Yeâu MeánThieân Chuùa
Chuùng ta khoâng tìm thaáy töø ngöõ "yeâu" - tieáng Thaùi goïi laø "rak" - trong ngoân ngöõ taâm linh phaät giaùo coå truyeàn. Traùi laïi, tieáng maø kitoâ höõu söû duïng nhieàu nhaát laø tieáng "yeâu". Phra Chao - Thieân Chuùa - yeâu thöông kitoâ höõu, vaø kitoâ höõu yeâu meán Phra Chao. Kitoâ höõu duøng "rak" trong caû hai tröôøng hôïp. Khi noùi chuyeän vôùi kitoâ höõu, phaät töû cuõng duøng "rak" vì kitoâ höõu duøng tieáng aáy. Yeâu, "rak" laø moät töø ngöõ thaät mô hoà, khoâng maáy thích hôïp ñeå dieãn ñaït cuoäc soáng taâm linh. Noù chan chöùa tình caûm vaø laøm hoài töôûng ñeán töø ngöõ "tham luyeán". Yeâu vaø tham luyeán thöôøng trôû thaønh ñoàng nghóa. Maø moïi tham luyeán ñeàu baøng baïc vò ngaõ, Attaø.
Trong ngoân ngöõ Kitoâ giaùo, tieáng "yeâu" chieám moät vò trí thaät lôùn lao. Phaät töû coù caûm töôûng raèng moãi laàn duøng tieáng "yeâu", Kitoâ höõu ñeàu chaáp nhaän khía caïnh "tham luyeán, vò ngaõ" nhö laø chuyeän bình thöôøng. Dó nhieân, khoâng phaûi "tham luyeán, vò ngaõ" ôû möùc ñoä thoâ laäu, nhöng ôû möùc ñoä tinh vi tieàm taøng. Coù theå kitoâ höõu khoâng nhaän thaáy ñieàu naøy, song haønh giaû tu ñöùc Phaät giaùo thaám nhuaàn lyù töôûng voâ ngaõ - Anattaø - taän goác reã thöôøng nhanh choùng phaùt giaùc yù nghóa ñoù. Vaõ chaêng tieáng "yeâu" "rak" nhaéc nhôû tieáng "Raøga" duïc voïng, ñoàng nghóa vôùi Lobha, moät danh töø kheâu gôïi "aùi tình" (Love trong Anh ngöõ), moät töø ngöõ xuaát hieän khaép ñoù ñaây.
Töø ngöõ phaät giaùo thích hôïp ñeå dieãn taû töông quan giöõa chuùng sinh goàm boán tieáng, moãi tieáng dieãn ñaït moät thaùi ñoä ñaëc thuø vaø lieân tuïc tieäm tieán:
- Töø, Mettaø: Töø taâm, moät thaùi ñoä caên baûn baát bieán.
- Bi, Karunaø: Loøng traéc aån ñoái vôùi chuùng sinh baät haïnh hôn mình.
- Hyû, Muditaø: Hoan hæ caûm thoâng vôùi chuùng sinh phuùc loäc hôn mình.
- Xaû, Upekkhaø: Tòch tònh, taâm voâ phaân bieät. Chìm mình trong lieân ñôùi ñaïi ñoàng cuûa "voâ löôïng chuùng sinh", chaúng phaân bieät ngöôøi hay ta.
Boán thaùi ñoä aáy ñöôïc goïi laø "Töù Phaïm Truï" hay "Töù Voâ Löôïng", môû roäng ra voâ cuøng voâ taän bao quaùt voâ löôïng chuùng sinh trong thaäp phöông theá giôùi. Phöông phaùp tu taäp taâm linh ñeå thöïc hieän töø voâ löôïng ñònh - Phe Mettaø - baét ñaàu vôùi caùi deã, ngöôøi thaân thích roài lan daàn ñeán keû quen bieát, ngöôøi xa laï, ngöôøi khaû oá, keû thuø.
