Thaùnh Kinh vaø Cuoäc Soáng Vónh Cöûu
Trong Saùch Saùng Theá Kyù cuûa Kitoâ giaùo cheùp laïi raèng: Phra Chao cho pheùp hai nguyeân toå ñöôïc aên moïi hoa traùi trong vöôøn, tröø caây Ngaøi chæ danh. Hoï tuaân giöõ vaø khoâng ñuïng tôùi traùi caây aáy, caây bieát laønh bieát döõ. Khi caám hoï aên traùi caây naøy, Phra Chao baûo: "Caùc con chôù coù aên traùi caây naøy. Ngaøy naøo caùc con aên traùi caây naøy, caùc con seõ phaûi cheát," Hoï quyeát khoâng aên traùi caây ñoù. Nhöng moät hoâm, con raén - Satan - ñeán caùm doã Eva, ngöôøi ñaøn baø, vaø noùi: "ngaøy naøo caùc ngöôøi aên traùi caây naøy, caùc ngöôøi seõ coù uy quyeàn nhö Phra Chao. Ñöøng quaù noâng noåi maø tin Phra Chao." Ngöôøi ñaøn baø tin lôøi con raén, khoâng nhöõng aên moät mình maø coøn ñöa cho choàng cuøng aên.
Ngaøy hoâm sau, Phra Chao ra ñeán vöôøn môùi hay laø hai oâng baø ñaõ aên traùi caây maø Ngaøi caám. Sau ñaây laø chi tieát: Phra Chao tieán vaøo vöôøn nhöng khoâng thaáy hai oâng baø vì hai ngöôøi thaáy mình traàn truoàng neân ñaõ laãn troán. Tröôùc khi aên traùi caây bieát laønh bieát döõ, hoï khoâng hay bieát theá naøo laø traàn truoàng (hoï khoâng coù yù thöùc veà aên maëc), do ñoù hoï khoâng bieát e theïn laø gì caû. Nhöng khi vöøa aên xong Traùi Caám, hoï hoå theïn vì thaáy mình traàn truoàng neân môùi troán vaøo trong buïi raäm. Phra Chao leân tieáng goïi. Töø trong buïi raäm hoï leân tieáng traû lôøi. Phra Chao môùi baûo: "Vì sao caùc ngöôøi khoâng chòu ra ñaây?" Caû hai oâng baø môùi traû lôøi raèng: "Chuùng con hoå theïn vì chuùng con traàn truoàng." Phra Chao bieát ngay hoï ñaõ aên traùi caây Ngaøi caám neân môùi coù yù thöùc veà laønh döõ, coù quaàn aùo - traàn truoàng, xaáu hoå - khoâng xaáu hoå... Nhöõng haønh vi nhaän thöùc töông phaûn maø ñaâu caàn ai daïy baûo hoï veà caùc ñieàu ñoù. Phra Chao goïi hoï laïi gaàn vaø baûo: "Caùc ngöôøi bieát ngaøy naøo caùc ngöôøi aên traùi caây naøy, caùc ngöôøi seõ phaûi cheát. Baây giôø caùc ngöôøi cheát roài vì caùc ngöôøi phaïm loãi - Baøp muoân ñôøi, baát haïnh muoân thuôû.
Toäi aáy laø toâi nguyeân toå, toäi voâ haïn cho tôùi khi ñaït ñeán Cuoäc Soáng Baát Dieät; toâi vónh vieãn.
Phra Chao thaáy hai ngöôøi ñaõ phaïm toäi aên traùi caám, Ngaøi bieát töø baáy giôø coù daïy baûo gì hoï cuõng chaúng tuaân theo. Hoï seõ tieáp tuïc aên thöù traùi caây khaùc maø caøng phaûi nghieâm caám hôn. Ñoù laø traùi caây Tröôøng Sinh. Keû naøo aên ñöôïc seõ soáng muoân ñôøi. Vaø Phra Chao ra leänh cho canh gaùc chaët cheõ khoâng cho ai ñeán gaàn caây naøy.
Neáu loaøi ngöôøi khoâng aên traùi caây caám, hoï ñaõ khoâng bieát ñeán laønh döõ, khoâng bieát ñeán khoå - Dukkha - laø gì? Vaø Phra Chao sau ñoù baûo hoï laáy laù caây, da thuù vaät laøm y phuïc ñeå che thaân. Ñeán ñaây chaám döùt caâu chuyeän trong Thaùnh Kinh veà Cuoäc Soáng Vónh Cöûu, veà traùi caây maø ai aên ñöôïc seõ soáng ñôøi ñôøi. Tuy nhieân loaøi ngöôøi chöa aên ñöôïc vì Phra Chao caám ñoaùn.
