Coû vaø Hoa
(Nhöõng Caâu Chuyeän Gôïi YÙ Suy Tö Vaø Caàu Nguyeän
cuûa Ñaøi Phaùt Thanh Chaân Lyù AÙ Chaâu
Radio Veritas Asia)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 185 -
Dòch corona vaø Kyø nghæ Sa-baùt
cuûa Meï Thieân Nhieân
Dòch corona vaø Kyø nghæ Sa-baùt cuûa Meï Thieân Nhieân.
Khaéc Baù, SJ - CTV
(Vatican News 22-04-2020) - Ngaøy 22 thaùng 4 haèng naêm ñöôïc choïn laø ngaøy traùi ñaát ñeå con ngöôøi yù thöùc vieäc baûo veä haønh tinh. Meï Thieân Nhieân nhö ñang tranh thuû ñöôïc moät 'kyø nghæ Sa-baùt' luùc con ngöôøi baát ñaéc dó phaûi ñoùng baêng caùc hoaït ñoäng cuûa hoï.
Töø treân saân thöôïng cuûa toaø nhaø, toâi nhìn bao quaùt xuoáng thaønh phoá Roma. Neùt ñaëc tröng luùc naøy chính laø söï vaéng laëng cuûa hoaït ñoäng con ngöôøi. Caùc ñöôøng phoá haàu nhö yeân aéng hoaøn toaøn, ngoaïi tröø laùc ñaùc moät vaøi chuyeán xe buyùt, hay ôû caùc ngoõ ngaùch coù maáy ngöôøi voâ gia cö ñang chia seû ñoà aên cho nhau. Nhöng chính trong söï laëng leõ ñoù, toâi thaáy thieân nhieân nôi ñaây nhö ñang hít moät hôi thôû thaät saâu vaø daøi ñeå hoài söùc vaø töï chöõa laønh caùc veát thöông sau nhöõng thaùng ngaøy meät moûi vaø bò taøn phaù. Baàu khí ñang maùt laønh trôû laïi vì bôùt ñöôïc haøng vaïn oáng khoùi xe coä thaûi ra moãi ngaøy. Nhöõng tieáng chim hoùt thaùnh thoùt hôn, hoaø ñieäu hôn, khi khoâng coøn bò laán aùt bôûi aâm löôïng khoång loà vaø hoãn taïp töø ñuû thöù maùy moùc sinh hoaït cuûa con ngöôøi. Meï Thieân Nhieân nhö ñang tranh thuû ñöôïc moät 'kyø nghæ Sa-baùt' luùc con ngöôøi baát ñaéc dó phaûi ñoùng baêng caùc hoaït ñoäng cuûa hoï.
Trong Tieáng Do-thaùi, töø Sa-baùt coù nghóa laø 'ngöøng', hay 'nghæ ngôi'. Moät caùch töông ñoái, coù theå noùi noù coù nguoàn goác töø trình thuaät Saùng Theá cuûa Kinh Thaùnh, trong ñoù Thieân Chuùa nghæ ngôi vaøo ngaøy thöù baûy sau khi hoaøn taát coâng trình taïo döïng; vaø Ngaøi ra leänh cho con ngöôøi cuõng phaûi nghæ ngôi vaøo ngaøy naøy, ñeå noù trôû thaønh ngaøy phuïng töï, töùc ngaøy con ngöôøi soáng vôùi Thieân Chuùa caùch troïn veïn. Loaïi suy töø Ngaøy Sa-baùt, Do-thaùi giaùo coù theâm luaät ñònh veà Naêm Sa-baùt, laø naêm cuoái cuøng sau moãi chu kyø 7 naêm. Trong Naêm Sa-baùt, con ngöôøi taïm ngöøng caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp ñeå ñaát ñai vaø suùc vaät ñöôïc nghæ ngôi (Leâ-vi 25, 2-7). Roài môû roäng hôn, saùch Leâ-vi coù theâm quy ñònh veà Naêm Thaùnh, voán laø naêm cuoái cuøng cuûa chu kyø Naêm Sa-baùt (töùc sau moãi 49 naêm). Trong Naêm Thaùnh, con ngöôøi khoâng chæ phaûi ñeå cho ñaát ñai vaø suùc vaät ñöôïc nghæ ngôi, maø coøn phaûi taùi laäp töông quan coâng bình vôùi tha nhaân: xoaù nôï naàn, traû töï do cho tuø nhaân, giaûi thoaùt noâ leä vaø phaù boû moïi hình thöùc aùp böùc boùc loät (Leâ-vi 25, 8-54). Naêm Sa-baùt vaø Naêm Thaùnh (chuùng ta seõ goïi chung laø 'Kyø Sa-baùt') ñaõ trôû thaønh moät phaàn trong cuoäc soáng cuûa daân Do Thaùi ngaøy xöa.
