Giaûi Ñaùp 101 Caâu Hoûi Veà

Caùi Cheát Vaø Söï Soáng Vónh Haèng

by Rev. Peter Phan Dinh Cho, Warren Blanding Professor

The Catholic University Of America

Prepared for Internet by Vietnamese Missionaries in Taiwan

Daãn Nhaäp

Töø Ngoaøi Rìa Vaøo Trung Taâm Ñieåm

Xaây Döïng Laïi Giaùo Lyù Caùnh Chung

Cho Thôøi Ñaïi Chuùng Ta

Ngoaûnh nhìn laïi tieán trình cuûa khoa thaàn hoïc Kitoâ giaùo taây phöông trong ba möôi naêm cuoái cuøng naøy (ñöùng töø laäp tröôøng cuûa thaàn hoïc coâng giaùo Roâma, keå töø luùc Coâng Ñoàng Vatican II keát thuùc naêm 1965), thì seõ thaáy coù moät cuoäc ñaûo loän ñaày kòch tính ñaõ xaûy ñeán cho caùi lónh vöïc thuoäc khoa thaàn hoïc mang teân laø caùnh chung hoïc. Nhöõng ngöôøi coâng giaùo ñaõ hoïc thaàn hoïc thôøi tieàn Vatican II coù leõ nhôù raèng moân caùnh chung hoïc (do töø Hy Laïp eschata, nghóa laø nhöõng ñieàu cuoái cuøng, thuoäc hoài chung keát), töùc thaàn hoïc veà nhöõng caùi goïi laø Caùc Ñieàu Cuoái Cuøng - caùi cheát, cuoäc phaùn xeùt, thieân ñaøng vaø hoûa nguïc - laø moân maø bình thöôøng hoï hoïc vaøo cuoái khoùa trình thaàn hoïc.

Troïng taâm cuûa caùnh chung hoïc laø ñònh maïng muoân ñôøi cuûa caù nhaân töøng ngöôøi. Trong ñoù, caâu hoûi troïng yeáu laø: Ñieàu gì seõ xaûy ñeán cho ngöôøi ñoù sau khi cheát? Ñieàu ñöôïc chuù troïng khoâng phaûi laø caùi cheát vaø haønh ñoäng cheát, maø laø caùi ñi theo sau. Vaø bôûi leõ do baûn chaát cuûa söï vieäc, khoâng theå xaùc minh ñieàu gì xaûy ra sau caùi cheát baèng nhöõng ñöôøng loái thöôøng duøng nhö kinh nghieäm vaø quan saùt khoa hoïc, neân nhöõng gì maø thuyeát caùnh chung hoïc chuû löïc thôøi baáy giôø (hieän ñöôïc goïi laø "taân kinh vieän") ñöa ra veà chuû ñeà söï soáng ñôøi sau khoâng maáy thu huùt trí töôûng töôïng cuûa daân chuùng. Ngay khi noù thaønh coâng gaây chuù yù, höôùng suy tö cuûa noù thöôøng laø aûm ñaïm, laïi hay naëng veà nhöõng ñieåm khoâng maáy thích hôïp, ít lieân quan tôùi ñôøi soáng hieän taïi vaø xaõ hoäi noùi chung. Caùnh chung hoïc thôøi aáy ñeà caäp ñeán moät soá nhöõng chuyeän ngoaøi ñeà, nhö hoûi thôøi gian toái ña ôû luyeän nguïc laø bao laâu vaø caùc aân xaù coù theå giaûm noù ñi ñöôïc bao nhieâu; laøm sao löûa hoûa nguïc, laø loaïi thuoäc vaät lyù, laïi coù theå thieâu ñoát linh hoàn, laø loaïi thuoäc thaàn linh; vaø nhöõng gioøi boï gaëm nhaám keû bò phaït trong ñoù laø loaïi naøo, vaø laøm theá naøo maø chuùng coù theå soáng hoaøi trong caùi nhieät ñoä cuûa hoûa nguïc.

Theá neân Karl Barth, moät nhaø thaàn hoïc tin laønh ngöôøi Thuïy Só, coù lyù khi goïi caùnh chung hoïc laø moät tieåu luaän voâ thöôûng voâ phaït ñeán tay caùc sinh vieân thaàn hoïc cuoái khoùa, vaø Johann Baptist Metz, moät nhaø thaàn hoïc coâng giaùo ngöôøi Ñöùc, thì taû noù nhö moät baøi khaûo luaän chaùn ngaét ñeà cao moät khoaûng thôøi gian troáng khoâng vaø voâ hieäu hoùa tính caùch böùc xuùc cuûa vaên phong khaûi huyeàn trong Saùch Thaùnh. Noùi vaäy nhöng caùnh chung hoïc thaät ra ñaõ ñöôïc duøng laøm lôïi khí huø doïa nhöõng Kitoâ höõu öông böôùng hoøng luøa hoï veà con ñöôøng ngay maø heïp ñöa vaøo beán cöùu ñoä. Ñieàu naøy ñaõ quaù roõ vôùi nhöõng baøi giaûng trong caùc tuaàn tónh taâm vaø ñaïi phuùc, toaøn phun ra löûa vaø dieâm sinh, cöù nhai ñi nhai laïi chuyeän Thieân Chuùa coâng bình seõ baùo thuø vaø noåi côn thònh noä vôùi nhöõng toäi nhaân khoâng bieát aên naên saùm hoái.

Tuy nhieân, keå töø Coâng Ñoàng Vatican II (1962-1965), ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi taän caên trong tö töôûng vaø thöïc haønh cuûa ngöôøi coâng giaùo. Coù theå noùi raèng, hôn baát cöù ngaønh thaàn hoïc naøo khaùc, caùnh chung hoïc ñaõ traûi qua nhieàu bieán chuyeån caû trong phaàn noäi dung laãn trong phöông phaùp öùng duïng. Noùi toùm laïi, noù di chuyeån töø vò trí ngoaøi rìa vaøo vò trí trung taâm cuûa khoa thaàn hoïc. Gioáng y nhö thuyeát Kopernik ñaõ cho traùi ñaát rôøi khoûi vò trí trung taâm - maø thuyeát Ptolemaios ñaõ gaùn cho noù - ñeå ñi voøng quanh maët trôøi, vaø ñaõ traû thaùi döông veà laïi vò trí ñòch thaät cuûa noù, thì cuõng vaäy, caùnh chung hoïc hieän ñaïi ñaõ tu chænh taát caû caùc moân khoa thaàn hoïc Kitoâ giaùo baèng caùch ñoøi laïi vò trí voán dó laø cuûa noù. Thaät vaäy, qua cuoäc thay ngoâi ñoåi vò coù chuû ñích ñònh höôùng naøy, khoâng coù giaùo thuyeát Kitoâ giaùo naøo maø khoâng chòu aûnh höôûng, töø giaùo lyù veà Thieân Chuùa cho ñeán luaân lyù Kitoâ giaùo, ngang qua giaùo lyù veà taïo thaønh, aân suûng, Giaùo Hoäi, bí tích.

