Gia ñình, hoân nhaân

vaø caùc "lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân"

Gia ñình, hoân nhaân vaø caùc "lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân".

Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình

(WHÑ 27-07-2025) - Ñaây laø taøi lieäu cuûa Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình. Taøi lieäu coù töïa ñeà: Uno dei fenomeni su "Famiglia, matrimonio e "unioni di fatto"" (Moät hieän töôïng lieân quan ñeán "Gia ñình, hoân nhaân vaø caùc "lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân""), ñöôïc ban haønh ngaøy 26/07/2000. Ñaêng taûi treân L'Osservatore Romano, ngaøy 22/11/2000, phuï tröông khoå nhoû, trang 1-12.

Taøi lieäu laø moät lôøi keâu goïi khaån thieát göûi ñeán caùc tín höõu Coâng giaùo: "Haõy vöôït thaéng caùm doã thôø ô trong caùc moâi tröôøng chính trò vaø laäp phaùp" tröôùc hieän töôïng "caùc moái quan heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân", vaø ñaët laïi vaán ñeà veà "giaùo ñieàu" cho raèng daân chuû vaø chuû nghóa töông ñoái ñaïo ñöùc laø khoâng theå taùch rôøi - voán laø neàn taûng cho nhieàu saùng kieán laäp phaùp coù xu höôùng ñaët caùc moái quan heä soáng chung ngang haøng vôùi gia ñình truyeàn thoáng. Qua taøi lieäu naøy, Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình taùi khaúng ñònh raèng, ñoái vôùi Giaùo hoäi, vieäc coâng nhaän phaùp lyù caùc moái quan heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân laø moät moái ñe doïa nghieâm troïng ñoái vôùi ñònh cheá hoân nhaân ñöôïc thieát laäp treân giao öôùc vôï choàng, vaø ñoái vôùi caùc gia ñình ñöôïc khai sinh töø giao öôùc aáy. Muïc tieâu cuûa vaên kieän laø cung caáp caùc ñònh höôùng muïc vuï, ñoàng thôøi trình baøy moät caùch roäng raõi caùc khía caïnh nhaân hoïc, xaõ hoäi vaø vaên hoùa lieân quan ñeán hieän töôïng naøy, vôùi söï nhaán maïnh roõ raøng veà nhöõng haäu quaû nghieâm troïng maø noù mang laïi. Ñoái töôïng ñöôïc nhaém ñeán - ngoaøi caùc thöøa taùc vieân muïc vuï - coøn bao goàm caùc thieát cheá xaõ hoäi, caùc nhaø laäp phaùp vaø caùc nhaø quaûn lyù haønh chính, nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm daãn daét caùc ñoäng löïc xaõ hoäi ñang hình thaønh.

Taøi lieäu ñöôïc Linh muïc Giuse Ñinh Quang Vinh, Ban Muïc vuï Gia ñình Giaùo phaän Ñaø Laït chuyeån ngöõ töø nguyeân baûn tieáng YÙ: FAMIGLIA, MATRIMONIO E "UNIONI DI FATTO"; Trích trong quyeån: ENCHIRIDION della FAMIGLIA; DOCUMENTI MAGISTERIALI E PASTORALI SU FAMIGLIA E VITA; 1965 - 2004; A cura del PONTIFICIO CONSIGLIO PER LA FAMIGLIA. Trang 1343 - 1391.

Sau ñaây laø baûn dòch Vieät ngöõ toaøn vaên Taøi lieäu naøy:

Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình

Gia ñình, hoân nhaân vaø caùc "lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân"

Lôøi giôùi thieäu

Moät trong nhöõng hieän töôïng ngaøy caøng lan roäng hieän nay trong toaøn xaõ hoäi, ñoàng thôøi cuõng ñaët ra nhöõng chaát vaán saâu saéc ñoái vôùi löông taâm cuûa coäng ñoàng Kitoâ höõu, ñoù chính laø hieän töôïng gia taêng caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, haäu quaû daãn ñeán söï thôø ô ñoái vôùi tính beàn vöõng cuûa hoân nhaân. Trong noã löïc phaân ñònh caùc "daáu chæ thôøi ñaïi", Giaùo hoäi khoâng theå khoâng quan taâm ñeán thöïc taïi naøy.

YÙ thöùc ñöôïc nhöõng heä luïy nghieâm troïng veà maët xaõ hoäi vaø muïc vuï maø hieän töôïng naøy gaây ra, suoát naêm 1999 vaø nhöõng thaùng ñaàu naêm 2000, Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình ñaõ toå chöùc moät loaït caùc cuoäc hoäi thaûo chuyeân ñeà, vôùi söï tham gia ñoùng goùp cuûa caùc nhaân vaät loãi laïc vaø caùc chuyeân gia uy tín ñeán töø nhieàu nôi treân theá giôùi, coát ñeå maø phaân tích moät caùch ñaày ñuû vaø thích hôïp vaán ñeà teá nhò nhöng coù taàm quan troïng to lôùn naøy ñoái vôùi Giaùo hoäi vaø toaøn theå nhaân loaïi.

Taøi lieäu naøy chính laø keát quaû cuûa quaù trình laøm vieäc ñoù. Noù ñeà caäp ñeán moät vaán ñeà vöøa mang tính thôøi söï, vöøa ñaày khoù khaên, noù chaïm ñeán coát loõi caùc moái töông quan giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi, moät vaán ñeà heát söùc tinh teá lieân quan ñeán moái lieân keát maät thieát giöõa gia ñình vaø söï soáng, lieân quan ñeán nhöõng vuøng nhaïy caûm nhaát trong thaâm taâm con ngöôøi. Ñoàng thôøi, tröôùc tính chaát coâng khai vaø aûnh höôûng saâu roäng khoâng theå choái caõi cuûa boái caûnh chính trò quoác teá hieän taïi, vieäc ñöa ra moät ñònh höôùng roõ raøng laø ñieàu caàn thieát vaø caáp baùch, ñaëc bieät höôùng ñeán nhöõng ai ñang coù traùch nhieäm trong lónh vöïc naøy. Chính hoï laø nhöõng ngöôøi, qua caùc hoaït ñoäng laäp phaùp cuûa mình, hoaëc laø coù theå cuûng coá tính phaùp lyù cho ñònh cheá hoân nhaân, hoaëc ngöôïc laïi, hoï laøm suy giaûm vai troø cuûa thieän ích chung maø ñònh cheá töï nhieân naøy baûo veä, xuaát phaùt töø moät caùi nhìn sai leäch veà caùc vaán ñeà caù nhaân khoâng töông xöùng vôùi thöïc taïi.

