Coû vaø Hoa
(Nhöõng Caâu Chuyeän Gôïi YÙ Suy Tö Vaø Caàu Nguyeän
cuûa Ñaøi Phaùt Thanh Chaân Lyù AÙ Chaâu
Radio Veritas Asia)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 38 -
Phuïng vuï leã laù, lòch söû vaø yù nghóa
Phuïng vuï leã laù, lòch söû vaø yù nghóa.
Chuyeån ngöõ: Pheâroâ Buøi Huy Ngoïc
Nguoàn: Righetti M., "La Domenica de Passione o Domenica in Palmis", in Storia Liturgica 2, Ancora, Milano 1969, 184-195.
(WHÑ 06-04-2020)
Chuùa nhaät thöông khoù hay Chuùa nhaät leã laù
Nhö chuùng ta ñaõ bieát, teân goïi vaø nguoàn goác cuûa Chuùa nhaät naøy trong nghi leã Roma laø "Cuoäc Thöông Khoù cuûa Chuùa", ñöôïc caùc giaùo phuï Latinh theá kyû IV-V nhaéc ñeán vaø trong moät soá saùch phuïng vuï coå ñaïi[1]. Sau naøy noù ñöôïc keát hôïp vôùi nhöõng caønh coï ôû ñoâng phöông, neân goïi laø Dominica palmarum o in palmis - Chuùa nhaät Leã laù, nhö chuùng ta thaáy trong saùch leã Gelasiano (Reg. 316), ñeàu coù caû hai caùch goïi. Sau ñoù, nghi thöùc laøm pheùp laù ôû caùc quoác gia beân kia daõy nuùi Alpi ñaõ mang ñeán söï noåi baät khaùc thöôøng cho teân goïi naøy, vaø töø ñoù khoâng coù teân goïi naøo khaùc ngoaøi teân naøy. Chuùa nhaät naøy ñöôïc thaùnh Isidoro thaønh Siviglia goïi laø Chuùa nhaät Leã laù[2]; vaø vieäc xaùc ñònh teân goïi naøy cuõng ñöôïc thoâng qua trong caùc saùch leã Roma sau ñöôïc khi aùp duïng trong nghi leã phuïng vuï cuûa Giaùo hoaøng. Saùch nghi leã Giaùo hoaøng theá kyû thöù XII, vaø sau naøy laø saùch leã cuûa Giaùo hoaøng Innocenzo III (1216), vaø Giaùo hoaøng Pio V, cho ñeán naêm 1955 chæ söû duïng duy nhaát teân goïi naøy. Cho ñeán cuoäc caûi caùch cuûa Coâng ñoàng Vaticano II (1965) ñaõ phuïc hoài laïi vò trí trang troïng nguyeân thuûy teân goïi cuûa leã naøy, vaø quan troïng nhaát laø ñeà xuaát caùch goïi : Chuùa Nhaät Leã Laù Töôûng Nieäm Cuoäc Thöông Khoù Cuûa Chuùa.
Nhöõng caùi teân coå xöa khaùc veà Chuùa nhaät Leã laù naøy cuõng ñaõ ñöôïc ñöa vaøo trong caùc saùch phuïng vuï, nhö Capitulavium, Pascha competentium, Dominica indulgentiae[3]. Trong lónh vöïc vaên hoùa daân gian, Chuùa nhaät naøy coøn ñöôïc goïi laø Pashca florum, hay floridum, ñaëc bieät laø ôû nhöõng quoác gia thieáu caây coï seõ ñöôïc thay theá baèng hoa.
Phuïng vuï ngaøy nay bao goàm söï keát hôïp cuûa hai nghi thöùc nguyeân thuûy vaø nhöõng ñaëc tính rieâng bieät, nhöng veà cô baûn chuùng coù söï phoái hôïp vôùi nhau; caùc nghi thöùc aáy, trong lòch söû phuïng vuï ñaõ phaùt trieån khaùc nhau, vaø luoân luoân taùch bieät roõ raøng. Ñoù laø:
- Laøm pheùp vaø röôùc laù, nhö laø moät söï toân vinh Chuùa Kitoâ, vaø coâng khai tuyeân boá vöông quyeàn cuûa Ngaøi.
- Töôûng nieäm caùch troïng theå cuoäc thöông khoù vaø caùi cheát cuûa Chuùa Kitoâ.
Do ñoù, hai nghi leã naøy muoán dieãn taû hai thaønh phaàn chính yeáu cuûa Maàu nhieäm Vöôït qua: Cuoäc khoå naïn eâ cheà cuûa Chuùa Kitoâ vaø ñeà cao vai troø cöùu theá cuûa Ngaøi, hình thaønh caùch suùc tích böùc tranh veà caùc bieán coá troïng ñaïi ñöôïc töôûng nieäm trong tuaàn thaùnh naøy.
