Quan Nieäm cuûa Phaät Giaùo
Veà Caùi Cheát

Nguyeãn Chính keát, Vieät Nam

Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan

KEÁT LUAÄN

Cheát laø moät thöïc taïi thaät bí hieåm, khoâng ai coøn soáng maø kinh nghieäm ñöôïc. Vaø giaû söû coù ai kinh nghieäm ñöôïc maø veà noùi laïi thì khoâng chaéc ñaõ coù maáy ngöôøi tin. Coù nhieàu lyù do raát hôïp lyù ñeå ngöôøi ta khoâng tin: tröôùc heát laø noù coù theå khaùc vôùi nhöõng gì hoï vaãn tin töôûng, hai laø ñaõ coù nhieàu ngöôøi töï nhaän mình coù kinh nghieäm ñoù, nhöng nhöõng ngöôøi naøy laïi noùi khaùc nhau (chaúng haïn nhöõng kinh nghieäm ñöôïc goïi laø Near Death Experience). Chính caùc toân giaùo cuõng noùi khaùc nhau, maø toân giaùo naøo cuõng ñaày uy tín! Lyù do thöù ba laø ngöôøi ta khoâng coù caùch gì kieåm chöùng ñöôïc nguoàn tin nghe ñöôïc goïi laø kinh nghieäm ñoù xuaát phaùt töø chính thöïc taïi hay do thò kieán, do taâm thöùc bieán hieän? Cuoái cuøng, caùi cheát vaãn luoân luoân laø moät bí hieåm, nhöõng gì ngöôøi ta noùi veà cuoäc soáng sau caùi cheát ñeàu chæ laø nieàm tin.

Giaùo Lyù cuûa Phaät Giaùo veà söï cheát vaø veà söï toàn taïi sau khi cheát laø moät caùch giaûi ñaùp nhöõng thaéc maéc saâu xa cuûa con ngöôøi veà nhöõng vaán ñeà ñoù. Quan nieäm cuûa Phaät Giaùo veà söï cheát coù raát nhieàu khaùc bieät vôùi quan nieäm cuûa Kitoâ Giaùo. Söï khaùc bieät ñoù baét nguoàn töø khaùc bieät caên baûn naøy: Phaät Giaùo quan nieäm Thöïc Taïi Toái Haäu, Tuyeät Ñoái laø voâ ngaõ, khoâng coù baûn vò, khoâng phaûi laø moät ai ñoù. Coøn Kitoâ Giaùo quan nieäm Thöïc taïi ñoù laø höõu ngaõ, coù baûn vò, laø moät Thieân Chuùa chaúng phaûi chæ coù moät ngoâi vò maø laø ba ngoâi vò. Tuy nhieân, caû hai toân giaùo naøy, cuõng nhö moïi toân giaùo khaùc, ñeàu laáy Thöïc Taïi Toái Haäu naøy laø trung taâm cuûa ñôøi soáng toân giaùo, laø muïc ñích toái haäu cuûa ñôøi soáng taâm linh.

Neáu Phaät Giaùo cuõng noùi Nieát Baøn laø muïc ñích cuûa mình thì aét coù söï töông quan giöõa Nieát Baøn vaø Thöïc Taïi Toái Haäu ñoù. Phaät ñaõ thaønh Phaät thì môùi vaøo Nieát Baøn, maø "kieán taùnh" thì môùi "thaønh Phaät", vaø "kieán taùnh" chính laø thaáy ñöôïc, caûm nghieäm ñöôïc Thöïc Taïi Toái Haäu ñoù nôi baûn thaân mình. Luùc ñoù, ta seõ thaáy ñöôïc caùi "toâi" cuûa mình chæ laø "vong ngaõ" (caùi toâi aûo töôûng) khoâng heà hieän höõu, chæ coøn duy nhaát moät thöïc taïi hieän höõu laø Thöïc Taïi Toái Haäu aáy. Luùc ñoù ta trôû neân moät Thöïc Taïi Toái Haäu aáy. Do ñoù, phaûi chaêng Nieát Baøn chính laø tình traïng hieäp nhaát vôùi Thöïc Taïi Toái Haäu ñoù? Vaø ñieàu ñoù khaùc gì vôùi quan nieäm ñuùng ñaén nhaát cuûa Kitoâ Giaùo, cho raèng Thieân Ñaøng laø söï hieäp nhaát vôùi Thieân Chuùa? Ñöông nhieân ñoù cuõng laø luùc chaám döùt moïi öôùc mô, ham muoán, do ñaõ ñöôïc hoaøn toaøn thoûa maõn, vì chæ coù Thöïc Taïi Toái Haäu laø Thieân Chuùa môùi khoâng laøm cho ta öôùc mô nöõa. Nhö vaäy thì quan nieäm ñuùng ñaén nhaát cuûa Kitoâ Giaùo veà Thieân Ñaøng chaúng truøng hôïp vôùi quan nieäm veà Nieát Baøn cuûa Phaät Giaùo, laø nôi khoâng coøn ham muoán, duïc voïng gì nöõa, laø nôi hieäp nhaát hoaøn toaøn vôùi Thöïc Taïi Toái Haäu sao?

