Coû vaø Hoa
(Nhöõng Caâu Chuyeän Gôïi YÙ Suy Tö Vaø Caàu Nguyeän
cuûa Ñaøi Phaùt Thanh Chaân Lyù AÙ Chaâu
Radio Veritas Asia)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 16 -
Vieäc ñình chæ Thaùnh leã thôøi covid-19
vaø vieäc choái Chuùa trong boä phim 'Im Laëng'
Vieäc ñình chæ Thaùnh leã thôøi covid-19 vaø vieäc choái Chuùa trong boä phim 'Im Laëng'.
Lm. James Martin, SJ / Lm. Vi Höõu chuyeån ngöõ
(WGPSG 29-03-2020) - Caùc Thaùnh leã coäng ñoàng ñaõ bò ñình chæ, nghóa laø Thaùnh leã vaãn ñöôïc cöû haønh - ngay caû cho chuùng ta - nhöng chuùng ta seõ khoâng coù maët ôû ñoù. Chuùng ta chæ tham döï rieâng reõ qua maøn hình tröïc tuyeán.
Ñaây laø söï maát maùt ñaùng buoàn nhaát cho caùc tín höõu Coâng giaùo, vì tham döï thaùnh leã coäng ñoàng laø moät trong nhöõng nieàm haïnh phuùc lôùn lao vaø laø nghóa vuï aân tình cuûa ta ñoái vôùi Chuùa vaø vôùi nhau. Tuy nhieân, hy sinh nghóa vuï thaùnh thieâng naøy laïi chính laø caùi giaù phaûi traû ñeå coù theå chu toaøn traùch nhieäm ñoái vôùi nhau trong ñaïi dòch covid-19. Vì traùch nhieäm xaõ hoäi vaø traùch nhieäm ñaïo ñöùc, chuùng ta caàn phaûi thuaän tình tuaân theo nhöõng ñeà xuaát hôïp lyù ñoù cuûa Nhaø chöùc traùch.
Trong tình huoáng naøy, coù nhieàu ngöôøi lieân töôûng ñeán söï hy sinh laï luøng cuûa caùc nhaø truyeàn giaùo Doøng Teân trong phim 'Im Laëng' cuûa ñaïo dieãn Martin Scorsese: Chaáp nhaän vaâng lôøi Chuùa ñeå choái Chuùa maø cöùu maïng soáng caùc tín höõu!
Döôùi ñaây laø 5 caâu hoûi ñaày böùc xuùc thöôøng ñöôïc ñaët ra sau khi khaùn giaû xem xong boä phim 'Im Laëng' - moät boä phim ñaày aán töôïng veà caùc nhaø truyeàn giaùo ôû Nhaät Baûn trong thôøi kyø caám caùch ñaïo Chuùa. Vaø caùc caâu traû lôøi laø cuûa linh muïc James Martin, S.J. - ngöôøi ñoàng haønh vôùi ñaïo dieãn cuûa boä phim 'Im Laëng'.
- Taïi sao linh muïc Rodrigues nhieät tình ñi truyeàn giaùo maø roát cuoäc laïi choái boû ñaïo Chuùa?
- Sau khi choái ñaïo, linh muïc Rodrigues coù coøn tin Chuùa nöõa khoâng?
- Kichijiro coù phaûi laø moät nhaân vaät khoâi haøi khoâng?
- Taïi sao Thieân Chuùa laïi im laëng tröôùc bao ñau khoå cuûa nhöõng keû saün saøng cheát vì Ngaøi?
- Taïi sao caùc nhaø truyeàn giaùo laïi phaûi ñi ñeán nhöõng nôi khoán khoå ñoù?
Boä phim 'Im Laëng' ra maét naêm 2016 cuûa ñaïo dieãn Martin Scorsese - keå laïi chuyeän caùc linh muïc doøng Teân truyeàn giaùo taïi Nhaät Baûn vaøo theá kyû 17 - ñaõ ñöôïc coâng chieáu treân toaøn theá giôùi. Sau khi phim ñöôïc phaùt haønh, nhieàu ngöôøi ñaõ göûi cho toâi (Lm James Martin, S.J.) voâ soá thaéc maéc veà phim naøy vì hoï bieát toâi laø moät trong nhöõng chuyeân gia tö vaán cho boä phim. Vaø treân ñaây laø 5 thaéc maéc ñöôïc nhieàu ngöôøi ñaët ra nhaát.