Ñaây laø ngoân ngöõ taâm linh veà töông quan "giöõa nhöõng chuùng sinh ñoàng haønh..." ngoân ngöõ naøy khoâng duøng ñöôïc ñeå dieãn taû lieân heä giöõa Ngaõ caù bieät vôùi Toái Haäu Tuyeät Ñoái, hoaëc giöõa Toái Haäu Tuyeät Ñoái vôùi Ngaõ caù bieät. Veà töông quan giöõa Tín Höõu vôùi Thieân Chuùa, caùc toân giaùo coù ñaëc tính nhaân hình hoùa chuoäng söû duïng ngoân ngöõ hoàn nhieân cuûa moái töông quan ñaày caûm tình giöõa con ngöôøi vôùi nhau, ngoân ngöõ cuûa AÙi Tình, maëc cho sau naøy seõ daàn daø tinh luyeän tuøy theo möùc tieán treân ñöôøng tu ñöùc. Kitoâ höõu Thaùi coù thoùi quen gheùp hai tieáng "Mettaø-Karunaø" (Töø-Bi) ñeå noùi leân loøng laân maãn cuûa Thieân Chuùa.
Ñeä töû Phaät thuyeát giaûng tình yeâu kitoâ giaùo cho phaät töû
Moïi toân giaùo ñeàu noùi ñeán "aùi tha". Rieâng kitoâ höõu coi yeâu thöông tha nhaân laø coát loõi, laø ñænh cao cuûa toân giaùo hoï vaø ñeà caäp ñeán yeâu thöông tha nhaân nhieàu hôn phaät töû chuùng ta. Chuùng ta noùi ñeán aùi tha döôùi khía caïnh töông trôï, lôïi tha - Prayoøt - theo nghóa phoå caäp lieân ñôùi, lôïi cho moïi chuùng sinh, keå caû baûn thaân mình. Quaû nhieân, chuùng ta öa chuoäng töø ngöõ vôùi yù nghóa "voâ löôïng".
Kitoâ höõu coøn tieán xa ñeán vieäc ñoàng hoùa yeâu thöông tha nhaân vôùi yeâu meán Thieân Chuùa, Phra Chao. Ñoái vôùi kitoâ höõu, tình yeâu Phra Chao nhö moät giaây thöøng do ba sôïi xe laïi: Phra Chao yeâu thöông chuùng ta neân chuùng ta yeâu thöông tha nhaân nhö Phra Chao yeâu thöông chuùng ta. Chuùng ta haõy xem xeùt kyõ caøng caùch dieãn ñaït naøy vì noù vöøa höõu ích cho chuùng ta, vöøa coù lôïi cho moái giao haûo giöõa chuùng ta vôùi Kitoâ höõu.
"Phra Chao yeâu thöông chuùng ta bao nhieâu thì chuùng ta phaûi yeâu thöông tha nhaân baáy nhieâu".
Cho duø chæ giôùi haïn caùi nhìn vaøo khía caïnh luaân lyù phoå thoâng, khía caïnh "chaùnh phaùp chung", maø chöa ñeà caäp ñeán khía caïnh toân giaùo, thì yeâu thöông tha nhaân laø moät nguyeân taéc trong "luaân thöôøng". Vì vaéng boùng tình thöông toái thieåu, cuoäc chung soáng con ngöôøi seõ ñi ñeán suïp ñoå, Ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng vôùi sinh vaät coù yù thöùc. Tuy nhieân, ngöôøi ta cuõng tìm thaáy chöùng tích quy luaät naøy nôi caû nhöõng sinh vaät haï caáp. Thaäm chí rong reâu treân maët nöôùc cuõng coù xu höôùng tuï hoïp laïi vôùi nhau, xem nhö chuùng thích hôïp quaàn hôn phaân taùn. Coøn sinh ñoäng vaät thì ñöông nhieân töï tìm caùch quaây quaàn beân nhau. Thuù vaät ñoàng loaïi khi cheát ñoùi ñeán nôi môùi xaâu xeù laãn nhau. Cöù theo baûn naêng töï nhieân, chuùng tìm caùch hôïp ñaøn vôùi nhau. Thaùi ñoä thuø nghòch chæ xuaát hieän vì nhöõng lyù do baát thöôøng.
