Moät vaøi suy nghó veà

Leã Hoäi Vu Lan cuûa Phaät Giaùo

vaø thaùng caùc ñaúng linh hoàn cuûa Kitoâ Giaùo

LM Giuse Hoaøng Kim Toan, Nhaø Thôø Taân Ñònh

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Asia

Theo kinh ñieån nhaø Phaät, moät trong nhöõng ñeä töû lôùn cuûa Phaät Thích Ca laø oâng Ñaïi Muïc Kieàn Lieân, sau khi ñöôïc quaû Thính Vaên, thaønh baäc thaàn thoâng haïng nhaát, ñoäng loøng nhôù meï, duøng "thieân nhaõn thoâng" tìm meï ôû ñaâu, thì thaáy baø Thanh Ñeà ñang ôû ñòa nguïc, ñoùi khaùt. Heát loøng thöông xoùt, oâng laäp töùc laáy baùt côm daâng cho meï aên. Mieáng côm chöa vaøo mieäng ñaõ hoaù thaønh than, ngaøi Muïc Lieân khoùc loùc thaûm thieát, trôû veà baïch Phaät, xin ñoä cöùu meï mình. Phaät thuyeát kinh Vu Lan daïy Muïc Lieân vaøo raèm thaùng Baûy haøng naêm (aâm lòch) daâng baùt cuùng döôøng chö taêng, nhôø söùc oai thaàn cuûa möôøi phöông chuùng taêng nguyeän caàu môùi giaûi thoaùt meï ra khoûi ñòa nguïc. Töø ñoù coù leã Vu Lan, hoäi Vu Lan cho nhöõng ngöôøi con baùo hieáu.

Haèng naêm, taïi Vieät Nam vaøo ngaøy raèm thaùng baûy, nhieàu löôït ngöôøi töø khaép muoân nôi, thieän nam, tín nöõ ñeán leã ôû caùc Chuøa, nhö ngaøy hoäi cuûa vieäc baùo hieáu. Theo tieáng chuoâng ngaân vang ñi vaøo loøng ngöôøi, nieàm tri aân cuõng daâng leân, thuùc giuïc loøng con, ñeán quyø laïy tröôùc Phaät ñaøi, ñem heát loøng thaønh kính, caàu xin töø bi cuûa Tam Baûo cöùu ñoä cho cha meï ñöôïc giaûi thoaùt. Qua nhöõng boâng hoa caøi aùo, ngöôøi khaùc coù theå nhaän ra ñöôïc gia caûnh cuûa moãi ngöôøi con: Boâng Hoàng töôïng tröng cho meï. Ñeå toû loøng thöông nghó tôùi cha, nhieàu nôi coøn buoäc giaûi nô töôïng tröng cho cha, Cha coøn: nô xanh, cha maát: nô traéng. Leã ñöôøng xeáp thaønh boán daõy, daõy cha meï song toaøn: Hoa Hoàng nô xanh. Meï coøn cha maát: Hoa hoàng nô traéng. Meï maát cha coøn: hoa traéng nô xanh. Meï cha ñeàu maát: hoa traéng, nô traéng. Ngöôøi döï leã ñöùng theo hoaøn caûnh cuûa mình.

Nghóa laøm con, phuïng döôõng khi cha meï coøn soáng, cha meï maát cuõng thaép ñeøn trôøi, ngaøy ñeâm khaán nguyeän. Chöõ hieáu soáng cho troïn veïn, cao ñeïp döôøng bao.

"Coâng döôõng duïc thaâm aân doác traû
nghóa sanh thaønh ñaïo caû mong ñeàn,
laøm con hieáu haïnh vi tieân" (Kinh Vu Lan Boàn).

Muøa thaùng baûy Vu Lan, phaàn lôùn moïi ngöôøi ñeàu "eùp mình" aên chay troïn thaùng, ñeå goïi laø baùo hieáu oâng baø cha meï. Nhöõng ngoâi Chuøa quen thuoäc gaàn xa, laø nôi hoäi tuï cuûa moïi ngöôøi "ñoát höông ñaûnh leã" caàu cho oâng baø cha meï ñaõ quaù vaõng, cuõng nhö coøn soáng. Ñaïo laøm con ñoái vôùi cha meï laø caû moät ñôøi. Nghóa sinh thaønh ñeán bao giôø traû xong, tình meï laø bao la, coâng cha laø nuùi Thaùi. Ñaõ bao ñeâm meï traên trôû " Beân öôùt meï naèm, beân raùo con laên". Nhöõng gì ngon ngoït meï daønh, cha nhòn cho con, coâng ôn nuoâi döôõng, bieát ngaøy naøo queân.

