Tieáng Chuoâng Thaùnh Ñöôøng
(Nhöõng Chia Seû Muïc Vuï vaø Nhöõng Caâu Chuyeän Gôïi YÙ
Suy Tö Vaø Caàu Nguyeän haèng ngaøy)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 129 -
Gia ñình theo caùc saùch Khoân Ngoan:
Giöõa yeâu thöông, giaùo duïc vaø chia seû caùc boån phaän
Gia ñình theo caùc saùch Khoân Ngoan: Giöõa yeâu thöông, giaùo duïc vaø chia seû caùc boån phaän.
Francis Daoust
Lm. Phaoloâ Nguyeãn Minh Chính chuyeån ngöõ töø Parabole
(WHÑ 8-06-2020) - Neáu caùc vaên baûn Nguõ Thö vaø caùc ngoân söù döôøng nhö khoâng coù nhöõng maãu göông ñaùng tin caäy hoaëc ñaùng quan taâm veà vieäc xaây döïng moät gia ñình thì phaàn thöù ba cuûa Cöïu Öôùc laïi khaùc, ñaây laø phaàn bao goàm caùc baûn vaên khoân ngoan. Duø ñöôïc vieát caùch ñaây hôn 2000 naêm, nhöõng baûn vaên ñaùng traân troïng naøy goàm coù nhöõng giaùo huaán vaø nguyeân taéc vaãn coøn thích ñaùng cho caùc gia ñình ngaøy nay hay ít ra cuõng cho pheùp gôïi leân moät vaøi suy tö veà vaán ñeà naøy.
Nhöõng maãu göông ñeå noi theo?
Khi phaân tích saâu nhöõng baûn vaên naøy vaø söû duïng nhöõng coâng cuï khaùc nhau cuûa caùc khoa hoïc xaõ hoäi nhaân vaên, ta coù theå taùi taïo nhöõng nhöõng gì laø khuoân khoå moät gia ñình vaøo thôøi ñaïi aáy. Ta cuõng phaûi löu yù raèng nhöõng moái baän taâm cuûa caùc gia ñình thôøi tieàn hieän ñaïi, ôû vuøng Caän Ñoâng, theo tuïc ña theâ vaø phuï quyeàn caùch ñaây hôn 2000 naêm thì raát khaùc vôùi gia ñình thôøi haäu hieän ñaïi, ôû phöông taây, moät vôï moät choàng vaø bình ñaúng cuûa ngaøy nay. Nhö theá, döôøng nhö caùc gia ñình trong Cöïu Öôùc khoâng phaûi laø nhöõng hình maãu phuø hôïp cuûa caùc gia ñình ngaøy xöa cuõng chaúng phaûi laø nhöõng göông gia ñình cho thôøi nay. Chaúng haïn, ngaøy nay chuùng ta nhìn vôùi caëp maét xaáu veà moät ngöôøi ñaøn baø laáy caû anh em choàng ñeå baûo ñaûm gioáng noøi cho ngöôøi choàng ñaõ khuaát cuûa mình (Stk 38), nhö baø Tamar chaúng haïn, hoaëc moät ngöôøi ñaøn oâng cao gioïng tuyeân boá raèng mình seõ laáy laøm vôï moät coâ ñieám thöôøng xuyeân phaûn boäi mình vaø seõ ñaët teân cho con laø "khoâng-ñöôïc-thöông" vaø "khoâng-phaûi-daân-Ta" (Hs 1, 6-9), nhö ngoân söù Hoâseâ chaúng haïn!
Tuy nhieân, duø caùc gia ñình trong nhöõng trình thuaät Cöïu Öôùc khoù loøng laø nhöõng gia ñình maãu lyù töôûng, chuùng cuõng tra vaán caùc ñoäc giaû thôøi hieän ñaïi. Moät ngöôøi cha yeâu thöông con caùi seõ nhaän ra mình trong söï suy suïp cuûa Abraham khi Thieân Chuùa ñoøi oâng phaûi saùt teá ngöôøi con duy nhaát cuûa mình (Stk 22,1-19); moät ngöôøi vôï gaén boù vôùi gia ñình choàng coù theå thaáy mình trong tình yeâu cuûa baø Ruùt, ngöôøi töø choái rôøi boû baø meï choàng laø Naomi (R 1,16-18); vaø caùc anh chò em ñang xung ñoät laãn nhau vaãn khoâng thieáu nhöõng hình maãu maø hoï coù theå töï ñoàng hoùa vôùi mình, nhö Cain vaø Aben (Stk 4), Giacoùp vaø EÂsau (Stk 25-36) hay Giuse vaø caùc anh em mình (Stk 37-50). Moïi gia ñình hieän ñaïi ñeàu coù theå nhaän ra mình trong caùc trình thuaät Cöïu Öôùc. Qua nhöõng trình thuaät naøy, caùc gia ñình naøy coù theå hieåu raèng Thieân Chuùa hieän dieän trong caâu chuyeän "baát toaøn" cuûa mình nhö Ngaøi ñaõ töøng hieän dieän trong gia ñình cuûa nhöõng nhaân vaät Kinh Thaùnh.