Giôø ñaây chuùng ta seõ laïi tìm gaëp Caây Söï Soáng ôû saùch Khaûi Huyeàn, cuoán saùch sau cuøng trong boä Thaùnh Kinh.
- Khaûi Huyeàn ñoaïn 22, caâu 2-7: "Loaøi ngöôøi seõ ñöôïc pheùp aên traùi caây söï Soáng moïc trong vöôøn Phra Chao."
- Khaûi Huyeàn ñoaïn 22, caâu 2: "Hai beân doøng soâng, coù caây söï Soáng ñôm quaû moãi thaùng, vaø laù caây chöõa laønh moïi daân toäc."
- Khaûi Huyeàn ñoaïn 22, caâu 14-15: "Ai giaët xieâm y roài seõ ñöôïc quyeàn aên traùi caây söï Soáng."
Nhö theá, sau ngaøy Ñöùc Kitoâ ñeán, ai laéng nghe, thoâng hieåu vaø theå hieän giaùo huaán Ngaøi seõ ñöôïc aên traùi Caây tröôøng Sinh, vì caây aáy ñôm quaû lieân tuïc. Ñieàu naøy cho thaáy ñi vaøo söï Soáng Baát Dieät laø moät haønh trình lieân tuïc, thöôøng xuyeân, vöôït ra ngoaøi thôøi gian, khoâng ñoùng khung ôû moät giai ñoaïn naøo.
Y phuïc tinh taán laø bieåu töôïng cuoäc soáng kheá hôïp vôùi Taùnh Phaùp, khieán con ngöôøi coù theå nhaän laáy traùi Caây Tröôøng Sinh.
Giaûi thích theo Phaät giaùo
Phaät töû chuùng ta coù theå ruùt tæa töø Thaùnh Kinh nhieàu boå ích. AÊn xong traùi caây bieát laønh bieát döõ, ñoâi nguyeân toå thaáy mình khoán ñoán toäi loãi cho ñeán ngaøy ñöôïc aên traùi Caây Tröôøng Sinh, khieán hoï trôû neân baát töû.
AÊn traùi caây bieát laønh bieát döõ laø maõi meâ, tham luyeán, baùm víu vaøo caëp töông phaûn laønh-döõ, toát-xaáu, thò-phi, thieän-aùc, coâng-toäi...
Neáu khoâng gheùp thaønh ñoâi, thì moãi töø ngöõ treân maát heát yù nghóa. "Döõ" ñôn ñoäc, khoâng ñi ñoâi, khoâng ñoái ñaàu vôùi "Laønh" thì khoâng coøn yù nghóa. Cuõng theá, "Laønh" bieät laäp, khoâng töông phaûn vôùi "Döõ" seõ khoâng coù nghóa gì. "Laønh", "Döõ" moãi chöõ moät mình, khoâng maâu thuaãn nhau thì voâ nghóa.
Nhöõng caëp töø ngöõ choáng ñoái nhau aáy, töï taïo neàn taûng cho nhau vaø töï bieän giaûi laãn nhau. Moät neàn taûng hoaøn toaøn töông ñoái, moät quy öôùc ngoân töø khoâng hôn khoâng keùm.
Ngöôøi ta goïi "Döõ" laø ñieàu chaúng laønh, vaø "Laønh" laø ñieàu khoâng döõ. Ñaâu laø neàn taûng ñích thöïc, neàn moùng tuyeät ñoái cuûa chuùng? vaø thöïc söï coù neàn taûng ñoù khoâng?
Khi khaêng khaêng ñoan quyeát nhöõng caëp töông phaûn aáy theo nghóa ñen, döïa treân kinh nghieäm ngöôøi ta baûo toát nhö nhö theá naøy, xaáu nhö theá kia. Tuy nhieân, noùi nhö aäy theo tieâu chuaån nhaän thöùc naøo môùi ñöôïc?
- Phaûi chaêng theo tieâu chuaån thoûa maõn ngaãu nhieân? Ñieàu ñoù toát vì laøm thoûa maõn, xaáu vì khoâng laøm thoûa maõn?
- Maø laøm thoûa maõn caùi gì môùi ñöôïc?
- Laøm thoûa maõn caùc phaûn öùng ngaãu nhieân hoaëc baûn naêng ham muoán, duïc voïng, tham luyeán, vò ngaõ, taïi ngaõ cuûa chuùng ta chaêng? "Ngaõ, vò ngaõ" laø tieâu chuaån toái haäu. Haõy nhìn ñoäng vaät voâ lyù trí. Ñöông nhieân chuùng ta haønh ñoäng voâ yù thöùc roài phaûi khoâng? Khi con ngöôøi haønh ñoäng theo baûn naêng vò kyû, theo ñieàu mình ham muoán, gheâ tôûm thì con ngöôøi vaãn laån quaãn trong voøng yù thöùc ñoù.