Laøm pheùp vaø röôùc laù
Nguoàn goác cuûa vieäc röôùc laù, nhöõng baøn caõi ñöôïc keát thuùc vaøi naêm trôû laïi ñaây, theo ñoù, thöïc haønh naøy ñöôïc tìm thaáy trong taäp quaùn cuûa Giaùo hoäi taïi Gieârusalem vaøo theá kyû thöù IV. Söï khaûi hoaøn cuûa Chuùa Kitoâ vaøo Thaønh thaùnh, ñöôïc thöïc hieän theo lôøi tieân tri Zaccaria (9,9), ñaõ ñöôïc xeùt ñeán töø theá kyû thöù II[4], nhö laø moät trong nhöõng khaúng ñònh lôùn nhaát veà tính thieân sai cuûa Ngaøi. Ñaây laø lyù do taïi sao cuoäc töôûng nieäm dieãn ra ôû Gieârusalem, tröôùc nhöõng ngöôøi ngoaïi, khoâng chæ coù lyù do lòch söû maø coøn coù giaù trò hoä giaùo. Egeria ñaõ thuaät laïi raèng, ngaøy Chuùa nhaät tröôùc leã Phuïc sinh, vaøo giôø thöù 7 (töùc laø 13:00) taát caû daân chuùng cuøng vôùi vò giaùm muïc taäp trung treân nuùi Oliu, nuùi naøy naèm giöõa ñeàn thôø Elona vaø ñeàn thôø Imbomon hay coøn goïi laø ñeàn thôø Thaêng Thieân. Nghi thöùc baét ñaàu vôùi vieäc haùt thaùnh thi vaø ñieäp xöôùng, theâm vaøo ñoù laø caùc baøi ñoïc kinh thaùnh vaø caùc lôøi nguyeän. Sau ñoù vaøo giôø thöù 11 (töùc laø 17:00) ñoïc ñoaïn Tin Möøng moâ taû vieäc Chuùa Gieâsu tieán vaøo thaønh Gieârusalem, taát caû ñöùng daäy, tay caàm nhöõng nhaønh laù oâliu vaø nhaønh coï, trong khi haùt caùc baøi thaùnh ca vaø thaùnh vònh xen keõ vôùi ñieäp khuùc Chuùc tuïng Ñaáng nhaân danh Chuùa maø ñeán[5], ñoaïn ñi röôùc töø ñænh nuùi naøy vaøo thaønh phoá, cuøng vôùi giaùm muïc, ñöôïc hoä toáng theo hình thöùc maø Chuùa ñöôïc hoä toáng. Ñoaøn röôùc tieáp tuïc nhö vaäy cho ñeán nhaø thôø thaùnh Athanasioâ, nôi nghi leã ñöôïc keát thuùc vôùi vieäc haùt kinh thaàn vuï. Khoâng thaáy ñeà caäp ñeán vieäc laøm pheùp laù naøo caû. Theo thôøi gian, nghi thöùc cuûa Gelasiano ñaày aán töôïng trôû neân quan troïng vaø trang troïng, baèng chöùng laø vaøo theá kyû thöù VI chuùng ñaõ trôû thaønh traïm thöù naêm ñöôïc ñoaøn röôùc chaïm ñeán[6], vaø caùc Giaùo hoäi Ñoâng phöông khaùc, trong ñoù coù Giaùo hoäi Edessa vaø Constantinopoli ñaõ ñöa chuùng vaøo trong nghi thöùc cuûa mình.
Laøm theá naøo vaø töø khi naøo phuïng vuï Gieârusalem ñöôïc Giaùo hoäi Taây phöông söû duïng. Nhöõng daáu tích ñaàu tieân chaéc chaén nhaát ñöôïc tìm thaáy ôû Taây Ban Nha taïi nhaø thôø thaùnh S. Isidoro thaønh Siviglia (+ 636)[7], trong saùch Liber Ordinum Mozarabico[8] vaø trong saùch leã cuûa Bobbio, qua caùc coâng thöùc trong ñoù cho thaáy nhöõng ñieåm tieáp xuùc roõ raøng vôùi nghi leã Taây Ban Nha coå xöa vaø vôùi phuïng vuï Byzantina[9].
Thaùnh Beda (735), trong baøi giaûng Chuùa nhaät Leã laù, ñaõ cho bieát raèng ñaây khoâng chæ laø moät leã hoäi maø coøn laø moät nghi leã cuûa phuïng vuï Leã laù[10]. Nhöõng Versus - ñoaïn phieân khuùc cuûa Teodolfo, giaùm muïc ôû Orleùans (760-821), gloria, laus et honor - vinh quang, ngôïi ca vaø vinh döï, raát ñöôïc yeâu thích trong thôøi trung coå vaø trong soá ñoù chæ moät phaàn nhoû ñöôïc ñöa vaøo Saùch leã, ñieàu ñoù ñaõ chöùng thöïc veà moät söï phaùt trieån ñaùng kinh ngaïc bôûi nhöõng nghi thöùc Leã laù taïi tu vieän Anger. Vaøo thôøi cuûa Amalario (+853), vieäc röôùc laù taïi Gallia ñaõ trôû thaønh truyeàn thoáng, trong cuoán hoài kyù, oâng ñaõ vieát: Moät caùch troïng theå, giaùo hoäi chuùng ta caàm treân tay nhöõng nhaønh laù vaø tung hoâ Hosana[11].