* Töø ngoaøi rìa vaøo trung taâm ñieåm: thaùch ñoá cuûa vaên hoùa

Nhö taát caû moïi traøo löu tö töôûng, caùnh chung hoïc hieän ñaïi ñaâu phaûi ñôn ñoäc moät mình xuaát hieän trôû laïi treân dieãn ñaøn thaàn hoïc. Noù ñaõ ñöôïc nhieàu yeáu toá goùp söùc cho hoài phuïc trong tö caùch laø moät chuyeân ñeà thaàn hoïc. Khoâng phaûi taát caû caùc yeáu toá naøy ñeàu thuoäc phaïm vi thaàn hoïc, cuõng khoâng phaûi taát caû ñeàu baét nguoàn töø trong loøng Giaùo Hoäi. Thaät vaäy, laø ñöùc tin ñi tìm hieåu bieát, hay noùi ñuùng hôn, laø ñöùc caäy ñi tìm moät hieåu bieát coù suy ñoaùn vaø moät loái thöïc haønh coù chieàu kích lòch söû, caùnh chung hoïc ñöôïc thoâi thuùc canh taân do nhöõng bieán ñoäng vaên hoùa vaø, khoâng keùm gì hôn, do vieäc trôû veà coäi nguoàn Thaùnh Kinh vaø Thaùnh Truyeàn Kitoâ giaùo.

Trong soá caùc bieán ñoäng vaên hoùa, phaûi keå ñeán nhöõng hieän töôïng nhö: söï böøng daäy cuûa taâm thöùc lòch söû, luaän ñeà pheâ bình toân giaùo cuûa Marx, nhaän thöùc ngaøy caøng cao veà tính nhaát theå cuûa con ngöôøi, phong traøo baûo veä moâi sinh, vaø söï khôûi phaùt cuûa caûm thöùc baát an trong kieáp soáng. Vaøi lôøi ngaén goïn veà moãi yeáu toá treân, vaøi haøng cho thaáy chuùng thaùch thöùc caùnh chung hoïc coå truyeàn nhö theá naøo, seõ laø hôïp tình hôïp lyù.

1. Ai cuõng coù theå ghi nhaän raèng Thôøi Ñaïi Khai Saùng xuaát hieän vaøo theá kyû XVIII ñaõ laøm naåy sinh beân Chaâu AÂu moät loái suy tö môùi, tuy noù ñaõ uû töø laâu trong nhöõng theá kyû tröôùc; söï phaùt sinh naøy thöôøng ñöôïc coi nhö laø söï böøng daäy cuûa taâm thöùc lòch söû. Nhö Vatican II ñaõ thöøa nhaän, nhaân loaïi ñaõ choïn laáy "moät khaùi nieäm naêng ñoäng vaø coù chieàu tieán hoùa hôn ñeå thay theá cho moät khaùi nieäm tónh veà thieân nhieân". Trong khi caùc trieát hoïc coå ñieån vaø trung coå baøn luaän veà nhöõng tính chaát thöôøng haèng, baát bieán vaø bao quaùt, thì tö duy hieän ñaïi, ñöôïc khoa hoïc thöïc nghieäm haäu thuaãn vaø khuyeán khích, nhìn thaáy taát caû moïi höõu theå nhö naèm goïn trong maïng löôùi cuûa doøng tieán hoùa lòch söû. Ñaëc bieät tö duy aáy nhaän thöùc raèng höõu theå ngöôøi khoâng phaûi laø loaïi tieàn cheá vaø mang tính chaát coá ñònh. Ñuùng hôn, theo caùch noùi cuûa nhaø trieát hoïc Ñöùc Martin Heidegger, chuùng laø "dasein", nghóa laø chuùng coù ñoù - toàn taïi - laø "nhöõng höõu theå trong theá giôùi", ñöôïc tung vaøo thôøi gian vaø lòch söû nhö laø döï phoùng mang naëng nhöõng khaû naêng vaø cô may chöïc ñöôïc theå hieän trong tö do.

Caùi nhìn veà con ngöôøi nhö theá - nhö nhöõng höõu theå töï mình mang tính thôøi gian - seõ thaéc maéc tra hoûi taïi sao caùnh chung hoïc coå truyeàn chæ ñaët troïng taâm ôû phaàn beân kia theá giôùi vaø soá phaän ñôøi ñôøi cuûa caù nhaân maø thoâi, vaø noù seõ thaùch chuùng ta doø xeùt xem nieàm tin Kitoâ giaùo vaøo söï soáng vónh haèng nghieãm nhieân trao cho chuùng ta nhöõng traùch nhieäm naøo veà phaàn ñôøi vaø treân coõi ñôøi. Hôn nöõa, neáu kieáp phuø sinh ñöôïc coi nhö laø "ñoaù hoa sôùm nôû chieàu taøn" - Heidegger goïi caùi tính thôøi gian ñoù laø "toàn taïi höôùng ñeán töû vong" - thì khoâng neân coi caùi cheát nhö chæ laø moät bieán coá sinh lyù xaûy ra cuoái ñôøi, hoaëc nhö chæ laø ngöôõng cöûa phaûi böôùc qua ñeå ñi vaøo söï soáng vónh haèng. Ñuùng ra thì caùi cheát, hay noùi chính xaùc hôn, cheát, coù theå ñöôïc coi nhö moät bieán coá xuyeân suoát ñôøi ngöôøi, thuùc giuïc töï do con ngöôøi vöôn maõi leân tôùi tuyeät ñænh.

2. Cuøng luùc taâm thöùc lòch söû böøng daäy thì cuoäc pheâ phaùn toân giaùo, tröôùc ñoù ñöôïc Ludwig Feuerbach khai maøo, ñöôïc Karl Marx ñöa ñeán hoài keát luaän quyeát lieät. Ñoái vôùi Feuerbach, thaàn hoïc chæ laø nhaân loaïi hoïc phoùng phaùt ra ñeán taän cuøng ñoái töôïng voâ bieân cuûa noù. Thaàn laø nhaân loaïi hieän hình roõ neùt. Toân giaùo chuyeån nhöôïng cho Thaàn nhöõng ñöùc tính voán thuoäc veà nhaân loaïi, vaø nhö vaäy laøm cho con ngöôøi phaûi vong thaân vong baûn. Ñeå giaûm thieåu tieán trình vong thaân aáy, Feuerbach nhaén nhuû chuùng ta neân chuù taâm ñeán nhaân loaïi vaø caùc coâng vieäc noù phaûi laøm trong hieän taïi thay vì höôùng veà Thaàn, veà toân giaùo vaø ñôøi soáng ôû theá giôùi beân kia.

