Ñi tìm laïi veát tích ngöôøi Coâng Giaùo Vieät Nam

lieân quan maät thieát vôùi

lòch söû Giaùo Hoäi Coâng giaùo Thaùi Lan

Prepared for internet by Vietnamese Missionaries in Asia

Ñi tìm laïi veát tích ngöôøi Coâng Giaùo Vieät Nam lieân quan maät thieát vôùi lòch söû Giaùo Hoäi Coâng giaùo Thaùi Lan.

Phaùi Ñoaøn Ñöùc Hoàng Y Phaïm Minh Maãn tham döï Hoäi Nghò Lieân Hoäi Ñoàng Giaùm Muïc AÙ Chaâu veà ñeà taøi "Hoïc thuyeát xaõ hoäi Coâng giaùo" taïi Bangkok vaøo cuoái thaùng Gieâng naêm 2007 laø dòp thuaän tieän ñeå chuùng ta nhìn qua veà nhöõng söï lieân heä maät thieát giöõa Coâng giaùo Thaùi Lan vaø Vieät Nam.

Chính vì theá maø Ñöùc Hoàng Y Toång giaùo phaän Saigoøn ñaõ muoán ñi theo veát tích cuûa vò Giaùm muïc tieân khôûi mieàn Ñoâng Nam AÙ laø Ñöùc Cha Lambedrt de La Motte, cuõng chính laø vò saùng laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù taïi 3 nöôùc Ñoâng Döông ñeå tìm hieåu veà coâng cuoäc truyeàn giaùo cuûa vò thöøa sai tieàn phong naøy.

Ñöùc Cha Lambert laø Ñaïi Dieän Toâng Toøa cho mieàn Cochinchina ñaàu tieân, laø Ñaáng saùng laäp Hoäi Thöøa Sai Paris, vaø cuõng laø ngöôøi thaønh laäp Doøng Meán Thaùnh Giaù trong vuøng Vieãn Ñoâng.

Theo söû lieäu ñeå laïi: vaøo ngaøy 22.8.1662, Giaùm Muïc Lambert de la Motte, Linh Muïc Jean De Bourges, vaø Linh Muïc Dedier ñaõ tôùi thuû ñoâ Ayutthaya döôùi thôøi Vua Narai ñaïi ñeá cai trò nöôùc Siam (Xieâm la). Caùc vò laø nhöõng Nhaø Truyeàn Giaùo tieân khôûi cuûa Hoäi Thöøa Sai môùi ñöôïc thaønh laäp laø Missions Etrangeøres de Paris (M.E.P.). Cuõng vaøo naêm 1662 khi ngöôøi Phaùp tôùi Ayutthaya, vaên kieän coù ghi laïi laø hoï ñöôïc 10 linh muïc ngöôøi Boà ñaøo nha vaø 1 linh muïc ngöôøi Taây Ban Nha tieáp ñoùn. Ñaây laø caùc linh muïc ñang phuïc vuï cho moät Coäng ñoaøn Coâng giaùo coù khoaûng 2,000 ngöôøi Coâng giaùo.

Roài vaøo ngaøy 27.1.1664, Vò Ñaïi Dieän Toâng Toøa khaùc laø Giaùm Muïc Francois Pallu, cuøng vôùi Linh Muïc Haingues, Linh Muïc Brindeau vaø moät trôï taù thöøa sai giaùo daân laø oâng De Chameson Foissy cuõng ñaõ tôùi Thaùi Lan.

Ñöùc Giaùm Muïc Lambert vaø Ñöùc Giaùm Muïc Pallu ñeàu coù cuøng quan ñieåm laø Thaùi Lan vôùi chính saùch khoan dung toân giaùo laø moät thích hôïp vaø laø caên cöù truyeàn giaùo neàn taûng ñeå töø ñoù phaùt ñoäng tôùi caùc vuøng khaùc nhö: Cochinchina (Nam Vieät Nam), Tonkin (Baéc Vieät Nam) vaø Trung Hoa.

Toøa Thaùnh Vatican vôùi lôøi ñeà nghò cuûa caùc giaùm muïc neâu treân ñaõ chaáp thuaän vaø kyù saéc leänh coù teân laø Speculatores (nhöõng tröôøng hôïp ñaëc thuø) vaøo naêm 1669 ñeå boå nhieäm vò giaùm muïc tieân khôûi cai quaûn vieäc Truyeàn giaùo taïi Thaùi lan. Vaøo ngaøy 13.9.1674, Linh Muïc Laneau ñöôïc boå nhieäm laøm Giaùm Muïc vaø laø Giaùm Quaûn Toâng Toøa cuûa Thaùi Lan vaø ñöôïc hai Giaùm Muïc Lambert vaø Pallu phong chöùc giaùm muïc.