Moïi toân giaùo ñeàu coù keá hoaïch hoøa bình cho nhaân loaïi, vaø ñöa ra nhöõng quy taéc xöû theá trong chieàu höôùng naøy. Yeâu thöông tha nhaân laø cô sôû caên baûn toái haûo cho neàn hoøa bình naøy. Chuùng ta thöû hình dung xem yeâu thöông tha nhaân coù khaû naêng giaûi quyeát caùc vaán ñeà cuûa nhaân loaïi ñeán chöøng möïc naøo. Ñaâu coù yeâu thöông tha nhaân thì ñoù khoâng coøn saùt nhaân, ngöôïc ñaõi, löøa ñaûo, oan traùi, troäm caép, gian laän, löôøng gaït, boùc loät, daâm ñaõng, taø haïnh, duï doã, gian doái, deøm pha, vu oan, laêng nhuïc, khinh mieät, say söa... Yeâu thöông tha nhaân seõ giuùp hoï thoï trì nguõ giôùi ñeán möùc hoaøn haûo.
Phaät töû chuùng ta haõy töï vaán xem chuùng ta ñaõ caån troïng nghieâm trì Nguõ Giôùi khoâng? Neáu khoâng thì lyù do hieån hieän laø chuùng ta yeâu thöông tha nhaân chöa ñuû. Khoûi tìm hieåu ñaâu xa, roõ raøng chuùng ta thieáu yeâu thöông tha nhaân. Chuùng ta phaûi theo kòp caùc kitoâ höõu vì hoï khaúng ñònh raèng chæ caàn haønh trì giôùi luaät yeâu thöông tha nhaân laø ñaûm baûo chaéc chaén ñaõ hoaøn taát moïi giôùi luaät ñeà caäp ñeán tröôùc ñaây. Cho daàu chuùng ta coù chi tieát hoùa Nguõ Giôùi thaønh haøng taù giôùi luaät rieâng bieät ñi nöõa thì chuùng ta cuõng seõ chæ ñaït ñöôïc keát quaû töông töï thoâi.
Chuùng ta chôù neân coi nheï tình yeâu thöông tha nhaân. Traùi laïi chuùng ta caàn ñaøo saâu giôùi luaät troïng ñaïi naøy ñeå ñem thöïc haønh vaø truyeàn ñaït cho theá heä noái tieáp, vì yeâu thöông tha nhaân laø baûo ñaûm moät haïnh kieåm ñöùng ñaén. Haõy nhìn kyõ ñòa phöông, laøng maïc chuùng ta, neáu coù yeâu thöông tha nhaân thì bao ñieàu ñaùng tieác ñaõ khoâng xaûy ra.
Ngoân ngöõ ña taïp
Nhö ñeà caäp treân, ñoái vôùi kitoâ höõu, yeâu thöông tha nhaân laø giaây thöøng do ba sôïi xe laïi: yeâu meán Phra Chao, Ñaáng haèng muoán chuùng ta yeâu thöông tha nhaân nhö Ngaøi yeâu thöông chuùng ta. Ñoái vôùi phaät töû, thaät laø caû moät vaán ñeà khi nghe kitoâ höõu moâ taû Phra Chao nhö moät ngoâi vò - Puggala - caù bieät, ñaëc thuø bieát yeâu thöông hay khoâng yeâu thöông, bieát tröøng trò hay töôûng thöôûng. Chuùng ta khoâng quan nieäm Phra Chao döôùi hình thöùc aáy. Ñoái vôùi chuùng ta, Phra Chao laø Phaùp cuûa Nguyeân Taùnh hoaëc laø moät trong nhöõng giôùi luaät ñaëc bieät dieãn ñaït Phaùp cuûa Nguyeân Taùnh.