Luaät veà caùc kyø nghæ Sa-baùt mang laïi nhöõng giaù trò ñaëc bieät cho con ngöôøi; vaø ngay caû khi khoâng nhìn theo khía caïnh toân giaùo, chuùng ta cuõng coù theå noùi raèng ñaây laø moät phaùt kieán vó ñaïi. Ñaàu tieân laø giaù trò cuûa nghæ ngôi. Moïi thuï taïo, duø laø con ngöôøi hay ñaát ñai, ñeàu caàn söï nghæ ngôi ñeå hoài söùc, ñeå laáy laïi tính quaân bình vaø haøi hoaø caàn coù. Ñoái vôùi con ngöôøi, nghæ ngôi khoâng chæ caàn cho söùc khoeû theå lyù, maø coøn cho töông quan xaõ hoäi vaø ñôøi soáng tinh thaàn-thieâng lieâng. Hôn nöõa, chính nghæ ngôi thuùc ñaåy vaø phaùt trieån naêng löïc saùng taïo, voán laø thöù caàn thieát ñeå kieán taïo loái soáng thích hôïp vaø nhöõng hình thöùc lao ñoäng hieäu quaû hôn.
Thöù hai, Kyø Sa-baùt taïo neân yù thöùc veà thaêng tieán coâng bình vaø baûo veä phaåm giaù con ngöôøi, nhaát laø nhöõng ngöôøi ngheøo. Xeùt töø nhieàu khía caïnh, caùc xaõ hoäi thöôøng coù söï baát bình ñaúng mang tính caáu truùc, trong ñoù, trieån voïng ñeå moät ngöôøi ngheøo thoaùt khoûi tình traïng cuûa mình laø raát thaáp. Ngöôøi giaøu seõ coù ñieàu kieän ngaøy caøng giaøu hôn; coøn ngöôøi ngheøo vaø con chaùu cuûa hoï coù nguy cô ôû laïi maõi trong tình traïng khoán quaãn, vaø bò ñoái xöû nhö thaønh phaàn thöù caáp cuûa xaõ hoäi. Lòch söû chæ ra raèng chính nhöõng baát coâng mang tính cô caáu nhö theá ñaõ daãn ñeán haàu heát nhöõng cuoäc xung ñoät, chieán tranh vaø huyû hoaïi cuûa theá giôùi naøy. Kyø Sa-baùt coù muïc ñích caét ñöùt 'chuoãi daây' baát coâng nhö theá. Noù laø moác thôøi gian ñeå ñaát ñai ñöôïc khoâi phuïc laïi chuû sôû höõu ban ñaàu. Vì duï, neáu moät ngöôøi baùn trang traïi cuûa mình cho ngöôøi khaùc, anh seõ töï ñoäng nhaän laïi quyeàn sôû höõu noù trong Naêm Thaùnh. Neáu anh ngheøo vaø bò baùn laøm noâ leä, thì vaøo Naêm Thaùnh, anh ñöôïc giaûi thoaùt. Noùi caùch khaùc, Kyø Sa-baùt cho pheùp moïi ngöôøi, keå caû con nôï laãn chuû nôï, moät cô hoäi ñeå baét ñaàu laïi. Do ñoù, Kyø Sa-baùt coù theå trôû thaønh moät yeáu toá giuùp giaûm thieåu xung ñoät xaõ hoäi ôû möùc neàn taûng.
