Coû vaø Hoa
(Nhöõng Caâu Chuyeän Gôïi YÙ Suy Tö Vaø Caàu Nguyeän
cuûa Ñaøi Phaùt Thanh Chaân Lyù AÙ Chaâu
Radio Veritas Asia)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 27 -
Lôøi khaån Nguyeän Ai Ca
Lôøi khaån Nguyeän Ai Ca.
Vinh Höng, OP
(RVA News 02-04-2020)
Laàn giôû laïi Kinh Thaùnh, chuùng ta thaáy noãi bi thöông thaãm ñaày lòch söû thaùnh. Coù haún moät theå vaên Kinh Thaùnh goïi laø ai ca, vaø ñoù cuõng laø ñeà taøi raát thöôøng gaëp trong Kinh Thaùnh.
Coù laàn, moät anh baïn beân YÙ thaáy toâi xem moät boä phim Vieät Nam lieàn thoát leân raèng: "Sao buoàn vaäy! Phim gì maø toaøn nöôùc maét, nhaïc gì nghe theâ löông quaù!" Theá maø trong nhöõng ngaøy naøy, toâi ñaõ nghe thaáy, khoâng phaûi töø phim aûnh maø töø cuoäc ñôøi thöïc, "Tieáng khoùc töø Italia"[1] ñaày naác ngheïn vaø quaù ñoãi bi ai: Nhöõng haøng quan taøi laëng leõ, nhöõng con soá töû thaàn taêng choùng maët, ñaùm tang khoâng ngöôøi thaân, khoâng thaùnh leã, nhöõng göông maët thaát thaàn vì thoáng khoå.
Toái thöù Saùu 27 thaùng 3 naêm 2020, Ñöùc thaùnh cha Phanxicoâ ban pheùp laønh toaøn xaù Urbi et Orbi giöõa quaûng tröôøng thaùnh Pheâroâ khoâng moät boùng ngöôøi, theâ löông ñeán khoù maø ngaên ñöôïc doøng leä.
Laàn giôû laïi Kinh Thaùnh, chuùng ta thaáy noãi bi thöông thaãm ñaày lòch söû thaùnh. Coù haún moät theå vaên Kinh Thaùnh goïi laø ai ca, vaø ñoù cuõng laø ñeà taøi raát thöôøng gaëp trong Kinh Thaùnh. Ai ca dieãn taû söï than vaõn, ai oaùn, bi thöông, öùc uaát vì khoán quaãn, cuøng cöïc, tieác thöông, aân haän, toäi loãi... cuûa moät caù nhaân hay coäng ñoàng ñang ñau khoå vì tai öông, beänh taät, cheát choùc, keû thuø hung haõn, chieán tranh taøn phaù, noâ dòch ñoïa ñaøy... Ñoù laø nhöõng ñau thöông cuøng khoán maø söùc löïc con ngöôøi khoâng theå vöôït qua neân phaûi giaõi baøy leân Chuùa, xin Ngöôøi ñoaùi thöông vaø giaûi thoaùt cho khoûi moïi noãi truaân chuyeân ngaët ngheøo (x. Tv 25,22).[2]
Saùch Ai Ca (coøn goïi laø Ca Thöông) laø quyeån saùch thaùnh goàm 5 baøi thô loaïi vaên teá, than vaõn bi ai, thöông khoùc cho caûnh nöôùc maát nhaø tan, ñeàn thôø bò phaù huûy, keû cheát la lieät giöõa thaønh quaùch tan hoang, daân Chuùa tuûi nhuïc trong caûnh löu ñaøy. Coøn trong caùc thaùnh vònh thì theå loaïi ai ca chieám phaàn ña soá, khoaûng 33 ñeán 48 thaùnh vònh. Trong caùc saùch khaùc, nhaát laø saùch ngoân söù, cuõng thaáp thoaùng ñaây ñoù nhöõng lôøi khaån nguyeän ai ca. Raát nhieàu lôøi khaån nguyeän naøy ñöôïc duøng trong phuïng vuï, ñaëc bieät laø trong Caùc Giôø Kinh Phuïng Vuï.