1. Taïi sao linh muïc Rodrigues nhieät tình ñi truyeàn giaùo maø roát cuoäc laïi choái boû ñaïo Chuùa?
Tröôùc heát, boû ñaïo coù nghóa laø töø boû ñöùc tin cuûa mình. Trong phim "Im Laëng", tröôùc khi linh muïc Rodrigues ñeán Nhaät Baûn, cuõng ñaõ töøng coù moät linh muïc teân laø Ferreira (do taøi töû Liam Neeson thuû vai) ñaõ bò tra taán, roài bò nhaø chöùc traùch Nhaät Baûn ñe doaï raèng: Neáu Ferreira khoâng choái boû ñaïo Chuùa, thì caùc Kitoâ höõu Nhaät Baûn - trong ñoù coù nhöõng giaùo daân thaân yeâu cuûa ngaøi - seõ bò tra taán daõ man ñeán cheát. Nhö ñaõ thaáy töø ñaàu phim, linh muïc Ferreira ñaõ quyeát ñònh choái ñaïo ñeå khoûi phaûi nhìn thaáy nhöõng ngöôøi thaân quen cuûa mình chòu ñau khoå. Cha Giaùm tænh doøng Teân cuûa Ferreira ñaõ noùi vôùi hai linh muïc treû tuoåi Rodrigues vaø Garupe raèng: "Vì chuùng ta maø cha Ferreira ñaõ khoâng coøn ñöôïc goïi laø 'Kitoâ höõu' nöõa (ñaõ maát)!"
Lôøi ñe doïa cuûa chính quyeàn - buoäc moät ngöôøi phaûi choái ñaïo ñeå traùnh cho nhieàu ngöôøi khaùc khoûi bò tra taán ñeán cheát - laø ñieàu hieám thaáy. Thoâng thöôøng, trong lòch söû Kitoâ giaùo, chính ñöông söï bò ñöa ra tra taán vaø cheát vì nieàm tin cuûa chính mình.
Roài cuõng gioáng nhö cha Ferreira, sau bao nhieâu gian khoå môùi ñeán ñöôïc Nhaät Baûn, vaø troán chui troán luûi ñeå truyeàn giaùo, cuoái cuøng hai linh muïc treû tuoåi Rodrigues vaø Garupe cuõng ñaõ bò baét vaø phaûi ñoái maët vôùi tình traïng tieán thoaùi löôõng nan: choïn daüm ñaïp leân aûnh Chuùa ñeå giaùo daân cuûa hoï ñöôïc töï do, hoaëc cöông quyeát töø choái ñoäng taùc naøy ñeå roài giaùo daân cuûa mình bò haønh hình ñau ñôùn khuûng khieáp. Ñoù laø moät löïa choïn gaàn nhö baát khaû thi. Nhö vaäy, caû hai linh muïc aáy buoäc phaûi "suy tính" trong moät tình huoáng phöùc taïp, vaø khoâng deã tìm ñöôïc caùch giaûi quyeát thích ñaùng. Cha Rodrigues vaø cha Garupe ñeán töø moät theá giôùi 'ñen traéng raïch roøi', theá maø phaûi ñöa ra nhöõng quyeát ñònh ñau ñôùn trong moät theá giôùi maøu xaùm - ñen vaø traéng laãn loän nhau, raát khoù phaân ñònh.
Moät soá nhaø pheâ bình döôøng nhö khoâng hieåu ñöôïc nhöõng khoù khaên voán coù cuûa söï löïa choïn naøy. "Taïi sao caùc linh muïc doøng Teân aáy khoâng ñaïp leân aûnh cuûa Chuùa Gieâsu ngay laäp töùc ñeå cöùu caùc boån ñaïo bôùt phaûi ñau ñôùn ngay töø ñaàu?"- moät nhaø baùo hoûi toâi. Phoùng vieân naøy ñaõ queân maát moät ñieåm then choát. Toaøn boä cuoäc ñôøi cuûa caùc linh muïc doøng Teân laø daønh cho Chuùa Gieâsu, Ñaáng maø hoï keát hieäp thöôøng xuyeân qua vieäc suy nieäm Tin Möøng, laõnh nhaän caùc bí tích, caàu nguyeän vaø thi haønh söù vuï, ñaëc bieät qua kinh nghieäm linh thao laø moät loaït caùc suy nieäm veà Chuùa Gieâsu. Cha Rodrigues ñaõ nhieàu laàn caû tieáng noùi chuyeän vôùi Chuùa Gieâsu, caàu nguyeän vôùi Chuùa vaø thöôøng hay töôûng töôïng neùt maët thaân yeâu cuûa Chuùa. Chuùa Gieâsu laø trung taâm ñôøi soáng cuûa caùc linh muïc doøng Teân. Muoán caùc tu só doøng Teân deïp boû ngay laäp töùc moái quan heä thaàn thieâng ñoù - ñeå choái ñaïo töùc thôøi - laø ñieàu hoaøn toaøn phi thöïc teá.
Chæ ñeán phuùt cuoái, sau nhöõng traûi nghieäm ñau thöông, bao goàm vieäc bò tra taán vaø chöùng kieán caùc tín höõu bò haønh hình, roài sau nhöõng giôø phuùt caàu nguyeän vaät vaõ, vaø ñaëc bieät, sau khi nghe ñöôïc gioïng noùi cuûa Chuùa, cha Rodrigues môùi quyeát ñònh daüm leân aûnh Chuùa.