ÔÛ phöông Taây, tuy khoâng coù tuïc thôø toå tieân, tuy chöõ hieáu khoâng naâng leân thaønh "ñaïo", nhöng khoâng vì theá maø khoâng coù ngaøy daønh rieâng ñeå nhôù ñeán coâng ôn sinh thaønh cuûa cha meï. Baèng chöùng laø hoï coù ngaøy (Mother's day) vaøo ngaøy Chuùa Nhaät tuaàn thöù hai trong thaùng 5, vaø ngaøy daønh cho cha (father's day) laø ngaøy chuùa nhaät tuaàn thöù ba trong thaùng 6. Ngoaøi ra, thaùng möôøi moät laø thaùng daønh rieâng ñeå caàu nguyeän cho nhöõng ngöôøi ñaõ qua ñôøi. Nhö vaäy, coù theå noùi thôøi gian thaùng möôøi moät, laø muøa Vu Lan baùo hieáu ñeán muoän cuûa ngöôøi phöông Taây.

Saùch Huaán Ca noùi nghóa vuï cuûa con caùi ñoái vôùi cha meï, caùch coâ ñoïng maø raát tuyeät: "Ñöùc Chuùa laøm cho ngöôøi cha ñöôïc veû vang vì con caùi, cho ngöôøi meï theâm uy quyeàn ñoái vôùi caùc con. Ai thôø cha thì buø ñaép loãi laàm, ai kính meï thì tích tröõ kho baùu. Ai thôø cha seõ ñöôïc vui möøng vì con caùi, khi caàu nguyeän hoï seõ ñöôïc laéng nghe. Ai toân vinh cha thì ñöôïc tröôøng thoï, ai vaâng leänh Ñöùc Chuùa seõ laøm cho meï an loøng. Ngöôøi ñoù phuïc vuï caùc baäc sinh thaønh nhö phuïc vuï chuû nhaân. Haõy thaûo kính cha con baèng lôøi noùi vieäc laøm, ñeå nhôø ngöôøi maø con ñöôïc chuùc phuùc. Vì phuùc laønh cuûa ngöôøi cha laøm cho cöûa nhaø cuûa con caùi beàn vöõng, lôøi nguyeàn ruûa cuûa meï laøm cho troác reã baät neàn. Chôù veânh vang khi cha con phaûi tuûi nhuïc, vì noãi tuûi nhuïc ñoù chaúng vinh döï gì cho con. Quaû thaät, ngöôøi ta chæ ñöôïc veû vang luùc cha mình ñöôïc toân kính; vaø con caùi phaûi oâ nhuïc khi meï mình bò khinh cheâ. Con ôi, haõy saên soùc cha con, khi ngöôøi ñeán tuoåi giaø; bao laâu ngöôøi coøn soáng, chôù laøm ngöôøi buoàn tuûi. Ngöôøi coù luù laãn, con cuõng phaûi caûm thoâng, chôù caäy mình sung söùc maø khinh deã ngöôøi. Vì loøng hieáu nghóa ñoái vôùi cha seõ khoâng bò queân laõng, vaø seõ ñeàn buø toäi loãi cho con. Thieân Chuùa seõ nhôù ñeán con, ngaøy con gaëp khoán khoù, vaø caùc toäi con seõ bieán tan nhö söông muoái bieán tan luùc ñeïp trôøi. Ai boû rôi cha mình thì khaùc naøo keû loäng ngoân, ai choïc giaän meï mình, phaûi bò Ñöùc Chuùa nguyeàn ruûa." (Hc. 3,1-16).