Khi chòu khoå hình treân thaäp giaù, Ñöùc Gieâsu ñaõ caàu nguyeän baèng caùc thaùnh vònh ai ca, nhö Tin Möøng ghi laïi: "Vaøo giôø thöù chín, Ñöùc Gieâsu keâu lôùn tieáng: 'EÂloâi, EÂloâi, lama xabaùcthani!' nghóa laø: 'Laïy Thieân Chuùa, Thieân Chuùa cuûa con, sao Ngaøi boû rôi con?'" (Mc 15,34; x. Tv 22,2); Baáy giôø "Ñöùc Gieâsu keâu lôùn tieáng: 'Laïy Cha, con xin phoù thaùc hoàn con trong tay Cha.' Noùi xong, Ngöôøi taét thôû." (Lc 23,46; x. Tv 31,6); "Ñöùc Gieâsu bieát laø moïi söï ñaõ hoaøn taát. Vaø ñeå öùng nghieäm lôøi Kinh Thaùnh, Ngöôøi noùi: 'Toâi khaùt!'" (Ga 19,20; x. Tv 69,22).
Lôøi khaån nguyeän ai ca thöôøng môû ñaàu vaø nhaéc laïi nhöõng lôøi taùn thaùn nhö OÂi Thieân Chuùa; OÂi laïy Chuùa; Laïy Chuùa Trôøi, Laïy Chuùa; Thaân laïy Chuùa; Muoân laïy Chuùa... dieãn taû noãi khaéc khoaûi mong Chuùa ñoaùi nghe lôøi caàu khaån vaø nhìn ñeán caûnh ñau thöông cuøng quaãn:
Laïy Chuùa, xin laéng tai nghe lôøi con noùi,
hieåu thaáu ñieàu con thaàm thó nguyeän xin.
Laïy Ñöùc Vua laø Thieân Chuùa con thôø,
xin Ngaøi nghe tieáng con ñang caàu cöùu. (Tv 5,2-3)
Laïy Chuùa, sao Chuùa nôõ ñöùng xa,
ngaøy khoán quaãn, sao Ngaøi ñaønh aån maët? (Tv 10,1)
Laïy Chuùa, Ngaøi queân con maõi tôùi bao giôø?
Tôùi bao giôø coøn ngoaûnh maët laøm ngô? (Tv 13,2)
Laïy Chuùa, xin tænh giaác! Ngaøi cöù nguû ñöôïc sao?
Xin troãi daäy ñi naøo, ñöøng ñuoåi xua maõi maõi! (Tv 44,24)
Laïy Chuùa Trôøi, xin laéng nghe lôøi con caàu nguyeän,
con khaån naøi, xin ñöøng nôõ laøm ngô,
xin ñeå yù ñeán con vaø thöông ñaùp laïi. (Tv 55,2-3)
Xin thöông xoùt con cuøng, laïy Thieân Chuùa,
xin Ngaøi thöông xoùt con,
naøy con ñeán aån naùu beân Ngaøi;
döôùi boùng Ngaøi, naøy con aån naùu,
tôùi khi naøo heát tai hoaï khoå ñau. (Tv 57,2)
Laïy Chuùa, xin laéng tai vaø ñaùp lôøi con,
vì thaân con ngheøo heøn tuùng quaãn. (Tv 86,1)
Gaëp gian truaân saàu khoå, toâi ñaõ keâu caàu danh Chuùa:
"OÂi laïy Chuùa, xin cöùu gôõ maïng con!" (Tv 116,4)
Töø vöïc thaúm, con keâu leân Ngaøi, laïy Chuùa,
muoân laïy Chuùa, xin Ngaøi nghe tieáng con. (Tv 130,1)
Laïy Ñöùc Chuùa, xin haõy nhìn xem:
giöõa caûnh khoán cuøng, ruoät gan con ñoøi ñoaïn,
traùi tim con thoån thöùc boài hoài. (Ac 1,20)
Laïy Ñöùc Chuùa, töø thaùnh ñieän Ngaøi,
xin ñoaùi nhìn, xin nghó ñeán chuùng con;
laïy Ñöùc Chuùa, xin gheù tai nghe! (Br 2,16)
Laïy Chuùa, xin khaáng nghe!
Laïy Chuùa, xin tha thöù!
Laïy Chuùa, xin ñoaùi thöông! (Ñn 8,19)
Trong lôøi khaån nguyeän ai ca, taùc giaû thöôøng keå leå noãi thoáng khoå ñang phaûi chòu, laém luùc haàu nhö kieät söùc vaø tuyeät voïng. Nhöõng lôøi keå khoå naøy moät ñaøng raát thaät vaø ñôn sô, ñaøng khaùc laø ñeå suy gaãm veà yù nghóa cuûa khoå ñau.