Nhöõng suy tö naøy cuõng ñöôïc göûi ñeán caùc muïc töû chaên daét caùc linh hoàn, nhöõng ngöôøi coù söù meänh tieáp nhaän vaø höôùng daãn bieát bao Kitoâ höõu ngaøy nay, cuõng nhö ñoàng haønh vôùi hoï trong haønh trình taùi khaùm phaù giaù trò töï nhieân cuûa gia ñình, giaù trò ñöôïc baûo veä bôûi ñònh cheá hoân nhaân vaø ñöôïc cuûng coá bôûi bí tích Kitoâ giaùo. Gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân phuø hôïp vôùi keá hoaïch "ngay töø thuôû ban ñaàu" (Mt 19,4) cuûa Ñaáng Taïo Hoùa. Trong Vöông Quoác cuûa Thieân Chuùa, khoâng theå gieo moät haït gioáng naøo khaùc ngoaøi haït gioáng chaân lyù ñaõ ñöôïc khaéc ghi trong traùi tim con ngöôøi, duy chæ chaân lyù aáy môùi coù theå "sinh hoa keát quaû nhôø kieân trì" (Lc 8,15); moät chaân lyù trôû thaønh loøng thöông xoùt, thaáu hieåu vaø môøi goïi nhaän ra Ñöùc Gieâsu laø "aùnh saùng theá gian" (Ga 8,12) vaø laø söùc maïnh giaûi thoaùt khoûi xieàng xích cuûa söï döõ.

Hôn nöõa, taøi lieäu naøy cuõng mong muoán ñoùng goùp moät caùch tích cöïc vaøo cuoäc ñoái thoaïi nhaèm laøm saùng toû chaân lyù veà nhöõng vaán ñeà vaø nhöõng ñoøi hoûi phaùt xuaát töø traät töï töï nhieân, ñoàng thôøi tham gia vaøo cuoäc tranh luaän xaõ hoäi-chính trò vaø traùch nhieäm ñoái vôùi thieän ích chung.

Nguyeän xin Thieân Chuùa ban ôn ñeå nhöõng suy xeùt trong saùng vaø traùch nhieäm naøy, goùp phaàn töø bieát bao ngöôøi thieän chí, trôû thaønh thieän ích cho chính coäng ñoàng söï soáng, voán caàn thieát cho Giaùo hoäi vaø cho theá giôùi, ñoù chính laø gia ñình.

Thaønh Vatican, ngaøy 26 thaùng 7 naêm 2000, leã Thaùnh Gioakim vaø Thaùnh Anna, Song thaân cuûa Ñöùc Trinh Nöõ Maria raát thaùnh

Hoàng Y Alfonso Loùpez Trujillo, Chuû tòch

Ñöùc Toång Giaùm muïc Francisco Gil Hellín, Thö kyù

Daãn nhaäp

1. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc hình thöùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân ñaõ ngaøy caøng thu huùt söï chuù yù ñaëc bieät trong xaõ hoäi. Nhieàu saùng kieán ñang ñöôïc ñöa ra nhaèm yeâu caàu coâng nhaän chính thöùc cho caùc moái quan heä naøy, thaäm chí laø ñaët chuùng ngang haøng vôùi caùc gia ñình ñöôïc hình thaønh bôûi cam keát hoân nhaân. Tröôùc moät vaán ñeà coù taàm quan troïng nhö vaäy - voán coù theå taïo ra nhieàu taùc ñoäng laâu daøi ñeán toaøn theå coäng ñoàng nhaân loaïi - Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình mong muoán, qua nhöõng suy tö saép trình baøy, gioùng leân tieáng caûnh baùo veà nhöõng nguy cô seõ naûy sinh neáu caùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân naøy ñöôïc coâng nhaän vaø ñoái xöû ngang haøng vôùi hoân nhaân. Ñieàu ñoù khoâng chæ ñe doïa ñeán caên tính cuûa söï keát hôïp hoân nhaân, maø coøn daãn ñeán söï suy thoaùi nghieâm troïng ñoái vôùi gia ñình vaø gaây toån haïi lôùn lao cho thieän ích chung cuûa xaõ hoäi.

Sau khi ñaõ phaân tích khía caïnh xaõ hoäi cuûa caùc hình thöùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, caùc yeáu toá caáu thaønh vaø nhöõng lyù do caù nhaân gaén lieàn vôùi thöïc teá cuoäc soáng, taøi lieäu naøy tieáp tuïc ñeà caäp ñeán vaán ñeà coâng nhaän phaùp lyù vaø vieäc ñaët nhöõng moái quan heä aáy ngang haøng vôùi gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân, cuõng nhö vôùi toaøn theå xaõ hoäi. Taøi lieäu cuõng xem gia ñình nhö moät thieän ích chung cuûa xaõ hoäi, nhaán maïnh ñeán nhöõng giaù trò khaùch quan caàn ñöôïc khuyeán khích, vaø ñeán nghóa vuï coâng bình maø xaõ hoäi phaûi thöïc hieän trong vieäc baûo veä vaø thuùc ñaåy gia ñình ñöôïc thieát laäp bôûi hoân nhaân. Tieáp theo, taøi lieäu phaân tích moät caùch saâu saéc moät soá khía caïnh cuûa nhöõng yeâu caàu naøy, trong moái töông quan vôùi hoân nhaân Kitoâ giaùo. Sau cuøng, taøi lieäu trình baøy moät soá tieâu chí chung ñeå phaân ñònh muïc vuï, nhaèm ñònh höôùng cho caùc coäng ñoaøn Kitoâ höõu.

Nhöõng cöùu xeùt ñöôïc trình baøy trong taøi lieäu naøy khoâng chæ daønh rieâng cho nhöõng ai coâng khai nhìn nhaän nôi Giaùo hoäi Coâng giaùo laø "Giaùo hoäi cuûa Thieân Chuùa haèng soáng, coät truï vaø neàn taûng cuûa chaân lyù" (1Tm 3,15), maø coøn höôùng ñeán taát caû caùc Kitoâ höõu thuoäc caùc Giaùo hoäi vaø coäng ñoaøn Kitoâ giaùo khaùc, cuõng nhö nhöõng ai ñang chaân thaønh daán thaân vì thieän ích quyù giaù cuûa gia ñình, teá baøo caên baûn cuûa xaõ hoäi. Nhö Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ daïy: "Ôn cöùu ñoä cuûa con ngöôøi vaø cuûa xaõ hoäi nhaân loaïi cuõng nhö Kitoâ giaùo gaén lieàn maät thieát vôùi tình traïng toát ñeïp cuûa coäng ñoaøn hoân nhaân vaø gia ñình. Vì theá, cuøng vôùi taát caû nhöõng ai traân troïng coäng ñoaøn naøy, caùc Kitoâ höõu chaân thaønh vui möøng tröôùc nhöõng phöông theá ña daïng ñang giuùp con ngöôøi ngaøy nay tieán boä trong vieäc coå voõ coäng ñoaøn yeâu thöông aáy vaø trong thaùi ñoä toân troïng söï soáng, ñoàng thôøi hoã trôï caùc ñoâi baïn vaø caùc baäc cha meï trong söù maïng cao caû cuûa hoï"[1].

I. Vieäc "lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân"

Khía caïnh xaõ hoäi cuûa vieäc "lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân"

2. Cuïm töø "unione di fatto - lieân keát thöïc teá" bao haøm moät taäp hôïp caùc thöïc taïi nhaân sinh ña daïng vaø khoâng ñoàng nhaát, coù ñieåm chung laø caùc moái lieân heä soáng chung (mang tính tình duïc) maø khoâng coù hoân nhaân. Caùc lieân keát thöïc teá naøy ñöôïc xaùc ñònh roõ bôûi vieäc phôùt lôø, trì hoaõn hoaëc thaäm chí töø choái cam keát hoân nhaân. Töø ñoù noù laøm phaùt sinh nhöõng heä quaû nghieâm troïng.

