Chuoäc Loãi - Chuoäc Toäi
Vaán ñeà naøy luoân luoân gaây baát ñoàng yù kieán giöõa kitoâ höõu vaø phaät töû trong nöôùc, moät beân khaúng ñònh chính ñieàu beân kia phuû nhaän.
Phaät töû nhaát quyeát nôi con ngöôøi laøm chuû haønh vi cuûa mình. Karma (Haønh Nghieäp) laø haønh ñoäng baèng Thaân, Ngöõ, YÙ. Haønh Nghieäp goác ôû ngöôøi haønh ñoäng. Ñieàu trong taâm ngöôøi haønh ñoäng laø YÙ. Vaø chính trong saâu thaúm cuûa taâm yù maø con ngöôøi ñích thöïc laø taùc nhaân vaø keû duy nhaát gaùnh chòu traùch nhieäm veà haønh ñoäng mình, khoâng moät ai can thieäp vaøo haønh ñoäng ngöôøi khaùc ñöôïc. Khoâng moät ai coù theå thay ñoåi, theâm hay bôùt maûy may gì. Nhö vaäy, laøm sao coøn ai coù theå len loûi vaøo taâm tö ngöôøi khaùc chöùa trong thaâm taâm? Thu hoài Karma, thu hoài traùch nhieäm ngöôøi khaùc laø moät haønh vi hoaøn toaøn ngoaøi töôûng töôïng.
Maëc daàu vaäy, kitoâ höõu xaùc quyeát coù chuoäc loãi, chuoäc toäi. Chuùng ta caàn xem xeùt vaán ñeà, tìm hieåu kitoâ höõu quan nieäm söï vieäc laøm sao maø khaúng ñònh nhö vaäy ñöôïc.
Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Ñaáng Cöùu Theá
Kitoâ höõu goïi Ñöùc Gieâsu laø Chuùa Cöùu Theá, Ñaáng ñaõ chaáp nhaän caùi cheát ñeå cöùu ñoä traàn gian. Ngöôøi tin vaø thuaän nhaän chaân lyù naøy ñeàu saün saøng daâng hieán Ñöùc Gieâsu cuoäc soáng taâm linh mình. Kitoâ höõu giöõ vöõng nieàm tin bao laâu coøn yù thöùc taàm quan troïng cuûa nhöõng vaán ñeà caên baûn ñoù. Hoï ñoan quyeát Ñöùc Gieâsu xaû thaân cöùu theá. Nhôø Ngaøi chuùng ta ñöôïc cöùu ñoä. Vì theá chuùng ta daâng hieán Ngaøi troïn nieàm tin, tö töôûng, trí tueä vaø coá gaéng ñôøi mình.
Vaán ñeà caàn baøn ñeán tröôùc tieân laø yù nghóa hai chöõ "cöùu ñoä". Thoâng thöôøng ai traû nôï thay keû vì nôï naàn maø rôi vaøo voøng noâ leä thì hoï laø ngöôøi giaûi phoùng keû maéc nôï khoûi xieàng xích noâ leä ñeå trôû thaønh con ngöôøi töï do. Ñoù laø cöùu ñoä theo nghóa ñen, nghóa thoâng thöôøng laø boû tieàn ra chuoäc.
Chuùng ta phaûi quan nieäm nhö theá naøo veà ôn cöùu ñoä trong chieàu höôùng taâm linh? Haõy laáy thí duï moät ngöôøi phaïm loãi vì voâ minh, voïng kieán, nhöng cöù chaáp meâ, maëc ai noùi gì vaãn moät möïc töø choái khoâng nghe theo. Phaûi coù ñaáng ñeán hy sinh tính maïng ñeå thuyeát phuïc hoï löu yù, suy nghó, töï vaán löông taâm, ñeå sau cuøng môùi tin töôûng laøm theo. Ñoù laø cöùu ñoä theo yù nghóa toân giaùo, nhö Ñöùc Gieâsu ñaõ thöïc hieän, ñeå nhaân loaïi toân vinh laø Ñaáng Cöùu Theá.
Cöùu ñoä laø ñem cuûa naøy ñoåi laáy vaät kia. Ñöùc Gieâsu ñaõ hy sinh tính maïng ñeå cöùu ñoä traàn gian. Thaäp giaù kitoâ höõu laø bieåu töôïng coâng cuoäc cöùu ñoä naøy; Ñöùc Gieâsu ñaõ chòu ñoùng ñinh vaø cheát treân thaäp giaù vì tieát thaùo vaø ñeå chöùng minh chaân lyù Ngaøi giaûng daïy.
Vaùc laáy thaäp giaù laø xaùc quyeát nieàm tin Ñaáng chuoäc ñôøi laø vò Cöùu Tinh.
Cöùu ñoä coøn coù yù nghóa laø giaûi thoaùt, giaûi phoùng veà phöông dieän chính trò. Tuy nhieân ôû ñaây chuùng ta ñeà caäp ñeán giaûi thoaùt taâm linh, moät vaán ñeà khaùc haún vaø lieân quan tôùi cuoäc soáng noäi taâm. Vì giaûi phoùng taâm linh laø moät vaán ñeà rieâng tö, thuoäc baûn thaân neân caàn löu yù noù bao goàm hai coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän cuøng moät luùc. Muoán giaûi thoaùt moät ngöôøi veà maët taâm linh thì caàn phaûi laøm sao taâm hoï saün saøng chaáp nhaän töø boû voâ minh vaø trôû veà vôùi chaùnh kieán. Ñoù môùi laø con ñöôøng giaûi thoaùt taâm linh. Trong khi ñeå giaûi thoaùt veà maët vaät chaát thì chæ caàn boû tieàn ra chuoäc laø xong. Hai vaán ñeà thaät khaùc nhau haún.
Veà phöông dieän taâm linh, phaûi laøm sao ngöôøi caàn ñöôïc giaûi thoaùt taùn thaønh coâng cuoäc giaûi thoaùt baûn thaân vaø quyeát taâm saün saøng haønh ñoäng ñeå töï giaûi thoaùt laáy mình. Tuy nhieân, ñieàu ñoù khoâng phuû nhaän raèng vieäc giaûi thoaùt coøn laø moät taëng phaåm, moät aân hueä. Vì neáu khoâng ai chæ cho con ñöôøng chính kieán thì ngöôøi kia ñaâu ñöôïc goïi laø aân nhaân, ngöôøi giaûi thoaùt, vò cöùu tinh. Vò Cöùu Tinh ñích thöïc laø ngöôøi giuùp hoï thoaùt voøng voâ minh, phaù tröø voïng kieán, böôùc ñaàu laø yù thöùc ñöôïc voâ minh aáy ñeå roài thöïc söï thoaùt ly khoûi noù.