Lôøi than vaõn, xin giaõi baøy leân Chuùa,
noãi ngaët ngheøo, keå leå tröôùc thieân nhan. (Tv 142,2)
Ñöôøng phoá Xion ñöôïm maøu tang toùc,
chaúng coøn ai traåy leã leân ñeàn.
Coång thaønh vaéng laëng khoâng moät boùng.
Tö teá thôû than, nöõ trinh saàu thaûm,
caû thaønh chìm ngaäp giöõa ñaéng cay! (Ac 1,4)
Suoái leä tuoân traøo ñeán moøn ñoâi maét,
ruoät gan toâi ñoøi ñoaïn, taâm can toâi roái bôøi;
vì con gaùi daân toâi raõ rôøi tan naùt,
coøn luõ sô sinh vaø baày treû daïi
guïc ngaõ khaép quaûng tröôøng. (Ac 2,11)
Xin nhôù ñeán noãi khoán cuøng cuûa con,
vaø cuoäc ñôøi con vaát vöôûng nuoát cay ngaäm ñaéng.
Noãi nieàm rieâng canh caùnh beân loøng,
khieán hoàn con tieâu hao moøn moûi. (Ac 3,19-20)
Reân sieát ñaõ nhieàu, neân con meät moûi,
treân giöôøng nguû, nhöõng thoån thöùc naêm canh,
töøng gioït vaén daøi, leä tuoân ñaãm goái,
maét hoen môø vì quaù khoå ñau. (Tv 6,7-8a)
Laïy Chuùa con thôø, muoân laïy Chuùa,
Ngaøi nôõ loøng ruoàng boû con sao?
Duø con thaûm thieát keâu gaøo,
nhöng ôn cöùu ñoä nôi nao xa vôøi!
Ngaøy keâu Chuùa, khoâng lôøi ñaùp öùng,
ñeâm van Ngaøi maø cuõng chaúng yeân. (Tv 22,2-3)
AÁy tuoåi ñôøi con, Chuùa ño cho moät vaøi gang taác,
kieáp soáng naøy, Chuùa keå baèng khoâng.
Ñöùng ôû ñôøi, thaät con ngöôøi chæ nhö hôi thôû,
thaáp thoaùng treân ñöôøng töïa boùng caâu. (Tv 39,6-7a)
Moïi keû gheùt con ñeàu baøn taùn thì thaøo,
töôûng töôïng con maéc beänh gì gheâ gôùm:
Chöùng nan y thaâm nhaäp noù roài,
ñaõ lieät giöôøng laø khoâng daäy noåi ñaâu!" (Tv 41,8-9)
Nghe trong mình tim ñau thaét laïi,
boùng töû thaàn khuûng khieáp chuïp xuoáng con.
Bao run sôï nhaäp caû vaøo ngöôøi,
côn kinh haõi tö beà phuû laáp. (Tv 55,5-6)
Löûa chieán chinh huûy dieät ñôøi trai traùng,
thieáu nöõ chaúng coøn ñöôïc nghe ñieäu vu quy!
Haøng tö teá bò göôm ñao saùt haïi,
goùa phuï thöông choàng maø chaúng ñöôïc khoùc than! (Tv 78,63-64)
Vì hoàn con ngaäp traøn ñau khoå,
maïng soáng con aâm phuû gaàn keà,
thaân keå nhö ñaõ vaøo phaàn moä,
ví töïa ngöôøi kieät söùc coøn chi!
Con naèm ñaây giöõa bao ngöôøi cheát,
nhö caùc töû thi vuøi trong moà maû. (Tv 88,4-6)
Tính tuoåi thoï, trong ngoaøi baûy chuïc,
maïnh gioûi chaêng laø ñöôïc taùm möôi,
maø phaàn lôùn chæ laø gian lao khoán khoå,
cuoäc ñôøi thaám thoaùt, chuùng con ñaõ khuaát roài. (Tv 90,10)
Tim heùo haét töïa hoà coû giaäp,
neân chaúng coøn töôûng ñeán mieáng aên.