Vaøo naêm 1665, Giaùm Muïc Lambert ñaõ thöïc thi ñöôïc yù muoán cuûa Coâng Ñoàng Ayutthaya baèng caùch cho laäp Tröôøng Hoïc Toång Quaùt "College General" ôû Ayutthaya.

Naêm 1669, beänh xaù ñaàu tieân ñöôïc Giaùm muïc Lambert cho thaønh laäp vaø döôùi söï giaùm saùt cuûa giaùm muïc Laneau.

Phaùi ñoaøn Vieät Nam trong dòp naøy ñi thaêm caùc di tích coøn laïi cuûa cöïu kinh ñoâ Thaùi ñoù laø thaønh Ayutthaya ngaøy nay ñaõ ñoå naùt chæ coøn laïi caùc töôøng thaønh, haøo luõy vaø caùc thaùp chuøa ñöïng ngoïc xaù cuûa caùc vò vua hay caùc sö oâng.

Ñaàu tieân chuùng toâi ñi thaêm thí ñieåm truyeàn giaùo ñaàu tieân cuûa Thaùi Lan, ñoù laø thöûa ñaát maø caùc ngöôøi Coâng giaùo Boà Ñaøo Nha ñaõ tôùi ñaây buoân baùn vaø sinh hoaït töø khoaûng naêm 1560. Trong khuaân vieân ñoå naùt coøn thaáy laïi khu sinh soáng vaø cö truù cuûa ngöôøi Boà, ñaëc bieät nhaát laø khu nghóa trang cuûa ngöoøi Boà maø môùi ñaây khi kahi quaät leân coøn laïi nhöõng boä xöông. Caùc nhaø khaûo coå Boà Ñaøo Nha môùi ñaây ñaõ khai quaät vaø bieán nôi naøy thaønh moät baûo taøng vieän. Chính nôi ñaây cuõng coù moät nhaø nguyeän coù teân laø nguyeän ñöôøng Thaùnh Pheâroâ vaø Dominicoâ daønh cho caùc ngöôøi Coâng giaùo Boà vaø Trung Hoa nguyeân thuûy.

Sau ñoù, chuùng toâi cuõng ñaõ tôùi thaêm nhaø thôø Thaùnh Giuse taïi thuû ñoâ Ayutthaya. Nôi ñaây chính laø khu ñaát ñaàu tieân maø Vua Narai taëng cho caùc vò thöøa sai ñeå duøng cho vieäc truyeàn giaùo. Khu ñaát naøy naèm ngay beân bôø soâng ñoái dieän vôùi hoaøng cung laø khu vöïc ñeïp vaø tieän nghi vaø toát nhaát khi ñoù. Luùc ñaàu nôi naøy ñöôïc goïi laø "Traïi Thaùnh Giuse - St. Joseph Camp". Vaøo naêm 1666 moät ngoâi nhaø thôø goã ñöôïc xaây caát taïi ñaây vaø ñaët teân laø Nhaø thôø Thaùnh Giuse. Nhaø thôø ñaàu tieân cuûa Thaùi Lan.

Vaøo naêm 1685 nhaø thôø ñöôïc truøng tu laïi vôùi kieåu Taây phöông laøm baèng hoà vaø gaïch vaø phaûi 10 naêm sau môùi hoaøn thaønh töùc laø naêm 1695 döôùi thôøi Vua Petracha.

Khi quaân Mieán Ñieän xaâm chieám thaønh Ayutthaya, ngöôøi Thaùi duøng nhaø thôø naøy laøm nôi ñoàn truù vaø laøm töø ñoù choáng quaân Mieán Ñieän. Ngaøy 23.3.1767 quaân ñoäi Mieán ñaõ ñaùnh baïi quaân Thaùi vaø ñoát phaù nhaø thôø, cöôùp heát ñoà thaùnh trong nhaø thôø thaùnh Giuse.