Thoâng qua hoân nhaân, con ngöôøi coâng khai ñoùn nhaän, baèng giao öôùc tình yeâu phu theâ, taát caû nhöõng traùch nhieäm phaùt sinh töø moái lieân keát ñaõ ñöôïc thieát laäp aáy. Vieäc coâng khai ñoùn nhaän traùch nhieäm naøy mang laïi lôïi ích khoâng chæ cho ñoâi baïn vaø con caùi trong quaù trình tröôûng thaønh veà tình caûm vaø giaùo duïc, maø coøn cho caùc thaønh vieân khaùc trong gia ñình. Vì theá, gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân trôû thaønh moät thieän ích neàn taûng vaø quyù giaù ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi, bôûi xaõ hoäi ñöôïc ñaët neàn moùng vöõng chaéc treân nhöõng giaù trò ñöôïc theå hieän cuï theå trong caùc moái quan heä gia ñình, vaø chính hoân nhaân oån ñònh laø söï baûo ñaûm cho nhöõng giaù trò aáy. Thieän ích phaùt sinh töø hoân nhaân cuõng laø ñieàu thieát yeáu ñoái vôùi Giaùo hoäi, voán nhaän thaáy nôi gia ñình hình aûnh cuûa "Giaùo hoäi taïi gia" (Ecclesia domestica).[2] Taát caû nhöõng ñieàu naøy ñang bò ñe doïa bôûi vieäc töø boû ñònh cheá hoân nhaân, moät söï töø boû voán ñaõ ñöôïc haøm chöùa trong caùc hình thöùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân.

3. Coù theå xaûy ra tröôøng hôïp con ngöôøi mong muoán hoaëc thöïc söï söû duïng tính duïc theo caùch khaùc vôùi muïc ñích maø Thieân Chuùa ñaõ ghi khaéc trong baûn tính nhaân loaïi vaø trong yù nghóa nhaân linh ñaëc thuø cuûa caùc haønh vi aáy. Baèng caùch ñoù, ngoân ngöõ lieân vò cuûa tình yeâu bò phuû nhaän, vaø cuoäc ñoái thoaïi chaân thöïc cuûa söï soáng - voán ñöôïc Ñaáng Taïo Hoùa vaø Ñaáng Cöùu Chuoäc cuûa nhaân loaïi thieát laäp - bò toån haïi nghieâm troïng bôûi moät traät töï khaùch quan bò ñaûo loän. Vì giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo ñaõ ñöôïc coâng chuùng bieát ñeán roäng raõi, neân khoâng caàn thieát phaûi trình baøy laïi taïi ñaây[3]. Tuy nhieân, chieàu kích xaõ hoäi cuûa vaán ñeà ñoøi hoûi moät noã löïc suy tö boå sung, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñang naém giöõ traùch nhieäm coâng quyeàn, noù nhaèm laøm saùng toû raèng khoâng neân naâng caùc tình huoáng rieâng tö naøy leân thaønh vaán ñeà thuoäc lôïi ích coâng coäng. Döôùi chieâu baøi ñieàu chænh khung soáng chung veà maët xaõ hoäi vaø phaùp lyù, ngöôøi ta tìm caùch bieän minh cho vieäc coâng nhaän chính thöùc caùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, voán ñang ñöôïc hôïp phaùp hoùa baèng luaät phaùp vôùi caùc quyeàn vaø nghóa vuï, gaây toån haïi cho gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân. Caùc moái lieân keát thöïc teá naøy vì theá ñöôïc ñaët ôû moät caáp ñoä phaùp lyù töông ñöông vôùi hoân nhaân. Moät hình thöùc soáng chung nhö vaäy ñöôïc coâng khai xem laø "thieän ích", ñöôïc naâng leân thaønh moät ñieàu kieän töông töï, thaäm chí ngang haøng vôùi hoân nhaân, gaây phöông haïi ñeán chaân lyù vaø coâng lyù. Baèng caùch ñoù, ngöôøi ta maïnh meõ goùp phaàn laøm suy thoaùi ñònh cheá töï nhieân naøy, voán laø thieát cheá tuyeät ñoái thieát yeáu, neàn taûng vaø khoâng theå thieáu ñoái vôùi toaøn theå cô theå xaõ hoäi: ñoù chính laø hoân nhaân.

Caùc yeáu toá caáu thaønh lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân

4. Caùc hình thöùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù taàm aûnh höôûng xaõ hoäi vaø ñoäng löïc hình thaønh gioáng nhau. Khi coá gaéng xaùc ñònh nhöõng ñaëc ñieåm tích cöïc cuûa caùc moái lieân heä naøy, beân caïnh nhöõng ñieåm chung tieâu cöïc, voán bao goàm vieäc trì hoaõn, phôùt lôø hoaëc thaäm chí töø choái söï lieân keát hoân nhaân hôïp phaùp, chuùng laøm noåi baät leân moät vaøi yeáu toá. Tröôùc heát, ñoù laø tính chaát thuaàn tuùy thöïc duïng (thöïc teá) cuûa moái quan heä naøy. Caàn laøm saùng toû raèng noù giaû ñònh moät söï soáng chung keøm theo quan heä tình duïc (ñieåm naøy giuùp phaân bieät vôùi caùc kieåu soáng chung khaùc), cuøng vôùi khuynh höôùng oån ñònh töông ñoái (giuùp phaân bieät vôùi caùc quan heä soáng chung mang tính ngaãu nhieân hoaëc taïm bôï). Caùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân khoâng bao haøm caùc quyeàn vaø nghóa vuï hoân nhaân, cuõng khoâng ñoøi hoûi moät söï oån ñònh döïa treân raøng buoäc hoân nhaân. Chuùng ñöôïc xaùc ñònh bôûi söï khaúng ñònh roõ raøng raèng khoâng coù baát kyø raøng buoäc naøo. Tính baát oån thöôøng tröïc, phaùt sinh töø khaû naêng chaám döùt cuoäc soáng chung baát cöù luùc naøo, vì theá trôû thaønh ñaëc ñieåm tieâu bieåu cuûa lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân. Tuy nhieân, cuõng toàn taïi caùch minh nhieân hay maëc nhieân moät daïng "daán thaân" naøo ñoù veà "söï trung thaønh" qua laïi, coù theå noùi laø chöøng naøo chuyeän soáng chung aáy coøn tieáp dieãn.

5. Moät soá hình thöùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân roõ raøng laø heä quaû cuûa moät löïa choïn coù chuû yù. Hình thöùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân "ñeå thöû nghieäm" thöôøng thaáy nôi nhöõng ngöôøi döï ñònh keát hoân trong töông lai, nhöng laïi ñaët ñieàu kieän cho hoân nhaân baèng vieäc traûi nghieäm soáng chung khoâng coù raøng buoäc hoân thuù. Moái lieân heä naøy, theo moät caùch naøo ñoù, ñöôïc xem nhö moät "giai ñoaïn thöû nghieäm coù ñieàu kieän" tröôùc khi tieán tôùi hoân nhaân, coù theå so saùnh vôùi hình thöùc "hoân nhaân thöû nghieäm"[4]. Tuy nhieân, khaùc vôùi hoân nhaân thöû nghieäm, hình thöùc soáng chung naøy höôùng ñeán moät möùc ñoä coâng nhaän xaõ hoäi nhaát ñònh.

