V
Thaùng 8/2003, Taïi trung taâm vaên hoùa Violau gaàn Augsburg vaø Muenchen, Ñöùc quoác
TT Nguyeãn-Tröôøng-Toä seõ toå chöùc khoùa VII Ñaïi Hoïc Heø töø 3 ñeán 10 thaùng 8 naêm 2003 taïi trung taâm vaên hoùa Violau, Augsbourg, Ñöùc (gaàn thaønh phoá Munich) vôùi chuû ñeà tuoåi treû VNHN vaø sinh hoaït coäng ñoàng; vaø Tuaàn Leã Xaõ Hoäi kyø V töø chieàu thöù naêm 07/08/2003 ñeán toái thöù baûy 09/08 naêm 2003 vôùi chuû ñeà song song: thöïc traïng vaø töông lai cuûa Coäng ñoàng Vieät Nam Haûi Ngoaïi.
I- Noäi dung caùc chuû ñeà: Sinh Hoaït Coäng Ñoàng
a/ Ñaïi Hoïc Heø:
ÑHH naêm 2003 ñaëc bieät ñeà nghò vôùi caùc baïn treû:
Coù moät caùi nhìn toång quaùt nhöng caàn thieát veà lòch söû Vieät Nam: nhaán maïnh töøng giai ñoaïn phaùt trieån, caùc bieán coá chính, moät soá teân tuoåi caàn ghi nhaän.
Tieáng Vieät caên baûn, noùi vaø vieát cho moät soá hoïc vieân
Caùc yeáu toá caàn cho baát cöù moät sinh hoaït naøo trong cuoäc soáng (ñònh höôùng coâng vieäc, nhaân söï, phöông tieän vaät chaát, kyû thuaät toå chöùc ñieàu haønh)
Tinh thaàn phuïc vuï coäng ñoàng, sinh hoaït nhoùm vaø phaùt trieån nhaân caùch
Kyû thuaät noùi tröôùc coâng chuùng, laøm moät döï aùn nhoû, vieát moät baøi dieãn vaên
Ñaïi Hoïc Heø nôi gaëp gôõ caùc baïn treû Vieät-Nam ñeán töø muoân phöông: Caùc baïn treû coù dòp gaëp caùc baïn cuõ, keát thaân baïn môùi...
Ñaïi Hoïc Heø vôùi nhöõng buoåi sinh hoaït nhoùm, soireùe dansante, daïo phoá chung...
b/ Tuaàn Leã Xaõ Hoäi:
Nhaän ñònh khaùch quan thöïc traïng cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät haûi ngoaïi vaø ñònh höôùng töông lai:
- Sau giai ñoaïn ñònh cö, ñaõ ñeán luùc caàn suy nghó ñeán giai ñoaïn phaùt trieån hay chöa?
- Thöïc traïng: nhu caàu nhaän ñònh khaùch quan, thieát thöïc vaø traùch nhieäm; nhu caàu trao ñoåi vaø hôïp taùc tích cöïc vôùi xaõ hoäi vaø caùc coäng ñoàng ñòa phöông... ñeå hoäi nhaäp vôùi traøo löu daân chuû cuûa xaõhoäi chung quanh vaø caùc theá heä treû.
Nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán moái caêng thaúng giöõa neáp soáng vaên hoùa ñaïo ñöùc truyeàn thoáng, tình nghóa vaø boån phaän trong gia ñình Vieät-Nam, vaø neáp soáng vaên minh caù nhaân Taây Phöông maø giôùi treû ñaõ tieáp nhaän.
Nhöõng lyù do naøo bieän minh cho söï toàn taïi cuûa caùc sinh hoaït coäng ñoàng VNHN? Neáu caùc sinh hoaït coäng ñoàng aáy caàn toàn taïi, thì caàn coù nhöõng canh taân caûi caùch naøo: tinh thaàn, nhaân söï, ñöôøng höôùng vaø kyû thuaät toå chöùc?
Chuùng ta seõ nghe ñöôïc nhöõng nhaø chuyeân moân trình baøy vôùi chuùng ta nhöõng ñeà taøi lieân quan ñeán chuû ñeà thaûo luaän.
Chuùng ta coù cô hoäi oân laïi vôùi nhau nhöõng kyû nieäm eâm ñeïp, chia seû nhöõng ö tö vaø döï kieán cho töông lai coäng ñoàng, trao ñoåi nhöõng thao thöùc cuûa moãi ngöôøi, moãi nhoùm trong tình thaân höõu.
Chuùng ta coù moät cuoái tuaàn nghæ heø thoaûi maùi vôùi gia ñình, beân caïnh nhöõng sinh hoaït vaên ngheä ñaày tình queâ höông.
II- Ñòa ñieåm vaø ñieàu kieän ghi danh
a/ Ñòa ñieåm:
Ñaïi Hoïc Heø vaø TLXH seõ toå chöùc taïi Trung Taâm
Bruder-Klaus-Heim
St. Michael Strasse 15
D-86450 Violau - Altenmunster
Tel. 0049-8295-1097
Fax 0049-8295-499
Moät ñòa ñieåm sinh hoaït vaên hoùa cuûa giaùo phaän Augsbourg. Caùc phoøng oác aên ôû vaø sinh hoaït cuõng nhö khung caûnh chung quanh raát lyù töôûng. Trung Taâm coù saân ñeå ñaù banh, boùng baøn ñeå thi ñaáu, hoà bôi nöôùc aám ñeå taém, hoà ñeå bôi thuyeàn, vöôøn caây, caùc loaïi gia suùc, saân nghæ vaø nöôùng baùnh...
Vuøng naày coù nhieàu choã ñeå tham quan trong ngaøy du ngoaïn : Nhaø thôø Baroque "Wies" ñeïp nhaát AÂu Chaâu, laâu ñaøi Thieân Nga Neuschwanstein , moät kyø coâng, thaønh phoá coå 2000 naêm Augsburg, luõy Wartburg vaø Nordlingen thôøi Trung Coå, traïi taäp trung Dachau, thaønh phoá Muenchen (Munich) noåi tieáng... Trung taâm giaûi trí Lego lôùn nhaát AÂu chaâu cuõng vöøa khaùnh thaønh naêm ngoaùi caùch ñoù 15 km, raát hôïp cho treû nhoû.
b/ Ghi danh:
Leä phí:
AÊn ôû moät tuaàn troïn (3-10 thaùng 8) cho Ñaïi Hoïc Heø: 200 Euro
AÊn ôû töø chieàu thöù naêm ñeán chuû nhaât (7-10 thaùng 8) cho tuaàn leã xaõ hoäi: 90 Euro
Khi ghi danh xin öùng tröôùc 100 Euro (ÑHH), hoaëc 50 Euro (TLXH)
Ghi danh: Taïi Vaên Phoøng Trung Taâm Vaên Hoùa Nguyeãn-Tröôøng-Toä
13 g rue de l'ILL. - F 67116 REICHSTETT France
Tel 00 33 3 88 20 58 22 - E-mail dangtruc@evc.net
Theá Giôùi Hieän Ñaûo Ñieân
Treân Naêm Traän Tuyeán Toaøn Vuõ Hoùa
Laâm Leã Trinh
Moät Teát Quyù Muøi u aùm tröôùc maét. Nhaân loaïi ñoùn Xuaân 2003 trong hoang mang vaø lo aâu. Hoang mang veà chính saùch nöûa caân hai löôïng cuûa sieâu cöôøng Hoa kyø ñoái vôùi Iran vaø Baéc Haøn. Lo aâu vì cuoäc töông saùt töông taøn Palestine - Do Thaùi coù cô ñaåy ñòa caàu vaøo theá giôùi chieán tranh. Hoaït ñoäng phaù hoaïi tieáp tuïc cuûa nhoùm al Quaeda cho thaáy caùc chính phuû khoâng deã böùng goác nhöõng heä thoáng phaân taùn vaø voâ toå quoác ñang di chuyeån mau leï vaø töï do qua caùc bieân thuøy quoác gia. Giôùi truyeàn thoâng quoác teá doác heát chuù yù vaøo cuoäc chieán choáng khuûng boá nhöng khoâng maáy löu taâm ñeán naêm traän tuyeán toaøn caàu khaùc, heä troïng khoâng keùm, vì xöû duïng nguoàn taøi chính doài daøo vaø nhieàu caù nhaân quyeát lieät trong vieäc buoân laäu ma tuùy, voõ khí, noâ leä, tieàn baïc vaø vi phaïm quyeàn sôû höõu trí tueä. Chính trò vaø cuoàng tín thuùc ñaåy daân khuûng boá trong khi lôïi nhuaän laø muïc tieâu toái thöôïng cuûa giôùi gian thöông. Tuy nhieân, trong caû hai laõnh vöïc, taùc haïi ñeàu gaây ñaûo ñieân nhö nhau cho nhaân loaïi.
Khuynh höôùng toaøn caàu hoùa thò tröôøng, nhu caàu lieân keát chaët cheû chính trò vaø kinh teá, nhöõng thay ñoåi mau leï trong phaïm vi truyeàn thoâng vaø vieäc caûi tieán löu thoâng ñeå thu ngaén khoaûng caùch ñòa dö ñaõ voâ hình chung giuùp caùc heä thoáng toäi aùc môû roäng. Theâm vaøo ñoù, söï caàn thieát thu huùt ñaàu tö lieân quoác, tình traïng eo heïp cuûa ngaân saùch quoác gia vaø traøo löu phaân quyeàn haønh chính, giaõm thieåu luaät leä vaø tö höõu hoùa taøi saûn khieán traùch vuï cuûa caùc chính phuû trôû neân phöùc taïp. Nhaân vieân thueá vuï, luaät sö vaø quan toøa khoâng theå moät mình giaûi quyeát vaán ñeà to lôùn naøy. Caàn tuyeån theâm giaùn ñieäp, binh lính, chuyeân vieân ngoaïi giao vaø kinh teá bieát xöõ duïng thích öùng taâm lyù vaø luaät phaùp. Caàn xeùt laïi toaøn boä caùc chuû thuyeát vaø cô cheá.
I - Naêm Traän Tuyeán
Haûy thoaùng xem haèng ngaøy baát cöù nhaät baùo naøo treân theá giôùi cuõng seõ thaáy daãy ñaày tin töùc veà di cö baát hôïp phaùp, ma tuùy, nhaäp suùng laäu, röûa tieàn vaø haøng hoùa giaû maïo. Caùc phöông tieän - taøi chính, nhaân söï, kyõ thuaät vaø cô cheá - ñöôïc nhaø chöùc traùch duøng ñeå ñoái phoù quaû thaät khoâng ít. Soá naïn nhaân, tuy nhieân, khoâng ngôùt gia taêng. Moät söï thaät phaûi coâng nhaän laø caùc chính phuû ñoái ñaàu moät hieän töôïng toäi aùc môùi vôùi nhöõng coâng cuï loãi thôøi, luaät leä khoâng thích öùng, thuû tuïc thö laïi naëng neà vaø chieán thuaät sai traät. Bôûi theá, khoâng laáy laøm laï neáu chính quyeàn thaát baïi.
A - Ma Tuùy
Quaàn chuùng nghe noùi veà traän tuyeán naøy nhieàu nhaát. Naêm 1999, baûn phuùc trình “Human Development Report” cuûa Lieân Hieäp Quoác cho bieát thò tröôøng haèng nieân buoân laäu ma tuùy trò giaù ñeán 400 tæ myõ kim, töùc 8% cuûa thò tröôøng quoác teá. Nhieàu nöôùc xaùc nhaän möùc tieâu thuï ma tuùy taêng leân ñaùng ngaïi. Ñeå mua tin töùc vaø truy naû gian thöông, moãi naêm Hoa kyø xaøi töø 30 ñeán 40 tæ ñoâ-la trong chieán dòch choáng ma tuùy. Tuy nhieân vaãn khoâng thaéng noåi hoaït ñoäng cuûa caùc toå hôïp drug cartels. Thaùng 3 naêm 2002, Quan thueá bieân phoøng Myõ khaùm phaù ñöôïc moät ñöôøng haàm bí maät chuyeån töø Meã Taây Cô qua Hoa kyø nhieàu taán ma tuùy vaø nhieàu tæ myõ kim baïc maët. Taïi Peùrou, Colombia vaø Bolivia - maëc duø coù Keá hoaïch Colombia ñeå ngaên chaän, vôùi söï uûng hoä cuûa Hoa kyø - dieän tích troàng caây coca taêng töø 206,200 heùc-ta naêm 1991 leân 210, 939 heùc-ta naêm 2001. Taïi Myõ, giaù moåi gram cocaine suït töø 152 ñoâ xuoáng coøn 112 ñoâ.