Trí hueä laø minh thöùc, tinh töôøng, linh thoâng veà chaân taùnh hay yù nghóa toái haäu cuûa vaïn höõu. Chæ khi do Trí hueä soi ñöôøng daãn loái thì con ngöôøi môùi nhaän thöùc ñích thöïc chaân taùnh cuûa vaïn phaùp. Trí hueä giuùp con ngöôøi yù thöùc ñöôïc tính caùch "voâ thöôøng" cuûa caù bieät höõu kieän. Nghóa laø con ngöôøi khoâng theå kieán laäp töï ngaõ caù bieät thaønh giaù trò toái haäu cho mình ñöôïc. Chæ coù linh thoâng veà Toái Haäu ñích thöïc môùi khieán con ngöôøi yù thöùc thöïc söï veà sai laàm tuyeät ñoái laø kieán laäp töï ngaõ caù bieät thaønh tieâu chuaån roát raùo vaø phaùp toái haäu cho cuoäc nhaân sinh.
Trong cuoäc soáng cuï theå, chính qua vieäc caûm nhaän nhöôïc ñieåm vaø giôùi haïn cuûa töï ngaõ caù bieät nhoû nhoi kia maø con ngöôøi coù theå höôùng veà con ñöôøng ñích thöïc cuûa Toái haäu. Chæ coù söï linh töôøng veà yù nghóa toái haäu vaø chaân taùnh cuûa vaïn phaùp môùi giaûi thoaùt con ngöôøi khoûi buøa meâ löøa ñaûo veà ñaïo ñöùc, veà tính ngöôõng do nhöõng caëp töông phaûn aáy taïo neân, vaø soi saùng neûo ñöôøng "lôïi toái haäu" cuûa Linh Ñaïo.
Veà thieän aùc, neáu con ngöôøi cöù khö khö baùm víu laáy chuùng, boân choân veà chuùng, töï haøo veà ñieàu thieän, nhuoám maëc caûm toäi loãi veà ñieàu aùc, quyeán luyeán vôùi thieän, böïc boäi vôùi aùc thì phaûi chaêng con ngöôøi ñaõ töï daán thaân laøm noâ leä cho nhöõng caëp maâu thuaãn laønh-döõ, Boun-Baøp, coâng -toäi vaø ñaõ töï giam haõm mình trong voøng sinh töû luaân hoài cuûa "Khoå Kieáp."
Ñaáy chính laø "cuoäc soáng traàm luaân" cuûa Khoå (Dukkha) maø con ngöôøi ñaõ töï taïo cho mình vì voâ taâm linh, khoâng nhaän thöùc ñöôïc yù nghóa toái haäu cuûa kieáp nhaân sinh vaø vì thieáu trí hueä Toái haäu.
Con ngöôøi coù theå töï giam haõm mình trong "Kieáp nhaân sinh baát haïnh" vì thieän, coâng, (Boun), cuõng nhö vì aùc, toäi, (Baøp), vaø oâm aáp caùc heä thoáng ñaïo ñöùc kheùp kín cuõng nhö caùc heä thoáng toân giaùo vò lôïi, vò ngaõ. Phöông caùch xa laùnh nguy cô taâm linh treân laø "xaû", laø buoâng boû moïi heä thoáng kieán thaønh Ngaõ (Attaø), duy ngaõ, vò ngaõ, taïi ngaõ.
Ñaïo toái haäu ñích thöïc laø An-attaø - Voâ Ngaõ, moät meänh leänh cuoäc soáng phaûi ñaït thaønh, phaûi chöùng nghieäm baûn thaân. Ñoù laø phöông chaâm Phaät giaùo toaøn dieän: An-attaø - Voâ ngaõ, khoâng coøn ngaõ, vò ngaõ, taïi ngaõ. Öôùc gì moïi ngöôøi khoâng coøn thaáy boùng ngaõ! Nghieäp voâ laäu, Nghieäp sieâu thoaùt.
Nghieäp voâ laäu, Nghieäp giaûi thoaùt
Giaûi thích töø ngöõ Karma - Nghieäp - laø vaán ñeà then choát ñeå nhaän thöùc ñuùng ñaén Phaät giaùo. Tuøy caùch giaûi thích maø ngöôøi ta coù theå cho Phaät giaùo chuû tröông hoaëc con ñöôøng noâ leä, baát haïnh, ñònh meänh hoaëc con ñöôøng töï do taâm linh hay con ñöôøng giaûi thoaùt phoå caäp.