Moät soá ngöôøi lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân bieän minh cho löïa choïn cuûa mình baèng lyù do kinh teá hoaëc ñeå traùnh nhöõng raéc roái phaùp lyù. Tuy nhieân, nhieàu khi nhöõng lyù do thöïc söï laïi saâu xa hôn. Khoâng hieám tröôøng hôïp maø nhöõng lyù do vieän daãn aáy che giaáu moät caùch nghó haï giaù tính duïc. Ñoù laø moät caùch nghó mang daáu aán cuûa chuû nghóa thöïc duïng, chuû nghóa khoaùi laïc, vaø moät quan nieäm veà tình yeâu troán traùnh traùch nhieäm. Caùch nghó aáy cho pheùp laån traùnh lôøi cam keát vöõng beàn, troán traùnh traùch nhieäm, quyeàn lôïi vaø boån phaän voán gaén lieàn vôùi tình yeâu hoân nhaân ñích thöïc.

Trong nhöõng tröôøng hôïp khaùc, caùc moái quan heä soáng chung khoâng hoân phoái ñöôïc thieát laäp giöõa nhöõng ngöôøi ñaõ ly hoân. Khi ñoù, chuùng trôû thaønh moät hình thöùc thay theá cho hoân nhaân. Vôùi neàn laäp phaùp uûng hoä ly hoân, hoân nhaân thöôøng coù xu höôùng ñaùnh maát baûn saéc cuûa chính noù trong yù thöùc caù nhaân. Veà ñieåm naøy, caàn nhaán maïnh raèng söï maát nieàm tin vaøo theå cheá hoân nhaân ñoâi khi baét nguoàn töø nhöõng traûi nghieäm tieâu cöïc vaø toån thöông cuûa moät cuoäc ly hoân tröôùc ñoù, hoaëc töø vieäc cha meï ñaõ ly hoân. Hieän töôïng gaây lo ngaïi naøy ñang baét ñaàu trôû neân ñaùng chuù yù veà maët xaõ hoäi taïi caùc quoác gia phaùt trieån veà kinh teá.

Khoâng hieám tröôøng hôïp nhöõng ngöôøi lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân laïi töø choái hoân nhaân moät caùch roõ raøng vì lyù do yù thöùc heä. Khi aáy, ñoù laø moät söï löïa choïn coù chuû ñích: moät loái soáng tính duïc theo caùch rieâng cuûa hoï. Nhöõng ngöôøi naøy xem hoân nhaân laø ñieàu khoâng theå chaáp nhaän, laø traùi ngöôïc vôùi heä tö töôûng cuûa hoï, thaäm chí laø moät "haønh ñoäng thoâ baïo khoâng theå dung thöù ñoái vôùi söï an laønh caù nhaân", hoaëc "naám moà cuûa tình yeâu thôøi moïi rôï", nhöõng caùch dieãn ñaït aáy cho thaáy moät söï hieåu bieát sai leäch veà baûn chaát ñích thöïc cuûa tình yeâu con ngöôøi: veà tính vò tha, phaåm giaù cao quyù vaø veû ñeïp cuûa noù trong söï beàn bæ vaø trung tín nôi caùc moái töông quan giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi.

6. Tuy nhieân, khoâng phaûi luùc naøo caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân cuõng laø keát quaû cuûa moät löïa choïn tích cöïc roõ raøng; ñoâi khi, nhöõng ngöôøi ñang soáng trong caùc moái quan heä aáy chæ ñôn thuaàn chòu ñöïng hoaëc cam chòu hoaøn caûnh ñoù. Taïi moät soá quoác gia, phaàn lôùn caùc moái quan heä naøy khoâng phaùt sinh töø lyù do yù thöùc heä, maø laø do söï thieáu huït trong vieäc chuaån bò thích ñaùng ñeå ñaûm nhaän traùch nhieäm hoân nhaân - heä quaû cuûa tình traïng ngheøo ñoùi vaø bò gaït ra beân leà xaõ hoäi trong moâi tröôøng soáng cuûa hoï. Thieáu nieàm tin vaøo hoân nhaân cuõng coù theå baét nguoàn töø caùc yeáu toá gia ñình, ñaëc bieät laø ôû nhöõng quoác gia thuoäc Theá giôùi thöù ba. Ngoaøi ra, caùc tình traïng baát coâng vaø nhöõng cô caáu mang tính toäi loãi laø nhöõng yeáu toá quan troïng khoâng theå boû qua vaø caàn ñöôïc caân nhaéc moät caùch nghieâm tuùc. Veà phöông dieän vaên hoùa, söï chi phoái bôûi caùc thaùi ñoä gia tröôûng hoaëc phaân bieät chuûng toäc caøng laøm traàm troïng theâm nhöõng hoaøn caûnh khoù khaên naøy moät caùch ñaùng keå.

Trong boái caûnh naøy, khoâng hieám gaëp nhöõng moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân maø ngay töø ñaàu ñaõ theå hieän moät yù chí soáng chung nghieâm tuùc vaø chaân thaønh, trong ñoù caùc beân coi nhau nhö vôï choàng vaø coá gaéng chu toaøn nhöõng boån phaän töông töï nhö trong hoân nhaân[5]. Tình traïng ngheøo ñoùi cuûa hoï, voán thöôøng laø heä quaû cuûa nhöõng maát caân ñoái trong traät töï kinh teá toaøn caàu, cuøng vôùi nhöõng thieáu huït mang tính cô caáu trong lónh vöïc giaùo duïc, ñaõ trôû thaønh nhöõng trôû ngaïi nghieâm troïng khieán hoï khoù xaây döïng ñöôïc moät gia ñình thöïc söï.

ÔÛ nhöõng nôi khaùc, vieäc soáng chung (trong khoaûng thôøi gian daøi hoaëc ngaén) tröôùc khi coù thai hoaëc sinh con ñaàu loøng laïi phoå bieán hôn. Nhöõng taäp tuïc naøy gaén lieàn vôùi caùc thöïc haønh truyeàn thoáng coå xöa, ñaëc bieät maïnh meõ ôû moät soá vuøng thuoäc chaâu Phi vaø chaâu AÙ, lieân quan ñeán hình thöùc ñöôïc goïi laø "hoân nhaân theo töøng giai ñoaïn". Ñaây laø nhöõng taäp tuïc khoù loaïi boû, ñi ngöôïc laïi vôùi phaåm giaù con ngöôøi, vaø thöôøng keùo theo nhöõng heä luïy xaõ hoäi roõ neùt vaø mang tính tieâu cöïc. Nhöõng moái quan heä nhö vaäy khoâng neân ñöôïc xeáp vaøo nhoùm caùc moái quan heä soáng chung maø chuùng ta ñang ñeà caäp taïi ñaây (voán phaùt sinh beân ngoaøi neàn nhaân hoïc vaên hoùa truyeàn thoáng), bôûi chuùng ñaët ra moät thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi tieán trình hoäi nhaäp ñöùc tin vaøo ñôøi soáng vaên hoùa trong thieân nieân kyû thöù ba cuûa kyû nguyeân Kitoâ giaùo.

