Chöùng Nhaân Hy Voïng
(Caùc Baøi Giaûng Tónh Taâm
cuûa Ñöùc Hoàng Y Phanxicoâ Xavieâ Nguyeãn Vaên Thuaän
cho Ñöùc Thaùnh Cha Gioan Phaoloâ II vaø Giaùo Trieàu Roâma)
Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia
- 11 -
Baøi Suy Nieäm thöù möôøi moät
Laøm Sao Phaân Reõ Ñöôïc Thaân Xaùc?
Ñeå theá gian tin
Toâi vaãn coøn nhö troâng thaáy tröôùc maét buoåi cöû haønh ñaïi keát môû Cöûa Thaùnh taïi Ñeàn Thôø Thaùnh Phaoloâ Ngoaïi Thaønh vôùi söï tham döï cuûa nhieàu nhaân vaät laõnh ñaïo thuoäc caùc Giaùo Hoäi khaùc nhau.
Toâi troâng thaáy Ñöùc Thaùnh Cha quyø treân ngöôõng Cöûa Thaùnh cuøng vôùi Ñöùc Toång Giaùm Muïc Chính Thoáng Athanasios vaø Ñöùc Toång Giaùm Muïc Canterbury George Carey. Toâi thaáy caùc vò naâng cao saùch Tin Möøng höôùng veà boán phöông cuûa traùi ñaát. Toâi thaáy caùc vò chuùc bình an cho nhau.
Vaø toâi nhôù ñeán tieáng hoâ to cuûa ñaùm ñoâng goàm caùc tín höõu Coâng giaùo, Chính thoáng vaø Tin laønh ôû Bucarest hoài thaùng 5 naêm ngoaùi (1999), khi Ñöùc Gioan Phaoloâ II vaø Ñöùc Thöôïng Phuï Teocist taëng cheùn thaùnh cho nhau: "HIeäp nhaát, hieäp nhaát".
Con ñöôøng loâi cuoán tôùi söï hieäp thoâng troïn veïn vaø höõu hình giöõa caùc tín höõu Kitoâ giaùo laø moät öu tieân cuûa Naêm Thaùnh. Chuùng ta bieát ñieàu ñoù vöøa khoù khaên vöøa caáp thieát chöøng naøo! Chuùng ta bieát raèng chæ coù söï hoaùn caûi cuûa con tim, chæ coù söï can thieäp ñaëc bieät cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn, môùi coù theå laøm ñöôïc pheùp laï ñoù. Vì theá neân toâi muoán daønh baøi suy nieäm hoâm nay cho cuoäc ñoái thoaïi ñaïi keát.
Tieáng keâu theùt cuûa Ñöùc Gieâsu
Khi nhìn thaáy söï chia reõ giöõa caùc Kitoâ höõu, toâi nghó tôùi Thaân Theå cuûa Chuùa Kitoâ. "Moät thaân theå coù theå bò chia reõ sao? Giaùo Hoäi, Thaân Theå cuûa Chuùa Kitoâ coù theå bò chia reõ sao?" Ñoù ñaõ laø caâu hoûi rung ñoäng phaùt xuaát töø con tim cuûa Ñöùc Thaùnh Cha taïi ñeàn thôø Thaùnh Phaoloâ Ngoaïi Thaønh, gioáng nhö moät tieáng keâu, moät tieáng keâu caàu khaån. Toâi caûm nhaän trong caâu hoûi ñoù söï kinh haõi cuûa Thaùnh Phaoloâ tröôùc caùc chia reõ cuûa coäng ñoaøn Coârintoâ: "Theá ra Ñöùc Kitoâ ñaõ bò chia naêm seõ baåy roài ö?" (1Cr 1,13). Vaø toâi nghe thaáy trong caâu hoûi ñoù tieáng keâu cuûa Chuùa Gieâsu treân Thaäp Giaù.