B - Buoân Laäu Vuõ Khí
Ma tuùy vaø voõ khí ñi ñoâi vôùi nhau. Naêm 1991, Quaân ñoäi Peùrou thaû duø 10,000 AK-47 ñeå giuùp nhoùm Caùch maïng voõ trang Colombia, goàm coù nhöõng du kích quaân lieân heä maät thieát vôùi toå chöùc troàng caây ma tuùy. Voõ khí naøy mua töø Jordanie. Theo Lieân Hieäp Quoác, caùc löïc löôïng an ninh cuûa Chính phuû hieän chæ xöõ duïng 18 trieäu (töùc loái 3%) trong 550 trieäu suùng nheï. 20% cuûa toång soá ñem baùn laäu vaø haèng naêm, lôïi töùc thu nhaäp leân ñeán moät tæ ñoâ la. Naêm 2001, caùc vuï ñuïng ñoä ñòa phöông gaây thieät maïng cho 1,000 ngöôøi moãi ngaøy, 80% laø ñaøn baø vaø treû nít. Treân thò tröôøng laäu voõ khí, coøn coù theå mua nhieàu loaïi chieán xa, heä thoáng ra- ña truy taàm hoûa tieån Stealth vaø kyõ thuaät cheá taïo voõ khí tieâu dieät soá ñoâng.
Nguy hôn theá, cô quan quoác teá The International Atomic Energy Agency coøn cho bieát raèng trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây nhieàu traêm vuï mua baùn baát hôïp phaùp chaát lieäu cheá taïo voõ khí haït nhaân, sinh hoïc vaø hoùa hoïc bò ñieàu tra. Khaùch haøng goàm coù nhöõng cöôøng quoác nguyeân töû vaø luoân caû caùc toå chöùc khuûng boá. Luaät cung caàu laøm taêng giaù caû vaø khuyeán khích maïnh hoaït ñoäng phi phaùp. Treân moät phaàn naêm cuûa 120,000 chuyeân vieân phuïc vuï tröôùc ñaây trong caùc trung taâm haït nhaân cuûa Nga soâ vôùi löông reû maït (hôn phaân nöûa laõnh $50 myõ kim haèng thaùng) tuyeân boá hoï saün saøng nhaän vieäc ôû nöôùc ngoaøi. Leänh phong toûa cuûa Lieân Hieäp Quoác khoâng ngaên ñöôïc Nam Tö vaø Ukraine baùn cho Iraq boä phaän chieán ñaáu cô vaø heä thoáng ra-ña Kolchuga. Naêm 2001, Hoa kyø phuû nhaän Hieäp öôùc toaøn caàu kieåm soaùt voõ khí nheï, vieän leõ vaên kieän naøy traùi vôùi quyeàn coâng daân Myõ ñöôïc mang suùng. Naêm 1986, taïi Kolowa, Kenya, moät khaåu AK-47 ñoåi laáy 15 con boø. Nay, giaù suït, chæ coøn 4 con.
C - Quyeàn Sôû Höõu trí Tueä
Naêm 2001, Hoa kyø bò thieät haïi 9 tæ myõ kim vì söï vi phaïm quyeàn tröôùc taùc. Tyû leä laøm troäm dóa meàm software treân thò tröôøng taïi Nhöït vaø Phaùp laø 40%, taïi Hy laïp vaø Nam Haøn 60%, taïi Ñöùc vaø Anh 30%. 40% shampoo goäi ñaàu hieäu Procter & Gamble vaø 60% xe gaén maùy Honda baùn taïi Trung Quoác naêm 2001 ñeàu laø giaû maïo. 50% döôïc phaåm baùn taïi Nigeria vaø Thaùi Lan khoâng phaûi thöù thieät. Vaán ñeà khoâng chæ giôùi haïn ñeán haøng hoùa tieâu thuï: Taïi YÙ, caùc nhaø cheá taïo naép hôi kyû ngheä (industrial valves) than phieàn raèng Trung quoác laøm giaû vaø baùn 40% reû hôn. Kyõ thuaät theâm tinh vi caøng ñaåy maïnh luaät cung caàu treân thò tröôøng laøm ñoà giaû: 500,000 phim xi neâ trao ñoåi haøng ngaøy qua cô sôû dòch vuï Kazaa vaø Morpheus. Naêm 2002, 900 trieäu baûn nhaïc laáy ra mieãn phí töø internet ñeå phoå bieán. Ñoàng hoà “doûm” cuûa nhöõng hieäu danh tieáng Rolex, Prada vaø Cartier xuaát xöù töø Trung quoác baùn moïi nôùi, döôùi 100 myõ kim moät chieác (trong khi giaù chính thöùc laø 5,000 ñoâ la). Trung coäng vaø Baéc Haøn khai thaùc trieät ñeå nhaân coâng reû maït trong caùc nhaø tuø vaø traïi lính.
Caùc chính phuû ñaõ thöû baûo veä quyeàn tröôùc taùc baèng moïi caùch, qua Hieäp öôùc TRIPS (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) cuûa cô quan World Trade Organization; qua Lieân hieäp Quoác teá Quan thueá (World Customs Union) vaø qua toå chöùc Interpol. Nhöng keát quaû khoâng maáy khích leä.
D - Vieäc Nhaäp Cö Ngöôøi Laäu
Theo Lieân Hieäp Quoác, kyõ ngheä naøy thònh haønh nhaát vì haèng nieân ñem laïi 7 tæ ñoâ-la lôïi töùc. Moãi naêm loái 500,000 ngöôøi nhaäp caûnh baát hôïp leä Hoa kyø. Gaàn ñoàng con soá aáy vaøo laäu Lieân hieäp AÂu chaâu. Moät phaàn cuûa loái 150 trieäu daân soáng ngoaøi quoác gia nôi sinh quaùn. Nhieàu ngöôøi tình nguyeän di cö töø Trung hoa qua New York phaûi traõ trung bình 35 nghìn myõ kim chi phí cho giôùi moái laùi. Moät soá khaùc bò mua vaø baùn nhö haøng hoùa quoác teá. Cô quan nghieân cöùu The US Congressional Research Service xaùc nhaän raèng moãi naêm, coù töø moät ñeán hai trieäu ngöôøi bò ñöa laäu nhö theá qua caùc bieân giôùi, phaàn ñoâng laø treû con vaø ñaøn baø. Moät phuï nöõ, mua taïi Timisoara, Roumanie, giöõa 50 vaø 200 myõ kim, ñöôïc ñem baùn laïi ôû Taây AÂu 10 laàn maéc hôn. Toå chöùc The United Nations Children's Fund cho bieát haèng nieân boïn buoân ngöôøi ôû Trung Phi vaø Taây Phi “xuaát caûng” 200,000 treû nít. Chuùng duï khò baèng caùch höùa heïn cung caáp phöông keá sinh nhai hay ñöa laøm con nuoâi trong caùc xöù giaøu coù vaø sau ñoù, chuùng ñoái xöõ vôùi caùc naïn nhaân nhö noâ leä, haønh hung theå xaùc, tòch thu theû thoâng haønh, haêm doïa vaø buoäc traû nôï daøi daøi.
Chính phuû khaép nôi ban haønh luaät di cö cöùng raén vaø xöû duïng tieàn baïc vaø kyõ thuaät ñeå chaän laøn soùng nhaäp cö phi phaùp. Tuy nhieân khaû naêng kieåm soaùt khoâng ñaùp öùng tình theá nghieâm troïng.
E - Naïn Röûa Tieàn (money laundering)
Ñaûo Cayman Islands coù 36,000 daân, ñoàng thôøi cuõng coù treân 2,200 quyõ töông trôï (mutual funds), 500 haûng baûo hieåm, 60,000 coâng ty vaø 600 ngaân haøng vaø coâng ty tín duïng vôùi 800 tæ myõ kim tích saûn. Vì theá, khoâng laáy laøm laï ñaûo naøy laø moät trung taâm röûa tieàn. Hoa kyø cuõng theá. Nhieàu ngaân haøng lôùn taïi ñaây ñaõ töøng bò ñieàu tra veà dòch vuï röûa tieàn, troán thueá vaø gian laän. Ít quoác gia naøo coù theå voã ngöïc cho raèng mình trong traéng vaø khoâng giuùp ñôû caù nhaân hay coâng ty daáu dieám tieàn cuûa (tieàn côø baïc, tieàn troán thueá hay tieàn baát chính...) bò chính phuû, chuû nôï, hôïp taùc vieân hay thaân nhaân trong gia ñình ñe doïa sai aùp.
Thò tröôøng buoân laäu giaáy baïc, tieàn vaøng vaø quyù vaät coù töø laâu. Hai thaäp nieân gaàn ñaây, nhöõng khuynh höôùng chính trò vaø kinh teá môùi vaø caùc thay ñoåi kyõ thuaät ñaõ giuùp thöông nghieäp naøy trôû neân deã daøng, bôùt toán keùm vaø ít nguy hieåm hôn. Söï giaûn dò hoùa luaät leä treân thò tröôøng kinh taøi vaø heä thoáng internet laøm cho ñoäng taùc chuyeãn ngaân lieân quoác gia theâm mau leï. Taïi nöôùc Nga, giöõa thaäp nieân 90, caùc toå chöùc toäi aùc ñaõ gaày döïng ñöôïc 700 cô sôû kinh taøi chính thöùc ñeå röûa tieàn cuûa chuùng. Gian thöông haân hoan khai thaùc vieäc ñem ra aùp duïng roäng raûi gaàn ñaây theû chuyeån tieàn ñieän toaùn e-money-cards vôùi microchips chöùa nhöõng ngaân khoaûn to lôùn maø khoûi ñi ngang qua caùc heä thoáng thoâng thöôøng.
II - Vì Sao Caùc Chính Phuû Khoâng Theå Thaéng?
Trong thaäp nieân choùt cuûa theá kyû, naêm traän chieán toaøn vuõ hoùa treân ñaây tieáp tuïc taêng cöôøng ñoä nhôø nhieàu yeáu toá thuaän lôïi: laõnh vöïc kyõ thuaät khoâng ngöng caûi tieán, maõi dòch töï do moåi ngaøy theâm môû roäng, luaät leä quoác teá veà caám vaän, hieäp öôùc, bieän phaùp cheá taøi...vv... ñöôïc chaáp nhaän taïi nhieàu nôi, laøn soùng di cö khoâng chaän noåi, khaùi nieäm daân chuû aùp duïng loûng leûo trong chính tröôøng, laøm suy yeáu caùc cô cheá vaø khuyeán khích tham nhuõng...
Naêm traän tuyeán toaøn caàu hoùa coù boán ñaëc tính chung: 1) Khoâng bò raøng buoäc bôûi yeáu toá ñòa dö, vì khoù theå xaùc ñònh ñaâu laø saân khaáu, tieàn tuyeán, traän maïc hay chieán haøo cuûa caùc toäi aùc thöôøng ñoåi thay nhanh choùng. 2) Thaùch thöùc caùc quan nieäm coå ñieån veà chuû quyeàn quoác gia, vì caùc baêng ñaûng toäi aùc voâ quoác tòch vaø trung thaønh vôùi moät chuû tröông chôù khoâng phaûi vôùi moät nöôùc 3) Duøng nhöõng lôïi nhuaän baát chính treân thò tröôøng nhö söùc maïnh kích thích ñeå qua maët luaät leä cuûa chính phuû 4) Voâ hieäu hoùa caùc toå chöùc thö laïi röôøm raø cuûa chính quyeàn baèng moät heä thoáng uyeån chuyeån, khoâng coù laõnh ñaïo trung öông, khoâng coù toång haønh dinh vaø ñaúng caáp, vì theá khoâng deã bò taán coâng. Haûy so saùnh vôùi vieäc thaønh laäp môùi ñaây Boä An ninh Quoác Noäi taïi Hoa Kyø goàm coù 22 cô quan Lieân bang cuû vaø 170,000 vieân chöùc vôùi traùch nhieäm, trong nhieàu chöùc vuï khaùc, choáng ma tuùy.