Quan troïng hôn, phía sau ñieàu luaät Kyø Sa-baùt laø moät moái töông quan mang tính gaén boù, thaáu hieåu vaø toân troïng ñaëc bieät cuûa con ngöôøi ñoái vôùi thieân nhieân. Trong töông quan ñoù, con ngöôøi yù thöùc raèng ñôøi soáng cuûa mình phuï thuoäc vaø noái keát vôùi thieân nhieân, ñaëc bieät laø qua vieäc saûn xuaát noâng nghieäp. Vì theá, döôøng nhö hoï coù theå hieåu roõ veà thieân nhieân ôû möùc ñoä mang tính caûm quan vaø tröïc giaùc, voán laø möùc hieåu bieát saâu hôn so vôùi tri thöùc thuaàn lyù. Nhôø gaén boù chaët cheõ vôùi moâi tröôøng, con ngöôøi thôøi ñoù döôøng nhö nghe ñöôïc nhòp ñaäp, caûm nhaän ñöôïc 'hôi thôû' cuûa ñaát, vaø nhìn thaáu ñöôïc bieán chuyeån cuûa ñaát trôøi. Vì vaäy, hoï hieåu raèng, thieân nhieân cuõng caàn ñöôïc nghæ ngôi ñeå taùi taïo naêng löôïng vaø söï caân baèng cuûa noù.
Nhöng vôùi theá giôùi hoâm nay, Kyø Sa-baùt chæ coøn laø moät khaùi nieäm cuûa quaù khöù, ngay caû vôùi ngöôøi Do-Thaùi. Taát nhieân, baây giôø chuùng ta khoâng theå troâng chôø vieäc thöïc haønh Kyø Sa-baùt theo ñuùng kieåu coå ñieån. Tuy nhieân, ñieàu ñaùng noùi laø yù thöùc cuûa chuùng ta veà 'tinh thaàn Kyø Sa-baùt' ñang mai moät daàn. Ví duï, ngay caû nhöõng kyø nghæ raát ngaén daønh cho ñaát ñai noùi rieâng vaø cho thieân nhieân noùi chung cuõng ñang bò caét bôùt hoaëc boû haún ñi. Ñoù laø chöa noùi ñeán söï thieáu vaéng ôû khía caïnh töông quan giöõa con ngöôøi vôùi nhau maø Naêm Thaùnh ñeà caäp.
Taïi sao tinh thaàn Kyø Sa-baùt bò bieán maát? Haún coù nhieàu nguyeân nhaân, trong ñoù coù vaán ñeà aùp löïc löông thöïc khi daân soá taêng quaù cao; tuy nhieân, thieát töôûng nguyeân nhaân neàn taûng nhaát chính laø vieäc con ngöôøi thay ñoåi yù thöùc veà töông quan cuûa mình vôùi thieân nhieân. Coù theå noùi, Kyø Sa-baùt bieán maát khi khi con ngöôøi baét ñaàu nghó raèng mình laø trung taâm cuûa vuõ truï; raèng mình laø oâng chuû vaø theá giôùi thieân nhieân laø 'taøi saûn sôû höõu' cuûa mình. YÙ thöùc ñoù ñöa ñeán naõo traïng töï do 'khai thaùc vaø söû duïng' thieân nhieân. Söï thay ñoåi yù thöùc ñoù ñaõ khieán con ngöôøi töï trôû neân xa laï vaø chia caét mình khoûi töï nhieân; vaø nghieâm troïng hôn, chuùng ta baét ñaàu laøm bieán ñoåi vaø taøn phaù chính caùi noâi nuoâi soáng baûn thaân mình.
Chính yù thöùc ñoåi vai ñoù khieán con ngöôøi bò cuoán vaøo moät loái soáng mang tính noâ leä, roái loaïn vaø vong thaân. Nhö lôøi Daãn Nhaäp trong phim The gods must be crazy - Ñeán thöôïng ñeá cuõng phaûi cöôøi' (1990), "con ngöôøi 'vaên minh' ñaõ khoâng muoán thích nghi vôùi moâi tröôøng soáng, thay vaøo ñoù, hoï bieán ñoåi moâi tröôøng thích nghi vôùi mình. Vì vaäy, con ngöôøi vaên mình ñaõ xaây döïng phoá xaù, thaønh thò, xe coä, maùy moùc, vaø ñöôøng daây ñieän ñeå chaïy caùc loaïi maùy tieát kieäm söùc lao ñoäng (nhöng laïi khoâng bieát khi naøo thì ngöøng). Caøng caûi taïo moâi tröôøng ñeå laøm ñôøi soáng deã daøng hôn, con ngöôøi caøng laøm cho noù raéc roái theâm. Giôø ñaây, con ngöôøi laïi phaûi cho con caùi ñeán tröôøng, töø möôøi ñeán möôøi laêm naêm ñeå hoïc, ñeå bieát caùch sinh toàn trong heä sinh taùi phöùc taïp vaø nguy hieåm naøy. Vaø con ngöôøi vaên minh ñaõ töøng töø choái thích nghi vôùi moâi tröôøng thieân nhieân giôø ñaây hieåu ra mình phaûi thích nghi, vaø thích nghi nhieàu laàn, töøng giôø trong ngaøy, ñoái vôùi chính moâi tröôøng mình ñaõ taïo ra." Quaû laø moät ñuùc keát chaân xaùc!