Döôùi thôøi Vua Rattaqnakosin, Ñöùc Cha Jean Baptist Pallegoix, giaùm quaûn cuûa Thaùi Lan ñaõ xin pheùp cho xaây laïi ngoâi thaùnh ñöôøng, vaø vì coù söï giao haûo toát vôùi Vua Rama IV neân Vua cho pheùp ñöôïc xaây caát laïi. Vieäc xaây caát khôûi söï vaøo naêm 1847 do Linh muïc Albert troâng coi vaø ñoác coâng. Nhaø thôø môùi ñöôïc hoaøn thaønh vaø trôû thaønh noâi khai sinh cuûa Giaùo hoäi Thaùi, vì chính taïi nôi ñaây coù moä ñöôïc choân caát trong thaùnh ñöôøng cuûa 2 vò giaùm muïc raát quan troïng khai sinh coâng cuoäc truyeàn giaùo Thaùi lan laø Ñöùc Cha Lambert vaø Ñöùc Cha Laneau.

Ngoaøi ra taïi nghóa trang ñaèng sau nhaø thôø coøn coù moä cuûa 8 vò Giaùm muïc giaùm quaûn Thaùi Lan vaø moät cuûa 30 vò thöøa sai ñöôïc choân caát nôi ñaây.

Döôùi thôøi Vua Rama V, Ñöùc Cha Vey laøm giaùm quaûn Thaùi Lan (1875-1909) vì vò trí quan troïng cuûa nhaø thôø Thaùnh Giuse, neân moät laàn nöõa Giaùm Muïc Vey xin cho xaây laïi nhaø thôø ñeå bieåu tröng ñöôïc tính caùch quan troïng cuûa cöù ñieåm truyeàn giaùo ti6n khôûi naøy. Naêm 1888 coâng vieäc khôûi coâng döôùi söï ñieàu haønh cuûa Cha Perreau vaø do kieán truùc sö ngöôøi YÙ laø oâng Joachim Grassi veõ kieåu. Coâng trình kieán truùc hoaøn thaønh vaø vaøo vaø ngaøy 17.4.1891 Ñöùc Cha Vey ñaõ long troïng khaùnh thaønh nhaø thôø môùi.

Cho ñeán nay ñaõ hôn 100 naêm ngoâi nhaø thôø vaãn loäng laãy ñöùng thi gan tuøng tueá nguyeät vaø soi mình döôùi doøng soâng, phaûn chieáu beân kia bôø laø nhöõng ñoå naùt cuûa kinh ñoâ cuõ Ayatthaya cuaû Thaùi Lan.

Ñeán naêm 2003 Ñöùc Hoàng Y Michael Kibunchu cho pheùp taân trang laïi thaùnh ñöôøng vaø moät laàn nöõa khaùnh thaønh vaøo ngaøy 20.3.2004 qui tuï taát caû haøng giaùo phaåm Thaùi Lan vaø giaùo daân veà ñaây ñeå oân laïi quaù trình truyeàn giaùo cuûa mình.

Ñeå thöôûng thöùc vaø coù ñöôïc kinh nghieäm ñi laïi khi xöa caùc nhaø truyeàn giaùo nhö theá naøo, moät linh muïc ngöoøi Thaùi ñòa phöông vaø Nöõ Tu Toång Quyeàn Doøng Nöõ La Salle ñaõ ñeà nghò duøng côm tröa treân thuyeàn ñoàng thôøi chieâm ngaém nhöõng laâu ñaøi, nhöõng chuøa chieàn treân hai beân bôø soâng.

Thöïc vaäy chuùng toâi ñaõ coù moät buoåi du ngoaïn raát yù nghóa, trôøi noùng böùc nhöng ñi treân soâng gioù maùt, ñöôïc thöôûng thöùc ñoá aên Thaùi thuaàn tuùy, laïi ñöôïc ngaém caùc coâng trình kyø quan xaây caát coå xöa nhö ñeàn ñaøi, caùc chuøa chieàn, cung ñieän vaø nhaø nghæ maùt cuûa Nöõ Hoaøng cuûa Thaùi Lan. Thaät laø thuù vò.

Thaùi Lan coù ñeán 27,000 ngoâi Chuøa neân khoâng laï gì hai beân bôø soâng coù voâ soá bieát bao nhieâu laø Chuøa. Chuøa naøo cuõng traùng leä vaø ñeïp maét. Chuùng toâi döøng laïi thaêm quan vaø kính vieáng vaøi ngoâi Chuøa, ñaëc bieät ngoâi Chuøa raát vó ñaïi vaø nguyeân thuûy cuûa ngöôøi goác Trung Hoa.