III - Thöû Ñaët Laïi Vaán Ñeà
Theo yù kieán cuûa nhieàu chuyeân gia töøng nghieân cöùu vaán ñeà, caùc chính phuû coù theå laøm toát hôn, duø khoâng theå caáp thôøi giaûi quyeát taän goác naêm cuoäc chieán neâu trong baøi naøy. Sau ñaây xin toùm löôïc moät soá ñeà nghò caûi caùch thieát thöïc lieân heä ñeán boán laõnh vöïc:
1 - Khai trieån nhöõng yù nieäm uyeån chuyeån hôn veà chuû quyeàn quoác gia. Ngaøy nay, moái ñe doïa chuû quyeàn quoác gia thöôøng ñeán khoâng phaûi töø caùc xöù khaùc maø töø nhöõng heä thoáng voâ quoác tòch chuyeân vi phaïm luaät leä vaø bieân giôùi ñeå kinh doanh. Thaùng 5.1999, chính quyeàn Veùneùzueùla töø choái cho pheùp phi cô Hoa kyø bay treân khoâng phaän nöôùc naøy ñeå theo doõi con ñöôøng chuyeån haøng cuûa caùc con buoân ma tuùy. Noùi caùch khaùc, nhaø chöùc traùch Veùneùzueùla coi söï vi phaïm thöôøng xuyeân khoâng phaän cuûa mình baèng nhöõng maùy bay cuûa gian thöông ít nghieâm troïng hôn. Caùc chính phuû seõ tieáp tuïc gaëp nhieàu baát lôïi trong vieäc ñoái phoù toäi aùc quoác teá neáu khoâng chaáp nhaän caùc hình thöùc môùi trong vieäc quy ñònh vaø quaûn lyù chuû quyeàn quoác gia.
2 - Cuõng coá nhöõng cô cheá ña phöông hieän höõu. Vì caùc cuoäc chieán naøy coù tính caùch toaøn caàu neân khoâng coù moät ñaïi cöôøng naøo, duø maïnh caùch maáy veà kinh taøi, chính trò vaø quaân söï, coù theå thu nhieàu keát quaû neáu haønh ñoäng ñôn phöông. Interpol - moät toå chöùc lieân quoác coù traùch nhieäm baøi tröø toäi aùc quoác teá - chæ coù 384 nhaân vieân (trong soá aáy 112 maø thoâi laø só quan caûnh saùt) vaø moät ngaân saùch haèng nieân 28 trieäu ñoâ-la (ít hôn trò giaù cuûa vaøi chieác taøu vaø maùy bay döôïc caùc laùi buoân ma tuùy xöõ duïng!) Toå chöùc Europol, töùc Interpol cuûa AÂu chaâu, khaù hôn, coù 240 nhaân vieân vaø moät ngaân saùch 51 trieäu myõ kim. Lyù do thieáu phöông tieän cuûa Interpol laø vì 181 nöôùc thaønh vieân khoâng tin laãn nhau. Hoï e ngai - vaø cuõng coù lyù! - raèng caùc heä thoáng toäi aùc toaøn caàu caøi giaùn ñieäp vaøo boä phaän caûnh saùt cuûa nhöõng xöù khaùc vaø nhö theá, chia xeû tin töùc seõ gaây nguy hieåm. Moät soá quoác gia laïi lo sôï ñoàng minh hoâm nay coù theå trôû thaønh ñòch thuû ngaøy mai. Sau heát, nhöõng caùch bieät vaên hoùa caûn trôû khoâng ít söï coïng taùc. Toùm taét, khoù thu ñöôïc keát quaû thöïc teá neáu caùc chính phuû khoâng ñoàng taâm sieát chaët haøng nguû sau löng nhöõng cô caáu maïnh vaø höõu hieäu hôn.
3 - Taïo ra nhöõng cô caáu vaø theå cheá môùi. Caùc traän giaëc toäi aùc lan roäng toaøn caàu, vì theá vöôït deã daøng ra ngoaøi voøng kieåm soaùt cuûa nhieàu phöông tieän loåi thôøi hieän höõu cuûa chính quyeàn (cô caáu, luaät leä, chuû tröông quaân söï, voõ khí vaø caùch chaáp haønh phaùp luaät). Caùc phaân tích gia cho raèng caàn quan nieâm laïi theá naøo laø “traän tuyeán” veà maët ñòa dö vaø maët khaùc, ñònh nghóa roû raøng danh töø “chieán binh” theo Hieäp öôùc Geneøve. Ñoàng thôøi, cuõng phaûi taùi xeùt chöùc vuï cuûa caùc nhaân vieân tình baùo, binh só, caûnh saùt vieân vaø nhaân vieân di truù ñeå cho thích hôïp vôùi nhöõng thöïc teá môùi. Sau heát, quyeàn sôû höõu caàn ñöôïc xem nhö moät thöïc tieån vaät chaát (a physical reality) thay vì tröøu töôïng (virtual).
4 - Chuyeån töø chuû tröông tröøng trò (repression) qua chuû tröông quy ñònh (regulation). Ñaùnh baïi nhöõng toå chöùc gian manh treân thò tröôøng laø moät vieäc laøm “ñoäi ñaù vaù trôøi.” Bôûi theá, trong moät soá tröôøng hôïp, chính quyeàn phaûi ñoåi chieán thuaät, thí duï baèng caùch hieäu chính laïi luaät leä, aùp duïng kyõ thuaät moät caùch thích öùng, ñaët ra nhöõng bieän phaùp kích thích thò tröôøng (market incentives)...vv...
*****
Ma tuùy, voõ khí, quyeàn sôû höõu trí tueä, noâ leä vaø tieàn baïc khoâng phaûi laø nhöõng moùn haøng duy nhaát ñeå caùc heä thoáng quoác teá trao ñoåi baát hôïp phaùp. Chuùng coøn mua baùn nhöõng boä phaän cô theå con ngöôøi (human organs), caùc ñoäng vaät khan hieám bò ñe doïa (endangered species), saûn phaåm myõ thuaät troäm caép vaø chaát pheá thaûi gaây nguy hieåm (toxic waste) Thöông nghieäp naøy phaùt trieån mau choùng treân toaøn vuõ nhôø nhöõng khaùm phaù kyõ thuaät môùi vaø nhöõng thay ñoåi chính trò daéc daãn ñeán vieäc môû theâm nhieàu taân thò tröôøng.
Taïi Hoa kyø, hieän 70,000 beänh nhaân ghi teân treân danh saùch chôø ñôïi ñöôïc thay gan, thaän, giaùc moâ... Chæ coù 20,000 ngöôøi ñöôïc cöùu chöûa. Nhöõng teân laùi buoân boä phaän (organ brokers) ñoøi soá tieàn cao. ÔÛ AÁn ñoä, moãi naêm, loái 2,000 daân ngheøo chòu baùn boä phaän cuûa hoï. Nhieàu caù nhaân bò eùp buoäc hieán daâng boä phaän. Caùc töû thi cuõng bò khai thaùc thaúng tay. Thí duï, taïi Ñöùc vaø AÙo, nhaø chöùc traùch vöøa roài khaùm phaù vuï moå xaùc cheát cuûa caùc nhöõng cuøng ñinh goác Nam Phi ñeå laáy van tim.
Vuï mua baùn thuù röøng soáng cho caùc sôû thuù, da coïp, ngaø voi, thöïc phaåm quyù caviar, goå quyù, nhaïc cuï baèng caây, thuoác men, kyû vaät du khaùch..vv... ñem laïi nhieàu traêm trieäu myõ kim.
Caùc taùc phaåm myõ thuaät (tranh aûnh, ñoà chaïm...) aên caép töø caùc vieän baûo taøng, naïn nhaân Holocaust, phoøng tröng baøy, söu taäp caù nhaân.., caùc böùc töôïng xöa gôû töø nhöõng nôi coå tích danh tieáng...vv..., trò giaù töø 2 ñeán 6 tæ ñoâ-la, ñöôïc chuyeån baùn treân thò tröôøng quoác teá. Nhöõng quoác gia bò troäm quyù vaät nhieàu nhaát goàm coù Nga soâ, Tieäp khaéc, Ba lan, Vieät Nam, Cam boát....
Söï canh taân heä thoáng chuyeân chôû haøng haûi, vieäc sieát chaët luaät leä veà moâi sinh trong caùc nöôùc kyõ ngheä ñi ñoâi vôùi quyeát ñònh cho caùc xöù ngheøo gia nhaäp vaøo toå chöùc kinh teá toaøn vuõ vaø nhöõng phöông tieän taân tieán trong laõnh vöïc truyeàn thoâng ñaõ taïo ra moät thò tröôøng quoác teá roäng lôùn trao ñoåi chaát pheá thaûi. Theo cô quan Greenpeace, trong voøng hai thaäp nieân tröôùc naêm 1989, phoûng chöøng 3,6 trieäu taán pheá chaát nguy hieåm ñöôïc xuaát caûng. Naêm naêm sau 1989, soá löôïng taêng leân loái 6,7 tæ taán. Green peace, maët khaùc, xaùc nhaän töø 86 ñeán 90% cuûa toång soá caùc chuyeán taøu chôû ñoà pheá chaát qua caùc quoác gia môû mang ñeå bieán hoùa vaø taùi duïng, gaây thöông toån naëng neà cho moâi sinh vaø söùc khoûe cuûa ñaïi chuùng.
Nguy hôn thôøi kyø chieán tranh laïnh vaø noùng, theá giôùi ngaøy nay bò thaùch ñoá nghieâm troïng vaø nhaän ñöôïc moät söï baùo ñoäng khaån thieát. Caùc chính phuû caàn thöùc tænh vaø saùng suoát tìm ra nhöõng chieán thuaät môùi ñeå ñoái phoù. Baèng khoâng Nhaân loaïi seõ khoâng xa bôø vöïc thaúm.
Laâm Leã Trinh
Ngaøy 1.1.2003
Thuûy Hoa Trang, Californie
Thö Tòch:
1.”Crimes, Illicit markets and Money Laundering” by Phil Williams (Chantal De Jonge Oudraat, eds
2. “Illicit Global Economy and State Power” by Richard Friman & P.Andreas (Lanham Rowman eds)
3.”Ittellectual Property Rights in the Global Economy”, Institute for International Economics, 2000
4.”The 5 Wars of globalization” by Moises Naim (Foreign Policy, Jan/Feb 2003)
5. “The global Black Market in small arms” (LondonZed Books, 2000 edited by Lora Lumpe
Trí Thöùc Vieät Nam
Ngöôi Laø Ai?
Böûu Sao
Nhaän Ñònh Veà Baøi Noùi Chuyeän Cuûa Nhaø Vaên Phaïm Thò Hoaøi
Baøn veà ngöôøi trí thöùc Vieät Nam, nhaø vaên Phaïm Thò Hoaøi xin moïi ngöôøi chaáp nhaän moät quy öôùc: "noùi ñeán ngöôøi trí thöùc Vieät Nam ôû ñaây laø noùi tôùi nhöõng ngöôøi maø do hoïc thöùc, trình ñoä, moâi tröôøng soáng, thoùi quen, hoaëc thaäm chí do ngaãu nhieân cuõng ñöôïc, maø hoaït ñoäng trí thöùc vaø tinh thaàn laø thöôøng tröïc, hoaëc chuû yeáu, hoaëc ñoùng moät vai troø ñaùng keå". Ñuùng theá: nhaø thô thì laøm thô, nhaø vaên thì vieát vaên, vaø ngöôøi trí thöùc thì hoaït ñoäng trí thöùc: vôùi moät ñònh nghóa voâ thöôûng voâ phaït nhö theá, moïi ngöôøi ñeàu ñoàng yù. Nhöng khi noùi ñeán tö caùch chính thoáng cuûa ngöôøi trí thöùc Vieät Nam, ñaáy goïi laø nhai mieáng traàu vaøo ñaàu caâu chuyeän. Theo baø Phaïm Thò Hoaøi, ngöôøi trí thöùc Vieät Nam qua moïi dieãn bieán cuûa thôøi cuoäc vaãn coøn laø nhöõng caäu, nhöõng coâ hoïc troø quanh naêm ñeøn saùch nhaèm ñaït ñöôïc vò theá cuûa nho nhaân, keû só; hoï vaãn chöa deïp boû ñöôïc caùi neáp hoïc troø cuûa mình. Coá nhieân, moät ñònh nghóa hoaøn haûo veà ngöôøi trí thöùc khoâng theå coù ñöôïc, song laáy hai veá treân ñaây, veá quy öôùc vaø veá toùm löôïc nhaäp laïi chuùng ta coù theå hình dung ñöôïc moät phaàn naøo caùi dieän maïo cuûa ngöôøi trí thöùc Vieät Nam coå ñieån.