Chuùng ta khoâng chæ bò cuoán vaøo tính phöùc taïp cuûa thöù moâi tröôøng mình taïo ra, maø coøn bò cuoán vaøo cuoäc tranh ñua muø quaùng vôùi tha nhaân trong xaõ hoäi cuûa moâi tröôøng ñoù. Thöïc theá, ña phaàn chuùng ta khoâng chæ laøm vieäc ñeå hoaøn thaønh nhöõng gì mình muoán, maø coøn caûm thaáy baét buoäc phaûi laøm vieäc ñeå coù theå chaïy ñua theo nhöõng gì xaõ hoäi noùi ta neân coù. Chuùng ta 'ñoùng khuoân' ñôøi ngöôøi döïa treân caên baûn cuûa thaønh coâng - thaát baïi; vaø caên baûn naøy laïi laáy tieàn baïc - danh tieáng laøm tieâu chuaån. Moâ thöùc naøy khieán cho toaøn boä cuoäc soáng xoay quanh maáy khaùi nieäm: hieäu quaû, nhanh choùng, ñaøo thaûi. Cuoäc soáng hieän ñaïi keùo con ngöôøi vaøo voøng xoaùy cuûa rieâng noù: ngöôøi ta tìm moïi caùch taêng nhanh toác ñoä (saûn xuaát, baùn haøng, thay ñoåi maãu maõ, hoïc haønh,...); moïi thöù laïi thay ñoåi quaù nhanh, khieán ngöôøi ta lo sôï mình bò ñaøo thaûi, vaø theá laø laïi lao vaøo taêng toác cho chính mình. Vì vaäy, ñieàu lôùn nhaát chi phoái taâm trí con ngöôøi thôøi hieän ñaïi chính laø hai chöõ 'caïnh tranh'. Bôûi theá, nhö ñuùc keát cuûa linh muïc Doøng Teân Gael Giraud, voán laø moät nhaø kinh teá hoïc noåi tieáng ngöôøi Phaùp, chuùng ta ñang chòu aûnh höôûng bôûi moät thöù chuû nghóa "bieát giaù caû cuûa moïi thöù nhöng khoâng bieát giaù trò cuûa baát cöù ñieàu gì caû, vì nguoàn goác thaät söï cuûa giaù trò chính laø caùc töông quan giöõa con ngöôøi vôùi nhau vaø giöõa con ngöôøi vôùi moâi tröôøng sinh thaùi."[1]
Keát quaû, con ngöôøi mô hoà nhaän ra laø cuoäc soáng cuûa mình ñang trôû neân xa laï, vì noù ñang thieáu hoaëc maát daàn nhöõng gì khaùc neân coù trong cuoäc ñôøi. Con ngöôøi ñaâu theå soáng nhö moät caùi maùy! Con ngöôøi aâm thaàm töï vaán: ñaùng ra, ñôøi soáng ñaâu phaûi chæ goùi goïn vôùi tieàn baïc cuûa caûi, vôùi danh tieáng! Cuoäc soáng lôùn lao hôn nhöõng gì bò khuoân eùp trong caùi khung thaønh coâng - thaát baïi. Vì theá, coù nhieàu ngöôøi baát chôït thaáy noåi leân nhu caàu tìm laïi moät thöïc taïi quen thuoäc naøo ñoù, maëc duø chính hoï cuõng chöa xaùc ñònh roõ noù laø gì. Nhu caàu naøy lôùn tôùi noãi khieán ngöôøi ta coù khi 'noåi ñoaù' vôùi cuoäc soáng hieän taïi, muoán laøm nhöõng gì ñoù khaùc ñôøi, vöôït qua moïi 'raøo chaén', moïi nguyeân taéc cuûa xaõ hoäi. Coù ngöôøi laïi lao vaøo tìm kieám nhöõng ñieàu kyø bí, nhöõng hieän töôïng laï, vv. Nhöng döôøng nhö hoï caøng tìm thì laïi caøng thaáy moïi thöù roái tung vaø maát phöông höôùng.