Baây giôø chuùng ta thöû xem coâng cuoäc giaûi thoaùt cöùu ñoä chæ coù trong Kitoâ giaùo thoâi hay cuõng coù trong Phaät giaùo nöõa. Toâi daùm quaû quyeát raèng Phaät töû naøo khoâng nhaän thaáy trong Phaät giaùo coù cöùu ñoä, coù Giaûi Thoaùt khoûi khoå kieáp thì coù theå toû ra ngôù ngaån hôn kitoâ höõu.
Ñöùc Phaät, Ñaáng Giaûi Thoaùt
Phaät giaùo quen thuoäc vai troø cöùu ñoä cuûa Boà Taùt, Ñaáng saün saøng hy sinh taát caû, luoân caû sinh maïng ñeå phoå ñoä chuùng sinh. Chuùng toâi nghó ñeán nhöõng nghieäp laønh phi thöôøng cuûa keû vò lai chöùng quaû Boà Taùt, vaø sau roát Ñöùc Phaät, Ñaáng ñaõ hieán troïn ñôøi mình ñeå ñoä chuùng sinh. Sau khi ñaéc Ñaïo vaø thaønh Phaät, Ngaøi nhaän thaáy Chaân lyù Dharma Toái haäu vöøa môùi khaùm phaù ra thaät dieäu vôïi, cao sieâu, quaù taàm hieåu bieát cuûa chuùng sinh. Ngaøi töï nhuû phaûi chaêng laø ñieàu haûo huyeàn neáu ñem truyeàn baù kinh nghieäm giaûi thoaùt aáy cho ngöôøi trong thieân haï. Nhöng may thay, Ngaøi ñaõ ñoåi yù kieán vì nghó raèng bieát ñaâu coù moät soá ngöôøi coù theå laõnh hoäi chaân lyù aáy. Vaø vì cho duø nhöõng ngöôøi naøy ít oûi bao nhieâu ñi nöõa, thì cuõng thaät laø ñieàu thieät thoøi, neáu Ngaøi moät möïc töø choái khoâng chòu tieát laäu Chaân Lyù. Baáy giôø, Ngaøi nhaát quyeát ñöông ñaàu vôùi nhöõng khoù khaên voâ cuøng lôùn lao ñeå truyeàn ñaïo phaùp cho chuùng sinh, maëc cho voâ soá nhöõng choáng ñoái, trôû ngaïi, khoå nhoïc. Coá giuùp chuùng sinh thoaùt voøng phieàn naõo, xa lìa beán meâ voïng ñeå töï cöùu mình veà maët taâm linh ñoøi hoûi ôû Ñöùc Phaät voâ vaøn hy sinh, khoå ñau ñeán kieät queä suoát cuoäc ñôøi.
Vaø cuõng chính nhôø saün saøng chaáp nhaän khoù khaên, nhoïc nhaèn hy sinh maø caùc baäc phuï huynh giuùp con em lôùn khoân, tröôûng thaønh. Hoï khoâng ngaàn ngaïi tröôùc nhöõng hieåm hoïa, hy sinh, duø cho phaûi hy sinh caû taùnh maïng. Caùc giaùo sö, caùc nhaø giaùo duïc phaûi saün saøng hy sinh thôøi giôø nhaøn roãi, coá gaéng khoâng ngöøng ñeå hoaøn taát coâng cuoäc giaûi thoaùt giuùp hoïc sinh, sinh vieân cuûa mình ñaït keát quaû mong muoán neáu thöïc söï hoï laø nhöõng vò Thaày ñích thöïc. Phaûi chaêng hoï cuõng ñaõ chu toaøn haønh vi cöùu ñoä khi giuùp ñeä töû mình töï giaûi thoaùt khoûi voâ minh, voïng nieäm?
Cöùu ñoä vaø giaûi thoaùt laø hai nhieäm vuï caàn thieát ñoái vôùi nhaân loaïi. Loaøi ngöôøi caàn chung söùc ñeå hoaøn taát söù meänh naøy. Chæ vieäc giaûi thoaùt khoûi ngheøo khoå, baàn cuøng thoâi cuõng ñaõ ñoøi hoûi bieát bao noã löïc roài.
Töông trôï ñeå cöùu thoaùt khoûi khoå kieáp cuûa dukkha laø moät coâng cuoäc giaûi phoùng taâm linh ñoøi hoûi caån troïng, bieän bieät. Neáu sô suaát trong luùc haønh thieän thì ñoâi luùc Vieäc giaûi thoaùt vaät chaát cuõng coù theå ñöa tôùi neâ thuoäc taâm linh trong luùc thuï ñoäng voâ öu vò kyû.
Chæ coù giaûi thoaùt taâm linh môùi traùnh ñöôïc moïi tình traïng mô hoà, môùi giaûi thoaùt baûo ñaûm duy nhaát. Tuy nhieân vieäc ñoù ñoøi hoûi nhöõng khaû naêng taát yeáu, ñaëc bieät laø Minh vaø Hueä.
Muoán laøm Phaät, phaûi coù Trí Hueä - pannaø - cuûa Phaät. Muoán laøm ñeä töû, phaûi coù Trí Hueä cuûa ñeä töû. Phaûi am töôøng con ñöôøng taâm linh daãn tôùi giaûi thoaùt khoûi "khoå kieáp" ñích thöïc, khoâng maûy may nhaàm laãn veà baûn chaát cuûa noù. Phaûi bieát roõ caùc phöông tieän vaø caùch söû duïng chuùng thöïc söï. Phaûi chuù taâm, coù thaønh yù, vaø thöïc söï mong moûi ñaït giaûi thoaùt taâm linh. Phaûi haønh trì töø bi hæ xaû ñoái vôùi moïi chuùng sinh - khoâng thieân aùi, ñuùng nghóa cuûa upekkhaø, vôùi taâm tö thanh thaûn chöù khoâng phaûi thôø ô laõnh ñaïm.
Muoán baét tay vaøo vieäc thöïc söï, tröôùc tieân phaûi bieát roõ ñaây laø moät coâng vieäc laâu daøi ñoøi hoûi nhieät taâm, trì chí, kieân nhaãn. Phaûi coù taâm hoàn cao thöôïng, lyù töôûng cao sieâu, ñaïo ñöùc, löông taâm chaân thaønh chính tröïc môùi coù theå thöïc daï heát tình, khoâng quaûn ngaïi hy sinh, queân mình.
Taát caû nhöõng thaùi ñoä taâm linh aáy, chuùng ta tìm thaáy ôû Ñöùc Phaät. Ngaøi ñaõ ñeå heát loøng vaøo vieäc giaûi thoaùt chuùng sinh khoûi khoå kieáp cuûa Dukkha ñích thöïc. Böôùc ñaàu laø giuùp hoï thaáu roõ nguoàn goác noäi taïi cuûa phieàn naõo. Phaûi giuùp chuùng sinh laàm than thoaùt khoûi vuøng voâ minh, voâ minh taâm linh - Avijjaø - Döùt meâ toái ñeå ñi vaøo aùnh saùng cuûa Chaùnh Kieán, haàu nhaän thaáy yù nghóa toái haäu thöïc söï cuûa nhaân sinh.