Nay thöû nhìn vaøo lòch söû chính trò vaø vaên hoùa Vieät Nam: ba loaïi ngöôøi trí thöùc seõ hieän roõ neùt vôùi nhöõng baûn chaát caù bieät maø caáu truùc xaõ hoäi ñaõ taùc thaønh trong tieán trình dieãn bieán qua caùc thôøi ñaïi:
Vaøo thôøi phong kieán, töø nhaø Lyù ñeán cuoái thôøi Töï Ñöùc nhaø Nguyeãn, giôùi trí thöùc Vieät Nam mang roõ baûn chaát "phoø chính thoáng vôùi tö caùch quan vaên".
Döôùi hai thôøi thöïc daân: thöïc daân Phaùp vaø thöïc daân baûn ñòa coäng saûn, töø 1986 ñeán baây giôø, loä dieän giôùi trí thöùc "quan voõ, voõ só, hay ñaïo só, khi maø söï vaät döôøng nhö khoâng theå giaûi quyeát noåi theo caùc tieâu chí cuûa nho só..."
Töø 1954 ñeán 1975 taïi mieàn Nam, vaø sau 1989 treân toaøn quoác, vôùi söï theá ñoåi dôøi, "caëp baøi truøng trí thöùc vaø quyeàn löïc ñöôïc taùch rôøi nhau ra" ñeå taùc thaønh nhöõng ngöôøi trí thöùc daán thaân vaø ñoái laäp. Tuy con soá coøn ít oûi, nhöng loaïi trí thöùc naøy ñang baønh tröôùng maïnh. Vôùi söï tieáp söùc töø nöôùc ngoaøi noù seõ gaây neân moät ñoái löïc chuyeån hoùa maõnh lieät treân chính tröôøng quoác noäi, phaùc hoïa moät ñöôøng höôùng saùng suûa hôn cho tieàn ñoà daân toäc.
Tröôùc khi baøn veà tö caùch "quan vaên" cuûa giôùi trí thöùc Vieät Nam thôøi phong kieán, moät söï kieän lòch söû caàn ñöôïc ñính chính ngay taïi ñaây. Baø Phaïm Thò Hoaøi noùi: "... sau ít nhaát laø 2000 naêm... chuùng ta vaãn laø moät nöôùc ngheøo vaø laïc haäu nhaát theá giôùi vaø chöa bao giôø chuùng ta khoâng nhö theá". Neáu ñoïc kyõ caùc taøi lieäu söu taàm lòch söû töùc seõ nhaän thaáy raèng döôùi caùc thôøi Traàn, Leâ, Nguyeãn, vaø gaàn ñaây hôn, döôùi thôøi kyø Nam Baéc phaân tranh, nghóa laø trong ít nhaát laø 1000 naêm lòch söû, daân Vieät ñaõ coù ít nöõa laø moät laàn khoâng nhö theá, vaø theo toâi nghó thì raát coù theå laø nhieàu laàn khoâng nhö theá. Caùc söû gia thôøi tröôùc chöa döïa ñöôïc vaøo caùc döõ kieän thoáng keâ ñeå phaùn quyeát veà tyû soá daân ngheøo vaø laïc haäu, nhöng qua caùc taøi lieäu Leâ Quyù Ñoân, Phan Huy Chuù, Trònh Hoaøi Ñöùc, vaø qua caùc taäp vieãn du kyù cuûa ngöôøi AÂu thì vaøo caùc thôøi ñoù, tyû soá daân ngheøo laø bao nhieâu trong xaõ hoäi? khoù maø quyeát ñoaùn ñöôïc, nhöng ñieàu chaéc chaén laø khoâng ñaït ñeán möùc 80% daân soá nhö hieän thôøi khieán nöôùc Vieät Nam phaûi "ñoäi soå". Vaäy khoâng phaûi vaøo thôøi naøo Vieät Nam cuõng ñoäi soå trong soá phaän moät quoác gia ngheøo naøn vaø ñoùi keùm nhaát theá giôùi ñöôïc.
Baây giôø baøn veà tö caùch "quan vaên" cuûa giôùi trí thöùc Vieät Nam. Töø ñaàu theá kyû XVII, do söï hoäi nhaäp nhanh choùng vaø töï do cuûa ngöôøi daân vaøo thò tröôøng quoác teá, ngoaøi boïn "trí thöùc taùc phong quan vaên" cuûa cheá ñoä phong kieán, giôùi trí thöùc sinh ra trong haïng trung löu nhaø noâng thôøi ñoù ñaõ phaùt trieån maïnh nôi choán thoân daõ laø ñaát duïng voõ cuûa hoï. Ngay töø thôøi nhaø Lyù giôùi trí thöùc bình daân naøy ñaõ laäp ra höông öôùc, cuõng ñöôïc goïi laø leä laøng maø daân chuùng coøn coi troïng hôn caû luaät vua nöõa! Sôû dó nöôùc Vieät Nam vaãn toàn taïi sau gaàn 1000 naêm Baéc thuoäc laø vì tinh thaàn haøo huøng baát khuaát cuûa noøi gioáng Laïc Vieät coøn thaâm caên trong ñaùm trí thöùc nhaø noâng, ñoái laäp vôùi trieàu thaàn caùc vua chuùa. Cuoán saùch nhan ñeà Reâves, Souvenirs, Commentaires (Mô Öôùc, Kyû Nieäm vaø Chuù Giaûi) cuûa Nguyeãn Khaéc Vieän tuy khoâng ñoàng quan ñieåm vôùi Phaïm Thò Hoaøi veà tình traïng tuït haäu vaø yeáu keùm cuûa daân Vieät, nhöng cuõng mang caùi daáu aán maëc caûm töï ti cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ töøng chòu söï chi phoái cuûa hoïc thuyeát duy vaät söû quan. Trong khi lòch söû Vieät Nam chöùng minh bao nhieâu cuoäc ñaáu tranh choáng baïo quyeàn laø do giôùi trí thöùc noâng thoân thuoäc giai caáp trung löu laõnh ñaïo; trong khi giôùi treû Vieät Nam thôøi nay töï haøo nhaéc nhôû phaûi "laøm sao cho ngang thôøi xöa", thì nhöõng ngöôøi ñaõ moät thôøi chòu aûnh höôûng cuûa yù thöùc heä Maùc Xít vaãn xem lòch söû Vieät Nam nhö laø moät lòch söû tranh ñaáu tröôøng kyø vaø haàu nhö voâ voïng cuûa giôùi baàn coá noâng choáng cöôøng quyeàn döôùi moät thôøi phong kieán chöa döùt, phaûi chôø ñeán cuoäc caùch maïng voâ saûn Maùc - Leâ môùi mong giaûi quyeát ñöôïc.
Ñeán khi baø Phaïm Thò Hoaøi moâ taû tö caùch chính thoáng, hoïc troø, cuûa trí thöùc Vieät Nam döôùi cheá ñoä coäng saûn, vôùi baûn tính yeâu ñòa vò, duy yù chí, chuyeân baïo löïc, trong moät chính quyeàn nöûa phong kieán nöûa thöïc daân, ôû ñaây baø ñaõ cung caáp moät lôøi chöùng trung thöïc vaø bi ñaùt veà tình traïng Vieät Nam ñöông ñaïi naøy. Trong khi quan thaày Mao Traïch Ñoâng goïi boïn trí thöùc khoâng hôn cuïc phaân thì tìm ñaâu ra moät ngöôøi trí thöùc chính hieäu ngoaøi giôùi quan thaày "xeánh xaùng"? Trong khi nhöõng ngöôøi trí thöùc chính hieäu Nguyeãn Maïnh Töôøng, Traàn Ñöùc Thaûo v.v... vì ñaõ troùt hôn cuïc phaân neân ñaõ bò truø daäp, phaûi aên coùc aên nhaùi ñeå coøn toàn taïi thì caùc nhaø trí thöùc "chính thoáng" u meâ thuoäc giôùi laõnh ñaïo hoïc laøu laøu cuoán saùch ñoû ñeå theo ñöôøng loái quan thaày Maùc - Leâ baàn cuøng hoùa nhaân daân Vieät Nam ngoõ haàu coù cô may toaøn trò. Nhaø trí thöùc Maùc Xít Nguyeãn Khaéc Vieän, trong chöùc vuï laõnh ñaïo chính trò nhoùm "Vieät kieàu yeâu nöôùc" taïi Phaùp vaøo caùc naêm 1952-1963, vaø coá vaán chính trò cuûa nhaø caàm quyeàn Haø Noäi töø 1963 ñeán 1984 ñaõ ñeà caäp ñeán Khoång nho nhö moät ñöôøng loái raát chính thoáng trong coâng cuoäc laõnh ñaïo nhaân daân. Nguyeãn Khaéc Vieän ñaõ duøng hôn moät nöûa cuoán saùch cuûa oâng ñeå trình baøy veà vai troø cuûa hoïc thuyeát Khoång giaùo trong coâng cuoäc goïi laø "giaûi phoùng" queâ höông Vieät Nam. OÂng noùi: "Hoïc thuyeát maùcxít ñaõ thöøa keá khoång hoïc ñeå coáng hieán moät caên baûn cho hoïc thuyeát chính trò, xaõ hoäi Vieät Nam, giuùp giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà thöïc duïng... Hai hoïc thuyeát naøy coù lieân heä trong quaù trình dieãn bieán lòch söû ngoaøi moïi cuoäc ñoái choïi haøn laâm." (sñd. Trang 96: Le marxisme a succeùdeù au confucianisme pour donner au pays une doctrine politique et sociale, pour lui permettre de reùsoudre des probleømes pratiques; il se heurtera au confucianisme, il le rencontrera sur le terrain de l'eùvolution historique, et non au cours de joutes acadeùmiques). Cuoán saùch vieát baèng tieáng Phaùp naøy döôùi nhan ñeà Mô Öôùc, Kyû Nieäm vaø Chuù Giaûi (Reâves, Souvenirs, Commentaires) cuûa oâng ñaõ phaùc hoïa moät chính saùch Maùc - Leâ - Khoång hoøa hôïp trong nieàm mô öôùc haûo huyeàn cuûa cheá ñoä. Chæ khi thaàn cheát gaàn keà, ngöôøi trí thöùc Nguyeãn Khaéc Vieän môùi saùng maét ra nhìn roõ söï thaät voâ cuøng bi ñaùt roài naác leân moät tieáng theùt ruøng rôïn khi truùt hôi thôû cuoái cuøng. Thaät ra, töø ñaàu, nhaø trí thöùc Nguyeãn Khaéc Vieän ñaõ laø khaùn giaû cuøng laø coá vaán cuûa maøn bi kòch Vieät Nam ñeå phaûi gaùnh chòu moät phaàn traùch nhieäm: cuoäc ñaáu toá trong vuï caûi caùch ñieàn ñòa 1952-1956, cuoäc saùt haïi vaø truø daäp giôùi trí thöùc nhaân vuï Traêm Hoa Ñua Nôû, vaø gaàn ñaây, vuï daâng ñaát queâ höông cho quan thaày Trung Quoác: taát thaûy ñeàu xuaát phaùt töø söï vaâng lôøi chaáp nhaát beà treân "xeánh xaùng" cuûa ñaùm hoïc troø u meâ ñaàn ñoän trong guoàng maùy laõnh ñaïo trung öông Haø Noäi. Cuõng nhö moïi trí thöùc chính thoáng khaùc, oâng ñaõ "haù mieäng maéc quai", neân khoâng uù ôù ñöôïc moät lôøi naøo. Taïi ñaây laøm sao noùi ngöôïc laïi baøi noùi chuyeän cuûa nhaø vaên Phaïm Thò Hoaøi ñöôïc, ngoaïi tröø nhöõng caâu chuyeän ñang naèm trong caùc trang söû nhö caâu chuyeän Nguyeãn Traõi, caâu chuyeän Nguyeãn Du, vaø gaàn ñaây, caâu chuyeän Phaïm Quyønh, caâu chuyeän Ngoâ Ñình Dieäm? Nhaø söû hoïc Phaùp Fustel de Coulanges ñem ví moân söû hoïc vôùi Quoác Hoäi laäp phaùp: cuõng coù ba beân: traùi, phaûi, trung. Moãi beân trình baøy thoaûi maùi quan ñieåm cuûa mình vôùi voán hoïc thöùc, hoaëc do moâi tröôøng soáng coá höõu, vaäy khoâng neân maát thôøi giôø ñeå baøn caõi laøm chi.