Vì con nhöõng keâu gaøo reân raåm,
maø thaân theå chæ coøn da boïc xöông. (Tv 102,5-6)
Chuùng con ñôïi hoøa bình nhöng chaúng thaáy may laønh chi heát,
mong tôùi thôøi bình phuïc, maø chæ thaáy ruøng rôïn khieáp kinh. (Gr 14,19)
Leã toaøn thieâu, leã hy sinh ñaõ heát,
leã tieán, leã höông cuõng chaúng coøn,
chaúng coøn nôi daâng cuûa ñaàu muøa leân Chuùa
ñeå chuùng con ñöôïc Chuùa xoùt thöông. (Ñn 3,38)
Chuyeän vöøa loït tai, ruoät ñaõ roái bôøi bôøi,
môùi nghe ñieàu ñoù, moâi mieäng con run raåy,
beänh muïc xöông ñaõ nhaäp vaøo mình,
chaân laûo ñaûo khoâng coøn vöõng böôùc. (Kb 3,16)
Lôøi khaån nguyeän ai ca cuõng thöôøng dieãn taû taâm tình thoáng hoái khi coi nhöõng khoán khoù ñang phaûi chòu laø haäu quaû cuûa toäi loãi caù nhaân hay coäng ñoàng. Thuù nhaän toäi loãi vôùi loøng saùm hoái laø ñeå ñaùng ñöôïc Chuùa tha thöù, cöùu chöõa vaø ban cho ñöôïc soáng:
Bao laâu con laëng thinh khoâng thuù loãi
thì gaân coát raõ rôøi, caû ngaøy con gaøo theùt.
Bôûi theá, con ñaõ xöng toäi ra vôùi Ngaøi,
chaúng giaáu Ngaøi laàm loãi cuûa con.
Con töï nhuû: "Naøo ta ñi thuù toäi vôùi Chuùa"
Vaø chính Ngaøi ñaõ tha thöù toäi vaï cho con. (Tv 32,3.5)
Toäi ñaõ phaïm, con xin xöng thuù
loãi laàm vöông phaûi, con aùy naùy baên khoaên. (Tv 38,19)
Vaâng, con bieát toäi mình ñaõ phaïm,
loãi laàm cöù aùm aûnh ngaøy ñeâm.
Con ñaéc toäi vôùi Chuùa, vôùi moät mình Chuùa,
daùm laøm ñieàu döõ traùi maét Ngaøi. (Tv 51,5-6)
Cuøng caùc baäc toå tieân, chuùng con ñaõ phaïm toäi,
ñaõ ôû baát coâng, laøm ñieàu gian aùc. (Tv 106,6)
Taát caû chuùng con ñaõ trôû neân nhö ngöôøi nhieãm ueá,
moïi vieäc laønh cuûa chuùng con khaùc naøo chieác aùo dô.
Taát caû chuùng con heùo taøn nhö laù uùa,
vaø toäi aùc chuùng con ñaõ phaïm,
töïa côn gioù, cuoán chuùng con ñi. (Is 64,5)
Laïy Chuùa, chuùng con nhaän raèng mình gian aùc
vaø cha oâng sai loãi ñaõ nhieàu.
Quaû chuùng con ñeàu ñaéc toäi vôùi Chuùa. (Gr 14,20)
Quaû chuùng con ñaõ phaïm toäi,
ñaõ laøm ñieàu gian aùc khi daùm lìa xa Ngaøi.
Trong moïi söï, chuùng con ñaõ naëng neà sai loãi. (Ñn 3,29)
Lôøi khaån nguyeän ai ca tuy ña saàu naëng khoå nhöng khoâng tuyeät voïng. Chen giöõa nhöõng cung baäc bi ai, laïi vang leân thanh aâm cuûa hy voïng, vaø thöôøng keát thuùc vôùi nieàm caäy troâng tín thaùc vaøo Thieân Chuùa quyeàn naêng vaø laân tuaát:
Phaàn con ñaây, con tin caäy vaøo tình thöông Chuùa,
ñöôïc Ngaøi cöùu ñoä, loøng con seõ vui möøng.
Con seõ haùt baøi ca daâng Chuùa, vì phuùc loäc Ngaøi ban. (Tv 13,6)
Thieân haï seõ noùi veà Ñöùc Chuùa
cho theá heä töông lai,
truyeàn tuïng cho haäu sinh ñöùc coâng chính cuûa Ngöôøi,
raèng: "Ñöùc Chuùa ñaõ laøm nhö vaäy!" (Tv 22,31-32)
Laïy Chuùa, töø aâm phuû Ngaøi ñaõ keùo con leân,
töôûng ñaõ xuoáng moà maø Ngaøi thöông cöùu soáng.