Nhö vaäy, vieäc tìm caùch taùch lìa khoûi töï nhieân chính laø khôûi ñaàu cho moät tieán trình töï saùt! Noù chaúng khaùc maáy vieäc em beù töï böùt daây roán cuûa mình khi coøn ôû trong buïng meï. Khi bò caét ñöùt khoûi nhöõng yeáu toá thuoäc veà coäi nguoàn nôi thieân nhieân, chuùng ta cuõng bò caét ñöùt khoûi nhöõng caên baûn voán giuùp xaây döïng töông quan vôùi tha nhaân vaø vôùi Thieân Chuùa; vaø xeùt ôû möùc ñoä gaàn nhaát, khi phaù huyû theá giôùi töï nhieân, laøm cho noù maát caân baèng vaø bò beänh taät, chuùng ta khoâng coøn moâi tröôøng nuoâi döôõng vaø baûo veä chính söùc khoeû theå lyù cuûa mình nöõa. Laøm sao chuùng ta coù theå chôø mong seõ ñöôïc khoeû maïnh khi baûn thaân mình laïi ñang soáng trong moät ngoâi nhaø bò beänh ñöôïc! Ñoù cuõng laø lôøi nhaéc cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng Phan-xi-coâ[2]; vaø do vaäy, nhö taøi lieäu Laudato si khaúng ñònh, "toäi aùc choáng laïi theá giôùi töï nhieân laø moät toäi choáng laïi chính baûn thaân chuùng ta vaø choáng laïi chính Thieân Chuùa" (soá 7).
Vì theá, hy voïng vieäc ngaém nhìn töï nhieân ñang ñöôïc nghæ ngôi luùc naøy coù theå giuùp chuùng ta nghieäm laïi phaàn naøo taàm quan troïng cuûa tinh thaàn Sa-baùt nôi ngöôøi xöa. Tinh thaàn ñoù giuùp chuùng ta nhìn veà ñôøi soáng nhö moät moùn quaø ñöôïc ban taëng, thay vì moät ñieàu gì ñoù maø mình caàn taïo laäp. Ta khoâng nhìn moïi thöù xung quanh nhö nhöõng gì phaûi chieám höõu, maø taát caû ñeàu laø aân suûng ñöôïc trao ban. Trong tinh thaàn Sa-baùt, ta cuõng khoâng nhìn tha nhaân nhö nhöõng ñoái thuû caïnh tranh, nhöng nhö nhöõng ngöôøi anh chò em ñích thaät. Trong vieãn töôïng ñoù, ñôøi soáng cuûa chuùng ta ñöôïc môû ra trong taát caû söï phong phuù cuûa noù.
Ñoù laø loái soáng cuûa loøng bieát ôn. Khi yù thöùc veà moïi thöù cuûa ñôøi soáng nhö nhöõng quaø taëng, con ngöôøi luoân thaáy mình ñöôïc dö ñaày, vaø mong muoán soáng xöùng ñaùng vôùi aân hueä ñoù. Vì theá, thay vì soáng kieåu ñua ñoøi vaø caïnh tranh, chuùng ta soáng tinh thaàn haøi loøng vôùi nhöõng gì ñang coù, ñoàng thôøi coù traùch nhieäm vôùi tha nhaân: bieát vöôït ra khoûi chính mình, nhìn thaáy nhöõng thieáu thoán, nhöõng nhu caàu cuûa tha nhaân, khaùt khao daán thaân cho hoï. Neáu caùi khung 'thaønh coâng - thaát baïi' khieán con ngöôøi ñaùnh maát nhöõng nieàm vui lôùn, nhö nieàm vui cuûa vieäc chia seû (vì moïi vieäc ñaõ trôû thaønh 'trao ñoåi, mua baùn'), hay nieàm vui phuïc vuï, vv., thì tinh thaàn Sa-baùt seõ traû laïi cho ta taát caû nhöõng ñieàu naøy, bôûi chöng chuùng ta ñöôïc keâu goïi xaây döïng ñôøi mình qua vieäc xaây döïng ñôøi tha nhaân, laáy nieàm vui cuûa tha nhaân laøm nieàm vui cuûa chính mình. Neáu quan nieäm 'laøm chuû' khieán ñôøi soáng ta bò ñoùng khung trong nhöõng 'böùc töôøng' cuûa caùc chæ soá vaø ñònh löôïng toaùn hoïc, ñeán möùc ñaùnh maát khaû naêng môû ra vôùi nhieàu ñieàu khaùc, tinh thaàn Sa-baùt khieán ta coù ñöôïc taâm trí ñuû roäng môû ñeå ñoùn nhaän moïi khaû theå, moïi khía caïnh trong ôn goïi con ngöôøi, töø nhöõng gì thuoäc yù thöùc veà söï sieâu vieät, nieàm hy voïng veà ñôøi soáng sieâu nhieân, vv. Ñaëc bieät, noù giuùp ta soáng thaùi ñoä tín thaùc vaø bình an.
