Caàu Nguyeän Vaø Suy Nieäm
Chuùng ta luoân tìm thaáy giöõa nhöõng con ñöôøng khaùc bieät nhöng ñoàng quy cuûa chuùng ta hai khía caïnh sau ñaây: khaùc bieät nhö ñoàng quy.
Ñoái vôùi moät Phra Chao = Thieân Chuùa Thöôïng Ñeá, ñöôïc hieåu nhö laø "moät keû naøo ñoù", ngöôøi ta coù theå taâm söï nhö laø vôùi "moät keû naøo ñoù", khaán nguyeän vôùi ngöôøi, nhö ngöôøi hieän dieän ñaâu ñoù. Tuy nhieân ngöôøi ta cuõng coù theå ñöùng ñoù, saün saøng, thinh laëng, ra ñi vaø haønh ñoäng theo Luaät cuûa Thöôïng Ñeá.
Kitoâ höõu goïi Athitthan laø nhöõng lôøi caàu xin, ñoái vôùi chuùng ta Athitthan laïi mang nhöõng yù nghóa khaùc bieät. Phaûi chaêng kitoâ höõu coù theå tin raèng nhöõng phaät töû ñang ñoïc "lôøi nguyeän" nhö hoï, khi hoï thaáy nhöõng phaät töû taäp trung tö töôûng giaây laùt, hoaëc chaáp tay ñoái dieän töôïng Phaät tröôùc khi daâng moät leã vaät naøo ñoù, hoaëc trong baát kyø tröôøng hôïp naøo khaùc?
Athitthan coù nghóa laø "xaùc chöùng" moät quyeát ñònh, moät quyeát taâm "thuù nhaän" moät yù höôùng tröôùc khi laøm moät haønh vi "ñaùng khen", moät cöû chæ baùc aùi naøo chaúng haïn. Moät caùch lyù töôûng ñieàu ñoù bao goàm vieäc caûi löông yù ñònh, ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi Phaùp Toái Haäu cuûa Dharma.
Chuùng ta boû qua moät beân nhöõng loái nhìn cuûa Phaät giaùo "coå xöa" thöôøng caäy troâng vaøo moät "Quyeàn naêng" hay cöùu vôùt naøo ñoù ñeå caàu xin giuùp ñôõ hay aân hueä. Ñoái vôùi Phaùp Toái Haäu, Dharma, ñieàu duy nhaát maø chuùng ta phaûi ñaùp öùng laïi chính laø thaùi ñoä thích öùng vaø chuyeân taâm soáng phuø hôïp theo. Ñoái vôùi Ñöùc Phaät, ngöôøi phaät töû khoâng coù yù nieäm coi Ngaøi thöïc söï soáng, hieän höõu ñoù ñeå caàu xin Ngaøi. Moái töông quan thöïc söï vôùi Ñöùc Phaät thuoäc bình dieän "töôûng nieäm", tri aân ñoái vôùi ñieàu maø Ngaøi ñaõ laøm ngaøy tröôùc cuõng nhö ñoái vôùi Phaùp Toái Haäu Dharma maø Ngaøi ñaõ chaân nhaän ra vaø truyeàn laïi cho chuùng ta nhö laø Con Ñöôøng ñeå soáng, ñeå chuùng ta töï thöïc hieän cho chính mình vì söï giaûi thoaùt cuûa chuùng ta. Ñöùc Phaät ñaõ noùi roõ ñieàu naày: Ngaøi "tòch dieät", "nhaäp nieát baøn" vôùi tö caùch laø moät caù theå, "khoâng phaûi laø nguoàn goác cöùu ñoä naøo caû"; chæ coù Dharma thöïc söï laø "cöùu ñoä" - "choán quy aån" (Sarana) - Dharma, maø chuùng sinh phaûi tuaân theo. Ñöùc Phaät chæ laø "choán quy aån" xeùt treân bình dieän "töôûng nieäm", trong phaïm vi nhöõng Phaùp taéc maø Ngaøi ñaõ xaây döïng tröôùc ñaây khi coøn taïi theá trong thaân phaän moät caù theå phuø du.
Moät phaät töû muoán khaán vaùi ñieàu gì ñaëc bieät thì coù theå caàu xin nhöõng Devas (Thieân nhôn), nhöõng thaàn thaùnh thuoäc Baø La Moân giaùo, hoï laø nhöõng keû coøn soáng vaø hieän höõu trong nhöõng caù theå höõu haïn nhö chuùng ta. Moät phaät töû "chaân chính" seõ choái töø vieäc caàu xin uûi an naày vaø ñaûm ñöông tình caûnh caù bieät cuûa hoï, tình caûnh ñoù cho duø thöïc söï laø "tuøy thuoäc" nhöng tuyeät ñoái khoâng bao giôø laø "taát ñònh", khoâng bao giôø thaát voïng, luoân luoân coøn loái thoaùt cho töï do noäi taâm, cho yù höôùng tính cuûa mình.
Ñoái vôùi keû ñaõ quen thuoäc vôùi loái nhìn höõu thaàn, nhöõng Ñaïo theo Bhakti, tin vaøo moät Thöôïng Ñeá ñöôïc coi nhö laø "moät keû naøo ñoù", "soáng thöïc, "hieän dieän", nhaân töø vaø thöông yeâu thì Ñaïo Phaät xem ra quaù khaéc khoå, laïnh luøng vaø ngoät ngaït. Thöïc ra nhieàu ngöôøi soáng theo Phaät Phaùp vôùi taâm hoàn minh maãn, thoaûi maùi... khoâng heà khinh cheâ nhöõng ai caàn söï dung hoøa taïm thôøi caàn thieát, trong khi chôø ñôïi...
Chuùng ta khoâng phaûi khoâng bieát raèng nhieàu phaùi phaät giaùo khaùc ñaõ du nhaäp nhöõng yeáu toá "Tin-Caäy-Meán" ñoái vôùi nhöõng Boà Taùt (Bodhisattva), nhöõng Ñöùc Phaät vò lai nhieàu loøng töø bi maø moät trong nhöõng vò ñoù laø Phaät Di Laëc (Phra-Sri-AØrya-Mettrai) ñöôïc coi laø "Ngöôøi baïn thaàn thaùnh" hay giuùp ñôõ, raát phoå bieán ôû Thaùi Lan vaø Ai Lao. Hôn nöõa Tònh Ñoä Toâng ñöôïc xem nhö laø moät hình thöùc phaät giaùo theo Bhakti.
Coù nhieàu hình thaùi khaùc nhau trong Phaät giaùo noùi chung, tuy nhieân chuùng ta phaûi phaân bieät roõ ñaëc tính cuûa Phaät giaùo Theravaøda - cuûa nhöõng baäc tröôûng laõo - ñöôïc nhieàu ngöôøi theo ôû Thaùi Lan cuõng nhö nhöõng xöù laân bang. Phaät giaùo Theravaøda ñi theo Con Ñöôøng nguyeân thuûy cuûa Anattaø, "Voâ Ngaõ".