ÔÛ Roma, caùc saùch phuïng vuï Gelasiano vaø Gregoriano, chæ coù teân goïi Domnica in palmis [Chuùa nhaät Leã laù], saùch naøy ñaõ khoâng ñöa ra moät nghi thöùc töông töï naøo, maø chæ aùm chæ ñeán ñoaïn Tin Möøng ñöôïc ñoïc trong Thaùnh leã cuûa ngaøy ñoù; tröø khi ñöôïc cho laø ñaõ ñöôïc ñöa vaøo tröôùc ôû moät soá nhaø thôø mang töôùc hieäu. Cuõng khoâng coù khaû naêng naøo hôn laø phoûng ñoaùn veà söï toàn taïi cuûa vieäc laøm pheùp laù, ñöôïc suy dieãn töø moät ñoaïn vaên phuïng vuï naèm trong thö höôùng daãn cuûa Giaùo hoaøng Zaccaria göûi cho thaùnh Bonifacio vaøo naêm 751. Maõi cho tôùi theá kyû thöù X, ngöôøi ta môùi tìm thaáy trong saùch leã nghi Romano-Germanico nhöõng nghi thöùc coå xöa nhaát veà vieäc röôùc laù vaø voâ vaøn nhöõng coâng thöùc laøm pheùp laù[12].
Mong muoán ñöôïc theå hieän laïi trong lónh vöïc phuïng vuï, söï kieän Chuùa Gieâsu khaûi hoaøn tieán vaøo Gieârusalem, ñaõ trao cho ñoaøn röôùc laù thôøi Trung coå moät hoaït ñoäng ñaày aán töôïng saâu xa vaø soáng ñoäng, coù leõ khoâng tìm thaáy ñieàu töông töï trong caùc nghi leã troïng theå khaùc trong naêm. Thoâng thöôøng taát caû moïi ngöôøi, ñöùng ñaàu laø giaùm muïc vaø giaùo só, taäp trung taïi moät nhaø thôø naèm beân ngoaøi thaønh phoá hoaëc ôû moät nôi cao raùo khaùc[13], nhö theå töôïng tröng cho Nuùi OÂliu. ÔÛ ñaây, sau khi ñoïc saùch Xuaát Haønh: Venerunt filli Israel in Elim[14][con caùi nhaø Israel ñaõ ñeán Elim], vôùi 70 nhaønh laù nhaéc nhôù 70 naêm trong sa maïc, hoï laøm pheùp nhöõng nhaønh coï, oâliu, hoaëc moät loaïi caây naøo khaùc vôùi moät chuoãi lôøi nguyeän daøi[15] vaø phaân phaùt cho daân. Luùc ñoù, ñaùm röôùc ñoâng ñaûo di chuyeån, ngöôøi ta nhaân caùch hoùa söï hieän dieän cuûa Chuùa Gieâsu baèng cuoán saùch Tin möøng, boïc trong moät taám vaûi maøu tím, ñaët treân moät caùi giaù, nhö moät loaïi hoøm ñöôïc trang trí raát ñeïp, vaø ñöôïc kieäu bôûi boán phoù teá, hoaëc bôûi moät caây Thaùnh giaù lôùn khoâng che vaûi vaø trang trí baèng nhöõng caønh laù xanh. Trong cuoäc röôùc kieäu hoï xen keõ caùc baøi haùt thaùnh ca nhö : Cum appropinquasset, Cum audisset, Turba multa, Occurunt turbae cum floribus, trong khi nhöõng ñöùa treû raûi hoa döôùi nhöõng böôùc chaân cuûa caùc phoù teá.
Taïi caùc coång thaønh, caïnh thaùp canh, laø nôi dieãn ra nghi thöùc töôûng nieäm Ñaáng Cöùu Chuoäc. Saùch nghi thöùc cuûa ñòa phaän Besancon ñaõ moâ taû nhö sau: Baét ñaàu vôùi vieäc caùc em ca ñoaøn nhoû, traõi treân ñaát muõ, aùo choaøng, vaø ñaët nhöõng caønh laù ñaõ ñöôïc laøm pheùp tröôùc thaùnh giaù roài quì goái thôø laïy, trong khi caùc giaùo só haùt kinh thöông xoùt vaø baøi thaùnh ca pueri Hebraeorum vestimenta prosternebant... [caùc treû do thaùi traûi aùo...], luùc naøy ca ñoaøn tieáp tuïc haùt luaân phieân thaùnh thi cuûa Teodolfo : Gloria, laus et honor... Sau ñoù laø söï toân kính cuûa daân chuùng, caùc nhoùm nhoû ñi tröôùc thaùnh giaù tung hoa vaø thôø laïy, trong khi moïi ngöôøi haùt thaùnh ca Omnes collaudent nomentuum vôùi thaùnh vònh Lauda Jerusalem Dominum [Hôõi Gieârusalem haõy ngôïi khen Chuùa]. Cuoái cuøng vò giaùm muïc vaø caùc giaùo só tieán ñeán tröôùc thaùnh giaù phuû phuïc vaø ca ñoaøn haùt baøi "Ta seõ ñaùnh ngöôøi chaên chieân, vaø chieân seõ tan taùc..." (Percutiam pastorem) (Mc 14.27). Khi haùt nhöõng lôøi naøy moät ngöôøi phuï leã duøng tay hoaëc caønh coï ñaäp vaøo vai. Sau khi hoaøn thaønh vieäc thôø laïy Thaùnh giaù, ñoaøn röôùc tieán vaøo thaønh phoá trong tieáng haùt cuûa baøi thaùnh ca : Ingrediente Domino in sanctam civitatem - Khi Chuùa böôùc vaøo thaønh thaùnh, vaø sau ñoù laø thaùnh thi Magnum salutis gaudium - Ngaøy troïng ñaïi, nieàm vui bao la. Khi ñeán nhaø thôø chính toøa, moät ngöôøi seõ baét leân baøi Benedictus vaø sau ñoù giaùm muïc keát thuùc cuoäc röôùc baèng moät lôøi nguyeän. ÔÛ Roma ban ñaàu laù ñöôïc laøm pheùp bôûi moät Hoàng y (OR XI, 38), truyeàn thoáng naøy keát thuùc vaøo theá kyû XIII, thay vaøo ñoù, laù seõ ñöôïc laøm pheùp bôûi Giaùo hoaøng[16]. Cuoäc röôùc ñöôïc baét ñaàu töø ñeàn thôø Ñöùc Baø Caû, sau ñoù ñi ñeán ñeàn thôø Gioan Lateranoâ, ñeàn thôø traïm trong ngaøy. Ñeå ñaïi dieän cho Chuùa Kitoâ, ban ñaàu ngöôøi ta chöng ra saùch Tin möøng ñöôïc phuû khaên tím[17], nhöng sau naøy ñaõ boû thöïc haønh naøy.