Trong khi ñoái vôùi Feuerbach, ñaëc tröng cuûa höõu theå ngöôøi laø yù thöùc, thì ñoái vôùi Marx, chuùng ta chæ laø nhöõng höõu theå vaät chaát vaø kinh teá maø thoâi, laø saûn phaåm cuûa vaät chaát ñang tieán hoùa, maø phaàn taâm linh chæ laø moät hieän töôïng moïc leân ôû beân rìa tieán trình aáy thoâi. Ñoái vôùi Marx, bôûi toân giaùo chæ lo nghó ñeán taâm linh vaø cuoäc soáng phía beân kia theá giôùi, neân ñoù laø moät loái tieâu khieån cho chuùng ta ñöôïc khuaây khoûa, queân ñi nhöõng ñaáu tranh giaønh töï do kinh teá, ñaëc bieät trong giai caáp bò aùp böùc. Toân giaùo laø thuoác phieän cuûa daân ñen.

Tröôùc lôøi pheâ phaùn naøy, Giaùo Hoäi buoäc phaûi xeùt laïi giaùo lyù caùnh chung cuûa mình, ñaëc bieät hieåu bieát cuûa mình veà moái lieân heä giöõa nhöõng giaác mô khoâng töôûng cuûa xaõ hoäi vôùi Nöôùc Thieân Chuùa, giöõa nhöõng hoaït ñoäng chaùnh trò xaõ hoäi vaø kinh teá vôùi nhöõng sinh hoaït toân giaùo nhö phuïng töï vaø caàu nguyeän. Ñaëc bieät nhöõng caâu hoûi nhö theá naøy ñöôïc neâu leân: Thieân ñaøng, trôøi, laø gì? Coù quan heä nhö theá naøo vôùi theá giôùi naøy? Coâng lyù, hoøa bình vôùi thònh vöôïng kinh teá coù phaûi laø nhöõng thaønh toá xaây döïng Nöôùc Thieân Chuùa khoâng? Giaùo Hoäi ñoùng vai troø gì trong cuoäc thaêng tieán nhaân sinh? Nhöõng thaønh töïu cuûa loaøi ngöôøi coù toàn taïi maõi khoâng? Neáu coù, thì baèng caùch naøo?

3. Moät yeáu toá phi thaàn hoïc khaùc cuõng thaùch thöùc caùnh chung hoïc coå truyeàn: trieát hoïc hieän ñaïi nhaän thöùc raèng con ngöôøi, töï baûn theå, chæ laø moät: con ngöôøi coù tính nhaát theå. Phaûi loaïi tröø moïi luaän ñieäu löôõng phaân cho raèng con ngöôøi chæ ñôn giaûn laø söï keát hôïp cuûa theå xaùc vôùi linh hoàn. Trong aùnh saùng cuûa nhaân loaïi hoïc naøy, caùnh chung hoïc coå truyeàn - khoâng phaûi luùc naøo cuõng mieãn nhieãm beänh löôõng phaân - bò thaùch thöùc phaûi suy nghó laïi moät soá giaùo lyù caên baûn cuûa mình töø tröôùc tôùi nay ñöôïc coi laø ñöông nhieân khoûi baøn laïi. Ví duï chuùng ta coøn coù theå noùi raèng trong giôø cheát, linh hoàn lìa khoûi xaùc vaø khoâng phaûi chòu taùc ñoäng cuûa caùi cheát hay khoâng? Raèng vaøo giôø cheát, linh hoàn ra ñi soáng moät mình xa theå xaùc, trong moät traïng thaùi thoaùt xaùc, "traïng thaùi löng chöøng" giöõa giôø cheát vaø giôø taän theá, ñôïi chôø ngaøy keû cheát soáng laïi ñeå ñöôïc taùi hôïp vôùi theå xaùc cuûa mình? Raèng trong hai chöõ phuïc sinh, phaûi hieåu laø chuùng ta seõ laáy laïi caùi thaân theå cuõ ñoù cuûa mình?

4. Côn khuûng hoaûng veà moâi sinh ñaõ thu huùt moái quan taâm khoâng nhöõng cuûa giôùi khoa hoïc maø coøn cuûa Giaùo Hoäi nöõa. Nhöõng naïn giaûm moûng taàng oâzoân, phaù röøng, dieät chuûng nhöõng loaøi thuù, chaát thaûi cuûa ñoäc chaát vaø vuõ khí haït nhaân, oâ nhieãm nöôùc vaø khoâng khí, taêng nhieät treân toaøn caàu, vaø nhöõng daïng khaùc cuûa söï taøn phaù moâi tröôøng, ñaët ra nhöõng vaán ñeà khoâng chæ thuoäc phaïm vi khoa hoïc maø coøn thuoäc laõnh vöïc luaân lyù vaø caùnh chung nöõa.

Veà phía caùnh chung hoïc, khuûng hoaûng moâi sinh neâu leân nhöõng caâu hoûi lieân quan ñeán traïng thaùi cuûa vuõ truï thôøi theá maït: Chuyeän gì seõ xaûy ñeán cho vuõ truï? Cho caùc nguyeân töû, maët trôøi, maët traêng, caùc vì sao vaø nhöõng öùc trieäu thieân haø? Chuùng seõ bò huûy dieät trong moät ñaïi hoàng hoûa khoâng? Trôøi môùi ñaát môùi maø saùch Khaûi Huyeàn ñeà caäp tôùi laø gì? Coù phaûi ñoù laø moät cuoäc saùng theá môùi ex nihilo [bôûi khoâng maø coù] khoâng, hay ñoù laø caùi vuõ truï naøy ñöôïc bieán ñoåi?

5. Trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây, taïi caùc nöôùc AÂu Myõ, ngöôøi ta caûm thaáy khoù chòu, khoù ôû, moät söï boàn choàn laây lan veà yù nghóa cuûa cuoäc soáng. Duø doù laø moät caûm giaùc phuû pheâ do tieâu thuï voâ ñoä, moät phaûn öùng tröôùc söùc ham soáng cuûa giôùi treû, noåi sôï haõi tröôùc nguy cô bò dieät chuûng do beänh dòch AIDS vaø thaûm hoïa moâi sinh, moái baát an tröôùc nhöõng bieán ñoåi roäng lôùn trong traät töï chaùnh trò vaø kinh teá, hay ñoù laø noåi hoang mang ôû giai ñoaïn böôùc sang moät thieân nieân kyû môùi, thì baàu khí naøy ñaõ khôi laïi moái quan taâm cuûa daân chuùng ñoái vôùi caùi cheát vaø söï soáng ñôøi sau. Nhöõng cuoäc thaêm doø yù kieán môùi ñaây cho thaáy trong caùc daân AÂu Myõ coù moät côn soát tín ngöôõng veà thieân thaàn, ñaàu thai, ma thuaät vaø söï soáng beân kia caùi cheát noùi chung. Trong Zeitgeist [naõo traïng] nhö theá, nhöõng caâu chuyeän tröôùc ñaây ñaõ töøng laø moùn aên thoâng thöôøng trong caùnh chung hoïc coå truyeàn, vaø ñaõ bò thuyeát hieän ñaïi loaïi boû töø laâu nhö nhöõng di tích cuûa moät thôøi kyø meâ tín dò ñoan, hieän laïi ñöôïc cho laø nghieâm tuùc.

* Caùnh chung hoïc theo thaàn hoïc taân kinh vieän: beân leà thaàn hoïc

Ñeå traû lôøi cho nhöõng thaùch ñoá vaên hoùa noùi treân, caùc nhaø thaàn hoïc ñaõ raø laïi caùch trình baøy thôøi taän theá cuûa thaàn hoïc taân kinh vieän vaø thaáy noù baát caäp moät caùch teä haïi. Loaïi caùnh chung hoïc naøy, nhö ñaõ töøng ñöôïc daïy qua caùc saùch giaùo khoa thaàn hoïc trong caùc chuûng vieän, vaø quen thuoäc ñoái vôùi ña soá ngöôøi coâng giaùo lôùn tuoåi, laáy ñònh maïng caù nhaân laøm troïng taâm: cheát, phaùn xeùt rieâng, luyeän nguïc, thieân ñaøng, hoûa nguïc, phuïc sinh vaø tröïc kieán. Chaéc haún cuõng coù thaûo luaän veà caùi ñöôïc goïi laø "caùnh chung taäp theå", ví duï laàn giaùng laâm thöù hai cuûa Ñöùc Kitoâ (cuoäc quang laâm) vaø cuoäc phaùn xeùt cuoái cuøng. Tuy nhieân, nhìn chung, caùnh chung hoïc taân kinh vieän xoay quanh soá phaän cuûa caù nhaân sau khi cheát. Vaäy noù ñaõ coù moät khuoân hình ñaëc hieäu vöøa vaën cho caù nhaân vaø theá giôùi beân kia. Caùc Ñieàu Cuoái Cuøng ñöôïc xem laø nhöõng ñoà vaät, nhöõng bieán coá xaûy ñeán cho linh hoàn töøng caù nhaân trong theá giôùi beân kia, vaø caùi khoa hoïc ngöôøi Phaùp Yves Congar coù lyù khi goïi coù laø "khoa vaät lyù cuûa theá giôùi beân kia".

Veà maët phöông phaùp luaän, caùnh chung hoïc taân vieän thöôøng söû duïng loái tieáp caän Saùch Thaùnh baèng baûn vaên kieåm chöùng. Baûn vaên ñöôïc duøng khoâng phaûi nhö laø "nguoàn maïch" phaùt sinh nhöõng doø tìm thaàn hoïc, maø nhö laø thöù ñoà trang trí ñeå toâ ñieåm vaø cuûng coá nhöõng lyù thuyeát phaùt xuaát töø ôû ñaâu khaùc. Coøn nöõa, ngay caû khi noù ñaøo saâu Thaùnh Kinh vaø Thaùnh Truyeàn ñeå tìm hieåu saâu hôn veà thaân phaän chung cuoäc cuûa caù nhaân vaø xaõ hoäi, noù coù khuynh höôùng hieåu theo saùt nghóa ñen nhöõng gì caùc baûn vaên moâ taû veà coõi beân kia caùi cheát. Theá laø caùc vò thaàn hoïc gia tieâu hao trí löïc ñeå maø bieän luaän veà baûn tính cuûa löûa trong luyeän nguïc vaø hoûa nguïc, thôøi gian toái ña coù theå ôû trong luyeän nguïc, baûn tính cuûa "laâm boâ", nhöõng loaïi cöïc hình trong hoûa nguïc, caùc ñaëc tröng cuûa theå xaùc soáng laïi, vaân vaân. Caùch tieáp caän Kinh Thaùnh cuûa taân kinh vieän ñaõ khoâng hoïc ñöôïc gì cuûa thoâng thích luaän theo pheâ bình söû hoïc, vôùi nhöõng yeáu toá ña daïng cuûa noù.

Ngoaøi vieäc laøm heïp ñi taàm nhìn cuûa mình ñeå vöøa ñuû cho thaáy soá phaän ñôøi ñôøi cuûa caù nhaân, caùnh chung hoïc taân kinh vieän coøn bò caùi naïn phaân laäp theå xaùc vaø linh hoàn, baûn thaân vaø vuõ truï, linh hoàn baát töû vaø ngöôøi cheát soáng laïi, nhöõng thöïc taïi traàn theá vaø theá giôùi beân kia, thôøi gian vaø vónh cöûu. Keát quaû laø coù moät xu theá löôõng phaân cöùng ngaét thaám ñaäm caùnh chung hoïc taân kinh vieän, thöôøng giaûm giaù nhöõng thöïc taïi thuoäc theå xaùc vaø traàn theá.

Coøn quan troïng hôn nöõa: do bôûi caùnh chung hoïc thôøi aáy ñöôïc saép xeáp vöøa vaën ôû cuoái phaàn thaàn hoïc tín lyù vaø khoâng ñöôïc vaän duïng laøm aùnh saùng chieáu soi nhöõng thöïc taïi khaùc cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo, neân caùch laäp luaän thaàn hoïc veà nhöõng thöïc taïi aáy laøm lu môø ñi chieàu kích caùnh chung cuûa chuùng. Xin cöû vaøi thí duï cho thaáy keát quaû cuûa tình traïng vaéng boùng khoa caùnh chung hoïc naøy laø nhö theá naøo: khoâng ai noùi roõ raèng Giaùo Hoäi laø ñoaøn daân löõ haønh cuûa Thieân Chuùa ñang tieán veà eschaton [chung cuoäc, caùnh chung]; raèng aân suûng laø ñöôïc höôûng sôùm vaø neám tröôùc tình hieäp thoâng maø chuùng ta seõ ñôøi ñôøi ñöôïc höôûng vôùi Thieân Chuùa Ba Ngoâi; raèng taát caû caùc bí tích, nhaát laø Thaùnh Theå, laø nhöõng daáu chæ loan baùo theá giôùi ñang ñeán; vaø raèng loaøi phaøm nhaân thì höôùng veà caùi cheát.