"Laïy Cha, öôùc gì chuùng neân moät, ñeå theá giôùi tin" (x. Ga 17,21) ñaõ laø lôøi caàu tha thieát cuûa Ngaøi. Xuoáng traàn gian Ngaøi ñaõ khôi daäy Giaùo Hoäi nhö "daân ñöôïc quy tuï bôûi söï hieäp nhaát cuûa Chuùa Cha, Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn" (x. LG 4). Vôùi ôn Bí Tích Thaùnh Theå Ngaøi ñaõ bieán Giaùo Hoäi trôû thaønh Thaân Theå cuûa Ngaøi. Vôùi vieäc göûi Chuùa Thaùnh Thaàn, Ngaøi ñaõ reøn luyeän neân duïng cuï ñeå keát hieäp taát caû moïi ngöôøi trong moät gia ñình duy nhaát: "Trong Chuùa Kitoâ Giaùo Hoäi nhö laø moät Bí Tích, nghóa laø daáu chæ vaø duïng cuï cuûa söï keát hieäp thaân tình vôùi Thieân Chuùa vaø söï hieäp nhaát toaøn nhaân loaïi" (LG 1).
Nhöng vì caùc bieán coá buoàn thöông cuûa lòch söû vaø söï yeáu ñuoái cuûa con ngöôøi, cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ "ñöôïc röûa toäi trong cuøng moät Thaàn Khí ñeå laøm thaønh moät thaân theå duy nhaát" (1 Cr 12,13) laïi chia reõ nhau.
Duïng cuï cuûa söï hieäp nhaát laïi khoâng hieäp nhaát: ñoù laø veát thöông cuûa Hoäi Thaùnh, ñoù laø veát thöông cuûa Ñöùc Kitoâ! Nhö theá laøm sao söù ñieäp cuûa Tin Möøng coù theå gaây aûnh höôûng ñöôïc? Vaø vôùi caùc giaû thieát naøy laøm sao coù theå khaâu vaù veát raùch cuûa chuû thuyeát tuïc hoùa vaø chuû thuyeát voâ thaàn khieán cho haøng trieäu ngöôøi trong caùc vuøng ñaát cuûa truyeàn thoáng Kitoâ giaùo coå kính, soáng nhö theå khoâng coù Thieân Chuùa?
Theo vieãn töôïng cuûa Coâng Ñoàng Chung Vatican II, chuùng ta ñöôïc môøi goïi laøm tieân tri vaø men hieäp nhaát giöõa loøng nhaân loaïi. Nhöng laøm sao chuùng ta coù theå chu toaøn ñöôïc söù meänh naøy moät caùch höõu hieäu neáu chuùng ta coù chia reõ? Vaø laøm sao chöông trình cuûa Thieân Chuùa ñoái vôùi lòch söû coù theå tieán trieån ñöôïc, coù theå thaéng vöôït ñöôïc caùc cheânh leäch kinh teá khuûng khieáp nhaän chìm haèng tyû ngöôøi trong caûnh baàn cuøng tuyeät ñoái nhaát, coù theå huûy boû caùi luaän lyù cuûa quyeàn löïc vaø lôïi loäc luoân laøm naûy sinh ra caùc cuoäc chieán môùi taøn khoác? Cuõng vaäy, laøm sao coù theå hieäp nhaát caùc khaùc bieät giöõa caùc daân toäc, caùc neàn vaên hoùa vaø caùc toân giaùo neáu Kitoâ höõu chuùng ta, neáu Giaùo Hoäi cuûa Ñöùc Kitoâ roõ raøng khoâng laø maãu göông cuûa söï hieäp nhaát?
Toâi nghe thaáy trong taát caû caùc caâu hoûi naøy tieáng keâu theùt cuûa Ñöùc Gieâsu: "Laïy Cha, laïy Cha, sao Cha boû con?" hay "Ta khaùt". Ta khao khaùt troâng thaáy Thaàn Khí cuûa Ta, Thaàn Khí cuûa tình yeâu töï do di chuyeån trong khaép moïi phaàn cuûa Thaân Mình; Ta khao khaùt troâng thaáy nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc röûa toäi quy tuï thaønh duïng cuï cuûa söï hieäp nhaát; Ta khao khaùt troâng thaáy hoa traùi söï hieán daâng cuûa Ta: ñoù laø Giaùo Hoäi hieäp nhaát!
"Hieäp nhaát, hieäp nhaát" ngöôøi daân ñaõ keâu leân taïi Bucarest. Vaø Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ keâu leân taïi Ñeàn Thôø Thaùnh Phaoloâ ngoaïi thaønh: "Caùm ôn tieáng noùi ñoù, caùm ôn tieáng noùi uûi an cuûa caùc anh chò em chuùng ta. Coù leõ chuùng ta cuõng coù theå keâu leân nhö hoï khi ra khoûi ñeàn thôø naøy: "Hieäp nhaát".