Taïi Anh vaø vuøng Normandy, coù moät thöïc haønh phoå bieán ñöôïc Ñöùc Toång Giaùm muïc ôû Canterbury (1089) laø Lanfranco du nhaäp vaøo gioáng nhö cuoäc röôùc kieäu Thaùnh Theå[18]. ÔÛ caùc ngoâi laøng nhoû cuûa caùc quoác gia naøy, cuoäc röôùc daãn ñeán tröôùc thaùnh giaù, thöôøng ñöôïc döïng trong nghóa trang, vaø do ñoù ñöôïc goïi laø thaùnh giaù cuûa nhöõng caønh laù[19], thaùnh giaù coù khi ñöôïc ñaët moät nôi ôû ngoaøi thaønh phoá, coù khi ñöôïc ñaët ôû ngaõ tö ñöôøng[20].
Taïi Ñöùc, cho ñeán thôøi cuûa thaùnh Ulrico, giaùm muïc ôû Augusta (+973), thöôøng tieán haønh cuoäc röôùc ñöôïc goïi laø con löøa cuûa caùc caønh laù; moät con löøa baèng goã ñöôïc chaïm khaéc, coõng treân mình böùc töôïng Ñaáng Cöùu Theá, sau ñoù ñöôïc mang vaøo ñaët trong nhaø thôø ñeå daân chuùng toân kính[21].
Taïi Milan, vieäc laøm pheùp laù ñöôïc cöû haønh taïi ñeàn thôø Laurenziana, taïi ñaây Ñöùc Toång Giaùm muïc seõ cöôõi treân moät con ngöïa ñöôïc trang hoaøng loäng laãy di chuyeån cuøng vôùi ñaùm röôùc tieán veà ñeàn thôø Ambroâsioâ, nôi seõ cöû haønh thaùnh leã haùt [22].
Cho ñeán naêm 1956, nghi thöùc Roâma veà vieäc laøm pheùp laù trôû neân hoaøn chænh vaø ñöôïc ñöa vaøo saùch leã. Vôùi phuïng vuï khoâng thaùnh leã, caáu taïo cuûa nghi leã naøy bao goàm ca nhaäp leã, lôøi nguyeän, baøi ñoïc (Xuaát haønh 15, 27; 16, 1-7), Ca tieán caáp, baøi Tin möøng (Mt 21, 1 -9), Kinh Tieàn tuïng [23], Kinh Thaùnh Thaùnh, tröø Kinh nguyeän Thaùnh theå. Ñaây laø moät hình thöùc cuûa coäng ñoaøn tham döï phuïng vuï, coù theå ñaõ ñöôïc phaùc hoïa khi laøm pheùp laù ñeå taùch bieät vôùi thaùnh leã trong ngaøy. Treân thöïc teá, chuùng ta bieát raèng, chaéc chaén coù nhieàu nhaø thôø ñaõ ñöa thaùnh leã vaøo ngay sau lôøi tung hoâ Hosana cuûa kinh Thaùnh Thaùnh [24]. Nhöng coù leõ vì caùc baøi haùt vaø baøi ñoïc cuûa thaùnh leã Chuùa nhaät naøy, taát caû ñeàu ñöôïc caát leân theo yù nghóa cuûa cuoäc Thöông khoù, neân chuùng coù veû khoâng thích hôïp ñeå khôûi ñaàu moät kyû nieäm vui möøng ñoái vôùi söï khaûi hoaøn cuûa Chuùa Kitoâ, ñöôïc soaïn thaûo vaøo khoaûng giöõa theá kyû thöù X, sau naøy coâng thöùc thích hôïp hôn ñöôïc soaïn laïi vaøo theá kyû thöù XII ôû Roâma [25], taát caû ñöôïc gôïi höùng töø maàu nhieäm, ñeå roài laøm cho noù trôû thaønh moät nghi thöùc ñoäc laäp. Coù naêm lôøi nguyeän trong saùch leã taïo thaønh nghi thöùc laøm pheùp laù caùch thaät söï, vaø phaùc hoïa neân moät bieåu töôïng ñeïp cho caùc caønh coï vaø caùc caønh oâliu trong cuoäc khaûi hoaøn cuûa Chuùa Kitoâ cuõng nhö cuûa loøng thöông xoùt Ngaøi daønh cho con ngöôøi: Petimus, Domine sancte; Deus, qui dispersa congregas! Deus, qui miro dispositionies ordine; Deus, qui per olivae ramum...; Benedic, quaesumus, Domine, theo sau nhöõng ca töø naøy laø phaùt laù cho caùc giaùo só vaø giaùo daân. Sau ñoù, ñoaøn röôùc di chuyeån vaøo nhaø thôø, moïi ngöôøi caàm treân tay nhöõng nhaønh laù chuùc tuïng.