Tính chaát phöùc taïp vaø ña daïng cuûa vaán ñeà caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân theå hieän roõ khi xeùt ñeán thöïc teá raèng, ñoâi khi nguyeân nhaân tröïc tieáp cuûa nhöõng moái quan heä naøy laïi xuaát phaùt töø caùc yeáu toá lieân quan ñeán hoã trôï xaõ hoäi. Ñaây laø tröôøng hôïp thöôøng gaëp ôû caùc quoác gia phaùt trieån, nôi moät soá ngöôøi cao tuoåi löïa choïn thieát laäp moái quan heä soáng chung thuaàn tuùy thay vì keát hoân, do lo ngaïi raèng hoân nhaân coù theå daãn ñeán gaùnh naëng thueá cao hôn hoaëc laøm maát quyeàn höôûng cheá ñoä höu trí.

Nhöõng lyù do caù nhaân vaø yeáu toá vaên hoùa

7. Caàn ñaët vaán ñeà veà nhöõng nguyeân nhaân saâu xa daãn ñeán cuoäc khuûng hoaûng cuûa hoân nhaân trong xaõ hoäi ñöông ñaïi - caû trong chieàu kích toân giaùo laãn daân söï - cuõng nhö veà nhöõng saùng kieán nhaèm coâng nhaän caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân vaø tìm caùch thieát laäp söï bình ñaúng cho chuùng. Theo ñoù, nhöõng tình huoáng mang tính baát oån - voán ñöôïc xaùc ñònh nhieàu hôn bôûi khía caïnh tieâu cöïc (töùc laø vieäc boû qua raøng buoäc hoân nhaân) hôn laø nhöõng maët tích cöïc - laïi coù xu höôùng ñöôïc ñoái xöû töông ñöông vôùi hoân nhaân. Treân thöïc teá, taát caû nhöõng tình huoáng naøy ñeàu taïo neân nhöõng hình thöùc quan heä khaùc nhau, nhöng ñeàu ñi ngöôïc laïi vôùi vieäc trao hieán cho nhau caùch troïn veïn, beàn vöõng vaø ñöôïc xaõ hoäi thöøa nhaän. Söï phöùc taïp cuûa caùc nguyeân nhaân kinh teá, xaõ hoäi hoïc vaø taâm lyù - trong boái caûnh tình yeâu bò caù nhaân hoùa vaø ñaëc tính theå cheá cuûa hoân nhaân bò xoùa boû - cho thaáy caàn phaûi ñaøo saâu hôn caùc quan ñieåm yù thöùc heä vaø vaên hoùa voán laø neàn taûng cuûa söï phaùt trieån vaø xaùc laäp daàn daàn hieän töôïng soáng chung khoâng hoân phoái nhö ta ñang thaáy ngaøy nay.

Söï suy giaûm ñeàu ñaën trong soá löôïng caùc cuoäc hoân nhaân vaø caùc gia ñình ñöôïc phaùp luaät coâng nhaän taïi nhieàu quoác gia, cuøng vôùi söï gia taêng soá löôïng caùc caëp ñoâi soáng chung khoâng keát hoân ôû moät soá nöôùc, khoâng theå ñöôïc lyù giaûi ñôn thuaàn nhö moät phong traøo vaên hoùa ñôn leû vaø töï phaùt. Nhöõng hieän töôïng naøy phaûn aùnh nhöõng thay ñoåi coù tính lòch söû ñang dieãn ra trong caùc xaõ hoäi hieän ñaïi, thuoäc giai ñoaïn vaên hoùa maø moät soá taùc giaû goïi laø "haäu hieän ñaïi." Khoâng theå phuû nhaän raèng: söï giaûm suùt vai troø cuûa ngaønh noâng nghieäp; söï phaùt trieån maïnh meõ lónh vöïc dòch vuï trong neàn kinh teá; tuoåi thoï trung bình ngaøy caøng cao; söï thieáu oån ñònh trong coâng vieäc vaø trong caùc moái quan heä caù nhaân; soá löôïng thaønh vieân soáng chung trong moät gia ñình ngaøy caøng ít ñi; cuøng vôùi söï toaøn caàu hoùa caùc hieän töôïng kinh teá - xaõ hoäi# taát caû ñaõ goùp phaàn laøm gia taêng söï baát oån trong ñôøi soáng gia ñình vaø thuùc ñaåy moät hình maãu gia ñình coù quy moâ nhoû hôn. Nhöng chöøng ñoù ñaõ ñuû ñeå giaûi thích tình traïng hieän taïi cuûa hoân nhaân chöa? Thöïc teá cho thaáy: theå cheá hoân nhaân ít ñoái maët vôùi khuûng hoaûng ôû nhöõng nôi maø truyeàn thoáng gia ñình vaãn coøn beàn vöõng.

8. Trong tieán trình maø ta coù theå goïi laø söï thaùo rôõ töøng böôùc veà maët vaên hoùa vaø nhaân hoïc ñoái vôùi theå cheá hoân nhaân, khoâng theå xem nheï söï lan roäng cuûa moät soá hình thaùi tö töôûng mang tính"giôùi" (gender). Theo ñoù, vieäc moät ngöôøi laø nam hay nöõ khoâng coøn ñöôïc xaùc ñònh chuû yeáu bôûi giôùi tính sinh hoïc, maø bôûi caùc yeáu toá vaên hoùa. Tö töôûng naøy taùc ñoäng ñeán taän goác reã cuûa gia ñình vaø caùc moái töông quan giöõa caùc nhaân vò. Vaán ñeà naøy ñoøi hoûi moät söï suy xeùt nghieâm tuùc, bôûi leõ noù giöõ vai troø quan troïng trong neàn vaên hoùa ñöông ñaïi vaø coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán hieän töôïng lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân.

Trong quaù trình con ngöôøi hình thaønh vaø phaùt trieån nhaân caùch, moät yeáu toá ñaëc bieät quan troïng chính laø yù thöùc veà caên tính. Töø thôøi thô aáu cho ñeán heát giai ñoaïn vò thaønh nieân, con ngöôøi töøng böôùc nhaän thöùc ñöôïc "caùi toâi" cuûa mình vaø baûn saéc caù nhaân. Nhaän thöùc ñoù dieãn tieán trong moät haønh trình khaùm phaù baûn thaân, keùo theo söï hieåu bieát veà phöông dieän giôùi tính. Vì theá, ñoù laø moät kieåu yù thöùc veà caên tính vaø söï khaùc bieät. Caùc chuyeân gia thöôøng phaân bieät giöõa hai khaùi nieäm: "caên tính tính duïc" - töùc laø nhaän thöùc veà baûn saéc taâm lyù - sinh hoïc cuûa giôùi tính mình vaø söï khaùc bieät vôùi giôùi tính coøn laïi; vaø "caên tính giôùi" - töùc laø nhaän thöùc veà vai troø taâm lyù - xaõ hoäi vaø vaên hoùa cuûa nhöõng ngöôøi thuoäc moät giôùi nhaát ñònh trong xaõ hoäi. Trong moät tieán trình phaùt trieån nhaân caùch haøi hoøa vaø ñuùng ñaén, caên tính tính duïc vaø caên tính giôùi boå trôï cho nhau, bôûi con ngöôøi hieän dieän trong xaõ hoäi theo caùch phuø hôïp vôùi caùc moâ hình vaên hoùa gaén lieàn vôùi giôùi tính cuûa mình. Vì vaäy, khaùi nieäm caên tính giôùi ("gender") thuoäc phaïm vi taâm lyù - xaõ hoäi vaø vaên hoùa. Noù hoøa hôïp moät caùch töï nhieân vôùi caên tính tính duïc, voán thuoäc veà phöông dieän taâm lyù - sinh hoïc, khi söï hình thaønh nhaân caùch ñi ñoâi vôùi vieäc nhaän ra ñaày ñuû chaân lyù noäi taïi nôi con ngöôøi - moät thöïc theå hieäp nhaát giöõa linh hoàn vaø theå xaùc.