Ngöôïc laïi, chính khoa caùnh chung hoïc cuõng khoå vì tình traïng coâ laäp aáy. Noù khoâng ñöôïc tieáp thu nhöõng ích lôïi töø nhöõng tia saùng maø caùc laõnh vöïc khaùc cuûa khoa thaàn hoïc ñaõ naém baét ñöôïc. Laàn nöõa, ñeå ñöa ra moät vaøi ví duï thoâi: bôûi vì caùnh chung hoïc taân kinh vieän cho raèng tröïc kieán - maø caùc thaùnh ñöôïc höôûng treân thieân ñaøng - laø moät tröïc giaùc, khoâng qua trung gian naøo, veà baûn chaát thaàn linh, neân khoâng roõ laøm sao ñieàu ñoù thaät söï laø moät bieán coá coù lieân heä vôùi Ñöùc Ktioâ, ñöôïc nhaân tính cuûa Ngöôøi laøm trung gian. Hôn nöõa, neáu tröïc kieán laø ñöôïc nhìn thaáy Thieân Chuùa maët giaùp maët, "moät caùch hieån nhieân, roõ raøng vaø khoâng che giaáu", nhö Giaùo Hoaøng Bieån Ñöùc XII ñaõ töøng daïy, thì vaãn khoâng roõ laøm sao coù theå dung hoøa tö töôûng aáy vôùi giaùo lyù cho raèng Thieân Chuùa laø Maàu Nhieäm Khoân Doø Thaáu. Cuõng khoâng roõ ñöôïc raèng haïnh phuùc thieân thu, theo nghóa ñöôïc no ñaày ôn thaùnh, chuû yeáu laø moät tình hieäp thoâng ñaëc hieäu, rieâng bieät, vôùi moãi moät Ngoâi Thieân Chuùa, chôù khoâng phaûi laø moät töông quan ñoàng loaït nhö nhau heát giöõa baát cöù loaøi naøo coù "gien" ngöôøi vôùi baûn chaát thaàn linh. Vai troø cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn trong bieán coá keû cheát soáng laïi vaø vaøo thôøi taän theá khoâng ñöôïc giaûi thích caùch thoûa ñaùng. Cuõng theá, lieân heä giöõa nieàm tin veà söï soáng ñôøi sau vôùi ñaïo daán thaân cho hoøa bình vaø coâng lyù ñaõ khoâng ñöôïc laøm roõ neùt, ñeå coù söùc thuyeát phuïc ngöôøi ta baùc boû lôøi keâu keát aùn cho raèng toân giaùo laø thuoác phieän cuûa daân ñen.

* Caùnh chung hoïc quay veà vò trí trung taâm: caùc phong traøo hieän ñaïi

Caùnh chung hoïc ñaõ di chuyeån ñöôïc töø ngoaøi rìa veà vò trí trung taâm cuûa thaàn hoïc khoâng nhöõng nhôø caùc "thôøi ñieàm" ñaõ taû ôû treân, maø coøn do nhöõng bieán coá ñaõ xaûy ra trong Giaùo Hoäi cuõng nhö caùc tieán boä thaàn hoïc nöõa. Trong soá caùc bieán coá Giaùo Hoäi, Coâng Ñoàng Vatican II (1962-1965) laø moät böôùc ngoaët lòch söû thuaän lôïi cho höôùng phaùt trieån cuûa caùnh chung hoïc coâng giaùo. Khoâng nhöõng coâng ñoàng ñaõ tìm laïi hình aûnh Giaùo Hoäi laø moät ñoaøn löõ haønh (vd. AÙnh Saùng Muoân Daân, ch. 7), maø treân heát moïi söï, trong Hieán Cheá Muïc Vuï veà Giaùo Hoäi trong theá giôùi hoâm nay (Vui Möøng vaø Hy Voïng), coâng ñoàng ñaõ baéc nhòp caàu giöõa caùnh chung caù theå vaø caùnh chung taäp theå, lieân keát hieän taïi vôùi töông lai, vaø noái lieàn ñöùc tin vôùi nhöõng hoaït ñoäng traàn theá.

Dó nhieân, Vatican II khoâng phaûi ñoät nhieân töø trôøi rôi xuoáng. Nhieàu phong traøo vaø nhieàu ngöôøi ñaõ doïn ñöôøng cho noù (trong soá nhöõng ngöôøi naøy coù vaøi vò ñaõ töøng bò Toøa Thaùnh Vatican nghi ngôø sau ñoù ñöôïc phuïc hoài danh döï). Trong soá caùc traøo löu thaàn hoïc, phaûi ñaëc bieät neâu danh moät, ñöôïc goïi laø Nouvelle Theùologie (coù lieân heä vôùi nhöõng nhaø thaàn hoïc nhö Jean Danieùlou, Henri de Luac - caû hai vò sau ñoù ñeàu ñöôïc phong hoàng y - vaø henri Bouillard). Traøo löu naøy coá gaéng khaéc phuïc nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa thaàn hoïc kinh vieän baèng caùch trôû veà coäi nguoàn cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo (ressourcement), ñaëc bieät laø caùc Giaùo Phuï vaø caùc nhaø tö töôûng thôøi trung coå. Ñeà nghò cuûa traøo löu laø caùnh chung hoïc neân boû caùi khung nhoû heïp qui veà caù nhaân vaø theá giôùi beân kia ñi, ñeå tìm laïi caùc chieàu kích cuûa noù voán qui veà Ñöùc Kitoâ, Giaùo Hoäi vaø vuõ truï.