Neáu khoâng nhö theá thì moät mình töø taâm, bi taâm coù nguy cô döøng laïi trong voøng tình caûm, töï bieân thaønh moät loaïi xuùc ñoäng giaû taïo, moät yù nghó thoaùng qua, voâ boå. Ñöùc Phaät khoâng döøng böôùc ôû ñoù. Ngaøi ñeå heát taâm yù vaøo vieäc giaûi thoaùt thöïc söï taát caû chuùng sinh khoûi caùc heä phöôïc taâm linh. Chính nhôø vaäy maø Ngaøi ñaõ giaûi thoaùt hoï khoûi moïi khoán ñoán, moïi baát haïnh, moïi phieàn naõo cuûa Dukkha. Ñaây môùi thaät laø toân giaùo taâm linh chaân chính, giaûi thoaùt thöïc söï. Coâng cuoäc giaûi thoaùt vaät chaát nhaèm chaám döùt ngheøo ñoùi, noâ thuoäc chính trò cuõng baét ñaàu baèng vieäc nhaän thöùc tình traïng baát haïnh veà maët vaät chaát, veà maët chính trò hieän tieàn. Phöông phaùp aùp duïng cuõng gioáng ñöôøng loái cuûa Ñöùc Phaät. Ngaøi phaùt hieän vaïn söï laø khoå, ñöa ra phöông thöùc tröø khoå, phaùt hoïa con ñöôøng taän dieät khoå, con ñöôøng giaûi thoaùt.
Ñöùc Gieâsu vaø göông maãu giaûi thoaùt khoå kieáp trong Kitoâ giaùo
Thoaùt ly khoå kieáp trong ñöôøng höôùng taâm linh laø hoaøi baõo lôùn lao nhaát cuûa nhaân loaïi.
Ñöùc Gieâsu laø taám göông phi thöôøng. Ngaøi saün saøng hieán thaân ñeå laøm cho loaøi ngöôøi ñieân ñaûo nhaän thöùc ñuùng ñaén, thaáu hieåu yù nghóa ñích thöïc cuûa cuoäc nhaân sinh. Con ñöôøng giaùo hoùa cuûa Ñöùc Phaät cuõng nhaèm khuyeán duï chuùng sinh töø boû voïng nieäm trôû veà vôùi chính kieán. Tuy nhieân trong coâng cuoäc phoå ñoä chuùng sinh naøy, Ñöùc Phaät khoâng phaûi hy sinh taùnh maïng, vì thuôû baáy giôø ôû AÁn Ñoä, chæ caàn thuyeát giaùo laø ñuû. Taïi Palestine laïi khaùc, thuyeát giaûng suoâng chöa ñuû, caàn ñoå maùu ñaøo ñeå chöùng minh ñieàu thuyeát giaûng.
Chuùng ta thöû tìm hieåu caën keû hôn yù nghóa cuoäc giaûi thoaùt khoûi kieáp khoå trong Kitoâ giaùo qua Thaùnh Kinh.
Khoå kieáp naøy baét ñaàu töø nguyeân thuûy xa xöa vôùi caây bieát laønh bieát döõ. Hai nguyeân toå loaøi ngöôøi muoán aên traùi caây naøy maëc daàu Thieân Chuùa caám aên, neáu aên thì seõ phaûi cheát. Tröôùc kia, hai oâng baø khoâng bieát gì veà laønh, veà döõ. Nhöng sau ñoù vieäc bieát ñeán laønh döõ laø moái baát haïnh. Taâm trí seõ taäp trung vaøo khaùi nieäm thieän-aùc vaø nhöõng caëp ñoái khaùng töông töï, taïo thaønh moät heä thoáng nhò nguyeân tuø tuùng ngoät ngaït.
Trong heä thoáng nhöõng caëp töông phaûn aáy, neáu caùi naøy toát caùi kia phaûi xaáu, ñieàu naøy ñaùng kyø voïng thì ñieàu kia phaûi ñaùng gheâ tôûm. Ñaâu laø ñieåm quy chieáu toái haäu cuûa lyù luaän ñoù?
Ñaâu laø tieâu chuaån tuyeät ñoái ñeå phaân bieät nhö theá? Toát vaø ñaùng kyø voïng ñoái vôùi ai? Xaáu vaø ñaùng gheâ tôûm ñoái vôùi ai môùi ñöôïc? - Cho baûn thaân! cho chính mình, cho caùi "Ngaõ" taïi ngaõ, vò ngaõ ñöôïc kieán ñònh thaønh trung taâm, thaønh tuyeät ñænh cuûa heä thoáng, moät heä thoáng nhò nguyeân kheùp kín. Doøng sinh meänh ñöôïc cuoän vaøo daây xích khoâng cuøng taän, hay trong luaân xa maõi quay cuoàng luaån quaån - daây xích hay luaân xa cuûa "saûn xuaát bò thuùc phöôïc" laáy "Ngaõ" laøm tieâu chuaån toái haäu - Ñoù chính laø khoå kieáp, dukkha ñích thöïc theo yù nghóa taâm linh, moät khoå kieáp baét ñaàu vaän haønh ñoái vôùi loaøi ngöôøi.
Daáu chæ cuûa xieàng xích troùi buoäc aáy laø loaøi ngöôøi khoâng ñöôïc pheùp ñeán gaàn caây thöù hai, caây Tröôøng Sinh. Ñaây cuõng laø daáu chæ loaøi ngöôøi baát löïc ñeå töï giaûi thoaùt khoå kieáp, chaám döùt phieàn naõo cho ñeán ngaøy Ñöùc Gieâsu giaùng traàn nhö Cöïu Öôùc loan baùo.
Ñöùc Gieâsu ñeán xaû thaân cöùu ñoä loaøi ngöôøi baát haïnh, giaûi thoaùt hoï khoûi toäi, khoûi toäi nguyeân toå ñeå ñi vaøo Söï Soáng Vónh Cöûu nhö Taân Öôùc seõ ñeà caäp ñeán. Cöïu Öôùc nhaán maïnh ñeán tình traïng toäi luïy do hai nguyeân toå gaây neân vaø toàn taïi maõi maõi ñeán ngaøy Ñöùc Gieâsu giaùng traàn. Ngaøi xuoáng theá chuoäc toäi chuùng sinh, giaûi thoaùt hoï khoûi tình traïng toäi loãi muoân kieáp, khoûi nhöõng tö töôûng, tín ngöôõng vaø suøng baùi nguïy taïo maø Cöïu Öôùc khoâng ngöøng nhaán maïnh.