ÔÛ Vieät Nam, chöõ "Hieáu" ñöôïc neâu cao, nhaéc nhôû caùi ñaïo laøm con. Ñoù laø caên baûn cuûa ñaïo ñöùc gia ñình, laø truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa daân toäc. Nhaéc chöõ "hieáu" coù khi ngöôøi ta thöôøng noùi tôùi "ñöùc cuø lao", "chín chöõ cuø lao" laø do caâu "cöûu töï cuø lao" coù nghóa laø nhaéc nhôû ñeán chín ñieàu cha meï nuoâi naáng gaùnh chòu vì con: (1) sinh, (2) cuùc (naâng ñôõ), (3) phuû (vuoát ve), (4) xuùc (cho buù), (5) tröôûng (nuoâi cho lôùn), (6) duïc (daïy doã), (7) coá (troâng nom), (8) phuïc (saên soùc daïy baûo), (9) phuùc (baûo veä). Trong Kinh Thi coù caâu: "Ai ai phuï maãu, sinh ngaõ cuø lao" coù nghóa laø: thöông xoùt thay cha meï sinh ta khoù nhoïc. Trong baøi thöù naêm, daïy hoïc troø ôû cho phaûi ñaïo, saùch Gia Huaán Ca cuûa Nguyeãn Traõi coù vieát: "Chöõ raèng "sinh ngaõ cuø lao", beå saâu khoân ví, trôøi cao khoân bì".

Ñaõ chaúng phaûi meï ñaõ ru ta baèng nhöõng lôøi ca dao ngoït ngaøo sao? "Chim xa röøng coøn thöông nhôù coäi. Ngöôøi xa ngöôøi toäi laém ngöôøi ôi". Ta thaám ñaãm töøng lôøi ru cuûa meï vaø ta lôùn khoân, bay ñi khaép phöông trôøi. Ñuùng nhö lôøi nhaø thô Nguyeãn Duy vieát : "Ta ñi troïn kieáp con ngöôøi. Cuõng khoâng ñi heát maáy lôøi meï ru".

Ít coù ngöôøi con naøo, ñaõ khoâng ñöôïc töøng ngoài treân vai cha, tay naém toùc, chaân nhuùn nhaûy, mieäng cöôøi khanh khaùch. Söï hy sinh cuûa cha thaàm laëng maø saâu. Coù ai ngôø ñaâu, bao nhieâu thöù cha phaûi hy sinh, daønh laïi cho con nhöõng ñieàu toát ñeïp nhaát, maø maõi sau naøy ngöôøi con môùi hieåu.

"Nhìn ñöôïc cha laø aùnh saùng töng böøng, höông aám aùp cuûa maët trôøi moïc. Nhìn ñöôïc meï laø traêng vaøng dòu ngoït, hieàn hoaø thay cho traêm caùnh theâm sinh".

Ñaïo hieáu ñaõ thaám saâu vaøo loøng ngöôøi Vieät Nam. Saâu ñeán noãi, vieäc heä troïng naøo trong gia ñình cuõng caàn coù cha coù meï tham döï quyeát ñònh. Coøn soáng cuõng nhö ñaõ khuaát, cha meï vaãn laø ngöôøi tham döï vaøo ñôøi con moät caùch saâu xa nhaát. Nhöõng khi buoàn raàu hay caû nhöõng khi vui möøng, cha meï vaãn laø nhöõng ngöôøi chia seû vôùi con nhieàu nhaát.

Baùo hieáu ñaâu chæ döøng laïi ôû nhöõng ngaøy "thaép ñeøn trôøi" kính nhôù, maø vieäc hieáu ñaïo coøn daïy nhöõng ngöôøi con baùo hieáu ngay khi cha meï coøn soáng. Saùch ngöôøi xöa coù daïy: "Hoàn ñònh thaàn tænh", ta dòch: "toái vieáng sôùm thaêm", nhöõng ngaøy cha meï maét môø, tay keùm, maét con laø maét cha meï, tay con laø baøn tay cha meï, ñôõ naâng caùc ngaøi. Chaêm soùc cha meï mieáng aên, caùi uoáng, nhö nhöõng khi ta coøn thô beù, cha meï ta ñaõ chaêm chuùt cho ta theá naøo thì ta cuõng coá chaêm chuùt cha meï nhö vaäy, trong luùc tuoåi chieàu xeá boùng.