Caùnh chung hoïc Kitoâ giaùo cuûa theá kyû XX ñöôïc chaán höng nhôø caùc hoïc giaû ñaõ khaùm phaù ra raèng, trong söï nghieäp giaûng daïy vaø söù vuï cuûa mình, Ñöùc Gieâsu ñaõ laáy Nöôùc Thieân Chuùa laøm troïng taâm. Qua moät cuoäc xoay chieàu mæa mai cuûa lòch söû, caùi thaát baïi cuûa "cuoäc tìm veà con ngöôøi lòch söû Gieâsu" trong caùnh thaàn hoïc töï do theá kyû XIX ñaõ phaùt ra moät trong nhöõng tia saùng cao giaù nhaát cho neàn thaàn hoïc hieän ñaïi, ñoù laø: giaùo lyù khaûi huyeàn vaø caùnh chung naèm ngay ôû trung taâm ñieåm cuûa thoâng ñieäp vaø söù vuï cuûa Ñöùc Gieâsu vaø cuûa Kitoâ giaùo thôøi sô khai. Tieáp theo ñoù laø moät cuoäc tranh luaän soâi noåi, ñeå bieát Nöôùc Thieân Chuùa trong giaùo huaán cuûa Ñöùc Gieâsu laø moät thöïc taïi töông lai hay laø hieän taïi, hay laø caû hai (theo thöù töï laø caùc caùnh chung hoïc "thích thôøi", hay "ñaõ thaønh töïu", hay "tieân öùng"). Caâu noùi ñeå ñôøi cuûa Ernst Kasemann - "giaùo lyù khaûi huyeàn laø meï cuûa taát caû moïi moân thaàn hoïc Kitoâ giaùo" - tuy roõ raøng laø moät hypeboân, nhöng noù cuõng khoâng traät ñích bao xa.

Höôùng caùnh chung naøy cuûa Kitoâ giaùo ñaõ ñöôïc trieån khai, ñaëc bieät nhôø Jurgen Moltmann trong giôùi thaàn hoïc gia tin laønh vaø nhôø Johann Baptist Metz trong giôùi coâng giaùo. Tuy nhieân, chaéc chaén nhöõng vò ñaõ gaây aûnh höôûng saâu ñaäm nhaát trong vieäc ñieàu chænh caùi nhìn môùi ñaây veà caùnh chung hoïc chính laø hai nhaø thaàn hoïc ñaïi taøi cuûa theá kyû chuùng ta: Karl Rahners vaø Urs von Balthasar, vò thöù nhaát nhaán maïnh nhieàu hôn chuû ñeà nhaân loaïi hoïc, vaø vò thöù hai nhaán maïnh nhieàu hôn chuû ñeà (khoâng phaûi phaûn ñeà) Kitoâ hoïc. Trong soá nhöõng thaàn hoïc gia chính thoáng giaùo ñaõ goùp phaàn ñaùng keå vaøo söï phuïc höng cuûa caùnh chung hoïc, coù theå neâu danh ngöôøi nöôùc Nga, Paul Evdokimov (1900-1968).

Caùnh chung hoïc taïo ra caûm höùng troïng yeáu cho - vaø laø moät chuû ñeà lôùn cuûa - caùi ñöôïc coi laø moân thaàn hoïc coù söùc saùng taïo nhaát cuûa thôøi ñaïi chuùng ta: thaàn hoïc giaûi phoùng - vaø ñieàu naøy laø khoâng sai. Thaàn hoïc giaûi phoùng khoâng chæ laø moät hieän töôïng ôû Chaâu Myõ La Tinh maø thoâi; noù coøn coù aûnh höôûng treân phong caùch laøm coâng taùc thaàn hoïc taïi Chaâu Phi vaø Chaâu AÙ, vaø ñaõ khôi nguoàn caûm höùng cho nhöõng moân thaàn hoïc khaùc nhö thaàn hoïc veà Ngöôøi Da Ñen vaø phuï nöõ.

Gaàn ñaây, Toøa Thaùnh Vatican cuõng ñaõ chuù yù ñeán caùnh chung hoïc. Coù hai vaên kieän ñaëc bieät quan troïng: moät laø vaên kieän xuaát phaùt töø Thaùnh boä Giaùo lyù Ñöùc tin, naêm 1979, töïa ñeà Recentioris episcoporum sinodi ("Thöïc chaát söï soáng sau caùi cheát"); vaø vaên kieän thöù hai xuaát phaùt töø UÛy ban Thaàn hoïc Quoác teá, naêm 1992, töïa ñeà De quibusdam quaestionibus actualibus circa eschatologiam ("Moät soá vaán naïn hieän ñaët ra xung quanh caùnh chung hoïc"). Nhöõng vaên kieän naøy, nhaát laø caùi thöù hai, pheâ bình moät soá giaùo thuyeát hieän ñaïi veà caùnh chung. Chuùng ñaëc bieät cöùu xeùt lyù thuyeát veà söï phuïc sinh töùc thì trong caùi cheát vôùi vieäc phuû ñònh traïng thaùi trung gian (hai tö töôûng ñi keøm theo nhau), vaø laëp laïi nhöõng lôøi xaùc minh veà caùc chaân lyù caên baûn cuûa ñöùc tin lieân quan ñeán soá phaän ñôøi ñôøi cuûa caù nhaân vaø lòch söû.

* Söï soáng vónh haèng: hoûi vaø thöa

Trong cuoán saùch naøy, theo daïng hoûi ñaùp, toâi seõ neâu leân nhöõng caâu hoûi ñöôïc ñaët ra thöôøng xuyeân nhaát veà söï soáng ñôøi sau (ít ra theo nhö toâi ñaõ ñöôïc nghe trong caùc buoåi thaûo luaän veà ñeà taøi naøy), vaø toâi seõ giaûi ñaùp vôùi moät ngoân ngöõ thoaùt ly toái ña vôùi bieät ngöõ thaàn hoïc, trong möùc coù theå, tuy khoâng khoûi phaûi duøng moät soá thuaät ngöõ ñaõ naèm trong Truyeàn thoáng Kitoâ giaùo roài, ñaëc bieät ôû chöông thöù nhaát.

Trong caùc caâu ñaùp cuûa toâi, nhöõng ñoäc giaû naøo yù töù seõ bieát phaân bieät nhöõng gì thuoäc chaân lyù ñöùc tin vôùi nhöõng gì laø tö bieän thaàn hoïc, ví duï nhö trong caùc caâu hoûi veà ñaàu thai, veà traïng thaùi trung gian, baûn tính cuûa theå xaùc soáng laïi, thuyeát thieân nieân vaø cuoäc toång phuïc hoài (apocatastasis). Vieäc phaân bieät naøy coù taàm quan troïng ñaëc bieät trong caùnh chung hoïc, bôûi leõ trong nhieàu vaán ñeà thuoäc laõnh vöïc naøy, giaùo huaán maø Giaùo Hoäi ñöa ra thöôøng ñeà caäp ñeán  "laø gì" nhieàu hôn laø "nhö theá naøo" cuûa caùc söï vieäc.