- Phuùc AÂm Thaùnh Luca, ñoaïn 21 caâu 28:
"Ñöùc Gieâsu ñeán giaûi thoaùt loaøi ngöôøi khoûi sôï haõi, khoå naõo - dukkha - vaøo ngaøy xeùt xöû vaø tröøng phaït. Baáy giôø seõ laø nhöõng ngaøy haõi huøng kinh dò, vôùi nhöõng hieän töôïng khuûng khieáp, nhöõng ngaøy cuøng khoán cho phuï nöõ mang thai hay cho con daïi buù môùm, nhöõng ngaøy thoáng khoå meânh moâng. Söï thònh noä cuûa Phra Chao seõ giaùng xuoáng nhöõng ngöôøi guïc ngaõ vì göôm daùo, bò daãn ñi laøm tuø nhaân ôû ñaát ngöôøi. Daân ngoaïi seõ chaø ñaïp thaønh Gieârusalem, vaø baét daân chuùng ñi laøm noâ leä. Ngöôøi ta maát vía vì khieáp sôï. Nhaân loaïi seõ thaáy "Con Ngöôøi" ñeán trong ñaùm maây. Ñoù laø ñieàm baùo loaøi ngöôøi seõ thoaùt ly sôï haõi ñeå chuaån bò ñoùn nhaän "Con Ngöôøi" giaùng theá".
Chuùng ta coù theå giaûi thích caùc ñieàu dieãn taû treân theo yù nghóa bieåu töông vaø taâm linh. Ñöùc Gieâsu ñeán laøm traàm laéng moïi kinh hoaøng do ñaïi tai bieán gaây neân. Theo yù nghóa taâm linh thì ñieàu ñoù lieân heä ñeán taát caû nhöõng noãi khoán khoå trong taâm hoàn con ngöôøi. Ñöùc Gieâsu ñeán, moïi söï sôï haõi bieán maát vaø con ngöôøi ñöôïc giaûi thoaùt. Ngaøi giuùp loaøi ngöôøi chieán thaéng moïi nguyeân nhaân gaây sôï haõi trong thaâm taâm hoï ñeán ñoä ngaøy xeùt xöû vaø tröøng phaït khoâng coøn gaây haõi huøng nöõa.
- Thö Thaùnh Phaoloâ Göûi Tín Höõu Roâma, ñoaïn 3, caâu 24:
"Phra Chao giaûi thoaùt loaøi ngöôøi khoûi tình traïng toäi loãi moät khi hoï tin vaøo Ñöùc Gieâsu. Vì ñoù laø söù maïng cuûa Ñöùc Gieâsu. Ñöùc tin laø coâng cuï giaûi thoaùt; vaø ñaâu coù tin, ôû ñoù khoâng coøn lo aâu, sôï haõi. Tin vaøo Ñöùc Gieâsu laø phöông caùch Phra Chao ñaõ aán ñònh ñeå giaûi hoøa nhaân loaïi vôùi Ngaøi. Ai tin vaøo Ñöùc Gieâsu Kitoâ seõ ñöôïc Phra Chao giaûi hoøa, khoâng phaân bieät keû thieân, ngöôøi aùc, vì moïi ngöôøi ñaõ vaáp ngaõ nhö nhau."
Phra Chao ñaày khoan dung töø bi ñaõ cho loaøi ngöôøi laøm hoøa vôùi Ngaøi moät khi loaøi ngöôøi tin vaø phoù thaùc mình cho Ñöùc Gieâsu. Nhö theá, ñoái vôùi loaøi ngöôøi, tình traïng toäi loãi ñaõ chaám döùt, hoï ñaõ ñöôïc giaûi thoaùt. Loaøi ngöôøi baát haïnh ñöôïc laøm hoøa vôùi Phra Chao, nhôø ñöùc tin, nhôø phoù thaùc mình cho Ñöùc Gieâsu - Saddhaø - tin phoù thaùc baûn thaân - Ñoái vôùi hoï, khoâng coøn tình traïng toäi loãi nöõa. Heát toäi loãi laø giaûi thoaùt.
Khoâng phaûi heát thaûy moïi ngöôøi ñeàu chaáp nhaän phoù thaùc mình cho Phra Chao, tin töôûng lôøi Ngaøi, nhìn nhaän quyeàn toái thöôïng cuûa Ngaøi. Hoï "choáng ñoái" laïi Phra Chao.
Phra Chao ñaõ sai Ñöùc Gieâsu ñeán daïy loaøi ngöôøi Chaân Lyù cuûa vaïn höõu - chæ baøy hoï thöïc tính cuûa vaïn höõu - Ai thoï laõnh giaùo lyù naøy seõ ñöôïc giaûi hoøa vôùi Ngaøi, khoâng coøn thuø nghòch vôùi Ngaøi nöõa. Nhö vaäy, ñoái vôùi kitoâ höõu, Ñöùc Gieâsu laø Ñaáng Giaûi Phoùng nhaân loaïi. Tuy nhieân coâng vieäc giaûi phoùng naøy laø vieäc laøm cuûa Phra Chao.
Kinh Phaät cuõng coù ghi laïi nhöõng baèng chöùng veà vieäc töø khöôùc vaø choáng laïi giaùo lyù cuûa Ñöùc Phaät, vieäc phuû nhaän söï giaùc ngoä cuûa Ngaøi, caû nhöõng möu toan haï saùt Ngaøi. Ñoái vôùi nhöõng keû choáng ñoái maø Ngaøi ñaõ giuùp hoï giaûi hoøa vôùi Ngaøi, phaûi chaêng Ngaøi ñaõ giaûi thoaùt hoï, ñaõ "cöùu chuoäc" hoï?
Möôïn caùch dieãn taû cuûa kitoâ höõu, chuùng ta coù theå noùi nhöõng ngöôøi choáng ñoái Chaân Lyù Toái Haäu cuûa Dharma laø nhöõng keû töø choái yeâu meán Dharma, vaø Ñöùc Phaät ñaõ ñeán giaûi hoøa hoï vôùi Dharma.
Vì sao hoï choáng ñoái Dharma? Vì "Dharma" maø Ñöùc Phaät thuyeát giaûng ñi ngöôïc laïi khuynh höôùng baát haïnh cuûa taâm tö, nhöõng khuynh höôùng vò ngaõ maø chuùng sinh quyeán luyeán, thích thuù, maûi meâ, ñeå cuoái cuøng coi chuùng laø chính ñaùng, laø thuaän lôïi. Ñöùc Phaät ñaõ taän löïc laøm cho chuùng sinh thaáu hieåu ñöùng ñaén chaân lyù cuûa vaïn höõu, giaûi hoøa hoï vôùi Dharma. Cuõng nhö Ñöùc Gieâsu, Ñöùc Phaät laø Ñaáng hoøa giaûi toái haäu.