Cha ñaõ daüm leân aûnh Chuùa, khoâng ñôn giaûn chæ vì muoán cöùu maïng soáng cuûa caùc tín höõu Nhaät Baûn, maø coøn vì - khi caàu nguyeän - cha bieát ñöôïc chính Chuùa Gieâsu daïy phaûi laøm nhö theá. Nhö vaäy, khaùc vôùi nhöõng lôøi cuûa caùc nhaø pheâ bình phim aûnh, phim naøy hoaøn toaøn khoâng coù yù ñeà cao vieäc choái ñaïo, maø laø ñeà cao yù Chuùa.
Nhieàu khaùn giaû Kitoâ höõu coù veû ñaõ hoang mang khi thaáy trong phim, chính Chuùa Gieâsu daïy cha Rodrigues daüm leân aûnh thaùnh. Vaâng, chính Chuùa Gieâsu ñaõ yeâu caàu linh muïc naøy laøm nhö theá maø cöùu caùc boån ñaïo!
Laøm sao chuùng ta coù theå hieåu ñöôïc ñieàu aáy veà maët thaàn hoïc? Coù leõ chæ hieåu ñöôïc khi ta nhìn vaøo kinh nghieäm cuûa Chuùa Gieâsu trong cuoäc khoå naïn, nhö ñaõ ñöôïc ghi laïi trong Phuùc AÂm. Trong vöôøn Caây Daàu, Chuùa Gieâsu ñaõ phaûi chieán ñaáu noäi taâm döõ doäi môùi hieåu ñöôïc yù Chuùa Cha khi caàu nguyeän: "Cha ôi, neáu Cha muoán, xin haõy cho con khoûi uoáng cheùn naøy!" Ngaøi khoâng muoán cheát. Nhöng roài Ngaøi caàu nguyeän theâm: "Nhöng khoâng phaûi theo yù Con, nhöng xin theo yù Cha!" (Lc 22,42). Chuùa Gieâsu laøm moät ñieàu maø moïi ngöôøi thaân cuûa Ngaøi ñeàu phaûn ñoái. Ngay caû Pheâroâ cuõng khoâng muoán Chuùa Gieâsu phaûi chòu khoå: "Xin Thieân Chuùa thöông ñöøng ñeå Thaày gaëp phaûi chuyeän aáy!" (Mt 16,22). Caùc toâng ñoà khoâng muoán Chuùa Gieâsu chòu ñau khoå, caøng khoâng muoán Chuùa phaûi vaùc thaäp giaù. Vôùi hoï, vieäc vaùc thaäp giaù chaúng coù yù nghóa gì caû!
Tuy nhieân, Chuùa Gieâsu chaáp nhaän laøm coâng vieäc xem ra voâ nghóa ñoù vì ñaây laø ñieàu Chuùa Cha yeâu caàu. Vieäc laøm naøy cuûa Ngaøi, beà ngoaøi xem ra chaúng coù lieân quan gì ñeán Chuùa Cha. Töông töï nhö theá, haønh ñoäng cuûa linh muïc Rodrigues beân ngoaøi xem ra chaúng coù yù nghóa gì trong moái quan heä giöõa Rodrigues vôùi Chuùa Kitoâ. Nhöng noùi cho cuøng, khoâng coù gì khoù hieåu ôû ñaây caû: linh muïc naøy ñaïp leân aûnh Chuùa, ñôn giaûn chæ vì Chuùa ñaõ yeâu caàu nhö theá. Vaø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi noùi raèng Chuùa Kitoâ seõ khoâng bao giôø ñoøi hoûi moät ñieàu phi lyù nhö vaäy, thì xin haõy töï hoûi: caùc moân ñeä ñaõ caûm thaáy nhö theá naøo khi Chuùa Gieâsu baûo hoï phaûi chòu ñau khoå vaø phaûi cheát? Sao laïi phaûi laøm moät ñieàu voâ nghóa nhö theá?
Moät soá cuoäc thaûo luaän xung quanh boä phim naøy thaäm chí coù theå phaûn aùnh caùc cuoäc tranh luaän ñang dieãn ra beân trong Giaùo hoäi hoâm nay veà vieäc Ñöùc Giaùo hoaøng Phanxicoâ nhaán maïnh ñeán "söï phaân bieän" ñoái vôùi nhöõng ngöôøi phaûi ñoái maët vôùi nhöõng tình huoáng phöùc taïp, trong ñoù loái tieáp caän 'ñen traéng raønh roït' döôøng nhö khoâng thích hôïp. Moät ngöôøi baïn doøng Teân caûm thaáy caâu hoûi thieát yeáu maø boä phim ñaët ra laø: Lieäu chuùng ta coù tin raèng Thieân Chuùa vaãn laøm vieäc qua löông taâm cuûa moãi ngöôøi, vaø Ngaøi giuùp hoï nhaän ra ñöôïc con ñöôøng ñuùng ñaén nhaát trong caùc tình huoáng phöùc taïp, ôû ñoù caùc quy taéc bình thöôøng döôøng nhö khoâng phuø hôïp vôùi thöïc teá cuûa tình huoáng ñaëc bieät aáy?