Coù leõ ôû ñaây neân neâu roõ caùch ngaén goïn nhöõng xaùc tín caên baûn laøm neàn taûng cho caû phöông phaùp laãn noäi dung cuûa cuoán saùch naøy. Tröôùc heát, moät trong nhöõng vaán ñeà gai goùc nhaát trong caùnh chung hoïc laø phöông caùch tieáp caän Kinh Thaùnh (thoâng thích luaän). Baát cöù ai hôi quen moät chuùt vôùi thuyeát cô baûn, duø laø loaïi naøo, thuoäc beân coâng giaùo cuõng nhö tin laønh, ñeàu bieát raèng coù nhöõng ñieåm tranh luaän khoâng ñi tôùi ñaâu heát, nhö laø seõ coù löûa vaø gioøi boï trong hoûa nguïc hay khoâng, hoaëc Chuùa Kitoâ seõ, hay seõ khoâng, töø trôøi maø xuoáng giöõa ñaùm maây vaøo thôøi taän theá (laàn giaùng laâm thöù hai), giöõa tieáng keøn thoåi cuûa thieân thaàn, ñeå ñoùn röôùc caùc tín höõu cuûa Ngöôøi treân khoâng trung (hieän töôïng "ñem ñi" vaø cho hoï ñöôïc ñoàng hieån trò vôùi Ngöôøi trong thôøi gian moät ngaøn naêm (thuyeát "thieân nieân")... tröø phi chuùng ta quyeát ñònh xem tröôùc heát phaûi giaûi thích vaên chöông khaûi huyeàn nhö theá naøo. Noùi vaäy khoâng coù nghóa laø moät sôùm moät chieàu, chuùng ta seõ coù moät höôùng giaûi thích vöõng chaéc vaø gaây khoan khoaùi veà moïi maët, giaûi nghóa cuoäc giaùng laâm thöù hai, vieäc ñem ñi vaø thuyeát thieân nieân, nhöng ít ra, chuùng ta khoâng maát giôø ñi baøn hoûi veà thôøi ñieåm chính xaùc cuûa ngaøy Chuùa quang laâm (nhieàu vò töï xöng laø tieân tri ñaõ coá coâng tieân baùo naêm thaùng ngaøy giôø, maø bao nhieâu laàn lôõ cuoäc vaãn tuyeät nhieân khoâng laøm cho hoï boái roái chuùt naøo!), caøng khoâng maát giôø ñi hoûi cho bieát caùc thieân thaàn seõ duøng loaïi keøn naøo, vaø nhöõng gioøi boï trong hoûa nguïc thuoäc gioáng sinh vaät naøo (vaâng, coù nhöõng nhaø thaàn hoïc ñaõ neâu leân nhöõng chuyeän nhö vaäy!).

Xeùt taàm quan troïng cuûa thoâng thích luaän trong caùnh chung hoïc, toâi ñaõ daønh troïn chöông ñaàu cho chuû ñeà naøy, vaø toâi xin loãi tröôùc veà chieàu daøi baát thöôøng cuûa moät soá caùc giaûi ñaùp trong chöông aáy (Caâu hoûi 5-8). Mong raèng phöông phaùp thoâng thích, maø toâi duøng ñeå giaûi ñaùp nhöõng caâu hoûi veà baûn tính cuûa hoûa nguïc vaø veà caùch thöùc soáng laïi, seõ laøm cho nhöõng caâu ñaùp töông ñoái khoù aáy ñöôïc saùng suûa hôn.

Lieân quan ñeán noäi dung cuûa cuoán saùch, toâi xaùc tín laø phaûi noùi veà caùnh chung caû treân bình dieän caù theå laãn taäp theå. Cuõng deã hieåu khi bieát raèng, bôûi trong quaù khöù, ngöôøi ta ñaõ khai thaùc quaù nhieàu caùc loaïi caùnh chung caù nhaân, neân nhieàu nhaø thaàn hoïc hieän ñaïi (nhö Hans Kung vaø Rosemary Radford Ruether) raát mieãn cöôõng khi phaûi noùi moät ñieàu gì döùt khoaùt veà vaän maïng caù nhaân, gaàn nhö muoán loaïi tröø heát caùc khía caïnh ñeå choïn taäp trung vaøo caùnh chung ôû khía caïnh xaõ hoäi maø thoâi. Tuy nhieân, maëc duø khoâng töï cho mình coù khaû naêng ñöa ra moät trình thuaät xaùc thöïc veà nhöõng gì seõ xaûy ra cho caù nhaân luùc cheát vaø sau khi cheát, nhöng cuõng caàn phaûi trình baøy nhöõng gì ñöùc tin Kitoâ giaùo muoán noùi veà nhöõng ñieàu aáy. Vaäy coù theå vaø caàn phaûi trình baøy nhöõng ñieàu maø Thaùnh Kinh, Thaùnh Truyeàn vaø thaàn hoïc hieän ñaïi noùi, chaúng haïn veà caùi gì xaûy ra khi ngöôøi ta cheát, khoâng bieát coù moät tieán trình thanh luyeän (luyeän nguïc) hay khoâng trong khi hoaëc sau khi cheát, coù moät cuoäc phaùn xeùt rieâng hay khoâng, coù thieân ñaøng hoûa nguïc hay khoâng, coù söï kieän keû cheát soáng laïi hay khoâng, vaân vaân.

Quan troïng hôn nöõa: ñeå traùnh nguy cô phaân ñoaïn moân caùnh chung hoïc, caùc thöïc taïi ña daïng cuûa caùnh chung phaûi ñöôïc caên cöù treân Kitoâ hoïc; nghóa laø phaûi coù moät quaù trình "Kitoâ hoùa" caùnh chung hoïc, nhaát quaùn xuyeân suoát quaù trình. Baát cöù ñieàu gì chuùng ta bieát veà caùnh chung, chuùng ta ñeàu bieát noù trong vaø qua nhöõng ñieàu ñaõ xaûy ra cho Ñöùc Gieâsu trong caùi cheát vaø söï soáng laïi cuûa Ngöôøi. Ñöùc Kitoâ Phuïc Sinh vöøa laø nguyeân nhaân vöøa laø maãu möïc cuûa söï soáng ñôøi sau cuûa chuùng ta. Caùnh chung hoïc laø Kitoâ hoïc ñöôïc chia ñoäng töø ôû thì töông lai. Vò trí trung taâm cuûa Ñöùc Kitoâ ñöôïc toû hieän khoâng nhöõng (tuy ôû moät daïng öu vieät) trong thöïc taïi keû cheát soáng laïi, maø coøn trong hoaøn caûnh tröïc kieán vaø chung cuïc myõ maõn cuûa lòch söû loaøi ngöôøi vaø vuõ truï nöõa.