Caùc saùch Khoân Ngoan vaø gia ñình
Neáu caùc gia ñình trong Nguõ Thö chuû yeáu laø nhöõng caáu truùc vaên chöông vaø caùc gia ñình cuûa caùc saùch ngoân söù laø nhöõng aån duï ñeå noùi veà moái lieân heä gaén keát Thieân Chuùa vôùi daân Ngaøi thì caùc gia ñình trong phaàn thöù ba goàm caùc trình thuaät khoân ngoan cuûa Cöïu Öôùc laø gì? Vaên chöông khoân ngoan cuûa Kinh Thaùnh ñoùng goùp moät phaàn lôùn doøng chaûy vaên chöông khoân ngoan raát phoå thoâng ôû vuøng Caän Ñoâng thôøi coå. Caùc nhaø hieàn trieát laø nguoàn goác cuûa taát caû caùc vaên baûn naøy, hoï ñaõ quan saùt kyõ moïi khía caïnh cuûa ñôøi soáng nhaân sinh. Ñaày kinh nghieäm, hoï ñaõ ruùt ra nhöõng keát luaän veà caùch haønh xöû toát ñeå cö xöû vaø thaønh coâng trong cuoäc soáng mình. Vôùi mong muoán chuyeån taûi kieán thöùc naøy cho thính giaû cuõng nhö cho caùc theá heä töông lai, hoï ñöa ra haøng loaït nhöõng lôøi khuyeân nhuû, nhöõng baøi hoïc vaø nhöõng khuyeán caùo thöôøng laø giaùn tieáp veà chuû ñeà gia ñình. Duø ñöôïc vieát caùch ñaây hôn 2000 naêm vaø vaøi giaùo huaán ngaøy nay ñaõ trôû neân loãi thôøi nhöng coøn nhöõng ñieàu khaùc vaãn phuø hôïp cho caùc gia ñình ngaøy nay.
Gia ñình, nôi choán yeâu thöông vaø haõnh dieän
Yeáu toá ñaàu tieân ta coù theå löu yù ñeán trong caùc trình thuaät khoân ngoan laø ngöõ vöïng theå hieän yeâu thöông gaén boù vôùi gia ñình. Saùch Giaûng Vieân khuyeân nhuû: "Cuøng vôùi ngöôøi vôï yeâu thöông, baïn haõy höôûng troïn cuoäc ñôøi, heát moïi ngaøy trong kieáp soáng phuø du ñaõ ñöôïc ban cho baïn döôùi aùnh maët trôøi" (Gv 9,9a). Taùc giaû phaàn thöù nhaát cuûa saùch Chaâm Ngoân nhôù laïi: "Thuôû xöa, khi thaày coøn nhoû daïi tröôùc maët phuï thaân vaø ñöôïc maãu thaân yeâu daáu nhö con moät" (Cn 4,3). Nhö vaäy, gia ñình laø nôi choán öu tieân daønh ñeå yeâu thöông vaø cho nhöõng moái lieân heä trìu meán dòu daøng. Noù caáu thaønh coát loõi thaâm saâu cuûa ñôøi soáng vaø kinh nghieäm cuûa moïi ngöôøi. Noù cuõng laø caùi khuoân ñaàu tieân maø söï giaùo duïc cuûa moãi caù nhaân ñöôïc hình thaønh tröôùc khi môû ra nhöõng chaân trôøi cuûa mình vaø phieâu löu vaøo trong phaïm vi xaõ hoäi vaø coäng ñoàng. Theo nghóa naøy, moät söï giaùo duïc thaønh coâng vaø caùch haønh xöû göông maãu treân bình dieän xaõ hoäi seõ trôû thaønh söï haõnh dieän vaø nieàm vui voâ song cho caùc baäc cha meï: "Thaân phuï ngöôøi coâng chính seõ möøng vui, ñaáng sinh thaønh ngöôøi khoân seõ hoan hyû" (Cn 23, 24; xem theâm Cn 10,1; 15,20; 27,11; 29,3). Theo Ben Sirac, giaùo duïc thaønh coâng moät ñöùa treû vaø laøm cho noù trôû neân moät ngöôøi tröôûng thaønh ñaày khoân ngoan, ñieàu ñoù seõ laøm giaûm thieåu taùc ñoäng cuûa caùi cheát: "Ngöôøi cha coù cheát thì cuõng nhö chöa cheát, vì ñaõ ñeå laïi ñöùa con gioáng nhö mình" (Hc 30,4). Ngöôïc laïi, khoâng coù söï phieàn naõo naøo lôùn hôn ñoái vôùi cha meï coù ñöùa con daïi doät: "Sinh ra ñöùa ngu laø chuoác laáy phieàn muoän, laøm cha keû daïi naøo vui söôùng gì ñaâu" (Cn 17,21; xem theâm Cn 17,25; 19,13; 28,7). Thaát baïi khi giaùo duïc con caùi laø noãi tuûi nhuïc cho cha meï vaø laø aùm aûnh tuoåi veà giaø: "Cha baát nhaân bò con traùch moùc, vì con maø chòu nhuïc laø loãi taïi cha" (Hc 41,7).