Trong saùch Linh Thao, Thaùnh Ignatio coù noùi ñeán ba möùc ñoä khieâm toán.
Möùc ñoä thöù nhaát laø khi ngöôøi ta khoâng laøm gì sai traùi veà maët luaân lyù. Nghóa laø, hoï ñang coù moät cuoäc soáng laønh maïnh.
Möùc ñoä thöù hai laø khi moät ngöôøi, ñöùng tröôùc nhöõng löïa choïn - ví duï giöõa giaøu coù vaø ngheøo ñoùi, hay giöõa danh döï vaø nhuïc nhaõ - anh ta caûm thaáy hoaøn toaøn töï do ñeå chaáp nhaän baát cöù ñieàu gì Chuùa muoán, khoâng vöôùng víu vaøo baát kyø beân naøo hay caùi naøo. Heã Chuùa muoán caùi gì thì toâi choïn caùi aáy, baát keå laø giaøu coù hay ngheøo ñoùi, danh döï hay nhuïc nhaõ.
Möùc ñoä khieâm nhöôøng thöù ba, cao nhaát, laø khi moät ngöôøi coù theå choïn ñieàu xem ra ñaùng hoå theïn, nhöng laïi ñöa hoï ñeán gaàn Chuùa hôn, nhö saùch Linh Thao vieát: "Toâi muoán ñöôïc xem nhö moät keû ngu doát baát taøi vì Ñöùc Kitoâ, Ñaáng ñaõ töøng bò xem nhö theá". Ñoù laø moät ngöôøi chaáp nhaän bò ngöôøi khaùc hieåu laàm, gioáng nhö Ñöùc Kitoâ ñaõ töøng bò hieåu laàm.
Vaø ñaáy laø nhöõng gì linh muïc Rodrigues ñaõ choïn: ñaõ chaáp nhaän söï hieåu laàm töø caùc Kitoâ höõu chaâu AÂu, töø caùc beà treân doøng Teân cuûa ngaøi, vaø thaäm chí töø nhöõng ngöôøi xem phim hieän ñaïi.
2. Sau khi choái ñaïo, linh muïc Rodrigues coù coøn tin Chuùa nöõa khoâng?
Sau khi choái ñaïo, Rodrigues khoâng coøn coù theå soáng ñôøi linh muïc nöõa, phaûi soáng aâm thaàm ôû Nhaät nhö moät ngöôøi Nhaät Baûn coù gia ñình. ÔÛ caûnh cuoái cuûa boä phim, ñaïo dieãn Scorsese cho khaùn giaû xem tang leã cuûa Rodrigues. Trong nghi thöùc leã tang, ngöôøi vôï Nhaät cuûa Rodrigues ñaõ boû vaøo tay choàng mình chieác thaùnh giaù maø tröôùc ñoù, moät trong nhöõng ngöôøi baïn Kitoâ höõu Nhaät Baûn ñaõ taëng cho vò linh muïc naøy khi ñang truyeàn giaùo. Khi ñoïc laàn ñaàu tieân kòch baûn cuûa caûnh cuoái naøy, toâi ñaõ raát xuùc ñoäng vôùi hình aûnh cho thaáy Scorsese ñaõ "giöõ thaät chaët" ñöùc tin cuûa mình cho ñeán khi xuoáng moä.
Ngöôøi vôï cuûa Rodrigues haún ñaõ hieåu roõ: caây thaùnh giaù naøy coù giaù trò voâ cuøng lôùn ñoái vôùi choàng baø, hieåu raèng ñöùc tin cuûa Rodrigues laø voâ cuøng quan troïng ñoái vôùi oâng. Vôùi nhöõng khaùn giaû coøn nghi ngôø nieàm tin cuûa Rodrigues sau khi choái ñaïo, xin vui loøng töï hoûi: Rodrigues coøn giöõ thaùnh giaù naøy laøm gì neáu oâng khoâng coøn tin nöõa - nhaát laø khi vaät thaùnh naøy seõ laø moái nguy lôùn cho baûn thaân oâng vaø gia ñình, neáu bò phaùt giaùc.
Thaät voâ lyù khi cho raèng moät linh muïc doøng Teân coù theå baát ngôø khoâng coøn tin Chuùa Gieâsu, Ñaáng maø oâng ñaõ tin töôûng yeâu meán suoát quaõng ñôøi raát daøi, thaäm chí laø ñaõ töøng chòu moïi gian khoå ñeå rao giaûng veà Ngaøi. Moät laàn nöõa, toâi muoán phaân bieät vieäc 'giöõ ñöùc tin' vôùi vieäc 'coâng khai choái ñaïo'. Ngay caû linh muïc Ferreira - ñöôïc taøi töû Liam Neeson thuû vai raát tinh teá - coù veû nhö cuõng khoâng heà thoaûi maùi khi noùi vôùi Rodrigues veà vieäc coâng khai choái ñaïo cuûa mình. Trong phim, lôøi noùi cuûa Ferreira thì dieãn taû söï choái ñaïo, nhöng khuoân maët cuûa Ferreira thì laïi cho thaáy oâng vaãn ñang bò daèn vaët vôùi quyeát ñònh aáy cuûa mình.