Khi ñeán nhaø thôø, moïi ngöôøi seõ thaáy cöûa nhaø thôø ñoùng laïi; vaø chæ môû ra khi moät phuï phoù teá röôùc thaùnh giaù ñeán, sau khi haùt caùc ñoaïn phieân khuùc cuûa Teodolfo (Gloria, laus et honor), khoâng duøng thaùnh giaù cuûa ñoaøn röôùc ñeå ñaäp cöûa, ñoaïn moïi ngöôøi tieán vaøo nhaø thôø, khi ñoù haùt ñoái ca Ingrediente Domino, vaø baét ñaàu thaùnh leã. Nghi thöùc ñaëc tröng cuoái cuøng laø ñaäp cöûa, maëc duø ñaõ coù trong saùch leã nghi Giaùo hoaøng Roâma vaøo theá kyû XII [26], ñöôïc ñöa vaøo trong saùch leã döôùi thôøi Giaùo hoaøng Clemente VIII vaøo naêm 1604 [27]. Nghi thöùc treân ñaõ tìm thaáy lôøi giaûi thích cuûa mình trong bieåu töôïng phuïng vuï coå xöa, theo ñoù, cuoäc röôùc laù bieåu tröng cho cuoäc röôùc nhöõng ngöôøi coâng chính vôùi Chuùa Kitoâ laø ñaàu, laø Ñaáng ñaõ giôùi thieäu cho hoï con ñöôøng vaøo nöôùc trôøi chæ nhôø vaøo thaùnh giaù cuûa Ngöôøi [28]; khaû naêng lôùn xaûy ra laø nghi thöùc naøy ñaõ laáy laïi töø chính nghi thöùc gerosiano. Egeria khoâng noùi gì ñeán vieäc ngöôøi ta ñaõ haùt gì khi ñoaøn röôùc tieán veà ñeàn thôø Anastaso; nhöng saùch baøi ñoïc coå xöa cuûa ngöôøi Armenia trích daãn thaùnh vònh 117 Confitemini Domino, töø caâu 23 ñaõ laáy lôøi tung hoâ Benedictus qui venir; vaø Tipycon thaønh Gieârusalem ñaõ xaùc nhaän roõ raøng raèng vaøo theá kyû thöù VI, khi caùc giaùo phuï vaø giaùo só long troïng tieán vaøo ñeàn thôø Anastaso, thì haùt caùc caâu 19-20: Aperite mihi portas justitiae... haec porta Domini, justi intrabunt per eam [29]. Thaät deã daøng ñeå hình dung ra quang caûnh ñaày kòch tính dieãn ra nhö theá naøo maø sau ñoù cuoäc röôùc seõ ñöôïc keát thuùc [30]. Caûi caùch gaàn ñaây veà Tuaàn Thaùnh (1955) ñaõ loaïi boû moät caùch hôïp lyù nghi leã cuoái cuøng naøy, moät nghi leã hoaøn toaøn xa laï vôùi khaùi nieäm chæ daãn veà nghi thöùc, ñöôïc laáy caûm höùng töø chieán thaéng mang tính thieân sai cuûa Vua Kitoâ. Vì lyù do naøy, vò chuû teá, ñaïi dieän Chuùa Kitoâ, ñaõ boû vieäc söû duïng phaåm phuïc tím, ñeå mang treân mình phaåm phuïc maøu khaùc ñoù laø maøu ñoû tía, vaø cuøng vôùi caùc giaùo só khaùc vaø daân chuùng cöû haønh troïng theå cuoäc röôùc vaø haùt nhöõng baøi thaùnh thi cuûa ngaøy leã, nhöõng baøi naøy luoân laø cuûa Teodolfo. Treân ñöôøng quay veà, ñoaøn röôùc tieán vaøo nhaø thôø ngay maø khoâng döøng laïi nôi nhöõng caùnh cöûa ñöôïc roäng môû. Chuû teá tieán leân baøn thôø, daâng lôøi caàu nguyeän leân Chuùa Kitoâ, Ñaáng Cöùu ñoä vaø laø Vua cuûa chuùng ta, cho vinh quang maø vieäc laøm pheùp laù mang laïi, ñeå mang laïi aân suûng vaø söï baûo veä cuûa ngöôøi ôû khaép moïi nôi vaø tröôùc moïi nguy hieåm cuûa keû thuø.
Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ quyeát ñònh raèng, vieäc ñeà cao vai troø Cöùu chuoäc cuûa Chuùa Kitoâ Vua maø daân Do Thaùi ñaõ daønh cho Ngaøi, ñaõ ñöôïc caùc Kitoâ höõu nhöõng theá kyû ñaàu khaúng ñònh caùch vöõng vaøng, ñöôïc duy trì caøng nhieàu caøng toát trong söï loäng laãy cuûa cuoäc röôùc bieåu töôïng cuûa nhöõng nhaønh laù vaø hoa, vaø vui möøng bôûi nhöõng lôøi tung hoâ vaø nhöõng baøi thaùnh ca phuïng vuï hoaëc töø nhöõng thöù gioáng nhö theá. Nôi naøo vì nhöõng lyù do nghieâm troïng, khoâng theå thöïc hieän ñöôïc cuoäc röôùc, Coâng ñoàng mong muoán cuoäc röôùc ñöôïc boå khuyeát baèng vieäc tieán vaøo troïng theå cuûa haøng Giaùo só töø cöûa nhaø thôø ñeán baøn thôø, ñang khi haùt baøi ca nhaäp leã: Ingrediente, tieáp theo laø chuû teá ñoïc lôøi nguyeän, vaø baøi ñoïc Tin möøng veà söï kieän ñöôïc töôûng nieäm, ñoâi lôøi giaûi thích ngaén goïn cho tín höõu. Sau ñoù, baét ñaàu thaùnh leã töôûng nieäm söï thöông khoù cuûa Chuùa.
Thaùnh leã "töôûng nieäm cuoäc thöông khoù cuûa Chuùa"
Thaùnh leã Chuùa nhaät naøy, vaãn coøn giöõ nguyeân nhöõng hình thöùc nguyeân thuûy cuûa noù, ñöôïc daønh rieâng cho vieäc töôûng nieäm cuoäc thöông khoù cuûa Chuùa Gieâsu, ñieàu maø Giaùo hoäi coå xöa ñaõ cöû haønh caùch chính thöùc vaøo ngaøy naøy [31]. Thaùnh vònh 21, Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti, laø baøi thaùnh ca tieân tri veà nhöõng khoå ñau cuûa Chuùa Kitoâ, ñaõ cung caáp baûn vaên cho ca nhaäp leã vaø tratto, ñaõ ñöa ra nhöõng ñoaïn bieåu caûm nhaát. Baøi trích thö nhaéc laïi noãi oâ nhuïc anh huøng cuûa Chuùa Gieâsu, itsque ad mortem, mortem autem crucis. Trong ba lôøi nguyeän cuûa thaùnh leã, lôøi ñaàu tieân laø nguyeân goác, phaûn aùnh chính xaùc maàu nhieäm cuûa ngaøy naøy, traùi laïi hai lôøi nguyeän coøn laïi bò thay ñoåi, vaø khoâng bieát taïi sao laïi ñöôïc thay theá nhöõng lôøi nguyeän hôïp lyù hôn trong saùch Gelasiano. Veà Tin Möøng thì ñöôïc haùt ñaày ñuû trình thuaät veà cuoäc khoå naïn theo thaùnh Mattheâoâ, ñaây chæ laø phong tuïc raát coå xöa cuûa ngöôøi Roma, Tin möøng ñöôïc ñoïc trong tuaàn naøy, vaø hình thaønh vieäc ñoïc Tin möøng raát ñaëc tröng. Thaùnh Leone Magno xaùc nhaän raèng, ngaøi chæ thöïc hieän vieäc dieãn giaûi ñoaïn Tin Möøng naøy trong Chuùa nhaät leã laù vaø thöù 4 sau ñoù [32]. ÔÛ Chaâu Phi, theo nhöõng gì thaùnh Augustino vieát, ñoaïn Tin Möøng naøy ñöôïc ñoïc vaøo Thöù Saùu Tuaàn thaùnh; Passio autem, quia uno die legitur, non solet legi nisi secundum Matthaeum [33]. Thaät vaäy, thaùnh nhaân ñaõ coá gaéng thöû ñoïc baøi thöông khoù cuûa boán thaùnh söû cuøng nhau [34], moät thöïc haønh ñaõ ñöôïc duøng taïi Taây Ban Nha, nhöng khoâng ñöôïc nhieàu ngöôøi ñeå yù tôùi.
Saùch nghi thöùc tuaàn thaùnh (1951) ñaõ ñieàu chænh ñaùng keå caùc ñoaïn Kinh thaùnh cuûa baøi Passio theo baûn vaên cuûa Tin Möøng Nhaát Laõm, ñaõ ñöôïc höôùng daãn töø saùch leã, baèng caùch boû phaàn töôøng thuaät lieân quan ñeán vieäc thieát laäp Thaùnh theå. Cuoái cuøng caùc ñoaïn trích ñöôïc phaân boå nhö sau: Mt (26,36-75;27,1-70), Mc (14,32-72;15,1-46), Lc (22,39-71;23,1-42), trình thuaät cuûa Gioan vaãn khoâng thay ñoåi.