Baét ñaàu töø thaäp nieân 1960-1970, moät soá lyù thuyeát - ngaøy nay thöôøng ñöôïc caùc chuyeân gia goïi laø "caáu truùc luaän" (constructionist) - cho raèng caên tính giôùi ("gender") khoâng chæ laø keát quaû cuûa söï töông taùc giöõa coäng ñoàng vaø caù nhaân, maø coøn coù theå toàn taïi ñoäc laäp vôùi caên tính giôùi tính caù nhaân. Noùi caùch khaùc, caùc giôùi tính nam vaø nöõ trong xaõ hoäi ñöôïc xem laø saûn phaåm thuaàn tuùy cuûa caùc yeáu toá xaõ hoäi, khoâng lieân quan ñeán baát kyø chaân lyù naøo veà chieàu kích tính duïc nôi con ngöôøi. Theo quan ñieåm ñoù, moïi xu höôùng tính duïc ñeàu coù theå ñöôïc bieän minh - keå caû ñoàng tính luyeán aùi - vaø chính xaõ hoäi caàn phaûi thay ñoåi ñeå môû roäng caáu truùc ñôøi soáng xaõ hoäi, khoâng chæ bao goàm nam vaø nöõ, maø coøn coù choã cho nhöõng hình thöùc giôùi khaùc[6].

Tö töôûng "giôùi" ñaõ tìm thaáy moät moâi tröôøng thuaän lôïi trong neàn nhaân hoïc mang tính caù nhaân chuû nghóa cuûa chuû nghóa taân töï do caáp tieán[7]. Vieäc ñoøi hoûi moät quy cheá töông ñöông giöõa hoân nhaân vaø caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân (bao goàm caû caùc moái lieân heä ñoàng giôùi) ngaøy nay thöôøng ñöôïc bieän minh baèng caùch söû duïng caùc phaïm truø vaø thuaät ngöõ xuaát phaùt töø tö töôûng "giôùi"[8]. Töø ñoù, hình thaønh moät xu höôùng goïi baát kyø kieåu lieân heä ñoàng thuaän naøo giöõa caùc caù nhaân laø "gia ñình", trong khi boû qua khuynh höôùng töï nhieân cuûa töï do con ngöôøi höôùng ñeán söï trao hieán qua laïi - cuøng vôùi nhöõng ñaëc tính thieát yeáu voán laø neàn taûng cuûa moät thieän ích chung cuûa nhaân loaïi ñoù chính laø theå cheá hoân nhaân.

II - Gia ñình ñöôïc thaønh laäp treân cô sôû hoân nhaân vaø nhöõng lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân

Gia ñình, söï soáng vaø lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân

9. Caàn nhaän thöùc roõ söï khaùc bieät caên baûn giöõa hoân nhaân vaø caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân. Chính taïi ñieåm naøy maø söï phaân bieät giöõa gia ñình phaùt xuaát töø hoân nhaân vaø coäng ñoàng ñöôïc taïo ra töø moät söï lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân. Coäng ñoàng gia ñình ñöôïc khai sinh töø giao öôùc keát hôïp giöõa hai ngöôøi phoái ngaãu. Hoân nhaân phaùt sinh töø giao öôùc tình yeâu vôï choàng aáy khoâng phaûi laø saûn phaåm cuûa quyeàn löïc coâng quyeàn, maø laø moät ñònh cheá töï nhieân vaø nguyeân thuûy voán coù tröôùc moïi hình thöùc toå chöùc xaõ hoäi. Ngöôïc laïi, trong caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, tuy coù söï chia seû tình caûm giöõa hai ngöôøi, nhöng laïi thieáu vaéng moái daây lieân keát hoân nhaân mang tính coâng khai vaø nguyeân thuûy - voán laø neàn taûng thieát yeáu ñeå hình thaønh moät gia ñình. Gia ñình vaø söï soáng taïo thaønh moät ñôn vò thoáng nhaát caàn ñöôïc xaõ hoäi baûo veä, bôûi noù chính laø teá baøo soáng ñoäng cuûa tieán trình noái tieáp caùc theá heä nhaân loaïi - qua vieäc sinh saûn vaø giaùo duïc.

Trong caùc xaõ hoäi phoùng khoaùng vaø daân chuû ngaøy nay, Nhaø nöôùc vaø caùc cô quan coâng quyeàn khoâng neân theå cheá hoùa caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân baèng caùch trao cho chuùng moät ñòa vò phaùp lyù töông töï nhö hoân nhaân vaø gia ñình. Laïi caøng khoâng neân ñaët chuùng ngang haøng vôùi gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân. Vieäc laøm ñoù seõ laø moät söï laïm duïng quyeàn löïc mang tính tuøy tieän, khoâng ñem laïi lôïi ích chung, bôûi leõ baûn chaát nguyeân thuûy cuûa hoân nhaân vaø gia ñình voán vöôït leân treân, vaø hoaøn toaøn vöôït khoûi quyeàn löïc toái cao cuûa Nhaø nöôùc. Moät caùch tieáp caän bình tónh, khaùch quan vaø khoâng bò chi phoái bôûi xu höôùng tuøy tieän hay mò daân, seõ khuyeán khích söï suy ngaãm nghieâm tuùc trong caùc coäng ñoàng chính trò khaùc nhau veà nhöõng khaùc bieät coát loõi giöõa ñoùng goùp thieát yeáu cuûa gia ñình döïa treân hoân nhaân ñoái vôùi lôïi ích chung vaø thöïc teá khaùc cuûa caùc moái quan heä soáng chung thuaàn tuùy döïa treân tình caûm. Thaät voâ lyù khi cho raèng caùc moái quan heä thuaàn caûm xuùc coù theå ñaûm ñöông moät caùch roäng raõi, oån ñònh vaø laâu daøi nhöõng chöùc naêng soáng coøn maø coäng ñoàng gia ñình theo theå cheá hoân nhaân moät vôï moät choàng ñang thöïc hieän. Laø moät yeáu toá thieát yeáu ñoái vôùi söï toàn taïi, oån ñònh vaø bình an, gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân caàn ñöôïc baûo veä vaø phaùt trieån moät caùch caån troïng, trong moät taàm nhìn roäng hôn, coù tính ñeán töông lai vaø lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi.