Nhöng coù moät caùch deã daøng nhaát ñeå thaáy raèng Rodrigues vaãn tin töôûng vaøo Chuùa, ñoù laø - vaøo cuoái phim - maëc duø ñaõ coâng khai choái ñaïo, Rodrigues vaãn caàu nguyeän. OÂng ñaõ noùi vôùi Chuùa: "Cho ñeán taän hoâm nay, taát caû nhöõng gì con laøm, moïi thöù con ñaõ laøm, ñeàu laø ñeå noùi veà Chuùa. Chính trong im laëng maø con nghe thaáy tieáng Ngaøi". Neáu khoâng coøn tin Chuùa, Rodrigues ñaõ khoâng noùi chuyeän vôùi Chuùa nöõa.
3. Kichijiro coù phaûi laø moät nhaân vaät khoâi haøi khoâng?
Toâi nghe noùi raèng: khuoân maët cuûa Kichijiro - laø anh chaøng höôùng daãn vieân Nhaät Baûn ñaàu tieân cuûa Rodrigues vaø Garupe, roài sau ñoù thaønh baïn cuûa Rodrigues - ñaõ mang laïi nhöõng tieáng cöôøi thuù vò trong raïp chieáu phim. Kichijiro ñaõ töøng nhaän mình laø moät keû toäi loãi. Anh choái ñaïo nhieàu laàn vaø ñaõ heøn nhaùt khai noäp Rodrigues cho nhaø chöùc traùch Nhaät Baûn.
Ñaëc bieät, Kichijiro ñaõ nhieàu laàn ñeán vôùi linh muïc Rodrigues ñeå xöng toäi, vaø taän cuoái boä phim, sau khi Rodrigues ñaõ choái ñaïo roài, anh vaãn tìm kieám vò 'cöïu linh muïc' naøy ñeå tha thieát xin xöng toäi.
Khaùn giaû ñaõ baät leân tieáng cöôøi khi thaáy Kichijiro nhieàu laàn taùi phaïm toäi choái ñaïo, roài cuõng nhieàu laàn voäi vaõ caém cuùi ñi xin xöng toäi ngay sau ñoù. Toâi thaáy, con ngöôøi laø nhö theá! Trong chuùng ta, ai ñaõ khoâng töøng phaûi chieán ñaáu vôùi moät thöù toäi naøo ñoù, moät caùi toäi dai daúng thöôøng xuyeân quay trôû laïi aùm aûnh chuùng ta? Ai ñaõ khoâng töøng caûm thaáy xaáu hoå veà vieäc mình cöù phaûi xöng toäi nhieàu laàn veà cuøng moät thöù toäi hay phaïm? Ai ñaõ khoâng töøng raát nhieàu laàn mong öôùc nhaän ñöôïc söï tha thöù cuûa Chuùa?
Vaøo cuoái phim, anh chaøng raát yeáu ñuoái naøy döôøng nhö cuõng muoán giuùp Rodrigues quay trôû laïi vôùi söù vuï linh muïc cuûa mình khi tìm ñeán xin xöng toäi vôùi Rodrigues. Trong moät caûnh raát caûm ñoäng, do söï naøi næ cuûa Kichijiro, Rodrigues ñaõ nghieâng ñaàu mình treân ñaàu cuûa Kichijiro, nhö theå laø ñang caàu nguyeän cho haén. Vaø xem ra cuõng raát gioáng nhö ñang xaù toäi cho haén!
Caûnh cuoái cuøng veà Kichijiro coù theå ñöôïc coi laø huyeàn nhieäm nhaát: Moät vieân chöùc Nhaät Baûn chuù yù ñeán chieác daây Kichijiro ñang ñeo quanh coå vaø giaät ñöùt noù. Vieân chöùc naøy môû chieác tuùi nhoû gaén lieàn vôùi sôïi daây vaø troâng thaáy moät taám aûnh ñaïo, neân nhanh choùng baét Kichijiro ñi, coù leõ laø daãn ñi xöû töû.
Toâi phaûi xem ñeán ba laàn môùi nhaän ra ñieàu laï luøng naøy: Kichijiro cuoái cuøng ñaõ trôû thaønh vò töû ñaïo truyeàn thoáng cuûa Kitoâ giaùo, coù theå ñöôïc moïi ngöôøi Coâng giaùo coâng nhaän ñeå ñöa leân baøn thôø maø toân kính, vì haén quaû thaät ñaõ cheát vì ñaïo Chuùa. Nhöng thaät mæa mai khi anh chaøng "yeáu ñuoái" aáy laïi voâ tình trôû thaønh moät vò anh huøng, trong khi ngöôøi ñaøn oâng "maïnh meõ hôn", laø Rodrigues, ñaõ töøng chòu bao nhieâu khoå cöïc khi ñi truyeàn giaùo, ñaõ "töû vì ñaïo" theo moät caùch khaùc, laïi seõ khoâng bao giôø ñöôïc toân kính, thaäm chí coù theå bò khinh mieät maõi maõi vì ñaõ daüm ñaïp leân aûnh Chuùa (duø laø ñeå laøm theo yù Chuùa maø cöùu soáng nhieàu ngöôøi). Ñaây quaû laø moät huyeàn nhieäm khoù hieåu veà söï hy sinh vaø töû ñaïo.