Phaàn quan troïng ñaùng noùi nhieàu laø töø ñaàu theá kyû 20 trong caû nöôùc, töø naêm 1954 ñeán naêm 1975 taïi mieàn Nam, vaø töø 1975 ñeán baây giôø taïi haûi ngoaïi, ñaõ coù nhieàu "cô hoäi ñeå caëp baøi truøng trí thöùc vaø quyeàn löïc coù theå taùch nhau ra ñöôïc". Vaøo giai ñoaïn naøy moät phaàn giôùi trí thöùc Vieät Nam khi naém ñöôïc cô may thoaùt khoûi xaõ hoäi ñoàng chí thì laïi böôùc vaøo xaõ hoäi ñoàng saøng dò moäng, baát ñoàng quan ñieåm. Hoï baát ñoàng quan ñieåm vì ñöôïc toaøn quyeàn haønh söû töï do, ñuùng möùc coù böøa baõi coù, tuøy trình ñoä hoïc thöùc cuûa mình, vaø cuõng tuøy moâi tröôøng sinh hoaït. Heä quaû laø gaây söï phaân hoùa, xích mích trong caùc coäng ñoàng ngöôøi Vieät taïi ñòa phöông. Noùi veà chuyeän baát ñoàng quan ñieåm ôû nôi ñaây toâi xin goùp yù veà danh xöng "ngöôøi Taøu". Vaøo thôøi nöôùc Vieät bò chia thaønh hai xöù: xöù Ñaøng Ngoaøi vaø xöù Ñaøng Trong. Khi daân xöù Ñaøng trong thaáy cuøng moät luùc ñeán 3000 ngöôøi phöông Baéc, noùi tieáng laï, ñi taàu buoàm naêm laù khôi khôi caäp beán, xin chuùa Nguyeãn cho taù tuùc, hoï goïi nhau ôi ôùi: neø! neø! baø con ôi, maáy ngöôøi taàu! Thì ra ngöôøi Vieät töø Baéc vaøo Nam quen ñi ñöôøng boä, coù maáy ai ñi taàu? Töø ñaáy ngöôøi Trung Hoa ñöôïc quen goïi laø ngöôøi Taàu. Ñaáy chæ laø moät söï kieän xin ñöôïc ñoùng goùp, khoâng phaûi laø moät quan ñieåm ñeå baøn caõi. Coøn noùi ñeán nhöõng ngöôøi Vieät vaøo naêm 1954 ñi taàu töø mieàn Baéc vaøo Nam, roài vaøo naêm 1975 töø mieàn Nam cuõng ñi taàu lan traøn khaép naêm chaâu boán beå, ñeå roài nay laïi cuõng ñaõ mang caùi teân laø, boat people, "ngöôøi taàu". Ñaáy laïi laø vaán ñeà quan ñieåm. Sau gaàn 30 naêm, soá "ngöôøi taàu" naøy ñaõ ñaït ñeán con soá gaàn 2 trieäu röôõi, trong ñaùm cuõng tính ñeán treân döôùi 400.000 ngöôøi trí thöùc chuyeân gia, tuy khoâng chính thoáng, nhöng khoâng coøn bò cheâ laø "cuïc phaân" nöõa. Thôøi theá ñaõ ñaûo ngöôïc quan ñieåm vaø Mao "xeánh xaùng" leân tieáng söûa sai: caùc nò khoâng paûi cuïc paân maø ñuùng laø cuïc baøng cuûa tôøi taïi. Roài ñaùm "ngöôøi taàu" boat people naøy cuøng ñaët caâu hoûi: chuùng ta phaûi laøm gì cho queâ höông? Giôùi trí thöùc chính thoáng beân kia bôø töùc toác traû lôøi: xin môøi baø con, coâ baùc, khuùc ruoät ngaøn daëm, trôû veà ñeå cuøng xaây ñaép queâ höông thaân yeâu! - Ñoái vôùi giôùi caàm quyeàn Haø Noäi, maø nhaø baùo goïi laø giôùi caàm tieàn, nay choaùng vaùng thaáy loä loä tröôùc maét toaøn laø nhöõng cuïc vaøng chính hieäu, nhöõng cuïc vaøng coù theå taïo ra vaøng. Song xem ra thì nhöõng cuïc vaøng naøy chæ bieán thaønh baùu vaät thôm tho khi naøo naèm goïn trong loøng baøn tay cuûa Ñaûng ta! Nhöng khi rôi vaøo loøng baøn tay cuûa giôùi caàm tieàn, giôùi trí thöùc cuïc phaân ñoät bieán thaønh nhöõng con boø vaét söûa, vöøa laø phöông tieän ñeå thaêng tieán cho mình vöøa laø laäp keá thaêng hoa cho caùn boä, roài töø ñoù hoùa thaân thaønh "caùi heøn, caùi nhu nhöôïc, caùi caàu an"! ÔÛ ñaây, neáu noùi theâm nöõa thì chæ laëp laïi lôøi vaên cuûa Phaïm Thò Hoaøi maø thoâi. Toâi chæ xin ghi theâm moät caâu, baèng chöõ vaøng, laø ñuû: "khi töï ñoàng nhaát mình ôû möùc ñoä cao nhö vaäy vôùi giai caáp thoáng trò, baát keå laø giai caáp naøo, thì caùi boä phaän öu tuù nhaát cuûa daân toäc Vieät Nam laø trí thöùc Vieät Nam maëc nhieân ñaõ ñaùnh maát caùi thoâi thuùc caûi thieän, thay ñoåi, vaø caûi caùch xaõ hoäi."
Ngöôøi ôi! Taïi caùc queâ höông thöù hai naøy, trong caûnh thanh bình an laïc, thay vì ñi tìm söï ñoàng nhaát ñeå doàn noã löïc vaøo coâng cuoäc quang phuïc queâ höông Vieät Nam, ngöôøi - taát thaûy chuùng ta - ñang baøy ra caûnh ñoàng saøng dò moäng, cuõng vì maáy chöõ töï do tö töôûng. Taïi ñaây coù laém vaán ñeà töø chuû tröông, ñeán keá hoaïch thöïc hieän, toaøn laø nhöõng vaán ñeà quan ñieåm quan troïng caû, nhöng chæ ñeå quanh naêm baøn ñi tính laïi. Ñeå keát thuùc, toâi xin ghi theâm moät caâu cuoái cuøng: "taïi caùc cheá ñoä daân chuû töï do, hoaøn toaøn khoâng phaûi dính líu ñeán heä lyù luaän maùc-xít, heä kieåm duyeät coäng saûn... nhöng caùi vaên hoïc aáy cuõng khoâng khaù gì hôn ôû trong nöôùc, cuõng trì treä, laïc haäu, baûo thuû vaø teû nhaït... vaäy lôøi ñaùp naèm ôû ñaâu?" (Nguyeãn Höng Quoác).
Ñoïc Hoài ÖÙc Veà Cha Toâi "Öng Bình Thuùc Giaï Thò"
Cuûa Toân Nöõ Hyû Khöông
Leâ Ñình Cai
ÔÛ kinh ñoâ Hueá, khoâng ai laø khoâng bieát ñeán caâu hoø:
"Chieàu chieàu tröôùc beán Vaên Laâu
Ai ngoài, ai caâu, ai saàu, ai thaûm
Ai thöông, ai caûm, ai nhôù, ai troâng
Thuyeàn ai thaáp thoaùng beân soâng
Ñöa caâu maùi ñaåy chaïnh loøng nöôùc non"
Caâu hoø chuyeån taûi caû moät trôøi taâm söï ñaày nöôùc maét veà moät vò vua treû tuoåi, saün saøng töø boû cung vaøng ñieän ngoïc, daán thaân vaøo choán hieåm nguy ñeå mong cöùu laáy giang sôn gaám voùc ñang ñoïa ñaøy döôùi aùch ñoâ hoä cuûa thöïc daân Phaùp. Vò vua treû tuoåi ñoù laø Duy Taân. Vaø, taùc giaû caâu hoø baát huû ñoù laø cuï Öng Bình Thuùc Giaï Thò, "Moät Thi OÂng coù tieáng cuûa laøng Nho nöôùc nhaø", maø trong giôùi tao nhaân maëc khaùch töø trong Nam cho ñeán taän ngoaøi Baéc khoâng ai laø khoâng nghe danh vaø bieát tieáng.
Öng Bình Thuùc Giaï Thò laø moät ñaáng vöông toân, con cuï Hieäp Tuù Tieåu Thaûo Höôøng Thieát, chaùu noäi ngaøi Tuy Lyù Vöông Mieân Trinh, ñaõ ñoã cöû nhaân Haùn hoïc (1909), ñöôïc boå laøm tri huyeän, roài tri phuû, boá chaùnh Haø Tónh. Khi veà höu ñöôïc phong haøm Thöôïng Thö, Hieäp Taù Ñaïi Hoïc Só, töøng giöõ chöùc Vieän Tröôûng Vieän Daân Bieåu Trung Kyø (1940-1945). (Giaùo sö Böûu Caàm, ngöôøi baûo trôï luaän aùn cao hoïc cho toâi ôû ñaïi hoïc vaên khoa Saøi Goøn, cuõng thuoäc doøng doõi Tuy Lyù Vöông, chaùu goïi cuï Öng Bình baèng chuù ruoät). Cuoäc ñôøi hoaïn loä cuûa cuï khaù daøi nhöng muïc ñích ñôøi cuï laïi laø con ñöôøng ngheä thuaät thi ca:
"Vyõ Daï thoân coù laõo vöông toân laø Thuùc Giaï
Öng ca, öng haùt, öng giaõ gaïo hoø khoan
Ham vui ñieäu coå thi ñaøn
Nghe caâu tuyeät xöôùng muoân vaøng cuõng mua"
(Öng Bình Thuùc Giaï Thò)
"OÂng sôû tröôøng veà nhieàu theå loaïi: thô chöõ Haùn vaø quoác ngöõ, tuoàng vaø hoø Hueá, theå loaïi naøo cuõng nhuaàn nhò yeáu toá ngheä thuaät baùc hoïc vôùi daân gian. Nhieàu caâu hoø cuûa oâng ñaõ thaám saâu vaøo loøng ngöôøi moät caùch töï nhieân vaø trôû thaønh caâu hoø daân gian phoå bieán caû trong laãn ngoaøi nöôùc. Thô chöõ Vieät cuûa Öng Bình Thuùc Giaï Thò coù treân ngaøn baøi, thô chöõ Haùn coù "Loäc Minh thi taäp" goàm 227 baøi, haùt boäi coù tuoàng "Loä Ñòch". Moät soá taùc phaåm cuûa oâng ñaõ ñöôïc xuaát baûn goàm: "Tình Thuùc Giaï" (1942), "Baùn Buoàn Mua Vui" (1954), "Ñôøi Thuùc Giaï" (1961), "Tieáng Haùt Soâng Höông" (1972), "Thô Ca Tuyeån" (1992). Trong soá caùc taùc phaåm ñaõ xuaát baûn cuûa oâng, ñaùng chuù yù coù tuoàng "Loä Ñòch" xuaát baûn laàn ñaàu naêm 1936, taùi baûn naêm 1959. Coát truyeän döïa theo taùc phaåm "Le Cid" cuûa nhaø vaên Phaùp P. Corneille. Tuoàng "Loä Ñòch" ñöôïc coâng dieãn töø nhöõng naêm 1928, ñaõ gaây tieáng vang treân saân khaáu mieàn Trung vaø mieàn Nam moät thôøi. Ñieåm ñaëc saéc ôû tuoàng "Loä Ñòch" khaùc haún vôùi nguyeân taùc "Le Cid" laø keát cuoäc, taùc giaû ñaõ ñeå nhaân vaät nöõ chính Chi Manh ñi tu ñeå giöõ ñöôïc troïn veïn phaåm giaù ngöôøi phuï nöõ theo tinh thaàn AÙ Ñoâng.