Taàm quan troïng cuûa vieäc ñoïc baøi thöông khoù (Passio) ñaõ ñöôïc neâu roõ trong phuïng vuï coå xöa. Thaùnh Augustino ñaõ ñeå laïi yù nghóa quan troïng khi ngaøi vieát : ñoïc baøi thöông khoù caùch troïng theå, cöû haønh caùch troïng theå. Caùc nhaø truyeàn giaùo thôøi xöa, baét ñaàu vôùi Vercelli (V sec.) ñaõ ñaùnh daáu baèng moät soá kyù hieäu ñaëc bieät tröôùc nhöõng Lôøi cuûa Chuùa Kitoâ trong trình thuaät Thöông khoù theo thaùnh Mattheâoâ, chuû yeáu laø chöõ T, sau ñoù chöõ C seõ ñöôïc laøm daáu ôû ñaàu moãi töôøng thuaät thuoäc veà ngöôøi keå, chöõ S laø baét ñaàu phaàn cuûa caùc ñoaïn ñoái thoaïi.
Vieäc söû duïng ba ngöôøi ñeå haùt baøi thöông khoù, trong ñoù moät ngöôøi ñaïi dieän laøm ngöôøi keå, moät ngöôøi ñaïi dieän Chuùa Gieâsu, moät ngöôøi ñaïi dieän caùc nhaân vaät khaùc, ñöôïc ñöa vaøo khoaûng naêm 1000 taïi caùc nhaø thôø Baéc YÙ, sau ñoù ñöôïc nhieàu nhaø thôø khaép nôi baét chöôùc [35], vì coù leõ do nhu caàu thöïc teá vaø ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cöû haønh caùch troïng theå, vaø phuø hôïp vôùi thò hieáu cuûa giai ñoaïn aáy ñeå laøm cho trình thuaät thöông khoù theâm kòch tính vaø bieåu caûm hôn. Theo ñoù, trong saùch leã coù ghi caùc ngöôøi haùt phaûi laø caùc phoù teá vaø mang daây caùc pheùp maøu tím. Trong khi vaøo thôøi trung coå vaø ñaëc bieät ôû Anh thì hoï maëc phaåm phuïc maøu khaùc. ÔÛ YÙ, vaøo cuoái theá kyû XV, taïi caùc nhaø thôø chính, ñeå vieäc trình baøy trình thuaät thöông khoù hieäu quaû hôn, phaàn caùc lôøi cuûa daân chuùng ñöôïc giao cho ca ñoaøn. Khi phoù teá ñoïc ñeán caâu "roài ngöôøi taét thôû" thì döøng trong giaây laùt, moïi ngöôøi quì goái thinh laëng suy ngaãm trong choác laùt. Thöïc haønh ñaïo ñöùc naøy khoâng quaù coå xöa, söû gia Goffredo di Beaulieu ñaõ thuaät raèng thaùnh Luigi, vua nöôùc Phaùp (1270) ñaõ thaáy thöïc haønh naøy trong caùc tu vieän doøng Beneditine, vaø oâng ñaõ mang noù veà nhaø nguyeän rieâng cuûa mình, cuõng nhö chaáp nhaän cho caùc nhaø thôø, ñaëc bieät laø caùc tu vieän cuûa doøng Ña Minh. ÔÛ Roma thì ñöôïc chaáp nhaän vaøo theá kyû XIV [36].
Trong ba ngaøy leã ñaàu cuûa Tuaàn thaùnh, thì ngaøy leã thöù 4 laø coå nhaát vaø quan troïng nhaát. Taïi Gieârusalem, theo töôøng thuaät cuûa Egeria, daân chuùng taäp trung trong ñeàn thôø Atanaso ñeå ñoïc nhöõng ñoaïn Kinh thaùnh, taïi nôi Giuña baùn mình cho nhöõng keû toäi loãi vì phaûn boäi Thaày. Daân chuùng laéng nghe trong thinh laëng, nhöng ñeán ñoaïn Giuña hoûi: Caùc oâng cho toâi bao nhieâu? Thì taát caû gaàm roáng leân; vaø Egeria cuõng nhö nhöõng ngöôøi khaùc khoâng theå caàm ñöôïc nöôùc maét. Ngay ôû Roma, ngaøy thöù tö cuõng ñöôïc ñaùnh daáu caùch ñaëc bieät, nhö laø moät chaëng taïi ñeàn thôø Ñöùc Baø Caû, vaø töø hai baøi ñoïc cuûa tieân tri Isaia (62, 11; 63, 1-7; 53, 1-12) vaãn coøn ñöôïc duy trì trong thaùnh leã. Ngay töø ñaàu, nhöõng nguyeân taéc cuûa ngaøy thöù tö naøy coù leõ ñaõ khoâng döï lieäu cöû haønh Thaùnh theå, nghóa laø khoâng coù thaùnh leã, nhö Thöù saùu Tuaàn thaùnh, vì trong nhieàu theá kyû, saùch nghi thöùc cuûa Roma ñaõ giöõ nhöõng qui luaät nguyeân thuûy. Thöïc vaäy, hoï ñaõ qui ñònh raèng ngaøy Thöù tö Tuaàn thaùnh, caùc giaùo só trong thaønh phoá cuõng nhö ngoaïi oâ Roma taäp hoïp veà ñeàn thôø Gioan Laterano vaøo buoåi saùng, giôø thöù ba, vaø khoâng ñoïc baát kyø thöù gì khaùc ngoaøi nhöõng lôøi nguyeän troïng theå [37], ngaøy nay thöïc haønh naøy ñöôïc thöïc hieän vaøo Thöù saùu Tuaàn thaùnh. Vieäc cöû haønh Bí tích Thaùnh theå chæ daønh rieâng cho chaëng Kinh chieàu, vaøo giôø thöù 8, taïi ñeàn thôø Liberiana [38]. Lôøi nguyeän hieän taïi ñaõ thay theá lôøi nguyeän goác cuûa Leoniana [39], sau ñoù ñöôïc chuyeån qua thaùnh leã thöù 5 Tuaàn thaùnh. Vieäc ñoïc trình thuaät thöông khoù theo Tin möøng Luca, ñöôïc xaùc nhaän nôi ngöôøi Roma vaøo cuoái theá kyû thöù VIII [40], thay vì ñoïc baøi Tin möøng veà vieäc röûa chaân, vaø vieäc keû phaûn boäi bò baïi loä, sau ñoù daønh rieâng cho Thöù naêm Tuaàn thaùnh phaàn thöù hai [41].