Hy Voïng trong tuyeät voïng
Moät vò Giaùm muïc coù kinh nghieäm trong laõnh vöïc naøy ñaõ noùi: "Ngöôøi ta böôùc vaøo trong cuoäc ñoái thoaïi ñaïi keát vôùi nhieàu Hy Voïng, vaø Hy Voïng trong tuyeät voïng".
Trong Toâng Thö "Ngaøn Naêm Thöù Ba" coâng boá hoài naêm 1994, Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ noùi leân öôùc voïng raèng caùc Kitoâ höõu: "vaøo dòp naêm Thaùnh neáu khoâng hieäp nhaát hoaøn toaøn vôùi nhau, thì ít ra cuõng gaàn thaéng vöôït ñöôïc caùc chia reõ cuûa Ngaøn Naêm Thöù Hai" (s. 34). Maëc daàu caùc vieãn töôïng cuûa cuoäc ñoái thoaïi ñaïi keát, noùi moät caùch nhaân loaïi, chöa phaûi laø toát ñeïp nhaát vaø cuõng coù theå, moät caùch bi quan hôn, chính trong caùc naêm ñoù laïi coù theâm nhöõng chöôùng ngaïi môùi caûn trôû söï hieäp thoâng höõu tình troïn veïn giöõa caùc Kitoâ höõu. Nhöng söï hieäp nhaát laø coâng trình cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn".
Thaàn hoïc gia Max Thurian laø ngöôøi ñaõ laøm vieäc laâu naêm trong Hoäi Ñoàng Ñaïi Keát Caùc Giaùo Hoäi keå laïi raèng, trong moät luùc khoù khaên, coù ngöôøi xin oâng ñöøng naûn chí, thì oâng traû lôøi: "Naûn chí, khoâng bao giôø! Phaûi tieán tôùi, moãi ngöôøi trong phaän vuï cuûa mình, vôùi söï nghieâm chænh vaø loøng trung thaønh. Vaø khi moät ngöôøi khoâng ngôø tôùi nhaát môû ra moät keõ hôû naøo ñoù, lòch söû seõ nhaûy ñöôïc moät böôùc thaät xa".
Chính treân ngöôõng cöûa cuûa Naêm Thaùnh ñaõ coù moät vaøi bieán coá khieán cho chuùng ta Hy Voïng vaøo moät böôùc nhaûy voït naøy.
Ngaøy 31 thaùng 10 naêm ngoaùi (1999), giöõa tieáng reo vui cuûa daân chuùng vaø söï caûm ñoäng cuûa giôùi höõu traùch, Tuyeân ngoân chung lieân quan tôùi giaùo lyù veà Coâng Chính Hoùa ñaõ ñöôïc hai Giaùo Hoäi Coâng Giaùo vaø Tin Laønh Luther kyù keát taïi thaønh phoá Augsburg. Nhieàu ngöôøi hieän dieän ñaõ baøy toû caûm töôûng nhö sau: "Ñoái vôùi toâi hình nhö Chuùa Thaùnh Thaàn bay laø laø treân Hoäi nghò naøy vaø söùc naëng cuûa söï chia reõ ñöôïc giaûm bôùt; chöa bao giôø toâi laïi caûm nghieäm ñöôïc moät nieàm haïnh phuùc nhö theá!"
Caû vôùi caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông cuõng ñaõ coù caùc böôùc tieán yù nghóa. Sau chuyeán vieáng thaêm khoâng queân ñöôïc taïi Rumani, hoài thaùng möôøi moät naêm ngoaùi (1999), Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaõ coù theå vieáng thaêm Giaùo hoäi Chính thoáng taïi Georgia. Vaø vaøo nhöõng ngaøy ñaàu thaùng möôøi hai, caùc Giaùo Hoäi hieän dieän taïi Thaùnh Ñòa ñaõ cuøng nhau môû Naêm Thaùnh taïi Beâlem, vôùi moät söï tham döï ñoâng ñaûo chöa töøng thaáy.
Ít ngaøy sau ñoù vieäc nghieân cöùu göông maët cuûa Gioan Hus, ñöôïc caùc Giaùo hoäi Tcheøques khôûi söï, ñaõ ñaït cao ñieåm vôùi moät Hoäi nghò toå chöùc taïi Ñaïi Hoïc Giaùo Hoaøng Lateâranoâ: ñaây laø giai ñoaïn quan troïng thanh taåy kyù öùc, trao ban Hy Voïng cho söï keát hieäp troïn veïn giöõa caùc Kitoâ höõu cuûa quoác gia naøy.