Coù moät luùc trong tuoåi giaø hiu quaïnh, cha meï khoâng coøn ñuû söùc ñi xa hôn böôùc chaân cuûa mình, khoâng ñuû söùc ñuoåi con ruoài, con muoãi, bao nhieâu thöù cöù laøm buoàn loøng meï cha, söï hôø höõng cuûa daâu cuûa reå, söï teû nhaït cuûa con cuûa caùi, söï lô laø cuûa chaùu cuûa chaét. Cha meï chæ mong ñöôïc cheát sôùm, ñeå khoûi phieàn loøng con caùi. Caùi ñöùc hy sinh cuûa cha meï coøn ñi cho heát ñôøi nhö vaäy, nhöõng ngöôøi con caàn ôû beân caïnh cha meï bieát bao. Cuõng coù nhöõng ngöôøi con, vì lyù do taát baät chieàu hoâm lo kieám mieáng aên, hay vì moät lyù do naøo ñoù, ñöa cha meï vaøo trong traïi döôõng laõo, ñoái vôùi ngöôøi Vieät, khoâng coi ñoù laø ñieàu ñuùng vôùi "Hieáu Ñaïo". Söï ñôøi vaãn coù tieáng cheâ: "Meï nuoâi con baèng trôøi baèng beå, con nuoâi meï con keå töøng ngaøy", hay "Meï nuoâi con bieån hoà lai laùng, con nuoâi meï keå thaùng keå ngaøy". Theá môùi bieát baùo hieáu ñaâu chæ laø moùn quaø, ñaâu chæ laø nhöõng caùnh thö thaêm hoûi, vaø cuõng khoâng chæ laø nhöõng ngaøy thaép nhang kính nhôù. Baùo hieáu ñoù laø caû cuoäc ñôøi, caû moät taám loøng cuûa ngöôøi con vôùi cha meï. Soáng ñaïo laøm con nhö vaäy thaät khoâng deã, khoâng deã bôûi chính cha meï cuõng caû ñôøi hao moøn vì con caùi.

Ngaøy leã Vu Lan, ngoaøi vieäc baùo hieáu cuõng coøn laø ngaøy Teát cuûa chö Taêng. Theo tinh thaàn giôùi luaät cuûa Phaät, ngöôøi xuaát gia ñaõ vaøo trong haøng Taêng Baûo, khoâng haïn cuoäc vaøo naêm thaùng cuûa ñôøi, khoâng laáy ngaøy Teát cuûa ñôøi ñeå tính theâm tuoåi. Ngöôøi xuaát gia chæ laáy ngaøy thaùng kieát Haï cuûa mình, maø ñaùnh giaù möùc tu haønh cuûa mình laøm tuoåi taùc, thôøi gian kieát Haï laø töø raèm thaùng Ba ñeán raèm thaùng Baûy AÂm Lòch. Raèm thaùng Baûy laø ngaøy maõn Haï, cuõng laø ngaøy Teát cuûa chö Taêng, ñaùnh daáu moät ñoaïn ñöôøng tu hoïc, moãi vò Taêng giaø theâm moät tuoåi Haï, goïi laø Haï Laïp. Tuoåi Haï Laïp caøng cao caøng ñöôïc toân kính, nhö vò Phaät soáng.

Ngöôøi Vieät quan nieäm ñôøi tu cuõng thaät ñôn giaûn ngay ôû trong gia ñình: "Tu ñaâu cho baèng tu nhaø, thôø cha kính meï môùi laø ñi tu".

Vôùi Phaät Giaùo, cuøng moät quan nieäm nhö theá trong vieäc tu taïi gia: Quan heä gia ñình, neáu ñaïo taâm chöa vöõng, haønh trì phaùp moân chöa ñaéc löïc, thì keát quaû söï tu hoïc cuûa mình vaø ngöôøi thaân chöa coù laø bao. Kinh "Taïp A Haøm", Phaät baûo caùc thaày Tyø khöu, neáu ngöôøi thoï trì baûy thöù thoï, ngöôøi aáy seõ ñöôïc sinh leân coõi trôøi Ñeá Thích. Chính trôøi Ñeá Thích ngaøy xöa ñaõ tu phaùp naøy maø trong ñoù hieáu haïnh laøm goác. OÂng thöôøng hay cuùng döôøng cha meï vaø caùc baäc toân tröôûng. Dung maïo oân hoaø, lôøi noùi nhu nhuyeán, khoâng noùi lôøi aùc, khoâng noùi hai löôõi, thöôøng hay noùi lôøi chaân thaät. Ñoái vôùi theá gian boûn xeûn, oâng tuy taïi gia nhöng khoâng boûn xeû, thöôøng hay boá thí bình ñaúng taát caû. Neân sau ñoù oâng ñöôïc sanh treân coõi trôøi.