(Nguoàn: gpquinhon.org)
- - - - - - - - - -
[1] Low. "Come il Sermonario gregoriano di S.Pietro" in Rivista Archeol Cristiana, 1942, 143.
[2] Isidor., De Eccles. Offic., I,27.
[3] Nhöõng teân goïi khaùc nhau cuûa Chuùa nhaät Leã laù
[4] Justin., Apol., XXXV,11
[5] Itinerarium, (ed Peùtreù). IL Cabrol (Estudes sur la Peregrinatio Silviae, Paris, 1895, 94).
[6] Papadopulos-Keramens, "Lo desumiamo dal Typicon della Chiesa di Gerusalemme", Petersburg, 1894, 227.
[7] Isidor., De Eccles. Offic., I,28.
[8] Ferotin, Liber Ordinum, vol V, 178-183.
[9] Muratori, Lit. rom. Vet., II, 958.
[10] Homil, 33, P.L 94, 120.
[11] Liber officialis, I, 10.
[12] Andrieu, Les Ordines romani, V, 162.
[13] Chevalier, Ordinaire de l'Eglise catheùdrale de Bajeux, Paris, 1902, 118.
[14] Vaøo theá kyû XV vaø XVI, baøi ñoïc naøy ñöôïc ñoïc trong thaùnh leã coù nghi thöùc laøm pheùp laù.
[15] Marteøne, De antiq. Eccl. Rit., 1. IV, 20, ordo 3.
[16] A. Baumstark, Die osterl. Papstliturgie des Jahres 1228, 1948, 184.
[17] Pseudo-Alcuino, De div. offic., 14; P.L. 101, 1201.
[18] E. Bishop, Holy Week Rites of Sacrum, Hereford and Rowen Compared, in Liturgy Historica, 286.
[19] Feasy, Plam Sundays, in Eccles, Review, 1908 (I), 361.
[20] Cf. G. Le Bras, Sur l'histoire des Croix rurales, in Miscell. A. De Mayer, Lovanio, 1946, 323.
[21] Wiepen, Palmsonntagsprozession und Palmesel, Bonn, 1903, 165.
[22] Cf. Ambrosius, 1926, 37.
[23] Cf. O. Casel, in Jahrb. f. liturgiew, 1922, 107.
[24] P. Gieùranger, L'Anneùe liturg. La Semaine sainte, 219.
[25] Andrieu, Le Pontif. romain au moyen-aøge, Rome, II, 1938, nota 34.
[26] Pont. Rom. du XIP sieøcle (ed. M. Andriei ), 213.
[27] Baumstark, De Santi art. cit., 176.
[28] Durando, Ration, div. off., 1. V, c. 67, n. 9; Giov. Beleth, Div. off. explicatio, c. 44.
[29] Thibaut, La solemniteù du Dimanche des Palmes, in EÙchos d'Orient, 1921, p. 77.
[30] Cf. Dreves, Ein Jahrtausend lateinischer Hymnendichtung, 71.
[31] S. Agostino, Sermo CCXXXII, 2.
[32] S. Leonis, Sermo de Pass. Domini, I, 5.
[33] S. Agostino, Sermo CCXXXII, 1.
[34] Ibid. CCXXXVI.
[35] Cf. Ferretti, Il canto della Passione, in Riv. Liturg. 1918, 69.
[36] Thurston, Leni and Holy Week, 337.
[37] OR. XXIV, 1; (Andrieu, Ordines, III, 287).
[38] Schuster, Lib. Sacrum., III, 201.
[39] Lang, op. cit., 444-54.
[40] T. Klauser, Das roøm. Capitolare Evangeliorum, p. 23.
[41] Leuterman, op. cit., p. 56.