Phaûi chaêng chuùng ta ñaõ nghe noùi ñeán "Tam Nghieäp": Thieän Nghieäp, aùc Nghieäp vaø Voâ Laäu Nghieäp? Kar coù nghóa laø Haønh; Karma laø haønh vi cuûa Thaân, Khaåu, YÙ. Haønh vi con ngöôøi hoaøn toaøn chòu aûnh höôûng cuûa yù thöùc ngöôøi laøm. Karma theo nghóa ñen, nghóa vaên töï laø haønh vi Thaân, Khaåu, YÙ. Nhöng ñoù vaãn chöa phaûi laø haønh vi con ngöôøi toaøn dieän.
Trong ñöôøng höôùng toaøn dieän, roát raùo, theo chieàu kích taâm linh toái haäu, trong chaân lyù vieân maõn cuûa yù nghóa nhaân baûn, Karma laø vieäc taïo cho yù höôùng tính moät yù nghóa. Laø chính chuû ñích haønh giaû, laø chính taâm yù Citta. Thaùi ñoä taâm linh ñieàu khieån haønh vi con ngöôøi. Karma caên baûn laø yù thöùc, laø phaåm chaát taâm linh, thaùi ñoä noäi taïi cuûa yù, cuûa taâm.
Cuõng nhö vôùi moïi töø ngöõ Phaät giaùo, muoán giaûi thích yù nghóa roát raùo laø phaûi hieåu töø ngöõ aáy theo phaåm chaát, chöù khoâng phaûi theo vaên töï. Noùi roõ hôn laø phaûi theo phaåm chaát thaùi ñoä taâm linh, thaùi ñoä taâm yù Citta. Chung quy thì ñieàu maø Phaät giaùo roát raùo quan taâm tôùi laø thaùi ñoä noäi taïi cuûa Taâm. Maø Taâm ñaây chính laø giaûi thích theo thaùi ñoä noäi taâm, theo phaåm chaát, theo nhöõng giaù trò cuûa kinh nghieäm soáng thöïc, theo taâm yù, Citta. Ngoân ngöõ phaät giaùo chuùng ta khoâng dieãn ñaït phaåm chaát maø khoâng gaùn vaøo moät chuû theå danh xöng. Muoán dieãn ñaït theo caùch noùi nhaø Phaät, caàn phaûi bieát dieãn ñaït moät caùch haøm aån, maëc daàu xöû duïng ngoân ngöõ cuûa moïi ngöôøi. Ngöôøi phaät töû thuaàn thaønh laøm coâng vieäc ñoù moät caùch töï nhieân. Song vì ngoân ngöõ söû duïng laø ngoân ngöõ cuûa moïi ngöôøi neân thính giaû khoâng phaûi laø phaät töû seõ chaúng maõy may ngôø vöïc vaø deã bò nhaàm laãn vì hieåu theo nghóa vaên töï.
Citta, taâm yù, khoâng phaûi laø moät söï vaät, moät quan naêng, nhöng laø traïng thaùi caên baûn cuûa nhaân sinh, khaû naêng tieáp nhaän giaù trò taâm linh. Karma gaén vôùi Citta ñeå chæ ñònh chuû yù. Tieâu chuaån ñeå nhaän chaân giaù trò laø coù phuø hôïp hay khoâng phuø hôïp vôùi toái Haäu, vôùi yù nghóa Toái haäu Toaøn dieän, vôùi Dharma.
Trong nhaõn quan phaät giaùo, tieâu chuaån toái haäu ñeå xaùc nhaän yù ñònh cuûa haønh vi con ngöôøi laø Giaù Trò. Giaù Trò naøy vöôït leân treân tieâu chuaån ñaïo ñöùc hieåu theo nghóa thoâng thöôøng, ñöôïc ñònh nghóa laø "thieän" laø "toát" töï thaân, ñoái ñaàu vôùi leõ töï thaân laø "xaáu", laø "aùc" - hai caëp töông phaûn thöôøng gaëp. Ngöôøi ta coù theå theâm vaøo ñoù nhöõng caëp töông phaûn khaùc nhö thò-phi, coâng-toâi...
Vieãn aûnh Phaät giaùo nhaèm ñaùnh ñoå böùc töôøng aáy, laøm noå tung caùi khung nhò nguyeân kheùp kín caùc giaù trò thuaàn khaùi nieäm kia. Chuû yeáu ôû ñaây laø nhaân danh nghóa taâm linh Toái haäu cuûa nhaân sinh trong moái lieân ñôùi vôùi yù nghóa Toái haäu cuûa Bao Quaùt theå ñöôïc goïi laø Dharma, chuùng toâi choáng laïi loaïi chuû nghóa duy lyù vaø caùc hình thöùc toân giaùo khuyeán ñôøi.