4. Taïi sao Thieân Chuùa im laëng?
Ñaây coù leõ laø caâu hoûi khoù nhaát; vaø vì theá, khoâng coù gì ngaïc nhieân khi caû Endo vaø Scorsese ñeàu laáy cuïm töø naøy laøm töïa ñeà cho cuoán saùch vaø boä phim cuûa mình (Boä phim "Im Laëng" cuûa ñaïo dieãn Scorsese ñaõ ñöôïc thöïc hieän theo noäi dung cuoán tieåu thuyeát cuøng teân cuûa nhaø vaên Nhaät Baûn Endo).
Raát nhieàu laàn, linh muïc Rodrigues ñaõ reân ræ than van veà söï im laëng cuûa Chuùa. Ñieàu naøy coù theå hieåu theo hai nghóa:
- Moät laø, linh muïc Rodrigues khoâng caûm nhaän ñöôïc söï hieän dieän cuûa Chuùa khi caàu nguyeän. Cha caûm nhaän roõ reät söï vaéng maët naøy khi run raåy ngaäp ngöøng tröôùc quyeát ñònh giaãm leân aûnh thaùnh (Khi vöøa giaãm leân aûnh Chuùa ñeå mong cöùu caùc boån ñaïo, linh muïc Rodrigues ngay sau ñoù ñaõ ñoå ngöôøi xuoáng ñaát, oâm chaët laáy aûnh thaùnh maø khoùc nöùc nôû. OÂi, cha Rodrigues ñaâu muoán laøm nhö theá! Chuùa ôû ñaâu? Sao Chuùa laïi im laëng?).
- Hai laø, linh muïc Rodrigues caûm thaáy raèng Thieân Chuùa im laëng khi khoâng giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ñang bò tra taán daõ man ñeán cheát. Caûnh hai linh muïc doøng Teân voâ cuøng ñau khoå khi nuùp trong buïi caây töø xa, kinh hoaøng nhìn caùc Kitoâ höõu Nhaät Baûn bò ñoùng ñinh treân bieån. Hoï mong coù moät bieán coá gì ñoù xaûy ra ñeå giuùp caùc tín höõu khoûi bò gieát cheát (nhöng hoaøn toaøn voâ voïng, vì Chuùa cöù# im laëng?)
Söï im laëng cuûa Chuùa theo nghóa thöù nhaát: Coù raát nhieàu ví duï veà nhöõng Kitoâ höõu ñaïo ñöùc caûm thaáy Chuùa thaät xa vaéng. Moät ví duï gaàn ñaây nhaát chính laø Thaùnh Teâreâsa Calcutta, ñaõ traûi qua moät "ñeâm toái" trong suoát nhieàu thaäp kyû, traûi daøi cho ñeán cuoái cuoäc ñôøi. Cuoán saùch "Im Laëng" cuûa nhaø vaên Endo ñaõ ñöôïc vieát tröôùc khi nhöõng traûi nghieäm taêm toái cuûa Meï Teâreâsa veà söï im laëng cuûa Thieân Chuùa ñöôïc coâng boá. Nhöng Endo ñaõ bieát nhöõng traûi nghieäm ñau ñôùn cuûa caùc vò thaùnh khaùc veà söï im laëng cuûa Thieân Chuùa, ví duï, Thaùnh Gioan Thaùnh Giaù. Töông töï nhö Thaùnh Teâreâsa Calcutta, linh muïc Rodrigues ñaõ raát nhieàu laàn ñau ñôùn vì khoâng nghe ñöôïc tieáng Chuùa khi caàu nguyeän, khaùc vôùi tröôùc ñoù khi cha ñaõ töøng nghe ñöôïc tieáng Chuùa noùi vôùi mình.
Tuy nhieân, khi keát thuùc boä phim, Rodrigues noùi raèng Chuùa vaãn ôû trong "moïi söï" (caùch noùi cuûa Doøng Teân laø "tìm thaáy Chuùa trong moïi söï.") "Chính trong im laëng maø con ñaõ nghe ñöôïc tieáng Chuùa", cha noùi. Beân caïnh vieäc nghe ñöôïc tieáng Chuùa Kitoâ yeâu caàu cha giaãm leân aûnh thaùnh, cha coøn nhaän ra raèng Chuùa luoân ôû vôùi mình, ngay caû khi khoâng noùi gì vôùi cha khi cha caàu nguyeän. Cha nhaän ra raèng, duø khoâng noùi gì vôùi cha trong noäi taâm, Thieân Chuùa vaãn noùi vôùi cha qua nhöõng söï vieäc beân ngoaøi.