Ngoaøi tuoàng "Loä Ñòch", oâng coøn vieát tuoàng "Taøo Lao" döïa theo moät chuyeän xöa. Trong vôû tuoàng naøy, oâng ñaõ söû duïng tôùi 21 laøn ñieäu daân ca xöù Hueá..."
(Toân Nöõ Hyû Khöông, Hoài ÖÙc Veà Cha Toâi..., nxb Vaên Ngheä, Saøi Goøn, 2002 , tr. 14)
Öng Bình Thuùc Giaï Thò vôùi söï nghieäp vaên chöông ñoà soä, nhaát laø coâng lao trong vieäc hình thaønh boä moân ngheä thuaät ca truø cuûa Hueá, quaû thöïc ñaõ ñi vaøo traùi tim cuûa nhieàu theá heä qua doøng lòch söû vaên hoïc Vieät Nam töø buoåi giao thôøi taân cöïu cho ñeán ngaøy nay.
Ñieàu may maén hôn nöõa laø gia taøi vaên hoïc quyù giaù ñoù cuûa cuï laïi ñöôïc ngöôøi con gaùi maø cuï heát loøng yeâu quyù, Toân Nöõ Hyû Khöông, chaét chiu gìn giöõ qua bao thaêng traàm cuûa ñôøi ngöôøi vaø bao ñoåi thay cuûa thôøi theá. Nhôø vaäy, maø caùc theá heä sau naøy, trong nöôùc vaø haûi ngoaïi, vaãn deã daøng tìm gaëp laïi caùc ñieäu haùt, caâu hoø maø chính cuï ñaõ töøng saùng taùc. Cuoäc ñôøi vaø thi ca cuûa cuï, chaéc chaén cuõng nhö Tuøng Thieän Vöông, Tuy Lyù Vöông, seõ trôû thaønh nhöõng ñeà taøi nghieân cöùu haøn laâm cho caùc sinh vieân ngaønh vaên chöông vaø söû hoïc ñeå ñöôïc caáp hoïc vò Cao hoïc hay Tieán só...
Trôû laïi vôùi cuoán saùch "Hoài ÖÙc Veà Cha Toâi: Öng Bình Thuùc Giaï Thò" cuûa Toân Nöõ Hyû Khöông. Taùc phaåm naøy ñaõ aán haønh vaøo naêm 1996 vaø ñaõ ñöôïc taùi baûn vaøo naêm 2002 vôùi nhieàu phaàn boå sung. Saùch chia laøm nhieàu phaàn: phaàn hoài öùc cuûa chính taùc giaû, phaàn ghi nhaän caûm nghó cuûa caùc baäc thöùc giaû veà nhaø thô Öng Bình Thuùc Giaï Thò, vaø phaàn trình baøy moät soá thi ca maø chò Toân Nöõ Hyû Khöông ñaõ saùng taùc laáy töø nguoàn höùng lieân heä ñeán ngöôøi cha yeâu quyù vaø ngöôøi meï thaân thöông.
Thöïc ra, chò Hyû Khöông ñaõ ñi theo con ñöôøng thi ca cuûa cha mình töø laâu roài, ngay khi chò coøn laø ñöùa beù leân möôøi! Boùng daùng ngöôøi cha ñaõ aûnh höôûng lôùn lao treân ñöôøng höôùng saùng taùc cuûa chò. Töø "Ñôïi Muøa Traêng" (1964) ñeán "Moäng Thanh Bình" (1970) cho ñeán veà sau naøy "Coøn Gaëp Nhau" (1999), roài môùi ñaây "Baâng Khuaâng Tình Khuùc" (2001), ngöôøi ñoïc ñeàu thaáy roõ hình aûnh truøm phuû treân doøng thô cuûa chò laø vò tieân oâng Öng Bình Thuùc Giaï Thò. Vì theá, khoâng ai ngaïc nhieân khi baét gaëp ñöôïc trong "Hoài ÖÙc Veà Cha Toâi..." bieát bao hình töôïng ñaày xuùc ñoäng vaø bieát bao hoài töôûng ngoït ngaøo, ñoïc leân thaáy caùi gì ñoù cay cay trong loøng maét:
"Traêng vaãn saùng, tình traêng gôïn soùng
Nöôùc vaãn vaøng, xao ñoäng nöôùc Höông Giang
Ngöï Bình moäng vaãn chöùa chan
Traêng xöa, nöôùc cuõ, mô maøng boùng ai...
Maáy chuïc naêm qua vaãn nhôù Ngöôøi
Daùng hình töø phuï chaúng heà phai
Lôøi xöa di huaán thôøi son treû
Con vaãn mang theo suoát cuoäc ñôøi"
(Toân Nöõ Hyû Khöông, Hoài ÖÙc Veà Cha Toâi... , sñd, trang 303)
Chò ñaõ hoïc ñöôïc töø cuï Öng Bình loøng khoan dung, tính giaûn dò, chaân thaät, loøng yeâu thöông con ngöôøi, thieân nhieân vaø caây coû... Taát caû ñaõ khaéc ghi trong loøng chò, treân suoát cuoäc haønh trình cuûa caû moät ñôøi ngöôøi:
"Lôøi xöa di huaán thôøi son treû
Con vaãn mang theo suoát cuoäc ñôøi"
(Toân Nöõ Hyû Khöông, sñd, tr. 303)
Ñôøi duø nhuoám saéc phuø vaân
Thi ca cha vaãn trong ngaàn boùng göông
Giôû töøng trang luaät Thònh Ñöôøng
Tuoàng xöa tích cuõ töø chöông saùng ngôøi
Nhôù thöông thaám nhaäp ñaày vôi
Bao nhieâu naêm vaãn ghi lôøi huaán xöa:
"Maëc ñôøi sôùm naéng chieàu möa
Maëc ai sau tröôùc, loïc löøa caïnh tranh
Tìm trong cuoäc soáng an laønh
Yeâu thöông, nhaân aùi, chaân thaønh, vò tha"
(Toân Nöõ Hyû Khöông, sñd, tr. 325)
Trong cuoán "Hoài ÖÙc Veà Cha Toâi: Öng Bình Thuùc Giaï Thò", töø trang 29 ñeán trang 120, chò Hyû Khöông ñaõ keå laïi nhöõng maåu chuyeän nho nhoû, nhöõng coâng vieäc noåi baät, nhöõng ngöôøi thaân maø cuï Öng Bình ñaõ giao tieáp vaø nhaát laø loái soáng giaûn dò nhöng ñaày nhaân baûn trong cuoäc soáng haøng ngaøy cuûa cuï. Boán möôi ba maåu chuyeän trong phaàn hoài öùc maø chò Hyû Khöông ghi laïi vôùi loái vaên trong saùng, ñaày xuùc ñoäng ñaõ daãn daét ngöôøi ñoïc ñi töø thuù vò naøy ñeán thuù vò khaùc vaø töôûng nhö mình ñang ñoïc laïi nhöõng caâu chuyeän keå trong "Coå Hoïc Tinh Hoa" cuûa moät thôøi thô aáu.
Caâu chuyeän maø chò Hyû Khöông keå laïi trong "Caùi Beán Soâng" thaät laø xuùc ñoäng, tuy ñôn giaûn nhöng theå hieän roõ neùt veà taám loøng thöông ngöôøi trong trieát lyù soáng cuûa cuï:
"Nhaø toâi ôû phía bôø soâng Höông, coù moät caùi beán xaây raát ñeïp, coù taàng caáp xi maêng, hai beân coù caây cöøa rôïp boùng maùt meû, baø con trong laøng thöôøng qua beán nhaø toâi taém giaët, gaùnh nöôùc. Suoát maáy möôi naêm caùi beán rieâng cuûa nhaø toâi trôû thaønh caùi beán coâng coäng.
Tröôùc cöûa nhaø toâi coù mieáu Nguõ Haønh, maø con ñöôøng ñi xuoáng beán soâng phaûi ñi qua tröôùc cöûa ngoâi mieáu. Nhieàu ngöôøi trong nhaø thöôøng phaøn naøn veà söï vieäc naøy. Ñoù laø chöa keå tröôøng hôïp ngöôøi lôùn ñi ngang veà taét, oàn aøo, treû con ñuøa nghòch phaù phaùch, haùi caùc thöù traùi caây trong vöôøn moãi khi xuoáng beán. Thænh thoaûng laïi coøn coù ngöôøi chôû nhöõng vaät lieäu naëng gheù qua beán laøm saäp caùc taàng caáp v.v...
Moät hoâm baø meï ñích cuûa toâi noùi vôùi thaày toâi:
Coù moät thaày Taøu raát hay, toâi ñaõ nhôø xem giuùp moät queû thì oâng aáy baûo raèng nhaø mình bò oâng baø quôû traùch vì ngöôøi ñi laïi oàn aøo quaáy nhieãu, vì theá maø ñoäng ñaát khoâng yeân.
Thaày toâi cöôøi baûo:
OÂng baø ñaâu coù aùc vaäy. Toâi khoâng bao giôø tin nhöõng ñieàu nhö theá.
Söï vieäc naøy laøm cho thaày toâi suy nghó. Cho neân, trong di chuùc thaày toâi ñeå laïi coù moät muïc noùi veà chuyeän caùi beán soâng: "Khi thaày maát roài vaãn ñeå cho baø con ñi laïi bình thöôøng, khoâng neân caám ñoaùn".
Tính ñeán nay ñaõ maáy möôi naêm, khi naøo coù dòp gaëp laïi nhöõng ngöôøi haøng xoùm cuõ, hoï coøn nhaéc ñeán söï quan taâm vaø taám loøng roäng löôïng cuûa thaày toâi vôùi nieàm xuùc ñoäng khaùc thöôøng. Hoï nhìn toâi vôùi aùnh maét ñaày tình caûm thaân thöông. Thoát nhieân toâi chôït töôûng nhôù ñeán hình aûnh yeâu meán cuûa ngöôøi cha hieàn. Loøng baâng khuaâng nhôù laïi nhöõng kyû nieäm cuûa moät thôøi xa laéc, ñoàng thôøi nhö vöøa caûm nhaän ñöôïc moät ñieàu haïnh phuùc trôøi ban cho. Toâi sung söôùng ñeán öùa leä" (Toân Nöõ Hyû Khöông, sñd , tr. 34 - 35).
Caâu chuyeän "Gaùnh Cheø Cuûa Con Ñoä Bao Nhieâu?" cuõng laø moät goùc caïnh nöõa ñeå soi roïi theâm taám loøng cao quyù aáy:
"Moät hoâm, trôøi möa laát phaát, saân nhaø toâi coù reâu trôn tröôït. Baát ngôø coù moät chò gaùnh cheø baùn daïo vaøo saân môøi. Chaúng may chò tröôït chaân, caû ngöôøi vaø gaùnh soùng soaøi, cheø ñoå leânh laùng. Hoâm ñoù trong nhaø coù moät coâ chaùu gaùi tôùi chôi, thaáy caûnh nhö vaäy, cöù ñöùng cöôøi thích thuù. Thaày toâi la coâ chaùu:
OÂi, mau ra ñôõ chò aáy daäy, roài giuùp doïn deïp cho ngöôøi ta, côù sao ñöùng ñoù maø cöôøi theá? OÀ, con nhoû naøy nhö vaäy laø khoâng ñöôïc, nhö vaäy laø aùc ñaáy con aï!
Coâ chaùu gaùi nghe ra, ñaõ cuøng toâi chaïy ra saân ñôõ chò baùn cheø daäy vaø giuùp chò aáy thu doïn ñoà haøng. Luùc naøy chò baùn cheø röng röng nöôùc maét, bôûi bieát hoâm nay nhö theá laø loã to roài.
Thaày toâi ôû trong nhaø ñi ra, hieàn töø baûo: "Gaùnh cheø cuûa con ñoä bao nhieâu? OÂng cho tieàn, ñöøng khoùc nöõa.