Ñoái vôùi chuùng ta, töø ngöõ Phaùp cuûa Nguyeân Taùnh môùi dieãn taû ñöôïc yù nghóa Toái Haäu ñöôïc aùm chæ döôùi danh töø Phra Chao theo nhaõn quan nhaân hình hoùa. Toâi coù theå noùi, trong ñöôøng höôùng toái haäu, chính Taùnh Phaùp, Dharma Nguyeân Thuûy Toái haäu laø Phra Chao ñích thöïc vaø ñaáng keát hôïp roát raùo moïi quyeàn naêng linh thieâng maø caùc toân giaùo quy veà Ngaøi nhö: Ngaøi laø Nguyeân Thuûy, Ñaáng quan phoøng vaø ban phaùp moïi aân hueä.
Laøm sao chuùng ta coù theå noùi ñöôïc Taùnh Phaùp yeâu thöông chuùng ta hay chuùng ta yeâu meán Taùnh Phaùp. Taùnh Phaùp khoâng phaûi laø moät ñaáng naøo nhö kitoâ höõu khaúng ñònh veà Phra Chao vaø cuõng ñaõ cö xöû trong tinh thaàn aáy. Haõy thöû xem chuùng ta coù daùm chaáp nhaän quy öôùc ngoân ngöõ, quy öôùc taâm thöùc laøm giaû ñònh taïm thôøi - Sammuti - cho pheùp chuùng ta coi Taùnh Phaùp nhö moät "ñaáng", nhö moät Phra Chao, nhö moät Thieân Chuùa yeâu thöông chuùng ta vaø ñöôïc chuùng ta kính yeâu chaêng?
Chæ ñöa ra moät giaû thuyeát nhö vaäy thoâi cuõng ñuû laøm cho toâi bò cheá dieãu ñuû ñieàu roài phaûi khoâng? naøo toâi coù nhaèm ñeà nghò nhöõng ñieàu chöôùng tai gì ñaâu, maø chæ coá giaûi thích mong quyù vò hieåu roõ vaán ñeà.
Chuùng ta haõy nhaém lôïi ích thieát thöïc. Phaùp cuûa Nguyeân Taùnh laø Phaùp chi phoái moïi khía caïnh caù bieät cuûa vuõ truï vaän haønh tieán daàn leân chöùng quaû toái haäu cuûa vaïn phaùp. Chuùng ta coù theå ñoàng hoùa Taùnh Phaùp vôùi tình thöông Phra Chao höôùng daãn vaïn vaät ñeán chöùng quaû roát raùo chaêng? Ñieàu naøy ñuùng hay sai, xin ñeå quyù vò tuøy nghi thaåm ñònh.
Taùnh Phaùp naøy coù thaät vaø chaéc chaén ñöôïc höôùng veà chöùng quaû toái haäu. Ai töø choái khoâng hoøa ñoàng vôùi ñaø vöôn leân cuûa Taùnh thì coi nhö bò traàm luaân; ai hoøa nhòp vôùi ñaø vöôn leân naøy seõ toàn taïi vaø tieán tôùi maõi, vaø khía caïnh tröôùc kia chöa ñöôïc bieát seõ saùng toû daàn. Phaûi chaêng, theo caùch tröôùc kia dieãn taû mang maøu saéc nhaân hình, chuùng ta coù theå xem ñoù nhö laø "haûo yù", "töø taâm" cuûa Taùnh Phaùp, nhö laø "tình yeâu thöông" thaàn thaùnh cuûa Phra Chao maø yù nghóa toái haäu chính laø ñaø vöôn leân cuûa Taùnh Phaùp?
Chuùng toâi thieát töôûng caàn hoaùn vò moïi ngoân ngöõ nhaân hình hoaù ñeå giaûi thích ngoân ngöõ aáy theo yù nghóa roát raùo cuûa Chaân Lyù Toái Haäu, cuûa Dharma. Vaø chính trong vieäc haønh trì Taùnh Phaùp maø caùc toân giaùo khaùc coù theå tuøy nghi nhìn thaáy caùch thöùc "chuùng toâi yeâu meán Phra Chao, ñeàn ñaùp tình yeâu cuûa Ngaøi nhôø ngoan nguøy ñaùp laïi tieáng goïi cuûa Ngaøi", khoâng khaùc gì caùch thöùc caùc toân giaùo aáy quan nieäm tình yeâu naøy ñoái vôùi tín höõu mình. Vieäc chuùng toâi nghieâm trì Taùnh Phaùp, Giôùi Luaät cuûa tinh taán phoå quaùt cuõng laø caùch thöùc chuùng toâi "laáy tình yeâu ñaùp laïi tình yeâu" ñuùng nhö Phra Chao mong chôø.