Kyû luaät vaø söûa daïy cuûa baäc cha meï
Vì ñoùng vai troø raát quan troïng trong naõo traïng cuûa caùc taùc giaû saùch khoân ngoan cuûa Cöïu Öôùc, giaùo duïc thích ñaùng con caùi phaûi ñaït ñöôïc baèng moïi giaù vaø caùc baäc cha meï phaûi haønh ñoäng ñeå ñaït ñöôïc ñieàu aáy. Vì theá, kyû luaät maø cha meï ñaët ñeå ñöôïc nhìn raát tích cöïc vaø xaây döïng vaø phaûi ñöôïc con caùi tuaân phuïc ñeå coù theå thaønh coâng trong cuoäc soáng. Saùch Chaâm Ngoân nhaéc laïi hieäu quaû naøy: "Con khoân giöõ lôøi cha nghieâm huaán, keû nhaïo baùng chaúng nghe lôøi söûa daïy" (Pr 13, 1).
Taàm quan troïng cuûa moät loái giaùo duïc thaønh coâng ñoâi khi söû duïng nhöõng bieän phaùp maïnh. Nhöng raát quan troïng khi löu yù raèng söï söûa daïy ñöôïc thöïc hieän trong boái caûnh yeâu thöông, ngay caû khi ñieàu naøy döôøng nhö maâu thuaãn vaø khoù hieåu ngaøy nay. Ben Sirac quaû quyeát: "Thöông con thì cho roi cho voït, sau naøy seõ vui söôùng vì con" (Hc 30,1). Saùch Chaâm Ngoân thì so saùnh ngöôøi cha söûa daïy ñöùa con khôø daïi nhö Thieân Chuùa söûa daïy daân baát nghóa baát trung cuûa mình: "Vì Ñöùc Chuùa khieån traùch keû Ngöôøi thöông, nhö ngöôøi cha xöû vôùi con yeâu quyù" (Cn 3,12). Taùc giaû saùch Khoân Ngoan giaûi thích raèng kyû luaät ñoái vôùi daân raát khaùc vôùi côn giaän maø Thieân Chuùa daønh cho keû döõ: "Quaû vaäy, khi daân chòu thöû thaùch, - daàu vieäc Chuùa söûa daïy chæ laø bôûi tình thöông - hoï môùi thaáy roõ, quaân voâ ñaïo ñaõ khoán khoå döôøng naøo khi bò phaùn xeùt theo côn thònh noä. Bôûi vì daân thaùnh Ngaøi, Ngaøi chæ thöû thaùch hoï nhö ngöôøi cha caûnh caùo. Coøn luõ aùc nhaân thì Ngaøi haïch hoûi nhö oâng vua nghieâm khaéc keát aùn toäi nhaân" (Kn 11,9-10). Moái töông lieân giöõa hai loái söûa daïy naøy laø caû hai ñöôïc ñaët trong boái caûnh tình yeâu vaø coù muïc ñích ñöa veà ñöôøng ngay neûo chính chöù khoâng phaûi haønh khoå.