Theá roài tôùi cuoäc gaëp gôõ lòch söû taïi Ñeàn Thaùnh Phaoloâ Ngoaïi Thaønh quy tuï ñaïi dieän caùc Giaùo Hoäi khaùc nhau treân theá giôùi, ñoâng ñaûo nhaát töø Coâng Ñoàng Chung Vatican II cho tôùi nay. Ñöùc Toång Giaùm Muïc Athanasios sau ñoù ñaõ bình luaän: "Taát caû chuùng ta ñeàu phaûi laäp laïi cöû chæ ñoù: hoaùn caûi con tim" (Phoûng vaán treân ñaøi truyeàn hình SAT 2000 ngaøy 19-1-2000). Coøn Ñöùc Toång Giaùm Muïc George Carey thì tuyeân boá: "Toâi ñöôïc khích leä raát nhieàu vaø tieán tôùi" (Ibd).
Ít ngaøy tröôùc Tuaàn Tónh Taâm naøy chuùng ta ñaõ say meâ theo doõi chuyeán vieáng thaêm cuûa Ñöùc Thaùnh Cha beân Ai Caäp. Caûm ñoäng vaø thaân thieát bieát bao ñoái vôùi toaøn theå Kitoâ giaùo vaø theá giôùi khi Ñöùc Giaùo Chuû Shenouda III noùi vôùi Ñöùc Thaùnh Cha: "Thöa Ñöùc Thaùnh Cha, chuùng toâi yeâu meán Ngaøi" vaø caâu traû lôøi cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II ñaùp laïi: "Chuùng toâi cuõng yeâu meán anh em" (Quan Saùt Vieân Roâma 27-2-2000, tr.4-5).
Sau cuøng, vieäc can ñaûm xöng thuù caùc loãi laàm gaây toån thöông ñeán söï hieäp nhaát cuûa Thaân Theå Chuùa Kitoâ do Ñöùc Thaùnh Cha chuû söï vaøo Chuùa nhaät thöù nhaát Muøa Chay naêm nay (2000) gaây tieáng vang roäng lôùn treân toaøn theá giôùi.
Hy sinh vì hieäp nhaát
Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ lieân lyû nhaéc nhôù cho chuùng ta raèng trong noã löïc cuûa cuoäc ñoái thoaïi ñaïi keát "khoâng ñöôïc ñeå maát thôøi giôø". "Vaøo ñaàu moät theá kyû môùi vaø moät ngaøn naêm môùi ñang ñeà ra nhöõng thaùch ñoá cho gia ñình nhaân loaïi... chöùng taù chung naøy laø ñieàu thaät quan troïng" (Ibid).
Tuy nhieân, theo thöôùc ño cuûa loaøi ngöôøi, con ñöôøng tieán tôùi söï hieäp thoâng höõu hình toaøn veïn cuûa taát caû moïi ngöôøi ñaõ laõnh nhaän Bí Tích Röûa Toäi giôø ñaây xem ra coøn daøi.
Toâi nhôù tôùi moät giai thoaïi maø Thaày Roger Schutz ñaõ keå cho toâi nghe taïi Taizeù. Hoài ñoù Thaày vieáng thaêm Constantinople. Thaày noùi: "Khi chuùng toâi töø giaõ Ñöùc Thöôïng Phuï Atenagora, thì baát ngôø Ñöùc Thöôïng Phuï laïi tieán veà phía toâi moät laàn nöõa. Roài Ngaøi giô hai tay leân nhö naâng moät cheùn thaùnh vôùi ñoâi maét saùng röïc nhö löûa vaø moät gioïng noùi caûm ñoäng. Ñöùc Thöôïng Phuï noùi vôùi toâi: ñaây laø söï hieäp nhaát!"
Vaø toâi nhôù tôùi söï hieän dieän cuûa Ñöùc Toång Giaùm Muïc Carey môùi ñaây taïi Roâma. Ngaøi ñaõ taâm söï vôùi toâi: "Moãi khi toâi vieáng thaêm caùc hang toïa ñaïo, toâi caûm thaáy gaàn guõi caùc Toâng Ñoà, toâi soáng laïi baàu khí cuûa Giaùo Hoäi thôøi khai sinh". Vaø Ñöùc Toång Giaùm Muïc Carey ñaõ baày toû loøng kính phuïc raát lôùn ñoái vôùi Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II cuõng nhö nieàm hoaøi mong veà söï hieäp thoâng troïn veïn.