10. Söï bình ñaúng tröôùc phaùp luaät phaûi ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû toân troïng nguyeân taéc coâng lyù, nguyeân taéc naøy ñoøi hoûi raèng nhöõng gì gioáng nhau thì phaûi ñöôïc ñoái xöû nhö nhau, vaø nhöõng gì khaùc bieät thì phaûi ñöôïc ñoái xöû khaùc bieät; töùc laø, moãi caù nhaân caàn ñöôïc trao nhöõng gì thuoäc veà hoï moät caùch coâng baèng. Nguyeân taéc coâng lyù naøy seõ bò vi phaïm neáu caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân ñöôïc trao moät quy cheá phaùp lyù gioáng hoaëc töông ñöông vôùi gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân. Neáu gia ñình döïa treân hoân nhaân vaø caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân khoâng töông ñoàng hay töông ñöông veà nghóa vuï, vai troø vaø ñoùng goùp ñoái vôùi xaõ hoäi, thì cuõng khoâng theå ñöôïc xem laø töông ñoàng hoaëc töông ñöông veà ñòa vò phaùp lyù.

Lyù do "khoâng phaân bieät ñoái xöû" ñöôïc vieän daãn bôûi nhöõng ngöôøi thuùc ñaåy vieäc coâng nhaän caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, treân thöïc teá laïi daãn ñeán söï phaân bieät ñoái xöû ñoái vôùi gia ñình döïa treân hoân nhaân. Bôûi leõ, gia ñình naøy bò ñoái xöû töông ñöông vôùi moïi hình thöùc chung soáng khaùc maø hoaøn toaøn khoâng xeùt ñeán yeáu toá cam keát trung thaønh laãn nhau, cuõng nhö traùch nhieäm sinh thaønh vaø giaùo duïc con caùi. Khuynh höôùng hieän nay cuûa moät soá coäng ñoàng chính trò trong vieäc xem nheï theå cheá hoân nhaân, baèng caùch trao cho caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân moät ñòa vò phaùp lyù töông töï hoaëc töông ñöông vôùi hoân nhaân vaø gia ñình - thaäm chí laø ñoái xöû töông ñöông - laø moät bieåu hieän nghieâm troïng cuûa söï suy giaûm trong nhaän thöùc luaân lyù xaõ hoäi, cuûa thöù "tö duy thieáu chieàu saâu" tröôùc thieän ích chung. Neáu khoâng muoán noùi raèng, ñoù chính laø moät moät döï phoùng yù thöùc heä mang tính ñònh höôùng, ñöôïc thuùc ñaåy bôûi caùc nhoùm vaän ñoäng coù aûnh höôûng.

11. Theo cuøng heä thoáng nguyeân taéc, caàn löu taâm roõ raøng ñeán söï phaân bieät giöõa lôïi ích coâng coäng vaø lôïi ích caù nhaân. Trong tröôøng hôïp lôïi ích coâng coäng, xaõ hoäi vaø caùc cô quan coâng quyeàn coù nghóa vuï baûo veä vaø thuùc ñaåy; coøn ñoái vôùi lôïi ích caù nhaân, Nhaø nöôùc chæ neân giôùi haïn ôû vieäc baûo ñaûm quyeàn töï do. Khi lôïi ích mang tính coâng coäng, thì luaät coâng ñöôïc aùp duïng; ngöôïc laïi, nhöõng gì thuoäc lôïi ích caù nhaân phaûi thuoäc phaïm vi tö nhaân giaûi quyeát. Hoân nhaân vaø gia ñình voán mang baûn chaát cuûa lôïi ích coâng coäng, vaø laø neàn taûng thieát yeáu cuûa xaõ hoäi cuõng nhö Nhaø nöôùc. Vì vaäy, chuùng caàn ñöôïc coâng nhaän vaø baûo veä. Hai hoaëc nhieàu ngöôøi coù theå töï do löïa choïn soáng chung vôùi nhau, coù hoaëc khoâng coù quan heä tình duïc; tuy nhieân, vieäc chung soáng hay vieäc aên ôû chung naøy khoâng vì theá maø trôû thaønh vaán ñeà cuûa lôïi ích coâng coäng. Caùc cô quan coâng quyeàn coù theå khoâng can thieäp vaøo söï löïa choïn naøy vì ñaây laø haønh vi mang tính caù nhaân. Caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân laø heä quaû cuûa haønh vi caù nhaân, vaø do ñoù neân ñöôïc duy trì trong phaïm vi rieâng tö. Vieäc coâng nhaän coâng khai hoaëc xem chuùng töông ñöông vôùi hoân nhaân - töùc laø naâng lôïi ích caù nhaân leân thaønh lôïi ích coâng coäng - seõ gaây toån haïi ñeán gia ñình döïa treân hoân nhaân. Trong hoân nhaân, nam vaø nöõ thieát laäp moät giao öôùc troïn ñôøi, voán mang baûn chaát höôùng tôùi thieän ích cuûa ñoâi beân, cuõng nhö vieäc sinh saûn vaø giaùo duïc con caùi. Khaùc vôùi caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, trong hoân nhaân, caùc cam keát vaø traùch nhieäm coù yù nghóa xaõ hoäi ñöôïc coâng khai vaø thieát laäp moät caùch chính thöùc, vaø coù theå ñöôïc ñoøi hoûi thöïc hieän trong khuoân khoå phaùp lyù.

Caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân vaø giao öôùc hoân nhaân

12. Vieäc ñeà cao caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân cuõng haøm chöùa moät chieàu kích chuû theå. Chuùng ta ñang ñöùng tröôùc nhöõng con ngöôøi cuï theå, mang theo moät theá giôùi quan rieâng, moät yù höôùng soáng caù nhaân - noùi ngaén goïn, moãi ngöôøi ñeàu coù "lòch söû" cuûa mình. Chuùng ta caàn nhaän thöùc thöïc taïi hieän sinh töø goùc nhìn cuûa quyeàn töï do löïa choïn caù nhaân vaø phaåm giaù con ngöôøi, voán laø nhöõng chuû theå coù theå maéc sai laàm. Tuy nhieân, trong caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, yeâu caàu ñöôïc coâng nhaän coâng khai khoâng chæ ñôn thuaàn laø vaán ñeà thuoäc lónh vöïc töï do caù nhaân. Do ñoù, caàn phaûi tieáp caän vaán ñeà naøy töø goùc ñoä ñaïo ñöùc xaõ hoäi: caù nhaân con ngöôøi, vôùi tö caùch laø moät nhaân vò, cuõng chính laø moät höõu theå xaõ hoäi; con ngöôøi khoâng keùm phaàn mang tính xaõ hoäi so vôùi tính lyù trí cuûa mình[9].