Sau naøy, caøng lôùn leân, ñeå yù quan saùt, toâi môùi thaáy trong cuoäc soáng thöôøng nhaät, bao giôø thaày toâi cuõng chia seû caùi vui, caùi buoàn vôùi nhöõng ngöôøi xung quanh ."
(Toân Nöõ Hyû Khöông, sñd , trang 36)
Cuoäc ñôøi cuûa cuï quaû thaät laø hình aûnh cuûa vò tieân oâng ñaïo coát, soáng raát lieâm chính duø laøm quan to, soáng raát bình dò vaø hoøa ñoàng duø xuaát thaân töø choán quyeàn moân cao troïng .
"Haøng gheá trong trieàu ñình coù dòch leân naêm baûy taác hay theû baøi thaêng chöùc coù theâm lôùn moät vaøi ly cuõng chaúng coù nghóa lyù gì ñoái vôùi Ngöôøi. Coù leõ vì Ngöôøi ñaõ nhaän thöùc cuoäc ñôøi:
Kìa, boùng baïch caâu qua chaúng laïi,
Noï, tranh thöông caåu coù roài khoâng.
Dôû cöôøi, dôû khoùc treân saân khaáu,
Khi nôû, khi taøn maáy cuïm boâng."
(Toân Nöõ Hyû Khöông, sñd, trang 109)
"Hoài ÖÙc Veà Cha Toâi ..." cuûa chò Toân Nöõ Hyû Khöông laø söï keát tuï thanh khí töø traùi tim chaân thaät cuûa moät ngöôøi con gaùi hieáu thaûo ñoái vôùi cha meï vaø ñöôïc chuyeån taûi töø moät taâm hoàn coi thi ca laø leõ soáng, thöøa höôûng caû moät gia taøi thô vaên ñoà soä cuûa moät doøng toäc maø vua Töï Ñöùc ñaõ coù laàn haï buùt:
"Vaên nhö Sieâu, Quaùt voâ tieàn Haùn
Thi ñaùo Tuøng, Tuy thaát thònh Ñöôøng"
Nhaø thô vaø laø nhaø pheâ bình vaên hoïc Dieân Nghò trong nhoùm Thi Vaên Coäi Nguoàn ñaõ coù laàn nhaän xeùt veà chò Toân Nöõ Hyû Khöông, nhö sau:
"Taùc giaû Toân Nöõ Hyû Khöông, ngöôøi con gaùi uùt hoài öùc raønh maïch veà thaân phuï, qua nhieàu giai thoaïi, nhieàu hình aûnh, nhieàu kyû nieäm, vôùi buùt phaùp giaûn dò, ngaén goïn, laïi dieãn ñaït khaù ñaày ñuû yù töôûng, laøm soáng laïi chaân dung vaø cuoäc ñôøi cuûa moät vò quan, vöông giaû maø bình daân. Moät nhaø thô thanh cao, caûm hoùa, chia seû loøng thöông yeâu con ngöôøi vaø vaïn vaät thieân nhieân ..."
(Vieät Nam Thôøi Baùo, San Jose, USA, trang Vaên Hoïc Ngheä Thuaät, thaùng 12-2000)
Quaû thöïc, Chò Toân Nöõ Hyû Khöông laøm thô raát hay vaø chò söû duïng vaên xuoâi raát trong saùng giaûn dò. Maïch vaên cuûa chò thaønh thöïc ñeán ñoä töï nhieân, ñi vaøo loøng ngöôøi moät caùch nheï nhaøng vaø ñoïng laïi ôû ñoù raát laâu. Baát cöù ai khi ñoïc cuoán saùch ñeàu thaáy xuùc ñoäng vaø töôûng nhö mình ñang chôi vôi trong noãi nhôù thöông meânh mang veà ngöôøi xöa, caûnh cuõ; nhö chính mình ñang thaãn thôø theo doøng hoài öùc ñeå cuøng xeû chia vôùi chò nieàm haõnh dieän veà moät ngöôøi cha cao quyù, veà moät nhaø thô lôùn cuûa ñaát Thaàn Kinh, nôi moät thôøi ñaõ töøng laø ñeá ñoâ cuûa trieàu Nguyeãn...
"Anh Bieát Em Yeâu Daáu"
cuûa Haø Nguyeân Du
hay laø Ngaøy nhö theá taän vì khoâng coù em
Leâ Moäng Nguyeân
Trong baøi "Anh Bieát, Em Yeâu Daáu" (ñöôïc choïn laøm nhan ñeà thi taäp thöù hai cuûa Haø Nguyeân Du), coù maáy caâu cuoái cuøng vöøa ñeïp vöøa yù nghóa, ñaùp ñuùng taâm tình nhaø thô trong cuoäc haønh trình qua tình yeâu ñeán taän cuøng (nhö thi nhaân ñaõ vieát trong lôøi Töïa:
"Thô cöù nhö ngöôøi tình luoân vuoát ve, an uûi trong nhöõng toan tính ñaày maïo hieåm, khi thô tuoân ra nhö nhöõng doøng huyeát töï. Thô laøm thaät nhieàu qua bieát bao chaëng ñöôøng, keå caû nhöõng baøi thô laøm leùn trong nhöõng luùc bò goâng cuøm khoâng coù vieát, phaûi duøng nhöõng vaät beùn nhoïn hay soûi cuoäi maø vieát neân chöõ; nhöng taát caû thô aáy ñeàu theo doøng thaùc kinh hoaøng maø maát heát. Nhöng roài thô cuõng tieáp tuïc sinh soâi bôûi söùc maïnh cuûa tình yeâu, bôûi söùc maïnh cuûa lyù töôûng"):
... Moät ngaøy hoàn khoâng phieâu boàng
Moät ngaøy hoàn ngaån ngô
Moät ngaøy ong khoâng laáy maät
Ong quyeân sinh
Moät ngaøy böôùm khoâng coù hoa
Böôùm töï vaãn
Moät ngaøy em khoâng yeâu anh
Moät ngaøy nhö theá taän
Trong cuoäc haønh trình khaùm phaù tìm hieåu tö töôûng saâu ñaäm cuûa taùc giaû, toâi xin trích dòch ñoaïn naøy ra chöõ Phaùp ñeå coáng hieán ñoäc giaû thaân meán cuûa Ngheä Thuaät vaø laøng vaên ngheä só ñaõ töøng yeâu chuoäng thi phaåm ñaàu tay cuûa Haø Nguyeân Du:
Si un seul jour l'aâme ne flottait pas aø la deùrive,
elle se trouverait engourdie
Si un seul jour l'abeille ne produisait pas la cire et le miel,
elle se tuerait
Si un seul jour le papillon ne trouvait pas de fleurs aø sucer,
il se deùtruirait
Si un seul jour tu ne reùpondais pas aø mon amour,
Ce serait la fin du monde et de mes jours.
Neáu "Loái Khaùc" laø oùc naõo vaø xöông thòt cuûa moät thi nhaân (x. Ngheä Thuaât soá 66, th 09 - 1999), "Anh Bieát, Em Yeâu Daáu" laø moät taùn döông ca huøng vó cuûa tình yeâu baát dieät qua moät trieát lyù raát ñaëc bieät veà linh hoàn vaø xaùc theå:
Toâi ñaõ luaân hoài toâi, qua em
Toâi ñaõ luaân hoài thô, qua tim
Toâi sinh töø ñaát tanh hôi maùu
Toâi cheát töø ñaâu nhöõng noåi chìm?
Baèng Phaùp ngöõ, toâi caûm giaùc nhö sau:
Par meùtempsycose je revis une autre vie, dans ton corp
Par meùtempsycose je revis ma poeùsie, dans mon coeur
De la terre nauseùabonde et dans l'odeur de sang je nais et meurs
D'ou ma mort vient- elle sinon des vicissitudes du bonheur?
Cuøng theo moät yù nieäm veà cuoäc ñôøi thi nhaân, HND ñaõ kieám tìm cho ta thöôûng thöùc baøi thô ngaén cuûa F.W Bourdillon baèng tieáng Anh (The night has a thousand eyes), coù boán caâu choùt raát dieãm leä:
The mind has a thousand eyes,
And the heart but one
Yet the light of the whole life dies
When love is done.
Ñaõ do Thi só Vieân Linh dòch ra baèng tieáng Vieät (ngaén vaø saâu saéc):
Trí tueä coù nghìn con maét
Traùi tim chæ coù moät,
Nhöng aùnh saùng cuûa caû cuoäc ñôøi seõ taét
Khi tình yeâu ñaõ heát
Nhöng tin töôûng trong luaân hoài Phaät giaùo vaø ñaët taát caû nieàm hy voïng vaøo tình yeâu vónh cöõu (maëc duø coù ñoâi luùc chaùn naûn), ñoái vôùi nhaø thô hoï Haø: "... cuoäc ñôøi coù leõ khoâng bao giôø taét, duø tình yeâu hoa moäng ñaõ cheát, ñeå laïi veát thöông tang toùc cho taâm hoàn... Roài tình yeâu khaùc seõ taùi sinh, seõ ñaâm choài naåy loäc vaø trôû veà tieáp tuïc ngöï trò trong traùi tim thô, trong traùi tim chöùa ñaày nhaân aùi. Moät traùi tim luoân noùng hoåi nhö aùnh thaùi döông treân queâ ngöôøi luoân choùi chang. Moät traùi tim khoâng bao giôø vôi tình yeâu tha nhaân vaø ñoàng loaïi, khoâng bao giôø môø phai hình aûnh queâ nhaø! Nhaát laø khoâng bao giôø ngöng nhòp ñaäp thô!" (Töïa HND). Sôû dó toâi trích ñoaïn daøi naøy töø baøi Töïa HND vì qua noù, taùc giaû "Anh Bieát, Em Yeâu Daáu" muoán phaùt ra moät baûn tuyeân ngoân cho ñôøi...
"Anh Bieát, Em Yeâu Daáu", laø moät cuoäc haønh trình ñi ngöôïc doøng thôøi gian trong quaù khöù cuûa moät moái tình ñaõ qua, töông töï Marcel Proust ñaõ ñi tìm thôøi gian ñaõ maát...
("AØ la recherche du temps perdu" 1913-1922). Chaúng haïn khi ngöôøi thi só hoài töôûng xa xöa, qua nhöõng kyû nieäm coøn aáp uû treân giaáy hoen môø:
Choàng thö cuõ uùa vaøng bao lôùp buïi
Ta vaøng theo naêm thaùng traùi oan ñôøi
Em beân aáy coù quen hôøn quen tuûi?
Coù ñöông nhieân queân quaù khöù xa xoâi?
Ngaøy hai ñöùa gheù ñaàu chung noùn nhoû
Vai keà vai tim thaùnh thoùt reo möøng
Em tha thieát maõi theâu thuøa, mô moäng
Noùi beân nhau cho heát kieáp chia, phaân...
(Choàng Thö Cuõ )
Baøi naøy ñöôïc Nhaïc só Leâ Dinh coù bieät taøi phoå nhaïc (x. Ngheä Thuaät soá 72, th 03-2000) vôùi cung reù majeur laøm noåi baät moät quaù khöù eâm ñeïp, nheï nhaøng tröôùc khi hai ñöùa treû xa nhau. Nhöng coù nhöõng chia phoâi coøn ñeå laïi thöông tieác voâ cuøng, maáy vaàn thô sau laø moät tieáng khoùc cho moät cuoäc tình dang dôû:
Thoaùng choác ñôøi phai, maõi buoàn canh caùnh
Yeâu laém roài xa, thöông tieác khoân cuøng
Mai ta veà ñaâu, naéng taùp möa gioâng
Mai ñoâi maét daàn khoâ chaêng, suoái leä?
(Ngaøy Mai Vaø Ñoâi Maét)
Trong "Ñaõ Roài Moät Caùnh Chim Bay", vôùi aâm ñieäu tuyeät vôøi, ñeïp nhö aùnh saùng ban mai, buoàn nhö doøng suoái naêm xöa, Haø Nguyeân Du ñaõ ñaït ñöôïc moät ñòa vò döôùi aùnh maët trôøi saùng röïc. Cöù moãi danh töø laø moät nghóa, cöù moãi ñieäu vaàn laø moät nhòp trong tim, moät nhòp cuûa taïo hoùa thieân nhieân:
Ñaõ roài moät caùnh chim bay
Em ñi veà vôùi, cuoàng quay aùnh ñeøn
Laïc loaøi ta gioáng teân ñieân
Bô vô ca haùt, ngang nhieân côït ñuøa
Ñaâu roài suoái cuõ, traêng xöa?