Moät giai thoaïi cuûa AÁn Giaùo minh hoïa dí doûm veà ñieàu kieän ñeå ñöa vaøo Thieân Ñaøng cuõng nhö Nieát Baøn:

Xöa coù moät linh hoàn tu nhieàu kieáp ñeán goõ cöûa Thieân Ñaøng. Thöôïng Ñeá hoûi:

Linh hoàn aáy trôû laïi traàn gian tu luyeän theâm 1000 naêm nöõa, sau ñoù leân Trôøi goõ cöûa laïi. Thöôïng Ñeá hoûi:

Khi aáy, Thöôïng Ñeá môû cöûa Thieân Ñaøng cho linh hoàn aáy vaøo.

Noùi "toâi laø toâi", taát nhieân "Ngaøi laø Ngaøi", Ngaøi vôùi toâi khaùc bieät nhau, toâi vaãn chöa nhaän ra söï hö voâ cuûa mình, chöa "töï huûy" ñuùng möùc, chöa ñi vaøo "cöûa heïp". Nhö Chuùa Gieâsu khi hieän ra vôùi baø thaùnh Catarina thaønh Sieâna noùi: "Chæ coù Cha hieän höõu, coøn con laø hö voâ". Noùi toâi laø toâi, töùc chöa theå noùi ñöôïc nhö Phaoloâ: "Toâi soáng nhöng khoâng phaûi toâi soáng, maø laø Ñöùc Kitoâ soáng trong toâi". (Gl 2,20).

Moät giai thoaïi khaùc cuûa Thieàn:

Moät hoâm coù ngöôøi hoûi Thieàn Sö Duy Khang:

Nhö vaäy, Ñaïo hay Nieát Baøn hay Thieân Ñaøng seõ chaúng bao giôø thöïc hieän ñöôïc khi ta chöa hieäp nhaát troïn veïn vôùi Thöïc Taïi Toái haäu.

Chöa nhaän chaân ra ñöôïc Thöïc Taïi Toái Haäu vaø Baát Bieán nôi mình, chöa ñeå taâm trí mình baùm truï vaøo Thöïc Taïi aáy, thì ñöông nhieân noù seõ baùm truï vaøo nhöõng gì thuoäc theá giôùi hieän töôïng, thay ñoåi, voâ thöôøng, neân noù seõ bò quay cuoàng ñieân ñaûo cuøng vôùi nhöõng thöïc taïi voâ thöôøng aáy. Ñoù chính laø Luaân Hoài. Luaân Hoài chính laø ñeå cho mình thoâi laên hoaøi trong theá giôùi hieän töôïng, laø nhöõng thöïc taïi maø Phaät Töû nhaän ra ñöôïc baûn chaát cuûa noù laø hö voâ, Trieát Kinh Vieän goïi laø ngaãu nhieân (contingent), khoâng nhaát thieát phaûi hieän höõu, nghóa laø voán noù töø khoâng maø coù, roài cuõng laïi trôû veà khoâng.

Quan nieäm cuûa Phaät Giaùo vaø Kitoâ Giaùo coù nhieàu khaùc bieät, thaäm chí töø caên baûn. Nhöng neáu ta khoâng quaù chaáp vaøo hình töôùng, vaøo caùch thöùc dieãn taû, vaøo nhöõng phöông tieän khaùc nhau ñeå cuøng ñaït tôùi muïc ñích toái haäu nhö ñaõ noùi ñoù laø nhöõng con ñöôøng khaùc nhau cuøng nhaém tôùi nhöõng muïc ñích nhö nhau. Chaúng haïn giaùo lyù veà söï cheát, veà cuoäc soáng sau khi cheát cuûa hai toân giaùo ñeàu giuùp cho caùc tín ñoà coù ñoäng löïc ñeå laøm thieän traùnh aùc, vaø taát caû moïi noã löïc cuûa hai toân giaùo ñeàu höôùng tôùi vieäc nhaän bieát, caûm nghieäm, hieäp nhaát troïn veïn vôùi Thöïc Taïi Toái Haäu ñoù, vaø coi vieäc hieäp nhaát ñoù laøm cöùu caùnh, laøm haïnh phuùc toái haäu cuûa mình. Cho daãu hai toân giaùo goïi Thöïc Taïi Toái Thöôïng ñoù baèng nhöõng danh hieäu khaùc nhau, vaø quan nieäm cuõng khaùc nhau veà Thöïc Taïi ñoù. Nhöng thöïc ra caû hai toân giaùo ñeàu ñaõ coù nhöõng tín ñoà ñöôïc coi laø thaùnh, laø ñaéc ñaïo, vaø ñôøi soáng göông maãu vaø ñôøi soáng taâm linh saâu xa.