Vai troø cuûa ngöôøi meï
Duø cho caùc trình thuaät khoân ngoan ñöôïc soaïn thaûo trong boái caûnh moät xaõ hoäi gia tröôûng phuï quyeàn coå xöa, nhöng vai troø vaø vò trí cuûa ngöôøi meï vaãn ñöôïc ñaùnh giaù cao. Thaät ra, ngaøy nay, moät vaøi lôøi noùi cuûa Ben Sirac veà chuû ñeà phuï nöõ ñaõ hoaøn toaøn loãi thôøi (chaúng haïn xem Hc 25,13-26,18; 42,9-14), nhöng taát caû nhöõng gì ñöôïc ñeà caäp ôû treân veà ngöôøi cha thì cuõng coù theå ñöôïc aùp duïng cho ngöôøi meï. Con caùi phaûi laøm vinh döï vaø toân kính meï cuøng möùc ñoä nhö ngöôøi cha (Cn 19,26; 20,20; 28,24; 30,11.17; Hc 3,1-16; 7,27; 23,14; 41,17); nhö ngöôøi cha, baø cuõng vui möøng vì haønh ñoäng cuûa moät ngöôøi con khoân ngoan (Cn 23,25; Hc 3,2) vaø buoàn saàu vì moät haäu dueä ngu xuaån (Cn 10,1; 15,20; 17,25); vaø giaùo huaán cuûa meï phaûi ñöôïc toân troïng vaø ñeå taâm ñeán nhö giaùo huaán cuûa cha (Cn 6,20-21; 23,22). Neáu traùch nhieäm söûa daïy thuoäc veà ngöôøi cha thì söï khoân ngoan veà baûn chaát gaén boù vôùi ngöôøi phuï nöõ, vì töø Hípri ñöôïc duøng ñeå chæ söï khoân ngoan trong Cöïu Öôùc, hokmah, laø moät töø gioáng caùi. Hôn nöõa, khi Ben Sirac vaø nhöõng taùc giaû khaùc cuûa caùc saùch khoân ngoan muoán nhaân caùch hoùa söï khoân ngoan thì hoï laøm ñieàu ñoù döôùi daáu veát cuûa moät ngöôøi phuï nöõ chín chaén vaø ñaùng kính (Cn 1,20-33; 8,1-9,6; Hc 1,4-10; 4,11-19; 24; G 28; Kn 6-9).
Ba yeáu toá vaãn coøn thích ñaùng cho ngaøy nay
Töø nhöõng baûn vaên khoân ngoan coå xöa naøy, chuùng ta coù theå giöõ laïi ba yeáu toá vaãn coøn thích ñaùng cho caùc gia ñình ngaøy nay. Tröôùc heát, gia ñình laø nôi choán öu tieân cuûa yeâu thöông vaø giaùo duïc. Chính trong khuoân khoå thaân tình vaø yeâu meán naøy maø caùc giaù trò cô baûn ñöôïc löu truyeàn ñeå cho pheùp moät con ngöôøi thaønh coâng, ôû möùc ñoä caù nhaân cuõng nhö xaõ hoäi. Keá ñeán, taàm quan troïng cuûa kyû luaät baûo ñaûm cho söï thaønh coâng cuûa loái giaùo duïc naøy. Söï nghieâm khaéc trong vieäc ñaøo taïo con caùi khoâng döïa treân quan ñieåm cuûa oâng baùc só naøy hay nhaø taâm lyù ñang thôøi thöôïng kia, maø laø khoa sö phaïm cuûa Thieân Chuùa. Söï cöùng raén chuû yeáu khoâng döïa treân côn giaän vaø coá chaáp, nhöng treân tình yeâu vaø öôùc muoán saâu xa coù trong con ngöôøi söûa daïy laø baûo ñaûm cho moãi caù nhaân soáng trong nieàm vui cuûa moät cuoäc soáng hoaøn haûo (xem EÂd chöông 18 vaø ñaëc bieät ñoaïn cuoái laø caùc caâu 30-32). Cuoái cuøng, duø cho caùc vaên baûn naøy ñöôïc soaïn thaûo caùch ñaây hôn 2000 naêm trong moät ngöõ caûnh vaên hoùa raát khaùc bieät vôùi chuùng ta, song haõy giöõ laïi ñieàu maø chuùng khaúng ñònh veà vai troø chính yeáu cuûa ngöôøi meï trong vieäc giaùo duïc con caùi vaø môû ra söï chia seû ñoàng ñeàu vaø xaây döïng trong nhöõng traùch nhieäm cuûa baäc cha meï.
(Nguoàn: gpquinhon.org)