- Thö Thöù Nhaát Göûi Tín Höõu Coârinthoâ, ñoaïn 7, caâu 23:
"Phra Chao ñaõ mua chuoäc anh em vôùi giaù lôùn lao, giaù sinh maïng Ñöùc Gieâsu Kitoâ". Nhöõng con ngöôøi muø quaùng aáy khoâng muoán laéng nghe. Phaûi laøm theá naøo ñeå giaûi thoaùt hoï khoûi voâ minh haàu cöùu chuoäc hoï? Ñöùc Gieâsu ñaõ chaáp nhaän xaû thaân ñeå thuyeát phuïc hoï bieán ñoåi taâm tö. Thaùnh Kinh söû duïng hình thöùc so saùnh, "quy öôùc" ñeå dieãn taû, coi nhö Phra Chao ñaõ ñoùng tieàn chuoäc, vaø tieàn chuoäc ñoù laø sinh maïng cuûa Ñöùc Gieâsu. Chuùng ta chôù neân döøng laïi ôû hình aûnh so saùnh, song haõy xem keát quaû, chuùng sinh ñöôïc "cöùu chuoäc" ñaõ ñoåi chuû, hoï ñaõ ñöôïc cöùu thoaùt khoûi con ñöôøng khoå naõo ñeå töø nay thuoäc veà Phra Chao. Ñöùc Gieâsu ñaõ traû moät giaù to lôùn ñeå cöùu chuoäc hoï, vì theá Ngaøi chính thaät laø Ñaáng Giaûi Thoaùt, Ñaáng Cöùu Theá. Keû ñöôïc cöùu chuoäc khoâng coøn thuoäc veà hoï, thuoäc veà "Ngaõ"; nhöng coù theå noùi töø nay hoï thuoäc veà Phra Chao.
- Thö Thöù Nhaát Göûi Tín Höõu Coârinthoâ, ñoaïn 15, caâu 55:
"Ñöùc Gieâsu ñaõ huûy dieät söï cheát, Ngaøi ñaõ khöû tröø söï cheát, khieán noù bieán maát khoûi theá traàn naøy". Nhö theá, chuùng ta ñöôïc trôû laïi vôùi ñoâi nguyeân toå loaøi ngöôøi. Hai oâng baø aên traùi caây bieát laønh bieát döõ vaø phaûi cheát. Nhöng nay hoï ñöôïc cöùu thoaùt khoûi söï cheát. Thaùnh Kinh ñaõ chaát vaán söï cheát: Töû thaàn hôõi, ngöôøi coøn gì nöõa ñaâu? Ñaéc thaéng cuûa ngöôi ôû ñaâu? Noïc ñoäc cuûa ngöôi ôû ñaâu? Ñaâu coøn gì cuûa söï cheát naøy nöõa? Vì chöng, moät giaùo lyù môùi ñöôïc ban boá ñaõ ñaùnh ñoå theá löïc cuûa heä thoáng thieän-aùc baïo taøn.
Ñoái vôùi chuùng ta, chính Trí Hueä, söï thaáu hieåu Dharma Toái haäu ñaõ huûy dieät söï cheát.
- Thö Thöù Hai Göûi Tín Höõu Coârinthoâ, ñoaïn 5, caâu 15:
"Moät Ñaáng ñaõ cheát ñeå cöùu roãi moïi ngöôøi": Ñöùc Gieâsu.
- Thö Thöù Nhaát Cuûa Thaùnh Phaoloâ Göûi Timoâtheâ, ñoaïn 1, caâu 9:
"Luaät ñöôïc laäp ra ñeå cöùu roãi haïng ngöôøi phaïm phaùp." Luaät ôû ñaây laø caùc giôùi luaät - pannatti - cuûa toân giaùo; caùc giôùi luaät aáy ñöôïc laäp ra khoâng phaûi cho nhöõng ngöôøi ñang haønh Ñaïo, nhöng cho haïng ngöôøi phaïm phaùp, loaïn taëc, khoâng toân suøng Phra Chao, haønh ñoäng phi phaùp, soáng voâ ñaïo, khoâng thaûo hieáu vôùi cha meï. Moïi ñieàu aáy lieân quan ñeán vieäc cöùu chuoäc cuûa Ñöùc Gieâsu. Ngaøi laøm cho keû phaïm phaùp chaám döùt haønh ñoäng toäi loãi, ñeå nhaän thöùc raèng luaät ñöôïc laäp ra khoâng phaûi cho ngöôøi coâng chính, khoâng caàn ñeán giôùi luaät, song cho ngöôøi phaïm phaùp.
- Thö Thöù Nhaát Cuûa Thaùnh Phaoloâ Göûi Timoâtheâ, ñoaïn 2, caâu 5-6:
"Ñöùc Gieâsu laø Ñaáng trung gian ñaõ hy sinh tính maïng ñeå giaûi thoaùt nhaân loaïi." Ngaøi xöùng ñaùng laø Ñaáng Cöùu Theá ñích thöïc.
Nhieàu thí duï ñöôïc duøng ñeå laøm noåi baät nhöõng ñöùc tính cho thaáy Ñöùc Gieâsu hoäi ñuû tö caùch moät Ñaáng Cöùu Theá. Chaúng haïn Ngaøi ñaõ trung thaønh vôùi nhieäm vuï nhö moät chieán só duõng caûm. Ngaøi quaûn trò gia söï nhö moät chuû gia ñình nhaân laønh, nhö moät quaûn gia laøm raïng danh troïng traùch mình. Ñöông nhieân, moät vò thöïc hieän coâng cuoäc cöùu ñoä tröôùc tieân phaûi hoäi ñuû moïi ñöùc tính kyø voïng nhö: trí hueä, chính tröïc, xaû kyû, kieân nhaãn.
- Thö Thaùnh Phaoloâ Göûi Titoâ, ñoaïn 2, caâu 1-4:
"Ñöùc Gieâsu ñaõ ñeán ñeå chuùng ta ñöôïc cöùu thoaùt khoûi söï döõ vaø soáng tinh tuyeàn." Nhö theá, coù moät ngöôøi ñaõ chaáp nhaän hy sinh toaøn tính maïng ñeå loaøi ngöôøi ñöôïc cöùu thoaùt khoûi söï döõ vaø ñöôïc goät saïch toäi loãi.
- Thö Thaùnh Phaoloâ Göûi Tín Höõu Hipri, ñoaïn 9, caâu 12:
"Ñöùc Gieâsu ñaõ laáy chính maùu Ngaøi, khoâng phaûi nhôø ñeán maùu chieân, maùu deâ, maùu boø." Thaät vaäy xöa kia ngöôøi ta hieán teá loaøi vaät vaø daâng leân Phra Chao maùu caùc loaøi vaät aáy laøm leã vaät ñeàn taï toäi mình, xin Ngaøi xaù toäi, vaø hoï ñöôïc coi nhö tìm laïi söï soáng nhôø maùu loaøi vaät hieán teá.