Tieâu chuaån giaù trò taâm linh toái haäu laø söï quy hôïp cuûa thaùi ñoä noäi taâm - cuûa yù höôùng chuû taâm - vôùi Chaân Phaùp cuûa Nguyeân taùnh trong ñöôøng höôùng Ñaïo Toái Haäu. Vaán ñeà laø ñònh nghóa hay mieâu taû nhöõng ñaëc ñieåm cuûa moái quy hôïp naøy nhö theá naøo. Ñöông nhieân laø khoâng bao giôø dieãn ñaït lyù thuyeát, lyù luaän suoâng. Nhöng chính laø treân kinh nghieäm soáng, trí hueä taâm linh, tröïc giaùc veà minh trieát, phöông thöùc taâm linh, thöïc nghieäm thaân chöùng, ñöôïc theå hieän thuaän lôïi hay khoâng thuaän lôïi trong ñöôøng höôùng "quaùn chieáu" taâm linh toái haäu nhaèm giaûi thoaùt con ngöôøi toaøn dieän.
Treân lyù thuyeát, moïi ngöôøi coù löông thöùc, coù trí hueä ñeàu coù theå phaân bieät ñieåm naøy.
Tuy nhieân trong thöïc teá, ñaïi ña soá coøn laø nhöõng ngöôøi taäp teånh treân con ñöôøng haønh Ñaïo, taâm coøn naëng chöùng duyeân, coøn bò giam haõm trong thaát nguïc heä phöôïc. Hoï caàn bieát "tin töôûng" "phoù thaùc" cho Ñaáng ñaõ môû Ñöôøng, "tin töôûng" vaøo hieäu löïc kinh nghieäm taâm linh cuûa chính Ñöùc Phaät, maãu möïc cuûa nhaân loaïi hieàn tieàn. Chæ nhôø maïnh tieán treân con ñöôøng Trung Ñaïo, con ngöôøi môùi hy voïng theå nghieäm phaàn naøo hieäu löïc cuûa Ñaïo. Töø ngöõ "quy y" chính laø quyeát taâm ñaët troïn nieàm tin töôûng vaø phoù thaùc mình vaøo hieäu löïc giaûi thoaùt maãu möïc ôû kinh nghieäm taâm linh cuûa Ñöùc Phaät.
Ñaâu laø tieâu chuaån thöïc duïng, cuï theå Ñöùc Phaät ñaõ ñeà ra ñeå phaân bieät thaùi ñoä taâm linh thuaän lôïi ñuùng ñaén, thích ñaùng? Tieâu chuaån aáy ñöôïc dieãn ñaït trong moät chöõ ñôn thuaàn maø toùm taét ñöôïc taát caû kinh nghieäm soáng cuûa Ñaïo: Anattaø - "An-attaø", Voâ Ngaõ. Nghóa laø coá gaéng giaûi thoaùt noäi taâm khoûi xieàng xích trieàn phöôïc troùi buoäc taâm thaân vaøo ngaõ-vò-ngaõ-taïi-ngaõ ñaõ ñöôïc tuyeät ñoái hoùa.
Nhö vaäy, chuùng ta coù theå trình baøy Ñaïo Toái haäu Ñöùc Phaät nhö laø Con Ñöôøng cuûa Karma Giaûi Thoaùt, Karma-Voâ Laäu, con ñöôøng töï do taâm linh chaám döùt con ñöôøng noâ leä cuûa thieän nghieäp, aùc nghieäp kheùp kín trong nhöõng caëp töông phaûn: ñuùng-sai, toâi-voâ toäi, Boun-Baøp...
Chuùng toâi khoâng daùm coi vieäc laäp coâng ñöùc laø khoâng toát. Chuyeân gaây coâng ñöùc vôùi hy voïng laáy thieän ñöùc ñeàn buø laïi chöôùng nghieäp choàng chaát do aùc taäp gaây neân hay ñeàn buø cho baûn thaân, cho tha nhaân ñeå tri aân, vì ñaïo hieáu, vì töø bi ñoái vôùi chuùng sinh baát haïnh hôn, coøn soáng hay ñaõ thaùc.