Nhöng phaûi döïa vaøo ñaâu ñeå ñaït tôùi ñích ñieåm lôùn lao vaø xem ra khoù khaên nhö theá?
Thaùch ñoá lôùn veà söï hieäp nhaát caùc Giaùo hoäi ñoøi hoûi chuùng ta ñaøo saâu theâm yù nghóa cao vôøi cuûa Maàu Nhieäm Phuïc Sinh.
Chuùa Gieâsu, trong luùc bò boû rôi xem ra ñaõ maát ñi söï hieäp nhaát vôùi Thieân Chuùa Cha vaø vôùi loaøi ngöôøi, laø hình aûnh cuûa söï chia reõ hieän nay giöõa caùc Giaùo hoäi. Khi khaùm phaù ra göông maët cuûa Chuùa trong veát thöông chia reõ ñoù vaø yeâu thöông Chuùa say meâ trong hoaøn caûnh buoàn thöông naøy, chuùng ta coù theå tìm ra söùc maïnh ñeå khoâng troán chaïy khoå ñau vaø khoù khaên ghi daáu con ñöôøng daãn ñeán söï hieäp thoâng toaøn veïn. Hieäp nhaát vôùi Ngaøi treân Thaäp Giaù, chuùng ta seõ tìm ñöôïc söùc maïnh ñeå ñöông ñaàu vôùi chuùng.
Cuøng vôùi Ngaøi böôùc qua Cöûa Thaùnh cuûa Thaäp Giaù, chuùng ta cuõng coù theå tìm ra con ñöôøng giuùp chöõa laønh caùc veát thöông cuûa Thaân Theå Chuùa. Chính trong luùc soáng kinh nghieäm söï chia reõ thaúm saâu nhaát Chuùa ñaõ sinh ra Giaùo Hoäi. Chính khi cuøng Ngaøi döøng laïi nôi veát thöông chia reõ vôùi tình yeâu thöông voâ bôø, chuùng ta cuõng coù theå laø duïng cuï cuûa söï hieäp nhaát. Trong yeâu thöông nguùt ngaøn, Ngaøi daïy chuùng ta con ñöôøng daãn tôùi söï traøn ñaày: trong söï haï mình trieät ñeå vaø trong söï loät boû moïi cuûa caûi giaàu sang, Ngaøi chæ cho chuùng ta thaáy cung caùch vaø möùc ñoä yeâu thöông daãn tôùi söï hieäp nhaát.
Hieäp thoâng vôùi Ngaøi laø con ñöôøng giuùp chuùng ta:
- Thaéng vöôït moïi töï maõn vaø tieáp nhaän nhau,
- Môû ra caùc caùnh cöûa döôøng nhö ñoùng kín luoân maõi,
- Nhaän bieát caùc loãi laàm vaø tha thöù cho nhau,
- Yeâu thöông nhau vôùi tình meán "che laáp taát caû, tin töôûng taát caû, Hy Voïng taát caû, chòu ñöïng taát caû" (1Cr 13,7).
Ngaøy 18 thaùng Gieâng naêm 2000 trích laïi Thoâng ñieäp "Ut unum sint" (s.102), Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan Phaoloâ II ñaõ noùi trong ñeàn thôø Thaùnh Phaoloâ Ngoaïi Thaønh: "Ngöôõng voïng hieäp nhaát ñi song song vôùi khaû naêng 'hy sinh' saâu thaúm". Vaø Ngaøi giaûi thích: "Chaáp nhaän hy sinh cuûa söï hieäp nhaát coù nghóa laø thay ñoåi caùi nhìn cuûa chuùng ta, roäng môû chaân trôøi cuûa chuùng ta, bieát nhaän ra hoaït ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn taùc ñoäng nôi caùc ngöôøi anh em, khaùm phaù ra caùc göông maët môùi meû cuûa söï thaùnh thieän, vaø vöôn tôùi nhöõng hình thöùc daán thaân coøn chöa ñöôïc bieát tôùi". (Quan Saùt Vieân Roâma 19-1-2000, tr.7).