Söï im laëng cuûa Chuùa theo nghóa thöù hai: Thieân Chuùa im laëng khi khoâng giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ñang bò tra taán daõ man ñeán cheát. Ñaây laø ñieàu khoù traû lôøi hôn, cuõng laø vaán naïn muoân thuôû veà ñau khoå vaø söï döõ. "Taïi sao laïi coù ñau khoå?" Seõ khoâng coù moät caâu traû lôøi naøo coù theå laøm thoûa maõn taâm hoàn nhöõng ngöôøi ñang phaûi traûi qua nhöõng ñau khoå saâu xa, cho duø hoï coù ñaïo ñöùc ñeán maáy ñi nöõa.
Tuy nhieân, ba quan ñieåm Kitoâ giaùo veà ñau khoå coù theå ñöôïc coi laø höõu ích.
Thöù nhaát, Kitoâ höõu tin raèng Chuùa Gieâsu, Ñaáng ñaõ traûi qua ñau khoå, hieåu ñöôïc ñau khoå vaø gaàn guõi vôùi ngöôøi ñau khoå. Thöù hai, trong caùi nhìn saâu saéc ñoù, moät soá nhaø thaàn hoïc ñaõ noùi veà moät vò Thieân Chuùa cuøng chòu ñau khoå vôùi nhöõng ngöôøi ñau khoå. Thöù ba, Kitoâ höõu tin raèng ñau khoå khoâng bao giôø laø tieáng noùi sau cuøng. Luoân luoân coù hy voïng veà söï Phuïc Sinh, veà cuoäc soáng môùi khoâng chæ daønh cho ngöôøi ñau khoå maø cho toaøn theå nhaân loaïi.
Vaäy Chuùa ôû ñaâu khi nhöõng Kitoâ höõu Nhaät Baûn ñang bò tra taán vaø bò ñoùng ñinh? Toâi daùm nghó raèng: Chuùa ñang cuøng vôùi hoï, caän keà hoï, beân caïnh hoï vaø nhìn hoï chaèm chaèm vôùi noãi ñau khoå gioáng nhö hai linh muïc Rodrigues vaø Garupe ñang ñau ñôùn nhìn nhöõng tín höõu thaân thieát cuûa mình bò ñoùng ñinh treân bôø bieån.
5. Taïi sao caùc nhaø truyeàn giaùo laïi ñeán ñoù vaø ôû ñoù?
Raát nhieàu nhaø pheâ bình ñaõ ñaët caâu hoûi naøy vôùi söï cheâ traùch: Ñeán ñoù vaø ôû ñoù laøm gì ñeå roài cuoái cuøng thaát baïi ñeán möùc moät keû giaûng ñaïo laïi trôû thaønh keû coâng khai choái ñaïo?
Lòch söû caùc nhaø truyeàn ñaïo Kitoâ ôû Nhaät Baûn - vaø caû ôû nhöõng nôi khaùc - laø moät vaán ñeà phöùc taïp. Haõy nhôù raèng, khi noùi veà 'caùc nhaø truyeàn ñaïo Kitoâ', chuùng ta ñang noùi veà moät lòch söû hôn 2000 naêm, baét ñaàu töø Thaùnh Phaoloâ vaø dieãn ra ôû haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi. Theâm vaøo ñoù, söï ña daïng cuûa queâ höông caùc nhaø truyeàn giaùo caøng laøm taêng neùt phöùc taïp cuûa lòch söû. Ngay caû khi chuùng ta chæ ñôn giaûn xem xeùt thôøi ñaïi cuûa boä phim laø theá kyû 17: ñoù chính laø luùc haàu heát caùc quoác gia Chaâu AÂu ñeàu ñaõ göûi caùc nhaø truyeàn ñaïo Kitoâ ra nöôùc ngoaøi. Hôn nöõa, chuùng ta coøn phaûi keå ñeán nhieàu caùch tieáp caän khaùc nhau cuûa nhieàu doøng tu Coâng giaùo ñang hoaït ñoäng trong lónh vöïc truyeàn giaùo: Doøng Phan Sinh, Doøng Teân, Doøng Ña Minh, v.v... Trong moät soá tröôøng hôïp, caùc linh muïc vaø tu só truyeàn giaùo ñaõ cuøng ñi vôùi ñaïi dieän quyeàn löïc cuûa thöïc daân vaø ñaõ bò coi nhö laø caùc phuï taù cuûa caùc nhaø hoaït ñoäng chính trò naøy (cho duø caùi nhìn ñoù thöôøng khoâng ñuùng).
Caùc nhaø truyeàn giaùo ñaõ ñeán nhöõng vuøng ñaát môùi naøy ñeå ñem laïi nhöõng gì hoï coi laø quaø taëng voâ giaù cho nhöõng ngöôøi maø hoï seõ gaëp: ñoù laø Tin Möøng cuûa Chuùa Gieâsu Kitoâ.