Chuùng toâi chæ cho raèng ñoù chöa phaûi laø Ñaïo Toái haäu ñöôïc Ñöùc Phaät chöùng ngoä vaø thuyeát giaûng. Con ñöôøng taïo thieän nghieäp töông ñoái laø con ñöôøng toát, con ñöôøng chung, ngoaïi vi, taïm thôøi, con ñöôøng hy voïng, con ñöôøng daãn tôùi muïc ñích. Chuùng ta khoâng theå traùch cöù ai, nhaát laø khoâng theå coi hoï laø moät phaät töû khoâng toát chæ vì hoï nghó raèng con ñöôøng chöa hoaøn haûo vaø taïm thôøi naøy thích hôïp vôùi hoï trong hieän tieàn. Hoï coøn nuoâi hy voïng tieán tôùi moät cuoäc taùi sinh naøo toát ñeïp hôn, ñeå töø ñoù seõ coù ñuû can ñaûm hôn ñeå böôùc tôùi Ñaïo trieät ñeå hôn, Ñaïo cuûa Ñöùc Phaät, con ñöôøng Nirvaøna, con ñöôøng ngaõ taän dieät. Nhôø coù loái tieán leân nhö vaäy, ít nhaát cuõng tieàm taøng, maø con ñöôøng chung chu toaøn nhieäm vuï daãn loái ñöa ñöôøng. Ñoù laø con ñöôøng toát, "thuaän lôïi" trong möùc ñoä töông ñoái, coøn nhuoám traàn tuïc: Lokiya-Kusala; khoâng phaûi laø "A-Kusala", xaáu, baát thuaän lôïi. Con ñöôøng ñoù chöa roát raùo thuaän lôïi, Lokuttara-Kusala, chöa phaûi laø Ñaïo Toaøn Veïn, Lokuttara-magga.
Con ñöôøng chöa vieân maõn naøy coù nguy cô bieán hoaïi thaønh loøng moä ñaïo baûn naêng do voâ minh vaø linh thöùc non keùm chi phoái. Theo ngoân ngöõ bình daân Karma chæ bao goàm nghieäp xaáu, laàm loãi, toäi aùc, thaát ñöùc, heä taïi vieäc vi phaïm vaät theå nguõ giôùi phaät giaùo. Moïi ngöôøi phaûi haønh trì Nguõ Giôùi trong ngoân ngöõ, haønh vi beà ngoaøi maø khoâng chuù troïng ñeán yù thöùc. Karma (Nghieäp) vaø Baøp (Xaáu) trôû thaønh ñoàng nghóa vaø thay theá nhau ñöôïc. Karma gôïi leân vieäc phaïm giôùi vaø hình phaït taát yeáu coi nhö gaén lieàn vôùi vieäc phaïm giôùi. YÙ nghóa Karma coøn thoaùi hoùa thaäm teä hôn ñeå trôû thaønh moät loaïi nghieäp löïc tích luõy döôùi daïng nhöõng hình phaït khoán ñoán ñöôïc giaùng xuoáng choùng hay chaày, tuøy nghieäp nhaân tröôûng thaønh trong kieáp naøy hay kieáp sau. Nhöõng baát haïnh xaõy ñeán trong kieáp naøy ñöôïc coi nhö Karma kieáp tröôùc taïo nhaân, kieáp naøy chòu quaû. Ñaây laø nhöõng baát haïnh cam chòu nhö duyeân phaän khoâng traùnh ñöôïc. Toát hôn heát laø chaúng neân traùnh neù hay laøm nheï bôùt cho baûn thaân hoaëc cho tha nhaân ñeå khoûi doàn ñaåy chuùng vaøo mai haäu. Chæ coøn bieän phaùp nhaát thôøi, baáp beânh laø laøm vieäc thieän ñeå ñeàn buø hay giaûm thieåu di saûn nghieäp löïc, taïo coâng ñöùc nhö cuùng döôøng chö Taêng, chuøa chieàn. Thaät laø caû moät söï suy ñoài theâ thaûm cuûa linh thöùc. Tuy nhieân vaãn luoân luoân coøn coù theå chuyeån hoùa töø yù nghóa vaên töï thaät thoâ thieån sang yù nghóa taâm linh vi dieäu.
Hai nguyeân toå ñaõ aên traùi caây bieát laønh bieát döõ
Ñaây khoâng phaûi laø kieán thöùc lyù thuyeát maø chính laø söï nhaän thöùc thöïc nghieäm. Cuõng khoâng phaûi laø vaán ñeà bieát traû lôøi moät caùch thuaàn lyù caâu: Thieän laø gì, aùc laø gì? Thaùnh kinh neâu roõ hai oâng baø muoán thöôûng thöùc, aên thöïc söï, nhai, nuoát, tieâu hoùa. Ñieàu ñoù coù nghóa laø hai oâng baø ñaõ baùm, quyeän, baáu víu laáy caëp nhò nguyeân Thieän-AÙc laøm heä thoáng cöùu ñoä ñöôïc coi laø toái haäu.
Maëc duø bò caám aên traùi caây bieát laønh bieát döõ, hoï vaãn muoán laøm phuø thuûy thaàn thoâng cheá ngöï caëp töông phaûn meâ hoaëc aáy. Hoï ñaõ doàn khaùt voïng vaøo traùi caây mong öôùc vì moät gioïng aâm hieåm baûo raèng hoï seõ trôû neân thaàn linh, trôû neân Phra Chao.