Hoaùn caûi taâm linh
Cuøng vôùi toaøn theå Hoäi Thaùnh toâi muoán caûm taï Thieân Chuùa veà ôn hieäp nhaát maø Chuùa Gieâsu chòu ñoùng ñanh ñaõ ban cho chuùng ta. Vaø cuøng vôùi taát caû moïi ngöôøi toâi muoán böôùc theo chaân Ngaøi, saün saøng hoaùn caûi con tim laø neàn taûng cuûa "cuoäc ñoái thoaïi ñaïi keát ñích thöïc".
Caùc lôøi sau ñaây cuûa Ñöùc Thöôïng Phuï Atenagora ñaõ ñaùnh ñoäng toâi raát nhieàu. Ngöôøi noùi:
"Caàn phaûi thaønh coâng trong vieäc giaûi giaùp chính chuùng ta.
Cuoäc chieán naøy toâi ñaõ tham döï trong bieát bao nhieâu naêm trôøi.
Thaät laø khuûng khieáp. Nhöng giôø ñaây, toâi töï haï khí giôùi.
Toâi khoâng coøn sôï haõi baát cöù ñieàu gì nöõa, bôûi vì "tình yeâu ñaùnh ñuoåi sôï haõi".
Toâi vöùt boû khí giôùi muoán chieán thaéng, khí giôùi bieän minh cho toâi maø laøm thieät thoøi ngöôøi khaùc.
Toâi khoâng coøn ôû trong tình traïng baùo ñoäng, khö khö baùm laáy caùc thöù cuûa caûi giaàu sang cuûa mình nöõa.
Toâi tieáp nhaän vaø chia seû.
Toâi khoâng ñaëc bieät chuù yù tôùi caùc tö töôûng vaø caùc döï tính cuûa toâi nöõa. Neáu coù caùc ñeà nghò toát hôn ñöôïc ñöa ra, toâi saün saøng chaáp nhaän ngay. Maø duø khoâng toát hôn, thì toát thoâi cuõng ñöôïc roài. Caùc baïn bieát khoâng, toâi ñaõ khöôùc töø söï so saùnh...
Ñieàu gì toát laønh, chaân thaät vaø thöïc teá, duø baát cöù ôû ñaâu, cuõng laø ñieàu tuyeät haûo ñoái vôùi toâi. Vì theá toâi khoâng sôï haõi nöõa.
Khi khoâng chieám höõu gì nöõa, ngöôøi ta khoâng coøn sôï haõi nöõa. "Ai seõ phaân reõ chuùng ta khoûi tình yeâu cuûa Chuùa Kitoâ?" (...)
"Nhöng neáu chuùng ta haï heát khí giôùi xuoáng, neáu chuùng ta töø boû chính mình, neáu chuùng ta roäng môû cho Thieân Chuùa laøm ngöôøi, Ñaáng ñoåi môùi moïi söï, khi ñoù chính Ngaøi seõ xoùa boû quaù khöù gian aùc vaø taùi laäp cho chuùng ta moät thôøi kyø môùi, trong ñoù moïi söï ñeàu coù theå" (Atenagora, Giaùo Hoäi Chính Thoáng vaø töông lai ñaïi keát. Ñoái thoaïi vôùi Olivier Cleùment, Morcelliana Brescia 1995, tr.209-211).
Moät thôøi kyø môùi: thôøi cuûa hieäp nhaát. Moät thôøi kyø trong ñoù Chuùa Kitoâ chòu ñoùng ñinh seõ troâng thaáy hoa traùi traøn ñaày cuûa vieäc Ngaøi hieán teá. Moät thôøi kyø trong ñoù chuùng ta coù theå noùi vôùi nhöõng ngöôøi nghó raèng hoï coøn ñang bò vuøi laáp döôùi hoá saâu chia reõ cuûa caùc Kitoâ höõu: "Ngöôøi khoâng ôû ñaây. Ngöôøi ñaõ soáng laïi roài!" (x. Mt 28,6).
Ñöùc Giaùo Hoaøng Gioan XXIII ñaõ noùi: "chuùng ta khoâng tìm bieát ai coù lyù ai sai, nhöng chæ tìm nhöõng gì keát hieäp chuùng ta".
Tuaàn Tónh Taâm ñaàu Muøa Chay Naêm Thaùnh 2000
Phanxicoâ Xavieâ Nguyeãn Vaên Thuaän