Sau tröa chuùng toâi ñi thaêm ñòa ñieåm du lòch vaø côõi voi vaø nhaát laø ñeán traïi huaán luyeän caùc con voi ñeå cho chuùng thuaàn thuïc. Nôi huaán luyeän voi chuùng toâi söûng soát vaø thuù vò vì taïi ñoù coù ñeán 5 ñaøn baø ngöôøi UÙc chaâu töï nguyeän sang ñaây ñeå hoïc veà caùch thuaàn thuïc voi. Hoï sinh soáng ôû ñaây vaøi thaùng nhö ngöôøi Thaùi vaø toû ra raát thích thuù veà kinh nghieäm naøy.

Ngoaøi thuû ñoâ Ayutthaya, caùc thöøa sai coøn rao giaûng Tin Möøng taïi caùc vuøng khaùc nhö Phitsanulok, Lopburi, Samkhok vaø Bangkok.

Chieàu ñeán, treân ñöôøng veà Bangkok, chuùng toâi gheù laïi moät nhaø thôø taïi Samren. Khi nghe tin coù Ñöùc Hoàng Y tôùi thaêm, moät soá ngöôøi ñaõ chaïy voäi ñeán gaùc chuoâng vaø keùo chuoâng vang doäi. Chuùng toâi gaëp ñöôïc chöøng 20 ngöôøi ñang coù maët taïi nhaø thôø. Moät soá caùc cuï giaø treân 70 tuoåi coøn noùi ñöôïc ít tieáng Vieät, ñaëc bieät coù 2 baïn treû chöøng treân 30 tuoåi cuõng noùi ñöôïc tieáng Vieät. Baïn treû naøy laø moät huynh tröôûng Höôùng Ñaïo noùi raèng anh ñaõ töøng qua Vieät Nam 3 laàn vaø moät laàn ñaõ ñöa moät phaùi ñoaøn sang haønh höông Vieät Nam kính vieáng Ñöùc Meï La Vang.

Vaøo trong nhaø thôø coù saün moät töôïng Ñöùc Meï La Vang, vaø anh chò em xin Ñöùc Hoàng Y laøm pheùp töôïng naøy cho hoï.

Ñaây laø moät xöù Ñaïo coøn coù ñoâng ngöôøi Vieät Nam nhaát, khoaûng chöøng treân 100 ngöôøi.

Löôïc qua veà söï coù maët cuûa ngöôøi Coâng giaùo Vieät Nam taïi Thaùi Lan qua caùc thôøi ñaïi:

Ngöôøi Coâng giaùo Vieät Nam ñaõ coù maët taïi Thaùi lan ngay töø buoåi sô khai cuûa Giaùo hoäi ñòa phöông. Lòch söû keå laïi raèng: Vaøo naêm 1674 ñaõ coù khoaûng 600 ngöôøi Thaùi gia nhaäp ñaïo Coâng giaùo. Cuõng chính trong naêm naøy maø Nhaø thôø Ñöùc Meï Trinh Vöông ôû Samsen trong haït Bangkok ñöôïc xaây döïng. Caùc ngöôøi Coâng giaùo thuoäc caùc quoác tòch khaùc nhö ngöôøi Boà ñaøo nha, ngöôøi Vieät Nam vaø ngöôøi Nhaät sinh soáng ôû ñaây trôû neân nhieàu hôn. Thöïc teá ra, caùc nhaø truyeàn giaùo ñaõ hoaït ñoäng laâu daøi taïi thuû ñoâ Ayutthaya, nhöng cho tôùi khi thuû ñoâ bò thaát thuû vaøo naêm 1767, keát quaû cuûa vieäc truyeàn giaùo cuûa hoï raát laø khieâm toán.

Bieán coá baùch haïi ñaïo taïi Vieät Nam vaøo thôøi Vua Töï Ñöùc vaø Minh Maïng cuõng ñaõ laøm taèng soá Coâng giaùo taïi Thaùi Lan moät caùch ñaùng keå. Lòch söû ghi laïi raèng vaøo naêm 1835 coù chöøng 1,500 Coâng giaùo Vieät Nam, chaïy troáng sang Thaùi Lan vì cuoäc baùch haïi xaåy ra taïi Vieät Nam ñaõ ñeán cö truù taïi Samsen vaø ñöôïc Vua Thaùi cho tò naïn vaø ban ñaát cho xaây nhaø thôø ôû Bangkok.