Laø phaät töû, chuùng toâi luoân luoân ñaén ño trong vieäc duøng ngoân ngöõ tình yeâu. Hình thöùc vaên töï cuûa loaïi ngoân ngöõ naøy thaät quaù xa laï ñoái vôùi caùch thöùc chuùng toâi quan nieäm giai traät cuûa Toái Haäu vaø Ñaïo cuûa Toái Haäu ñoái vôùi chuùng toâi. Caùc con ñöôøng minh trieát luoân luoân öu tieân duøng ngoân ngöõ cuûa ti thöùc, trong luùc nhöõng con ñöôøng cuûa Bhakti, cuûa nieàm tin laïi choïn ngoân ngöõ cuûa quan heä yeâu thöông.
Neáu con ngöôøi cuøng luùc yeâu meán Thieân Chuùa vaø yeâu thöông tha nhaân thì khoâng theå döøng laïi nôi ngaõ vò ngaõ. Neáu con ngöôøi chæ bieát ñeán ngaõ thì khoâng theå yeâu thöông ñöôïc. Yeâu thöông ñích thöïc ñoøi hoûi con ngöôøi phaûi töø khöôùc baûn thaân. Yeâu thöông vaø vò kyû coù theå tuyeät ñoái khai tröø laãn nhau.
Chæ coù voâ minh tuyeät ñoái theo yù nghóa cuûa Toái Haäu môùi giaûi thích noåi söï kieän con ngöôøi coù theå toân ngaõ caù bieät nhoû beù cuûa mình leân haøng tuyeät ñoái vaø toái haäu. Taát nhieân, voâ minh aáy seõ bieán thaønh tham duïc vò kyû ñoái vôùi nhöõng gì ñi ngöôïc laïi ñieàu theøm muoán. Haõy nhìn xem loaøi vaät, söï phaûn öùng theo baûn naêng cuûa chuùng laø moät baøi hoïc thaám thía ñoái vôùi chuùng ta vì noù bieåu loä nhöõng khuynh höôùng hö hoûng trong thaâm taâm chuùng ta. Chuùng ta thaáy ôû loaøi vaät luoân coù söï töï nhieân leä thuoäc cuûa caù theå ñaëc thuø vaøo chính mình vì baûn naêng sinh toàn cuûa caù theå, hay nhaát laø cuûa taäp ñoaøn.
Neáu chuùng ta quyeát taâm ñöøng ñeå cho baûn naêng vò kyû cuûa caù theå ñaëc thuø aùp böùc baûn thaân thì coù theå noùi ñöôïc chuùng ta thoaùt khoûi voøng voâ minh thuù tính baåm sinh, vaø chuùng ta tieán gaàn ñeán vieäc cheá ngöï ñöôïc loøng tham luyeán vaø saân haän, ôû bình dieän caù theå hay phe nhoùm.
Ñoù laø con "ñöôøng taét" cuûa chuùng toâi; Ñaïo tröïc tieáp cuûa Giaûi thoaùt nhaân sinh, con ñöôøng tröïc tieáp cuûa Toái Haäu, cuûa Dharma. Caùc toân giaùo ñoäc thaàn coù theå goïi con ñöôøng aáy laø "Ñaïo tình yeâu Phra Chao trong yeâu thöông tha nhaân, laø Ñaïo Baùc AÙi". Nhö vaäy Ñöùc AÙi trong yù nghóa phoå caäp, coù theå ñöôïc coi nhö laø söï vieân maõn cuûa toân giaùo, cuûa moïi toân giaùo, trong tinh thaàn vaø trong chaân lyù, laø söï hoaøn maõn moïi Taùnh Phaùp, söï hoaøn thaønh roát raùo cuûa Karma, Anattaø, Dharma.