Hoï cuõng ñöôïc baùo: "Caùc ngöôøi seõ cheát." Nhöng hoï ñaâu coù cheát. Roõ raøng caùi cheát theo nghóa taâm linh. Theo caùch noùi nhaø Phaät, cheát laø taùi sinh. Taùi sinh trong kieáp traàm luaân khoå naõo, Dukkha. Caâu chuyeän laïi tieáp tuïc. Cain ñoá kî taøi saûn cuûa em vaø muoán chieám ñoaït laáy. Baïo löïc naûy sinh töø ñoù.
Ñieàu aáy thaät traùi nghòch vôùi giôùi luaät cuûa Ñöùc Gieâsu vaø göông haïnh cuûa Ngaøi. Töø khöôùc mình, khoâng khö khö baùm laáy sinh maïng, song saün saøng xaû thaân vì tha nhaân. Buoâng boû - "Xaû" - maïng soáng, baûn ngaõ, vò ngaõ. Nhö vaäy khoâng coøn caùi "Toâi" laøm ñieåm töïa ñeå baùm víu vaøo yù nieäm Thieân-AÙc vò ngaõ nöõa!
Kitoâ höõu baûo caùi "Toâi" aáy ñaõ ñöôïc phoù thaùc cho Phra Chao. Theo caùch noùi nhaø Phaät, caùi "Toâi" ñaõ trôû neân "hö khoâng", "vaéng laëng". Khoâng moät ai coøn noùi ñöôïc "caùi ñoù laø ñieàu thieän cuûa toâi", "caùi ñoù laø ñieàu aùc cuûa toâi" nöõa.
Caây Söï Soáng
Baây giôø chuùng ta haõy noùi ñeán Caây Söï Soáng. Khoâng phaûi ñôïi laâu môùi ñôm traùi. Vaø veà Quaû cuûa Ñaïo Dharma cuõng theá - Lokuttara Magga, Lokuttara Phala - töù khaéc töø Ñaïo ñeán Quaû, khoâng trì hoaõn. Vì haønh Ñaïo laø ñaéc quaû. Ñaïo cuûa Quaû, Quaû cuûa Ñaïo. Ñaïo Quaû sinh hoùa qua tuï taäp, khoâng maûy may nhò nguyeân giöõa soáng Dharma vaø ñaéc Dharma. Vì Ñaïo, tu haønh Ñaïo, theå nghieäm Ñaïo, ñaéc chöùng Ñaïo, taát caû chæ laø moät, nhaém veà Toái Haäu.
Laù Caây Söï Soáng coù theå chöõa laønh moïi daân toäc. Coøn côn soát naøo laù caây naøy phaûi chöõa trò neáu khoâng phaûi laø nhöõng côn soát Tham, Saân, Si nhö kyù sinh truøng laøm baïi hoaïi nhaân taâm? Nhöõng côn soát aùc tính ñoù tröôùc tieân laø voïng nieäm veà Chaân Taùnh cuûa Ñaïo Toái haäu. Noù laø nguoàn goác sinh ra taát caû moïi thaùc loaïn cuûa Taâm tham lam, Saân haän, Si meâ.
Cuõng nhö Caây Söï Soáng, Dharma laø thaàn döôïc, laø giaûi thoaùt cho toaøn theå nhaân loaïi, cho moïi chuùng sinh, cho taát caû vaïn höõu. Keû soáng theo Phaùp cuûa Dharma, thay vì bò daãm doïa, seõ ñöôïc öôùc heïn: "Ngöôøi seõ khoâng cheát". Ngay töø baây giôø, trong cuoäc soáng hieän tieàn, keû aáy ñaõ chöùng ngoä Dharma, ñaõ thoaùt khoûi voøng sinh töû luaân hoài, ñaõ nhaäp caûnh giôùi Nieát Baøn maëc duø coøn taïi theá.
Xieâm y vöøa môùi giaët saïch, maëc vaøo thaáy khoan khoaùi. Xieâm y maø moïi ngöôøi phaûi maëc ñeå ñöôïc aên traùi caây söï soáng haún laø Nguõ Giôùi, khaån thieát maø khoâng moät ai ñöôïc xao laõng. Cuõng nhö moãi sôùm mai phaûi aên maëc chænh teà tröôùc khi ra khoûi nhaø, neáu khoâng thì chæ laøm troø cöôøi cho thieân haï. Xieâm y ôû ñaây chính laø Nguõ Giôùi ñöôïc haønh trì tinh taán - Sila. AÊn maëc chænh teà, chuùng ta thaáy khoan khoaùi deã chòu - Samadhi. Baây giôø chuùng ta coù theå aên traùi Caây Söï Soáng - Pannaø, trí hueä, taâm thaàn an ñònh.