Caâu hoûi luùc naøy: lieäu chuùng ta coù theå tìm kieám nhöõng hình thöùc Kyø Sa-baùt naøo ñoù mang tính thöïc tieãn trong ñôøi soáng ngaøy nay hay khoâng? Coù leõ ngaøy nay chuùng ta khoâng theå thöïc hieän ñöôïc baát cöù hình thöùc cuï theå naøo cuûa Kyø Sa-baùt xöa kia. Tuy nhieân, tinh thaàn Sa-baùt coù theå cung caáp cho ta nhöõng yeáu toá caàn thieát trong vieäc hình thaønh caùc caâu hoûi quan troïng veà ñôøi soáng xaõ hoäi hieän taïi. Tinh thaàn ñoù khieán ta thaáy caàn phaûi thay ñoåi cuoäc soáng vaø ñònh vò laïi caùc ñònh cheá nhaèm höôùng tôùi nhöõng hình thöùc vaän haønh cuoäc soáng trong söï tieát ñoä, toân troïng tính höõu haïn vaø hoaø hôïp vôùi nhòp soáng cuûa thieân nhieân.
Nhöõng hình thöùc ñoù phaûi chöùa ít nhaát hai yeáu toá: thôøi gian nghæ ngôi vaø khaû theå baét ñaàu laïi daønh cho moïi ngöôøi. Ví duï, ñoái vôùi caùc ngaønh ngheà noâng nghieäp, chuùng ta phaûi ra luaät ñònh veà chu kyø canh taùc sao cho ñaûm baûo thôøi gian nghæ cuûa ñaát trong moãi naêm. Ñoái vôùi caùc ngaønh ngheà coâng thöông nghieäp, caàn coù cô cheá ñaûm baûo khaû naêng taùi cô caáu, taùi phaân boå vaø phaân phoái, sao cho caùc nguoàn löïc, nhaát laø nguoàn löïc töï nhieân, ñöôïc chia seû vaø söû duïng hôïp lyù. Heä thoáng saûn xuaát phaûi höôùng ñeán nhu caàu söû duïng thieát thöïc thay vì nhu caàu giaû taïo; vaø phaûi nhaém ñeán thieän ích chung cuûa coäng ñoàng thay vì lôïi nhuaän caù nhaân.
Nhöng ñeå ñi ñeán moät vieãn töôïng nhö theá, ñieàu quan troïng tröôùc nhaát laø con ngöôøi phaûi hoaùn caûi quan nieäm cuûa mình veà cuoäc soáng vaø veà töông quan vôùi thieân thieân. Chuùng ta khoâng ñöôïc sinh ra ñeå trôû thaønh oâng chuû cuûa ai khaùc; chuùng ta cuõng khoâng ñöôïc trao quyeàn ñeå thaønh keû thoáng trò thieân nhieân. Chuùng ta beùn reã söï hieän höõu cuûa mình ngay trong moâi tröôøng soáng, vaø laø moät phaàn cuûa thieân nhieân; hay noùi caùch khaùc, chuùng ta gaén chaët vôùi töï nhieân vaø cuøng töï nhieân höôùng veà cuøng ñích thaùnh thieâng maø mình ñöôïc taïo döïng. Do ñoù, thay vì thaùi ñoä taùch mình ra vaø cai trò, chuùng ta phaûi xem töï nhieân nhö ngöôøi baïn, nhö ngöôøi meï, hay chí ít nhö moät quaø taëng cung caáp moâi tröôøng vaø nguoàn soáng ñeå nuoâi döôõng mình vaø coäng ñoàng xaõ hoäi.
- - - - - - -
[1] https://www.nouvelobs.com/idees/20200320.OBS26336/gael-giraud-avec-cette-pandemie-la-fragilite-de-notre-systeme-nous-explose-a-la-figure.html
[2] X. Baøi Giaûng trong trong buoåi ban pheùp laønh Urbi et Orbi, ngaøy 27/03/2020.