Caùi caên baûn moïi söï ôû ñôøi baét nguoàn ôû gia ñình ngöôøi Vieät laø nhö vaäy, bao nhieâu ñieàu hoïc cô baûn, phaûi hoïc ngay ôû trong gia ñình: Hoïc veà Tình Thöông, hoïc veà ñöùc tin, hoïc veà ñôøi soáng caàu nguyeän, hoïc veà caùch xöû theá, veà thaønh coâng vaø thaát baïi.

Qua ñoù, theo caùch noùi cuûa ngöôøi Coâng Giaùo, ta coù theå noùi: Coù soáng vôùi nhau môùi soáng vôùi Chuùa, coù thaønh thaät vôùi nhau môùi soáng thaønh thaät vôùi Chuùa, coù laéng nghe nhau môùi coù theå laéng nghe tieáng Chuùa ñöôïc... maø taát caû nhöõng ñieàu aáy, ñeàu baét nguoàn töø ñôøi soáng gia ñình.

Taàm quan troïng cuûa gia ñình ngöôøi Vieät Nam ñaõ ñöôïc Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc Vieät Nam noùi ñeán trong vaên kieän ""Lineamenta" Thöôïng Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc AÙ Chaâu: "Moät Hoäi Thaùnh nhö moät coäng ñoàng gia ñình seõ deã hoäi nhaäp vaøo trong loøng xaõ hoäi AÙ Chaâu. Caùc tín höõu Coâng Giaùo seõ ñeán vôùi anh em ñoàng baøo cuûa mình khoâng phaûi nhö nhöõng keû xa laï ñeán ñeå thuyeát phuïc, chinh phuïc hay ban phaùt, maø tröôùc heát laø ñeå gaëp gôõ chia seû. Chia seû laø vöøa cho vöøa nhaän. Chính Ñöùc Kitoâ cuõng ñaõ laøm nhö vaäy khi Ngöôøi nhaän töø nhaân loaïi maùu muû thòt xöông, côm aên aùo maëc, lôøi noùi vaø vaên hoùa, v.v... ñeå roài coù theå chia seû cho nhaân loaïi tình thöông cuûa Thieân Chuùa nhôø taát caû nhöõng gì maø chính Ngöôøi ñaõ nhaän ñöôïc töø nhaân loaïi. Moät giaùm muïc chuùng toâi ñaõ phaùt bieåu ñeà taøi naày nhö sau taïi Coâng Ñoàng Vatican II: "Quan nieäm Giaùo Hoäi laø gia ñình cuûa Thieân Chuùa raát gaàn guõi vôùi con ngöôøi. Caùch trình baøy maàu nhieäm Giaùo Hoäi baèng nhöõng töø ngöõ veà gia ñình raát quen thuoäc vaø deã hieåu ñoái vôùi moïi ngöôøi (...) Trình baøy Giaùo Hoäi nhö laø gia ñình cuûa Thieân Chuùa giuùp caùc Kitoâ höõu trôû veà vôùi Tin Möøng, trôû veà vôùi caùch giaûng daïy ñôn sô cuûa Ñöùc Gieâsu (Ñöùc Gieâsu duøng raát nhieàu hình aûnh veà gia ñình), nhôø ñoù maø deã hieåu vaø thaám nhuaàn Tin Möøng hôn" (Acta Sunodalia Vat. II Vol II, Pars II, P 42-45, Typus Polyglottis Vaticanis, 1972). Chính Coâng Ñoàng Vatican II cuõng ñaõ noùi veà ñeà taøi naày trong nhieàu vaên kieän, nhö trong Hieán Cheá veà Giaùo Hoäi Lumen Gentium, 6, 32, 52; Saéc leänh veà truyeàn giaùo, 1; Saéc leänh veà linh muïc, 6."

Vieát qua nhöõng doøng tìm hieåu maïo muoäi naøy veà ngaøy Vu Lan, ñeå cuøng hieåu theâm nhöõng gì ñaõ vaø ñang aên saâu trong loøng ngöôøi Vieät Nam hoâm nay, vôùi öôùc mong khi trình baøy veà Thaùng kính nhôù toå tieân cuûa ngöôøi Coâng Giaùo, chuùng ta cuõng hoaø hôïp vôùi tinh thaàn cuûa daân toäc khi trieån khai yù nghóa muøa baùo hieáu.

LM Giuse Hoaøng Kim Toan, Nhaø Thôø Taân Ñònh.

Saigon, 25/10/2000

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page