Leä coù rôi khi maøn ñeâm buoâng xuoáng,
höøng ñoâng veà ñaõ voïng tieáng hoø reo. (Tv 30,4.6b)
Haõy truùt nheï gaùnh lo vaøo tay Chuùa,
Ngöôøi seõ ñôõ ñaàn cho,
chaúng ñeå chính nhaân phaûi nghieâng ngöûa bao giôø. (Tv 55,23)
Laïy Chuùa laø söùc maïnh cuûa con, xin ñaøn haùt möøng Ngaøi,
bôûi Ngaøi laø thaønh luyõ baûo veä con,
laïy Thieân Chuùa, Ñaáng ñaày loøng yeâu meán. (Tv 59,18)
Chuùc tuïng Ñöùc Chuùa laø Thieân Chuùa Israel,
töø muoân thuôû cho ñeán muoân ñôøi.
toaøn daân haõy hoâ lôùn: Amen! Amen! (Tv 106,48)
Khi gaëp böôùc ngaët ngheøo,
Hoï keâu leân cuøng Chuùa,
Ngöôøi ñöa tay keùo hoï
ra khoûi caûnh gian truaân. (Tv 107,6.13.19.28)
Uôùc chi hoï daâng lôøi caûm taï
vì tình thöông cuûa Chuùa,
vaø vì nhöõng kyø coâng
Chuùa ñaõ thöïc hieän cho ngöôøi traàn. (Tv 107,8.15.21.31)
Bao keû laønh xuùm laïi möøng con
Vì con ñaõ ñöôïc Ngaøi thi aân giaùng phuùc. (Tv 142,8)
Löôïng töø bi Ñöùc Chuùa ñaâu ñaõ caïn,
loøng thöông xoùt cuûa Ngöôøi maõi khoâng vôi.
Saùng naøo Ngöôøi cuõng ban aân hueä môùi.
Loøng trung tín cuûa Ngöôøi cao caû bieát bao!
Toâi töï nhuû: "Ñöùc Chuùa laø phaàn saûn nghieäp cuûa toâi,
vì theá nôi Ngöôøi, toâi troâng caäy." (Ac 3,22-24)
Ñöùc Chuùa laø Chuùa Thöôïng, laøm cho toâi theâm maïnh söùc,
cho ñoâi chaân naøy lanh leï töïa chaân nai,
vaø daãn toâi ñi treân ñænh nuùi cao vôøi. (Kb 3,19)
Trong côn ngaët ngheøo khoán quaãn, ngöôøi tín höõu coù theå choïn nhöõng lôøi khaån nguyeän ai ca ñeå ñoïc, suy nieäm vaø caàu nguyeän, haàu tìm ñöôïc nieàm uûi an vaø caäy troâng nôi Chuùa. Xin ñöôïc giôùi thieäu moät soá lôøi khaån nguyeän ai ca: Lôøi keâu than cuûa ngöôøi laønh (Tv 13); Ngöôøi laønh gaëp ñau khoå (Tv 22); Xin ôn tha thöù vaø cöùu thoaùt (Tv 25); Lôøi khaån caàu cuûa ngöôøi saàu khoå (Tv 31); Keû lieät laøo hy voïng nôi Chuùa (Tv 39); Lôøi caàu cuûa beänh nhaân (Tv 41); Chuùa laø nôi ta nöông aån (Tv 46); Lôøi nguyeän thoáng hoái (Tv 51); Lôøi caàu trong côn quaãn baùch (Tv 86); Caàu xin trong luùc ngaët ngheøo (Tv 88), Kieáp ngöôøi phuø du (Tv 90); Than van reân sieát trong caûnh gian truaân (Tv 102); Tieáng keâu töø vöïc thaúm (Tv 130); Beân bôø soâng Babylon (Tv 137); Lôøi caàu trong côn nguy bieán (Tv 141); Chuùa laø nôi truù aån (Tv 142); Lôøi caàu xin luùc gaëp hieåm nguy (Tv 143); Lôøi than thôû nguyeän caàu cuûa oâng Toâbít (Tb 3,1-6); Suy nieäm lòch söû Israel (Is 63,7-64,11); Ai ca cuûa Gieâreâmia (Gr 14,17-22); Baøi ai ca thöù naêm (Ac 5,1-22); Thaùnh ca cuûa Adaria trong loø löûa (Ñn 3,24-45); Ai ca cuûa ngoân söù Khabacuùc (Kb 3,1-19); Gioâna caàu nguyeän töø trong buïng caù (Gn 2,3-10).