Nhöng Ñöùc Gieâsu ñaõ ñoå chính maùu mình, hieäu nghieäm hôn maùu loaøi vaät bieát bao!
Taát caû nhöõng xaùc quyeát laäp ñi laäp laïi cuûa Thaùnh Kinh giuùp ñöùc tin tín höõu beùn reã saâu, taäp hoï quen xem Ñöùc Gieâsu laø Ñaáng Giaûi Thoaùt, Ñaáng Cöùu Theá toái haäu cuûa hoï.
Trong moät chuyeán du lòch ôû AÁn Ñoä, toâi ñaõ chöùng kieán nhöõng huyeát teá loaøi vaät ñeå ñeàn toäi. Ñaàu ngöôøi thuï hueä ñöôïc xích laïi gaàn keà ñaàu con chieân. Vò chuû teá laáy boâng laøm nhö queùt vaät gì töø ñaàu ngöôøi thuï hueä qua ñaàu con chieân roài môùi chaët ñaàu con vaät. Nhôø cuoäc hieán teá taï toäi naøy maø ngöôøi thuï hueä ñöôïc coi nhö giaûi thoaùt khoûi toäi loãi mình.
- Thö Cuûa Thaùnh Pheâroâ, ñoaïn 1, caâu 18:
"Ñöùc Gieâsu giaûi thoaùt daân chuùng khoûi toäi toå truyeàn". Quyù vò thaáy ñoù, toäi löu laïi töø nguyeân toå. Haõy thöû nghó ñeán chính chuùng ta, vì caâu tieáp trong thö noùi treân laø haõy duøng thôøi gian coøn laïi cuûa cuoäc ñôøi ñeå toân suøng Phra Chao. "Vì nhö anh em bieát Phra Chao ñaõ mua chuoäc haàu anh em ñöôïc töï do, ñöôïc thoaùt khoûi caûnh soáng hö phieám toå truyeàn cuûa anh em."
Laø Phaät töû chuùng ta coù thaáy ngaïi nguøng khi phaûi nhìn nhaän chuùng ta phaïm loãi vì aûnh höôûng cuûa toå tieân khoâng? Toå tieân haønh ñoäng voâ minh. Con chaùu tieáp tuïc haønh ñoäng nhö vaäy maõi ñeán khi coù ngöôøi xuaát hieän laøm cho hoï yù thöùc ñöôïc raèng khoâng neân ñi theo veát xe cuõ nhö vaäy.
Ñoù chính laø tình traïng ôû AÁn Ñoä thôøi Ñöùc Phaät sinh tieàn. Ngöôøi baáy giôø theo ñuû loaïi taäp tuïc, truyeàn thoáng cuûa toå tieân. Ñöùc Phaät ñaõ coá thuyeát phuïc hoï raèng thaät laø thieáu khoân ngoan neáu cöù tieáp tuïc theo böôùc ngöôøi xöa moät caùch muø quaùng khoâng bieân bieät, nhö ñaõ töôøng thuaät trong kinh Kaølaøma.
Haõy thöû nhìn laïi ñaát nöôùc Thaùi chuùng ta. Quí vò coù cho raèng taïi thaønh phoá Xaya nay khoù maø tìm thaáy nhöõng taäp tuïc toå truyeàn maø toát hôn chuùng ta chaúng neân muø quaùng tuaân theo khoâng?
Phaûi chaêng vaãn coøn nhöõng leã nghi ít nhieàu naëng saéc thaùi vaät linh giaùo hay Baø La Moân giaùo cuûa toå tieân ñeå laïi maø phaät töû chuùng ta ñaùng leõ phaûi ñeå chuùng luøi vaøo queân laõng ñi phaûi khoâng?
Ñoái vôùi toâi, nhieäm vuï giaûi thoaùt cuûa Ñöùc Gieâsu trong Kitoâ giaùo raát laø quan troïng. Moät nhieäm vuï ña daïng, nhöng töïu trung chæ nhaèm moät thöïc taïi duy nhaát trong vieãn aûnh toái haäu. Tuy nhieân, vieäc thöïc hieän nhieäm vuï naøy naøo ñaâu coù deã daøng. Khoâng phaûi chæ caàn moät vaøi xaûo thuaät taàm thöôøng naøo ñoù laø xong, nhö moät soá ngöôøi vaãn coøn tin töôûng nhö vaäy.
- Thö Cuûa thaùnh Pheâroâ, ñoaïn 2, caâu 5:
"Haõy ñeå cho Phra Chao xaây döïng anh em laøm toøa nhaø thaàn thieâng." YÙ nghóa caâu naøy thaät saâu saéc. Neáu chuùng ta ñeå Ñöùc Gieâsu giaûi thoaùt chuùng ta khoûi nghieäp döõ trong taâm tö, thì Ngaøi seõ xaây caát cho Ngaøi moät toøa nhaø thaàn thieâng vaø Phra Chao seõ ngöï laïi ñoù. Giaûi thoaùt ôû ñaây laø khöû tröø moïi meâ voïng, baát coâng ñeå taâm hoàn hoaøn toaøn töï tænh vaø bieán ñoài thaønh "Thanh Tònh, AÙnh Saùng, An Laønh", moät toøa nhaø thích ñaùng cho Phra Chao. - Sa'aøt, Sawaøng, Sangop: ba töø ngöõ baét ñaàu vôùi maãu töï S, chaâm ngoân cuûa Trung Taâm Taâm Linh naøy.
Laø phaät töû, chuùng ta phaûi giöõ taâm ñöôïc thanh taåy - Sa'aøt - nhö "nôi truù nguï cuûa Ñöùc Phaät." Phaûi chaêng chuùng ta coù theå noùi nhö vaäy theo yù nghóa taâm linh? Quyù vò seõ baûo ñoù laø ngoân ngöõ cuûa kitoâ höõu roài. Thaät ñuùng nhö vaäy, theo yù nghóa vaên töï. Nhöng theo yù nghóa taâm linh thì phoå caäp, moïi ngöôøi ñeàu coù theå laïi gaëp nhau ôû ñaáy. Treân bình dieän yù nghóa roát raùo, moïi con ñöôøng daãn veà Toái Haäu phaûi ñoái thoaïi vôùi nhau ñöôïc.