Neáu ta khoâng coøn suy nghó theo tri thöùc luaän tónh vaø ñôn dieän cuûa Taây Phöông xöa, voán ñaõ loãi thôøi vôùi nhöõng nguyeân lyù ñoàng nhaát, maâu thuaãn maø theo tri thöùc luaän ñoäng vaø ña dieän cuûa AÙ Ñoâng, ta seõ chaáp nhaän deã daøng raèng quan nieäm cuûa hai toân giaùo laø hai caùi nhìn khaùc nhau, töø hai vò theá khaùc nhau, nhìn veà moät thöïc taïi ña dieän maø ta coù theå taïm duøng moät danh töø chung ñeå goïi, laø Thöïc Taïi Toái Haäu. Khi so saùnh hai böùc chuïp khaùc nhau cuûa cuøng moät vaät, tuy khaùc nhau vì chuïp töø nhöõng goùc ñoä khaùc nhau, ñaâu coù ai laåm caåm ñeå baûo raèng böùc chuïp naøo ñuùng böùc chuïp naøo sai. Cuõng vaäy, khi ñaõ nhaän raèng Thöïc Taïi Toái Haäu laø ña dieän, thì ta khoâng coøn ñaët vaán ñeà ñuùng sai vì coù söï khaùc bieät nöõa. Nhöõng khaùc bieät, thaäm chí maâu thuaãn giöõa hai toân giaùo coù theå boå tuùc laãn nhau thay vì loaïi tröø nhau.

Cho duø giaùo lyù cuûa Phaät Giaùo veà söï cheát raát khaùc bieät vôùi giaùo huaán cuûa Giaùo Hoäi maø chuùng ta tieân thieân tin laø chaân lyù, noù cuõng raát hôïp lyù vaø giaûi thích ñöôïc nhieàu söï kieän raát khoù giaûi thích baèng moät lyù thuyeát khaùc. Söï hôïp lyù ñoù ñaõ khieán cho raát nhieàu Phaät Töû töï haøo veà giaùo lyù cuûa hoï laø sieâu vieät nhaát, khoâng keùm gì nieàm töï haøo cuûa chuùng ta, nhöõng ngöôøi Kitoâ höõu, veà giaùo lyù cuûa mình. Vì theá, ñeå truyeàn giaùo, ñeå ñoái thoaïi, vaø ñeå dieãn taû söù ñieäp Kitoâ Giaùo cho phuø hôïp vôùi ñoái töôïng truyeàn giaùo cuûa mình, chuùng ta caàn naém vöõng giaùo lyù cuûa hoï, hieåu bieát söï hôïp lyù cuûa hoï tôùi ñaâu, vaø nieàm tin cuûa hoï vöõng chaéc tôùi möùc ñoä naøo. Coù theá, ta môùi traùnh ñöôïc thaùi ñoä coi thöôøng ñoái töôïng mình truyeàn giaùo, vaø thaùi ñoä töï haøo hôïm hónh veà giaùo lyù cuûa mình.

Daãu sao chuùng ta cuõng neân coi quan nieäm veà söï cheát cuûa Phaät Giaùo nhö moät caùi nhìn trung thöïc töø moät vò theá khaùc vôùi chuùng ta, xuaát phaùt töø moät neàn vaên hoùa khaùc chuùng ta. Chuùng ta khoâng theo quan nieäm cuûa hoï, nhöng coù leõ chuùng ta neân nhaän ra maët maïnh maët yeáu cuûa quan nieäm ñoù, hôn laø tieân thieân cho raèng hoï sai laàm, vaø pheâ bình quan nieäm cuûa hoï moät caùch thieáu cô sôû vì chöa hieåu roõ quan nieäm cuûa hoï nhö moät soá ngöôøi trong chuùng ta ñaõ laøm. Ñieàu ñoù seõ gaây ra maát tình ñoaøn keát giöõa hoï vaø ta, vaø ñoù cuõng laø moät thaùi ñoä phaûn truyeàn giaùo, gaây aùc caûm.

Back to Vietnamese Missionaries in Taiwan Home Page