Hôn nöõa, ngaøy nay, khoâng theå noùi veà thôøi taän theá maø khoâng töï ñaët mình vaøo trong boái caûnh nhöõng tranh luaän khoa hoïc veà tieán hoùa vaø keát cuïc cuûa vuõ truï. Ñaõ coù nhieàu tranh caõi trong caùc giôùi khoa hoïc veà thôøi khôûi nguyeân. Moät caùi nhìn môùi treân vuõ truï ñang xuaát hieän, goïi laø "truyeän saùng theá chung". Truyeän naøy nhaán maïnh caùi nguoàn goác duy nhaát vaø chung cho taát caû moïi loaøi, goàm caû loaøi ngöôøi: nguoàn goác naøy naèm trong moät phaàn trieäu gram vaät theå, maø töø ñoù haøng maáy traêm tyû thieân haø muoân hình vaïn traïng ñeán kinh ngaïc ñaõ lao vaøo loä trình tieán hoùa, moãi thieân haø vôùi khoâng bieát bao nhieâu tyû tinh tuù vaø haønh tinh. Caùi moâ hình höõu cô môùi naøy, ôû theá ñoái laäp vôùi caùc moâ hình coå ñieån thuoäc luaän thuyeát cô giôùi, nhaán maïnh nhöõng moái töông quan qua laïi vaø phuï thuoäc laãn nhau giöõa taát caû moïi höõu theå, coù söï soáng nhö khoâng coù söï soáng, ôû nhöõng ñieåm töông ñoàng cuõng nhö dò bieät. Cuõng coù moät höôùng töï bieän tìm xem coù phaûi vuõ truï, ñaõ khôûi ñaàu vôùi "Big Bang" [vuï Noå Vuõ Truï], seõ tieáp tuïc maõi nhö theá khoâng, hay laø seõ giaûm daàn toác ñoä, ñeán moät ñieåm döøng, vaø chuyeån qua tình traïng co thaét keát thuùc vôùi moät "big bang" khaùc, goïi laø "Big Crunch" [vuï Noå Gioøn], hoaëc noù seõ cheát laàn cheát moøn ñi thoâi, khoâng moät chuùt vaät vaõ, khi ñeán giai ñoaïn phaùt trieån cuoái cuøng cuûa vuõ truï, thaùi döông khuaát daïng vaø theå chaát caùc tinh tuù hoaù thaønh "tro buïi".

Tuy vaãn nhìn nhaän coù söï khaùc bieät caên baûn giöõa ngoân ngöõ khoa hoïc vaø ngoân ngöõ ñöùc tin, nhöng caàn phaûi nhìn nhaän vaø trieån khai moät thöïc taïi quan troïng haøm chöùa trong truyeän saùng theá chung aáy, cho khoa thaàn hoïc veà nhaân loaïi hoïc vaø caùnh chung hoïc. Khoa nhaân loaïi hoïc môùi xoay quanh vaán ñeà choã ñöùng cuûa loaøi ngöôøi trong tö caùch laø nhöõng cô theå trong vuõ truï. Noù loaïi boû caùi nhìn truïc lôïi chæ coi vuõ truï laø moät taøi nguyeân phaûi ñöôïc khai thaùc ñeå phuïc vuï nhu caàu cuûa loaøi ngöôøi. Caùi nhìn khoa hoïc môùi treân vuõ truï cuõng ñoøi hoûi caùnh chung hoïc Kitoâ giaùo phaûi löu yù moái töông quan giöõa vaän maïng cuûa nhaân loaïi vôùi vaän maïng cuûa vuõ truï vaät chaát, khi trình baøy veà thôøi taän theá. Phaûi loaïi tröø caùi nhìn coù tính vöôït theá, xem moâi tröôøng theå lyù nhö moät nôi taïm truù, moät thöù nhaø troï beân ñöôøng cho loaøi ngöôøi ñang löõ haønh töø lòch söû ñeán vónh cöûu. Ñuùng hôn, phaûi coi vuõ truï vaø moâi tröôøng laø maùi nhaø thaân thöông cuûa chuùng ta, laøm cho chuùng ta naëng tình lieân ñôùi vôiùi noù, traân troïng chaêm soùc noù.

Sau heát, toâi ñaõ coá gaéng cho thaáy lieân heä maät thieát giöõa ñöùc tin veà söï soáng ñôøi sau vôùi vieäc keát thaân vôùi theá giôùi, giöõa nieàm hy voïng thieân ñaøng vôùi coâng vieäc xaây döïng hoøa bình vaø coâng lyù, giöõa nieàm tin vaøo trôøi môùi ñaát môùi vôùi nhöõng phaàn traùch nhieäm cuûa chuùng ta trong vieäc baûo toàn moâi sinh, giöõa vieäc chieâm ngaém Chuùa vôùi tình thöông cuï theå ñoái vôùi con caùi Chuùa, ñaëc bieät vôùi nhöõng ngöôøi em nhoû beù nhaát cuûa Ñöùc Kitoâ. Neáu chuùng ta phaùt huy ñöôïc cho ñích ñaùng nhöõng lieân heä hoã töông giöõa töï do con ngöôøi vaø vaän maïng cuûa lòch söû loaøi ngöôøi, giöõa Giaùo Hoäi vaø theá giôùi, giöõa ñôøi soáng taâm linh vaø nghóa vuï xaây döïng hoøa bình, coâng lyù, vaø nhöõng traùch nhieäm ñoái vôùi moâi sinh, vaø treân heát moïi söï, neáu chuùng ta theå hieän nhöõng lieân heä aáy trong cuoäc ñôøi mình, thì lôøi keát aùn cuûa Karl Marx cho raèng toân giaùo laø thuoác phieän cuûa daân ñen seõ chöùng thöïc noù chaúng qua chæ laø moät lôøi vu caùo.

Nguyeân Taùc Anh Ngöõ "Responses to 101 Questions on Death And Eternal Life"

(Paulist Press, New York, 1998) cuûa Linh Muïc Peter Phan Ñình Cho

Baûn Dòch Vieät Ngöõ Cuûa M.A. Nguyeãn Thò Sang, CND

ñaõ ñöôïc xuaát baûn bôûi Nhaø Xuaát Baûn University Press, naêm 2000

(C) Copyright 2000 - Taùc Giaû Giöõ Baûn Quyeàn

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page