An bình noäi taâm
Taâm chæ coù theå an khi loøng ngöôøi haân hoan hôùn hôû, thoûa maõn nhöõng gì mình coù, mình laøm, mình mong. Nhö vaäy, tröôùc tieân phaûi coù quaân bình noäi taâm.
Neáu Taâm khoâng bao giôø an, maõi maõi lo aâu, luoân luoân bò aûo giaùc töø tieàm thöùc daøy voø caáu xeù thì laøm sao coù ñöôïc cuoäc soáng quaân bình ñeå vöõng tieán treân Ñöôøng Taâm linh? Haõy nhìn xem taâm coù an tònh khoâng, coù traùnh ñöôïc saân haän, böïc boäi, roái loaïn, lo aâu khoâng?
Quan xeùt Taùnh Khoâng: Sunnataø
Taùnh Khoâng, nhöng khoâng gì môùi ñöôïc? Khoâng coù ngaõ, khoâng tham luyeán ngaõ, ngaõ caù bieät baûn thaân. Traùnh tuyeät ñoái hoùa caùi ngaõ aáy. Traùnh chuyeån hoùa ngaõ thaønh tuyeät ñoái hö nguïy cho baûn thaân. Cuõng nhö vaïn vaät höõu kieän, "ngaõ" mang naëng nhöõng ñaëc tính töông ñoái, haïn höõu, voâ thöôøng, maâu thuaãn. Chuùng ta caàn yù thöùc ñieàu ñoù. Toaøn höõu theå chuùng ta cuøng chung soá phaän trong sôïi daây xích höõu kieän. Ñaây laø thöïc taïi theå nghieäm trong kieáp soáng cuûa moïi chuùng sinh. Tuy nhieân trong thöïc taïi aáy con ngöôøi vaãn coù theå soáng yù nghóa taâm linh toái haäu cuûa Ñaïo maø khoâng phaûi baên khoaên sôï haõi.
Ngöôøi boàn choàn lo aâu chæ taêng boäi chöùng duyeân, khi thì hoái haû ñuoåi theo ñieàu töôûng raèng thieän ñoái vôùi baûn thaân, luùc laïi voäi vaõ troán traùnh ñieàu nghó laø aùc, laø baát haûo cho chính mình. Hoï thaàm nghó caùi "thieän" theøm khaùt mong muoán coù khaû naêng giaûi thoaùt baûn thaân hoï.
Thaùi ñoä noäi taâm maõi loay hoay tìm kieám, baùm víu vaøo ñieàu naøy vaät kia cho baûn thaân kyø thöïc chæ laø baùm víu laáy ngaõ baûn thaân. Ñoù chính laø ñieàu taïo baát haïnh cho cuoäc soáng. Khoâng phaûi töï söï vaät hay bieán coá, maø theo öôùc leä ngoân ngöõ thuaàn tuùy, theo giaû ñònh suoâng chuùng ta cho laø toát vì nghó raèng ít xaáu hôn, hay cho laø xaáu vì nghó raèng ít toát hôn, laø phuùc laïc, laø phieàn naõo ñích thöïc cuûa chuùng ta, hay coù khaû naêng taïo phuùc laïc, phieàn naõo thaät söï cho chuùng ta.
Chö phaùp, vaïn vaät, vaø tröôùc tieân caùi toâi chuùng ta maø chuùng ta vò ngaõ baùm quyeän vaøo bieán thaønh khoå naõo cho mình. Thöïc söï chuùng khoâng bao giôø laø khoå naõo caû, vaø töï chuùng khoâng theå naøo laø khoå naõo ñöôïc. Noãi khoå thöïc söï cuûa chuùng ta chính laø chuùng ta töï kieán taïo laáy noãi khoå roài baét chính baûn thaân gaùnh chòu. Ñaây môùi laø khoå naõo, Dukkha, ñích thöïc trong vieãn aûnh toái haäu.
"Xaû toát hôn chaáp". "Chaáp" laø caàm laáy ñeå ñoäc chieám, ñieàu khaùt voïng cho laø toát, ñieàu gheâ tôûm cho laø xaáu. "Xaû" laø buoâng boû, xoùa boû ngaõ, khoâng vöông vaán baän bòu ñeå saün saøng ñoùn nhaän Toái Haäu. Ai theå nghieäm ñöôïc thaùi ñoä ñuùng, keû ñoù ñaõ vaøo ñöôïc caûnh giôùi Nieát Baøn - Cuoäc Soáng Vónh Cöûu. Ai khoâng luøi böôùc, keû ñoù laø "Thaùnh Nhaân", laø Arahant. Öôùc gì thaáy thoûa thích, vaø vôùi söï caån troïng, chöùng nghieäm vaø bieän bieät, chuùng ta tieáp tuïc con ñöôøng chuùng ta.