Ngöôøi Coâng giaùo Vieät ñaõ laäp nghieäp vaø sinh hoaït taïi nhaø thôø Thaùnh Phanxicoâ Xavieâ ôû Samsien, maø ngaøy nay treân noùc nhaø thôø naøy coøn coù nhöõng haøng chöõ Nho vieát taïi ñaây. Hieän taïi con chaùu vaø mieâu dueä cuûa nhöõng ngöôøi Coâng giaùo Vieät ñaàu tieân haõy coøn soáng taïi nôi naøy vaø coøn duy trì ñöôïc moät soá nhöõng truyeàn thoáng toân giaùo vaø vaên hoùa cuûa ngöôøi Vieät töø theá kyû 19. Tæ duï hoï coøn coù nhaø taùng theo kieåu Vieät Nam, moät ít cuï giaø coøn noùi ñöôïc tieáng Vieät coå xöa vaø moät soá nhöõng ñoà thôø haõy coøn ñöôïc löu tröõ.

Vaøo naêm 1989, ngöôøi vieát baøi naøy coù cô hoäi tôùi thaêm vieáng vaø tieáp xuùc vôùi moät soá anh chò em giaùo daân Thaùi goác gaùc cha oâng laø ngöôøi Vieät, trong soá ñoù moät soá cuï giaø coøn noùi ñöôïc ít tieáng Vieät thôøi xa xöa.

Qua loøng nhieät thaønh cuûa caùc giaùm muïc vaø caùc vò thöøa sai, Giaùo hoäi Thaùi Lan phaùt trieån ñaùng keå, neân Thaùnh Boä Truyeàn Giaùo nhaän ñònh raèng ñaõ ñeán luùc chín muøi ñeå thaønh laäp Haøng Giaùo Phaåm taïi Thaùi Lan, yù kieán naøy ñöôïc 2 vò Ñaïi Dieän Khaâm Söù Toøa Thaùnh Thaùi Lan ñoù laø Ñöùc cha John Gordon vaø Ñöùc cha Angelo Pedroni nhieät lieät taùn thöôûng. Vì vaäy vaøo ngaøy 18.12.1965 Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ thieát laäp hai Toøa Toång Giaùm Muïc taïi Thaùi Lan ñoù laø Toøa Toång Giaùm Muïc Bangkok vaø Toøa Toång Giaùm Muïc Thare Nongseng vaø boå nhieäm 2 toång giaùm muïc ñaàu tieân baûn xöù ngöôøi Thaùi Lan.

Cuõng vaøo giai ñoaïn naøy coù raát nhieàu thay ñoåi xaõ hoäi vaø chính trò, ñaëc bieät taïi thuû ñoâ Bangkok. Haäu quaû laø Giaùo Hoäi taïi Thaùi cuõng caûm thaáy mình coù traùch nhieäm theâm haàu ñaùp nhöõng nhöõng nhu caàu môùi ñang naåy sinh nhieàu vaø trong nhieàu laõnh vöïc khaùc nhau, ñaëc bieät trong laõnh vöïc an sinh vaø phaùt trieån xaõ hoäi.

Caùc cuoäc chieán tranh taïi caùc quoác gia laân caän ñaõ taïo neân thaûm caûnh ngöôøi di cö, do ñoù Giaùo Hoäi taïi Thaùi ñaõ coäng taùc raát nhieàu trong vieäc giuùp daân tò naïn ñeán töø caùc quoác gia Laøo, Cam-boát vaø nhaát laø Vieät Nam sau bieán coá 1975. Giaùo hoäi Thaùi muoán giuùp chính quyeàn Thaùi trong coâng taùc cöùu trôï di cö baèng caùch ñaõ thieát laäp neân toå chöùc coù teân COERR (Vaên Phoøng Coâng giaùo cho vieäc Cöùu Trôï khaån caáp Ngöôøi Di Cö -- Catholic Office for Emergency Relief and Refugees). Nhöõng noã löïc naøy nhaèm baûo veä nhöõng giaù trò cuûa ñôøi soáng vaø ñöông ñaàu vôùi nhöõng khoù khaên gaây neân bôûi laøn soùng di cö traøn vaøo Thaùi.

LM Traàn Coâng Nghò

(VietCatholicNews 24/01/2007)

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Homepage