Nhieàu baøi thaùnh ca ñaõ laáy yù töôûng töø caùc lôøi khaån nguyeän ai ca: Thaùnh vònh 50/51- Thaùi Nguyeân;[3] Trong ngaøy thaûm saàu (Tv 76/77) - Kim Long;[4] Ñaáng töø bi (Tv 102/103) - Vieát Chung;[5] Thaùnh vònh 129/130 - Thaùi Nguyeân;[6] Thaân phaän löu ñaøy (Tv 136/137) - Tieán Duõng-Ñoã Xuaân Queá;[7] Trong gian truaân (Gn 2,3-10) - Kim Long-Hoaøng Khaùnh;[8] You raise me up (Tv 41?).[9]
Thaùnh Ambroâsioâ ñaõ dieãn giaûi thaät tuyeät vôøi veà yù nghóa phong phuù vaø söùc maïnh thaàn thieâng cuûa lôøi caàu nguyeän baèng thaùnh vònh:[10]
"Thaùnh vònh laø tieáng noùi cuûa Hoäi Thaùnh, laø lôøi tuyeân tín vang löøng, laø loøng suøng moä ñaày traøn vaø ñích thöïc, laø nieàm hoan hyû cuûa con ngöôøi töï do, laø tieáng reo möøng, vaø laø aâm vang cuûa nieàm hoan hyû. Thaùnh vònh laøm nguoâi côn giaän, giuùp truùt boû gaùnh aâu lo, laøm vôi noãi öu phieàn. Thaùnh vònh laø khí giôùi ban ñeâm, laø thaày daïy ban ngaøy, laø khieân che luùc sôï haõi, laø leã hoäi thaùnh thieän, laø hình aûnh cuûa yeân tónh, laø baûo chöùng cuûa bình an hoaø thuaän. Töïa caây huyeàn caàm, thaùnh vònh taáu leân moät ca khuùc duy nhaát goàm nhieàu gioïng khaùc nhau. Maët trôøi loù raïng, tieáng thaùnh vònh ngaân leân. Maët trôøi ngaû boùng, tieáng thaùnh vònh coøn vang doäi.
Thaùnh vònh laø gì neáu khoâng phaûi laø caây ñaøn caùc nhaân ñöùc maø vò ngoân söù khaû kính ñaõ duøng caùi vó cuûa Thaùnh Thaàn maø taáu leân, cho ñieäu nhaïc eâm aùi cuûa trôøi cao ñöôïc ngaân vang treân traùi ñaát? Vua Ñavít ñaõ daïy chuùng ta phaûi ca leân trong loøng, phaûi ñaøn haùt trong loøng... Vì theá, ñeå cho linh hoàn mình ñöôïc cöùu chuoäc, thaùnh ngoân söù ñaõ töï nhaéc nhôû laø phaûi ñaøn haùt. Ngöôøi noùi:
Laïy Thieân Chuùa, con daïo khuùc haïc caàm,
taï ôn Ngaøi thaønh tín.
Gaûy cung tyø baø, con ngaâm vònh
kính daâng Ngaøi, laïy Ñöùc Thaùnh cuûa Israel.
Mieäng con seõ reo hoø theo nhòp ñaøn möøng Chuùa.
Hoàn con nöõa, hoàn con Ngaøi cöùu chuoäc,
cuõng vui söôùng hoø reo."[11]
Giöõa caûnh tang thöông vaø sôï haõi naøy, lôøi caàu nguyeän ai ca seõ coù söùc uûi an vaø khôi leân trong chuùng ta nieàm hy voïng vaøo Thieân Chuùa quyeàn naêng vaø laân tuaát maø duy chæ mình Ngöôøi môùi laø tieáng noùi cuoái cuøng cuûa moïi thaêng traàm trong lòch söû.
- - - - - - -
[1] Töø töïa ñeà moät baøi baùo veà Covid-19 ôû Italia.
[2] Caùc Thaùnh vònh ñöôïc ghi soá theo baûn Hípri, tröø khi ghi soá song song.
[3] https://www.youtube.com/watch?v=35wPS2wk7bk
[4] https://www.nhaccuatui.com/bai-hat/trong-ngay-tham-sau-kim-ngan.SUrJJJTt...
[5] https://www.youtube.com/watch?v=J1sA5lMznds
[6] https://www.youtube.com/watch?v=iv_DIsEBl7M
[7] https://www.youtube.com/watch?v=lNNg6EUgdOI
[8] https://www.youtube.com/watch?v=98_VVxlg-wU
[9] https://www.youtube.com/watch?v=sza4rh1YzsM
[10] Trích baøi ñoïc Kinh Saùch thöù Baûy, tuaàn X Thöôøng nieân.
[11] Caâu keát lôøi khaån nguyeän ai ca (Tv 71,22-23).