- Saùch Khaûi Huyeàn Cuûa Thaùnh Gioan, ñoaïn 1, caâu 5-6:
Thaùnh Gioan baûo oâng ñaõ nhìn thaáy Ngaøi Phra Chao, ñoaïn theâm: "Ngaøi ñaõ cöùu thoaùt chuùng ta khoûi toäi loãi chuùng ta trong maùu Ngaøi, vaø chuùng ta laø daân cuûa vöông quoác Ngaøi." Caùi cheát cuûa Ñöùc Gieâsu cöùu thoaùt loaøi ngöôøi khoûi moïi xaáu xa trong taâm tö, bieán hoï thaønh nhöõng con ngöôøi thanh tònh - sa'aøt - nhôø vaäy nhaân loaïi môùi coù theå laø coâng daân trong vöông quoác Ngaøi. Ñieàu ñoù hieån nhieân, vì muoán ôû vôùi Phra Chao, muoán soáng trong vöông quoác Phra Chao, taâm phaûi thanh tònh, saïch moïi tì oá.
- Saùch Khaûi Huyeàn Cuûa Thaùnh Gioan, ñoaïn 5, caâu 9:
Thaùnh Gioan toùm löôïc theá naøy: "Ñöùc Gieâsu ñaùng lónh saùch vaø môû aán vì Ngaøi ñaõ baèng loøng mua chuoäc theá gian baèng chính maïng soáng mình. Thaät laø phaûi leõ ñeå chuùng ta coi Ngaøi hoaøn toaøn ñaùng nhaän lónh saùch, môû aán, ñeå baøy Thaùnh Kinh cho nhaân loaïi bieát ñeán, vì Ngaøi ñaõ hy sinh tính maïng cho nhaân loaïi."
Treân ñaây laø nhöõng ñoaïn Thaùnh Kinh ñaàu yù nghóa ñöôïc gom goùp laïi ñeå quí vò thaáy kitoâ höõu noùi gì veà Ñöùc Kitoâ, Ñaáng giaûi thoaùt taâm linh. Nhôø vaäy chuùng ta bieát roõ ñöôïc nhöõng öu tính maø ngöôøi kitoâ höõu nhìn nhaän nôi Ñöùc Gieâsu qua töôùc hieäu Ñaáng Cöùu Theá. Ñieàu ñoù giuùp cho phaät töû chuùng ta coù ñöôïc söï so saùnh vôùi nhöõng öu tính maø chuùng ta nhaän ra nôi Keû khai loä cho Ñaïo giaûi thoaùt cuûa chính chuùng ta.
Ñöùc Gieâsu coù öng thuaän hy sinh maïng soáng khoâng?
Coù keû baûo do cô hoäi ngaãu hôïp maø Ñöùc Gieâsu ñaõ chòu cheát. Chæ sau ñoù ngöôøi ta môùi nhaän ñònh raèng Ngaøi ñaõ hy sinh tính maïng ñeå cöùu ñoä nhaân loaïi.
Chuùng ta thöû xem laïi boán Phuùc AÂm ñaõ noùi veà cuoäc töû naïn cuûa Ñöùc Gieâsu nhö theá naøo?
Theo Thaùnh Matheâoâ vaø Thaùnh Maùccoâ, tröôùc khi taét hôi, Ñöùc Gieâsu ñaõ keâu lôùn tieáng: "Laïy Cha, nhaân sao Cha boû con?" Lôøi naøy coù theå baøy toû söï luyeán tieác vì Chuùa Cha ñeå Ngaøi bò haønh hình. Theo Thaùnh Luca thì Ñöùc Gieâsu noùi: "Laïy Cha, con kyù thaùc maïng soáng trong tay Cha". ÔÛ ñaây, Ñöùc Gieâsu toû baøy Ngaøi hoaøn toaøn ñoàng yù hy sinh maïng soáng mình.
Theo Thaùnh Gioan, Ñöùc Gieâsu noùi: "Moïi söï ñaõ hoaøn taát". Lôøi naøy thaät ñaëc bieät vì Ñöùc Gieâsu xem nhö muoán noùi moïi ñieàu Ngaøi coù yù ñònh thöïc hieän ñaõ ñöôïc hoaøn thaønh. Nhö theá ñích thöïc Ñöùc Gieâsu ñaõ muoán chòu cheát ñeå cöùu ñoä chuùng sinh.
Thaùnh Luca vaø Thaùnh Gioan khaúng ñònh thaät roõ raøng Ñöùc Gieâsu öng thuaän hy sinh tính maïng.
Phaät giaùo vaø chuoäc loãi
Caâu traû lôøi töï nhieân cuûa nhieàu phaät töû laø laøm sao moät ngöôøi coù theå chuoäc laïi Karma, chuoäc laïi traùch nhieäm caù nhaân cuûa ngöôøi khaùc?
Tuy nhieân Ñöùc Phaät coù ñeà caäp ñeán moät Karma vöøa laø cöùu caùnh vöøa laø toái haäu cuûa moïi Karma. Quyù vi coù nhaän thaáy ba loaïi Karma chaêng?
Ngöôøi ta bieát ñeán caëp Thieän-AÙc - Boum-Baøp - töông öùng vôùi caëp Baïch Nghieäp - Haéc Nghieäp.
Ñöùc Phaät ñaõ bieän bieät cho chuùng ta thaáy moät Karma khaùc "Khoâng traéng khoâng ñen", moät Karma voâ laäu, moät Karma vöøa laø giaûi thoaùt, vöøa laø cöùu caùnh cuûa nhöõng Karma ñen traéng coá cöïu.
Theo yù nghóa taâm linh uyeân thaâm, Karma bieåu thò thaùi ñoä noäi taïi cuûa taâm, yù höôùng cuûa moïi tö töôûng, ngoân ngöõ, haønh ñoäng. Ñoù laø yù höôùng ñònh ñoaït phaåm giaù cuûa moïi haønh vi coù yù thöùc, haønh vi nhaân baûn thöïc söï.
Ñöùc Phaät ñaõ cho chuùng ta bieát Karma, toái haäu, toaøn bích laø Karma lyù töôûng, Karma voâ vi, khoâng nhuoám nghieäp ñen-traéng, chæ laø haønh vi thuaàn tuùy, ñöôïc giaûi thoaùt, töï trò, tuyeät ñoái, khoâng bò thuùc phöôïc bôûi attaø (Ngaõ). Ñoù laø voâ ngaõ - anattaø - (an-attaø) - khoâng coøn ngaõ. Noù laø thaùi ñoä noäi taïi caên baûn cuûa moïi haønh vi, cuoäc soáng chuùng ta; ñoù laø cuoäc soáng Toái haäu cuûa con ngöôøi, ñaõ ngoä ñöôïc Toái Haäu.
Nghieäp voâ laäu laø söï giaûi thoaùt khoûi moïi "haéc nghieäp". Haéc nghieäp laø haønh vi con ngöôøi bò tính vò kyû chi phoái moät caùch thoâ laäu, moät haønh vi xaáu xa, toäi loãi, nghòch vôùi giôùi luaät, moät Karma töông phaûn baát thuaän lôïi - akusala - ñoái vôùi Ñaïo.