Ta theâm chöùc töôùc, ñaâu vöøa thieân höông
Nguyeät taø, döông xeá, maây buoâng
Ta, em haùt maõi, khuùc buoàn thieân thu...
Kyû nieäm! Kyû nieäm! ngaøy "Thöù Ba" trong "Tuaàn Löu Hoaït" ñaùng leõ theo phaàn ñoâng laø moät ngaøy thích thuù nhaát... ñoái vôùi nhaø thô hoï Haø traùi laïi, laø ngaøy ñau khoå nhaát:
Con chim naøo hoùt saùng nay?
Mieäng ta boãng huyùt saùo daøi nhö chim!
Côn mô naøo uû ngaên tim?
Noãi xöa nieàm cuõ luaân phieân daøy voø!
Ñaõ roài hoùa giaûi neân thô?
Cho ta soáng thaûn beân bôø vöïc ñen?
Toâi xin dòch ra chöõ Phaùp nhö sau (ñeå loät traàn hôn nöõa taâm hoàn cuûa taùc giaû):
De quelle espeøce d'oiseau ce chant vient- il ce matin?
Je me mets soudain aø siffler comme l'animai, longuement!
Quel genre de reâve a-t-il pu aø la fois reùchauffer et freiner le rythme de mon coeur
Des sentiments et ressentiment du passeù ont aø tour de roâle embrouilleù ma vie
Je les ai pourtant tous transformeùs en poeùsie
Afin que puisse vivre tranquille
Au bord du noir profond de l'abime?
Soáng thoaûi maùi nôi ñaát khaùch thaät haõo huyeàn! Nhöõng chieàu möa, coù leõ ngöôøi yeâu seõ veà theo "cho caønh khoâ chôø tieát giao muøa", "cho ñaøn yeâu ñeïp vôùi aâm thöøa", "cho röøng xanh roän tieáng chim ñuøa", "cho nuï hoa nôû saéc khoe muøa". Than oâi! hy voïng cuøng öôùc mong laøm chi cho khoå naõo thaàn kinh:
Em haõy nhìn haøng caây truùt laù
Ta nhö chim thoâi hoùt bao giôø
Coâ lieâu naøo ghi saâu veát nhôù?
Tim xanh coøn goõ nhòp cho thô!
Soâng nuùi buoàn ngaøy ñeâm buoát giaù
Ta yeâu em vöông vaán caâu theà
Em ñaâu roài höông xöa nhôù maõi
Ta bao giôø taùt caïn côn meâ!
(Em Coù Veà Nhö Nhöõng Côn Möa)
Ñaùng sôï hôn laø nhöõng: ... Ñeâm thoå huyeát töø côn mô cuõ / Göông vôõ soi, ngöôøi ñoäi loát ngöôøi / Noãi theâ thieát tim naøo chòu ñöïng / Neûo veà khoâng bieát coù suoâng, toâi? (AÅn, Hieän Moät Ñôøi). Hoaëc traùi laïi, trong "Nhöõng Ñeâm Haï Huyeàn", nhaø thô cuõng tieác nuoái, nhöng nhôø thô, ngöôøi ñaõ bieán hoùa nheï nhaøng:
Haï huyeàn ôi hôõi! Naéng theâu ngaøn caây / Heùo khoâ caønh ta / Em laù rôi ñaày / Haï huyeàn phieâu laõng/ Toùc ai daàn phai / Tính tang tình tang / Non nöôùc u hoaøi / Voïng veà ñaâu nöõa? Ñaùm saâu caønh khoâ/ AÙi aân ngaøy xöa / Hoùa ra thaønh thô. Coøn noùi gì luùc "Traùi Tim Hoïc Troø" cuûa nhaø thô (ñaày mô moäng) moãi ngaøy ñeán tröôøng nöõ hoïc, nhìn troäm naøng ra tröôøng, treân ñöôøng veà nhaø cha meï: AÙo em ngaøy xöa / AÙo traéng thieân nga / Böôùc anh ngaøy xöa / Böôùc ñi haøo hoa / Toùc em ngaøy xöa / Toùc chaám ngang vai / Toùc anh ngaøy xöa / Toùc phong traàn bay. Coøn bieát bao nhieâu vaàn thô tuyeät dieäu cuûa Haø Nguyeân Du veà moái tình trong kyû nieäm, vöøa ñau thöông vöøa bình dò, dòu daøng nhö "Tình Nhö Caønh Laù Thu Phong":
Tình nhö caønh laù thu phong
Thoâi taøn phai heát maën noàng aùi aân
Anh coøn naëng gaùnh phuø vaân
Maét em rôi öôùt, xoùt thaân laïc loaøi
Hay
"Tình Ta Döôùi AÙnh Maët Trôøi":
OÂi! baøn tay treân cung phím löôùt
Tô ngaân vang rung traùi tim buoàn
Nghe khoâng em, loøng ai chuøng xuoáng
Nhö traàn gian thieáu boùng tình thöông!
Nhö ñôøi hoa vôøi troâng caùnh böôùm
Nhö ai ca phaùch nhòp khoâng cuøng
Xe ñi khoâng veà khoâng vôùi beán
Ta yeâu em cho nuùi thaønh soâng...
"Anh Bieát, Em Yeâu Daáu" cuõng laø moät taùn döông ca tình yeâu queâ höông (Chieàu hoâm nao ñi ngang doøng kinh / Nhôù queâ höông tha thieát chaân tình / Nhôù ruoäng ñoàng khoâ ran, thieáu nöôùc / Daãn thuûy nhaäp ñieàn hö hao naùt tanh: Töùc Caûnh Sinh Tình), nhôù gia ñình quoác noäi (Ta ôû beân naøy xöù sôû vaên minh / Thöông chò gieáng saâu, gaøu con xaùch nöôùc / Meï laû thaân coø, taûo taàn xuoâi ngöôïc / OÂi! laát laây cho ñaáp ñoåi qua ngaøy: Chaûi Toùc Ñi Em!), ngöôøi cha ñaõ maát naêm 1986 (Ñoät ngoät ai ngôø Ba laâm beänh / Vaø Ba ñi... ñi maõi khoâng veà / Trôøi ôi! hieân vaéng ai ngoài khoùc? Baõo taùp möa sa phaän naõo neà: Döôùi Naéng Xeá Ba Ngoài Saøng Gaïo), vaø ngöôøi meï yeâu daáu coøn soáng soùt queâ nhaø:
... Vaãn nhôù leä môø nôi beán caûng, saân ga
Meï khoùc möôùt oâm con vaø xieát chaët
Em, chò tieãn ñöa loøng ñau nhö caét
Ngöôøi leû loi maõi khaên goùi leân ñöôøng!!
Vaãn nhôù voâ vaøn kyû nieäm yeâu thöông
Qua höng pheá chaúng môø trong kyù öùc
(Vaãn Nhôù).
Thô Haø Nguyeân Du coøn raát thaám nhuaàn trieát lyù AÙ Ñoâng. Ñaõ bieát ñaïi khaùi noãi taâm tình cuûa ngöôøi qua "Toâi Ñaõ Luaân Hoài Toâi, Qua Em", baây giôø ta haõy laéng nghe "Ta":
Ñeán seõ ñeán, ñi seõ ñi
ÔÛ, veà moät kieáp löu ly ñaát trôøi
Traùi, haït töø ñaâu sinh soâi?
Ta, em, höông, löûa, luõng, ñoài buïi bay
Loái naøo coù moät khoâng hai?
U, minh nôû ñoùa phuø phai baát thöôøng
Moäng traàn em tróu vai thuoân
Ta, löng quaën haûi hoà, söông khoùi nhaø. Hoaëc ñaày tö töôûng Phaät giaùo trong "Naâng Coác Saàu Tan": Ñôøi kieâu baït pheá taøn laây! Nghe taâm huyeát luïn phôi baøy nghieät oan? Só heà só chaúng heà than! Só veà naâng coác saàu tan chaúng heà!
Veà ñôøi Haø Nguyeân Du, toâi ñaõ noùi nhieàu trong baøi "Loái Khaùc cuûa Haø Nguyeân Du hay laø oùc naõo vaø xöông thòt cuûa moät thi nhaân" (NTsoá 66). Thô cuûa hoï Haø coù ñaêng treân caùc baùo noåi tieáng ôû haûi ngoaïi vaø Ngheä Thuaät (do Nhaïc só Leâ Dinh chuû tröông) ñaõ trình baøy nhöõng thi baûn hay nhaát trong nhöõng soá vöøa qua. Toâi laø ngöôøi haân haïnh ñöôïc ñoïc lai caûo "Anh Bieát, Em Yeâu Daáu" taùc giaû gôûi taëng (72 baøi taát caû!) vôùi saùng kieán töï do cuûa nhaø pheâ bình laáy traùch nhieäm vieát baøi naøy cho Ngheä Thuaät ñaëc quyeàn sôû höõu ñaêng ngay tröôùc khi taùc phaåm ñöôïc ra maét ñoàng baøo: Töï Löïc xuaát baûn vaø phaùt haønh, bìa Khaùnh Tröôøng, ñaëc bieät phaàn phuï baûn do hoïa só Leâ Thaùnh Thö. Vôùi söï coäng taùc veà phaàn phoå nhaïc cuûa caùc Nhaïc só : Phaïm Duy (Em laø voøng nhaät nguyeät, Khuùc ly tao, Ñeâm haï huyeàn) Traàn Duy Ñöùc (OÂi! nhan saéc, Ngöôøi coù veà ta, Vöông khoùi thuoác bay Em coù veà nhö nhöõng côn möa) Nguyeãn Hieàn (Cho toâi baøi tango, Cho em baøi sonnet), Traàm Töû Thieâng: Khi böôùc tình ñi qua (TTT vöøa boû chuùng ta ra ñi ngaøy 25/01/2000 vaø HND ñaõ vieát trong Töïa: "...toâi khoâng neùn ñöôïc loøng, luùc "caùnh cöûa ñaõ ñoùng" sau khi ñöa thi haøi cuûa coá Nhaïc só Traàm Töû Thieâng vaøo loø hoûa theâu. Vôùi tieáng khoùc nöùc nôû cuûa nhaø baùo Laâm Töôøng Duõ, cuûa nöõ ca só Ngoïc Minh, vaø... nhöõng doøng leä tieác thöông cuûa Nhaïc só Truùc Hoà, cuøng moät soá vaên ngheä só khaùc..."), Nguyeãn Ñöùc Ñaït (Tình ta döôùi aùnh maët trôøi), Phaïm Minh Huøng (Tình nhö caønh laù thu phong), Nhaïc só Leâ Dinh (Choàng thö cuõ), Traàn Thieän Thanh (...Coøn ñaäu nhaùnh tình), Tröôøng Haûi (Ngaøy mai vaø ñoâi maét, Tieác nhö doøng soâng, Traùi tim hoïc troø) Ngoâ Maïnh Thu (Bieån goïi teân soâng), Traàn vaên Toaøn - Paris (Nhôù ngöôøi vöông khoùi thuoác bay, vaø Nguyeãn Höõu Huøng (Tình nhôù khoân cuøng)
Haø Nguyeân Du laø moät nhaø thô ñaõ ñöôïc nhieàu nhaïc só löøng danh phoå nhaïc; ñoù cuõng laø moät chöùng minh söï thaønh coâng veû vang cuûa moät thi só ñang leân, vaø coù leõ - trong töông lai ngöôøi seõ ñaït ñöôïc ngoâi sao saùng trong baàu trôøi vaên ngheä Vieät Nam
(Cho Em Baøi Sonnet):
Ta cho em baøi sonnet chan chöùa
Con soâng daøi uoán khuùc quanh co
Sonnet muøa ñoàng leân xanh luùa
Sonnet mình ñeïp nhö trang thô
Ta cho em baøi sonnet tha thieát
Nhö traêng raèm haùt khuùc ca dao
Sonnet ñaày tình trao da dieát
Sonnet trôøi ngôøi aùnh traêng sao...