Chuùng ta haõy nhìn vaøo tröôøng hôïp cuûa hai linh muïc Rodrigues vaø Garupe. Caû hai ñeàu ñeán Nhaät Baûn ñeå loan truyeàn Phuùc AÂm. Hoï ñöôïc göûi ñeán töø Boà Ñaøo Nha, khoâng chæ ñôn giaûn laø tìm Cha Ferreira, maø coøn ôû laïi Nhaät Baûn nöõa. Hoï mang ñeán cho daân toäc aáy moät ñieàu quyù baùu nhaát: Ñoù chính laø Chuùa Gieâsu. Coù ngaïo maïn khoâng khi noùi raèng hoï ñang mang ñeán moät moùn quaø? Vaøi ngöôøi coù theå nghó nhö vaäy, nhöng toâi thì khoâng. Haõy nghó veà nhöõng nhaø truyeàn giaùo nhö laø caùc thaày thuoác muoán mang thuoác ñeán vôùi nhöõng ngöôøi maø hoï bieát laø ñang raát caàn nhöõng thang thuoác naøy. Vaø hoï ñaõ laøm nhö vaäy, cho duø raát nguy hieåm cho chính maïng soáng cuûa hoï.
Trong thöïc teá, caùc nhaø truyeàn giaùo Doøng Teân ñaõ hy sinh voâ vò lôïi cho caùc daân toäc maø hoï ñang phuïc vuï - chòu ñöïng nhöõng khoù khaên khuûng khieáp veà theå xaùc, nghieân cöùu ngoân ngöõ ñòa phöông (thaäm chí coøn soaïn töø ñieån cho nhöõng ngoân ngöõ ñoù, maø hieän vaãn ñang ñöôïc söû duïng), aên nhöõng thöïc phaåm xa laï vaø laøm vieäc vaát vaû nhö nhöõng ngöôøi maø hoï phuïc vuï (xem nhaät kyù cuûa Thaùnh Jean de Breùbeuf -moät trong nhöõng vò töû ñaïo ôû Baéc Myõ- vaø lôøi khuyeân cuûa ngaøi vôùi caùc anh em doøng Teân raèng hoï caàn phaûi cheøo thuyeàn vaát vaû nhö ngöôøi Huron ñeå khoâng bò xem laø löôøi bieáng). Ñieàu ñoù ñöôïc goïi laø "hoäi nhaäp vaên hoaù", moät söï yeâu thöông gaén boù chính mình vaøo neàn vaên hoaù ñòa phöông.
Caùc linh muïc doøng Teân ñaõ laøm nhö theá vì tình yeâu. Vì yeâu Chuùa vaø caùc daân toäc maø hoï ñaõ taän taâm phuïc vuï. Neáu baïn nghi ngôø ñoäng löïc cuûa hoï, thì toâi xin hoûi ñieàu naøy: Baïn coù saün loøng boû laïi ñaèng sau taát caû nhöõng gì baïn bieát - boû queâ höông, ngoân ngöõ, gia ñình, baïn beø, thöïc phaåm, vaên hoaù, truyeàn thoáng cuûa baïn - ñeå ñi ñeán taän cuøng theá giôùi vôùi bao nhieâu nguy hieåm ñôïi chôø, mong taëng moät moùn quaø cho moät nhoùm ngöôøi maø baïn chöa bao giôø gaëp, moät nhoùm ngöôøi maø nhieàu ngöôøi ôû nöôùc baïn nghó laø khoâng xöùng ñaùng ñöôïc taëng moùn quaø aáy vì bieát raèng baïn coù theå bò tra taán vaø gieát cheát? Ñoái vôùi toâi, ñaáy laø haønh ñoäng cuûa moät tình yeâu vó ñaïi.
Nhö vaäy cuoái cuøng, phim "Im laëng" chính laø phim noùi veà tình yeâu. Tröôùc heát, ñoù laø tình yeâu cuûa hai linh muïc treû Rodrigues vaø Garupe ñoái vôùi ngöôøi thaày cuõ cuûa mình laø Cha Ferreira. Ñoù laø tình yeâu cuûa ba linh muïc doøng Teân ñoái vôùi daân toäc Nhaät Baûn. Vaø tình yeâu maõnh lieät cuûa Cha Rodrigues ñoái vôùi Chuùa Gieâsu Kitoâ.
Treân taát caû, ñoù chính laø tình yeâu cuûa Chuùa Gieâsu daønh cho linh muïc Rodrigues, daønh cho anh em Doøng Teân, daønh cho daân toäc Nhaät Baûn vaø cho toaøn theå nhaân loaïi. Khi hieåu ñöôïc tình yeâu naøy, baïn seõ hieåu ñöôïc noäi dung cuûa phim "Im laëng".
Trích Saùch Nhòp Soáng Tin Möøng
(Nguoàn: WGPSG)