Nghieäp voâ laäu vöøa laø cöùu caùnh vöøa laø söï vöôït qua, giaûi thoaùt baïch nghieäp. Baïch nghieäp chính noù khoâng xaáu xa, khoâng toäi loãi, khoâng tuyeät ñoái nghòch vôùi Ñaïo. Noù "khoâng baát thuaän lôïi" - Kusala - nghóa laø thuaän lôïi, tuy nhieân coøn moät caùch thaät tinh teá, coøn vò kyû moät caùch thaät vi dieäu. Noù coøn chòu aûnh höôûng thoùi ñôøi veà ñaïo ñöùc nhò nguyeân nhaèm ñaït ñöôïc ñieàu gì baûn ngaõ mong muoán, ñöôïc phaàn thöôûng toát, hay ñöôïc taùi sinh phuùc laïc hôn ôû traàn gian hoaëc theá giôùi naøo khaùc, treân tieân giôùi hay treân thieân ñaøng. Nghieäp traéng khoâng phaûi laø laàm loãi gì, khoâng nghòch vôùi Ñaïo. Noù coù theå chuaån bò ñöa ñeán Ñaïo. Tuy nhieân noù chöa phaûi ñích thöïc laø Ñaïo voâ ngaõ trieät ñeå, Ñaïo Nieát Baøn, Ñaïo cuûa Dharma Toái Haäu. Ñaïo cuûa nghieäp voâ laäu vöôït leân treân taát caû nhöõng phöông thöùc traàn gian nhaèm taïo coâng ñöùc cho baûn thaân, tuyeät ñoái thuaän lôïi ñích thöïc - Lokuttara-Kusala -, laø Ñaïo khoâng bò thuùc phöôïc, cuøng moät phaåm chaát vaø phuø hôïp vôùi Toái Haäu Tuyeät Ñoái khoâng bò thuùc phöôïc.
Karma toaøn bích aáy ñöôïc Ñöùc Phaät giaùc ngoä vaø chæ baøy chính laø söï giaûi thoaùt khoûi moïi ñieàu aùc - Baøp - laàm loãi vaø khoâng xöùng ñaùng; cuõng nhö moïi ñieàu thieän - Boum - thuaän lôïi, coù coâng ñöùc. Con ngöôøi ñöôïc giaûi thoaùt khoûi xieàng xích cuûa heä thoáng ñaïo ñöùc tuïc luïy - khoûi theá giôùi naøy, khoûi moïi ñòa nguïc giôùi hay caûnh thieân giôùi do caëp maâu thuaãn thieän-aùc, coâng-quaù cheá ngöï. Söï troùi buoäc vaøo heä thoáng nhò nguyeân ñoái khaùng aáy phaûi chaêng chính laø quaû caám cuûa caây bieát laønh bieát döõ maø ñoâi nguyeân toå loaøi ngöôøi muoán theå nghieäm ñeå roài chæ ñem laïi maát maùt cho baûn thaân vaø cho con chaùu.
Ñöùc Phaät ñaõ chöùng nghieäm vaø tieát laäu "Karma Cöùu Ñoä" giaûi thoaùt khoûi moïi Karma bò chi phoái chæ ñem laïi khoå kieáp cuûa Dukkha töø yù nghóa thaät thoâ thieãn ñeán dieäu lyù cao thaâm maø xem nhö nhieàu toân giaùo chöa bao giôø khaùm phaù ra vaø thænh thoaûng coøn laãn loän vôùi giaûi thoaùt.
Karma Giaûi Thoaùt laø voâ ngaõ ñöôïc chöùng ñaéc, laø Giaûi Thoaùt hay Nieát Baøn ñaõ ñaït, laø Dharma ñöôïc chöùng ngoä.
Ñöùc Phaät ñaõ phaûi ñoái phoù vôùi muoân vaøn khoù khaên ñeå laøm cho chuùng sinh nhaän thöùc thaáy nhöõng quan nieäm sai laàm cuõ vaø phaân bieän nhöõng khaùi nieäm sô ñaúng veà chaân lyù Dharma Toái haäu Ngaøi ñaõ giaùc ngoä. Baûo raèng Ñöùc Phaät chæ giaûi thoaùt chuùng sinh khoûi haäu quaû baát haïnh cuûa voâ minh - Dukkha-vipaøka - laø khoâng ñuùng. Roõ raøng Ngaøi chæ baøy con Ñöôøng giaûi thoaùt khoûi nguoàn goác phieàn naõo taâm linh thöïc söï cuûa kieáp ngöôøi. Ñoù laø con ñöôøng voâ ngaõ -Anattaø - vaéng ngaõ, chöùng nghieäm ñích thöïc ñeán Toái Haäu.
Ñöùc Phaät ñeán tieát laäu cho chuùng sinh Ñaïo Chaân Khoâng, Ñaïo Voâ Ngaõ: Anattaø, Sunnataø. Ngaøi muoán giaûi thoaùt chuùng sinh khoûi moïi sôï haõi veà Sinh, Laõo, Beänh, Töû. Ngaøi keâu goïi chuùng sinh haõy saün saøng chaáp nhaän ñeå maát caùi ngaõ nhoû beù cuûa mình trong Nieát Baøn maø khoâng phaûi thaát laïc vaøo nhöõng neûo ñöôøng thoaùi thoaùt khuaây khoûa ôû choán thieân ñình naøo ñoù ñöôïc coi nhö queâ nhaø ñôøi ñôøi.
Trong vaán ñeà naøy, ñoâi beân coù nhöõng caùch dieãn ñaït khaùc nhau. Moät neân noùi veà voâ ngaõ, anattaø, veà phaùp, dharma. Beân kia laïi noùi ñeán nôi cöïc laïc sieâu phaøm... Thay vì tranh luaän, haõy chaáp nhaän chuùng ta coù caùch nhìn dò bieät maëc daàu vaãn caûm thaáy gaàn guõi nhau trong nguyeän voïng thaâm saâu hôn laø trong phöông tieän dieãn ñaït.
Ñöùc Phaät vaø Ñöùc Gieâsu ñöôïc coi laø nhöõng Ñaáng giaûi thoaùt nhaân loaïi. Ñöùc Gieâsu ñaõ xaû thaân cöùu ñoä traàn gian; nieàm tin naøy laø neàn taûng cuûa giaùo lyù Kitoâ giaùo toâng truyeàn. Chuùng ta cuõng bieát raèng ñeå giaûi thoaùt chuùng sinh khoûi voâ minh, Ñöùc Phaät ñaõ phaûi ñaùnh ñoåi baèng giaù queân mình hoaøn toaøn vì lôïi ích cuûa toaøn theå nhaân loaïi.