Con ngöôøi coù theå gaëp gôõ nhau qua ñoái thoaïi vaø cuøng quy chieáu vaøo nhöõng giaù trò chung cuõng nhö caùc nhu caàu töông ñoàng lieân quan ñeán thieän ích chung. Trong lónh vöïc naøy, chuaån möïc phoå quaùt vaø tieâu chí duy nhaát khoâng theå laø gì khaùc ngoaøi chaân lyù veà ñieàu thieän cuûa con ngöôøi - moät chaân lyù khaùch quan, sieâu vieät vaø bình ñaúng cho moïi ngöôøi. Vieäc ñaït tôùi chaân lyù ñoù vaø gaén boù vôùi noù chính laø ñieàu kieän cuûa töï do vaø söï tröôûng thaønh caù nhaân, ñoàng thôøi laø muïc tieâu ñích thöïc cuûa moät ñôøi soáng xaõ hoäi coù traät töï vaø phong nhieâu. Vieäc chæ chuù troïng ñeán chuû theå, ñeán caù nhaân, ñeán yù höôùng vaø choïn löïa caù nhaân maø khoâng heà quy chieáu ñeán chieàu kích xaõ hoäi vaø khaùch quan cuûa chuùng - voán gaén lieàn vôùi thieän ích chung - laø heä quaû cuûa moät chuû nghóa caù nhaân tuøy tieän vaø khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc: moät thaùi ñoä muø loøa tröôùc caùc giaù trò khaùch quan, traùi vôùi phaåm giaù con ngöôøi vaø gaây phöông haïi cho traät töï xaõ hoäi. Vì vaäy, caàn phaûi thuùc ñaåy moät cuoäc suy tö coù khaû naêng giuùp khoâng chæ caùc tín höõu, maø caû moïi ngöôøi thieän chí khaùm phaù laïi giaù trò cuûa hoân nhaân vaø gia ñình. Trong Giaùo lyù Hoäi Thaùnh Coâng giaùo, ta ñoïc thaáy: "Gia ñình laø teá baøo nguyeân thuûy cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Ñoù laø xaõ hoäi töï nhieân trong ñoù ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ ñöôïc môøi goïi hieán thaân cho nhau trong tình yeâu vaø trong vieäc trao ban söï soáng. Quyeàn bính, tính oån ñònh vaø ñôøi soáng töông quan trong loøng gia ñình hình thaønh neàn taûng cuûa töï do, an toaøn vaø tình huynh ñeä trong khuoân khoå xaõ hoäi." [10] Lyù trí cuõng coù theå khaùm phaù laïi giaù trò cuûa gia ñình, neáu bieát laéng nghe luaät luaân lyù ñaõ ñöôïc khaéc ghi trong traùi tim con ngöôøi. Laø moät coäng ñoaøn ñöôïc thieát laäp vaø ñöôïc sinh ñoäng hoùa bôûi tình yeâu,[11] gia ñình kín muùc söùc maïnh töø giao öôùc yeâu thöông vónh vieãn, nhôø ñoù ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ trao hieán cho nhau moät caùch troïn veïn, vaø luoân trôû thaønh coäng taùc vieân cuûa Thieân Chuùa trong vieäc trao ban söï soáng.[12]

Coâng ñoàng Vaticanoâ II chæ ra raèng caùi goïi laø "tình yeâu töï do" (amore sic dicto libero)[13] laø moät yeáu toá laøm tan raõ vaø phaù huûy hoân nhaân, bôûi noù thieáu vaéng nhaân toá caáu taïo neân tình yeâu phu theâ - töùc laø söï öng thuaän caù nhaân vaø khoâng theå thu hoài, qua ñoù hai ngöôøi phoái ngaãu trao hieán vaø ñoùn nhaän nhau caùch troïn veïn, taïo neân moät moái daây moái daây raøng buoäc phaùp lyù vaø tính ñôn nhaát ñöôïc baûo ñaûm bôûi chieàu kích coâng khai cuûa coâng lyù. Ñieàu maø Coâng ñoàng goïi laø tình yeâu "töï do", khi ñaët ñoái laäp vôùi tình yeâu phu theâ ñích thöïc, voán laø vaø vaãn tieáp tuïc laø maàm moáng hình thaønh caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân. Sau ñoù, vôùi toác ñoä thay ñoåi nhanh choùng cuûa boái caûnh xaõ hoäi vaø vaên hoùa hieän nay, ñaõ xuaát hieän moät ñeà aùn mang tính heä thoáng nhaèm trao ñòa vò (status) phaùp lyù coâng khai cho nhöõng moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân naøy.

13. Cuõng nhö baát kyø vaán ñeà nhaân sinh naøo khaùc, caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân cuõng caàn ñöôïc tieáp caän baèng moät quan ñieåm phuø hôïp vôùi lyù trí - cuï theå laø töø goùc ñoä cuûa "recta ratio" (lyù trí ñuùng ñaén)[14]. Trong luaân lyù hoïc coå ñieån, thuaät ngöõ naøy chæ vieäc phaân tích thöïc taïi vaø phaùn ñoaùn lyù trí moät caùch khaùch quan, khoâng bò chi phoái bôûi caûm xuùc leäch laïc, söï yeáu meàm tröôùc nhöõng hoaøn caûnh ñau thöông daãn tôùi loøng thöông haïi hôøi hôït, bôûi nhöõng ñònh kieán yù thöùc heä, aùp löïc xaõ hoäi hoaëc vaên hoùa, hay aûnh höôûng töø caùc nhoùm vaän ñoäng hay ñaûng phaùi chính trò. Ngöôøi Kitoâ höõu coù moät caùi nhìn veà hoân nhaân vaø gia ñình, ñaët neàn taûng haøi hoøa trong chaân lyù ñeán töø Thaùnh Kinh, Thaùnh Truyeàn vaø Huaán quyeàn cuûa Hoäi Thaùnh[15]. Tuy nhieân, aùnh saùng cuûa ñöùc tin daïy raèng thöïc taïi cuûa Bí tích Hoân phoái khoâng phaûi laø moät ñieàu ñeán sau hay töø beân ngoaøi - nhö moät yeáu toá "bí tích" ñöôïc gaùn theâm vaøo tình yeâu phu theâ - maø traùi laïi, chính tình yeâu phu theâ töï nhieân ñoù ñöôïc Ñöùc Kitoâ ñoùn nhaän vaø naâng leân thaønh daáu chæ vaø phöông theá cöùu ñoä trong traät töï cuûa Giao öôùc Môùi. Vì vaäy, vaán ñeà caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân coù theå - vaø phaûi - ñöôïc tieáp caän theo "lyù trí ñuùng ñaén" (recta ratio),. Ñaây khoâng ñôn thuaàn laø moät vaán ñeà cuûa ñöùc tin Kitoâ giaùo, maø laø moät vaán ñeà thuoäc veà söï hôïp lyù. Khuynh höôùng ñoái laäp moät "tö töôûng Coâng giaùo" mang tính tuyeân tín vôùi moät "tö töôûng theá tuïc" trong vaán ñeà naøy laø moät söï hieåu sai nghieâm troïng veà traät töï nhaân hoïc[16].

III - Caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân trong boái caûnh toaøn xaõ hoäi

Chieàu kích xaõ hoäi vaø chính trò cuûa vaán ñeà "bình ñaúng hoùa" phaùp lyù

14. Moät soá aûnh höôûng vaên hoùa caáp tieán - chaúng haïn nhö heä tö töôûng "giôùi" (gender) ñaõ ñöôïc trình baøy ôû treân - ñang daãn ñeán söï suy thoaùi cuûa theå cheá gia ñình. "Ñaùng lo ngaïi laø cuoäc taán coâng tröïc dieän vaøo ñònh cheá gia ñình ñang ngaøy caøng gia taêng, caû treân bình dieän vaên hoùa laãn trong lónh vöïc chính trò, laäp phaùp vaø haønh chính# Roõ raøng ñang hieän höõu moät xu höôùng ñaët caùc hình thöùc soáng chung voán raát khaùc bieät ngang haøng vôùi theå cheá gia ñình, maø khoâng phaân bieät caùc chieàu kích bí tích, xaõ hoäi vaø luaân lyù caáu thaønh neân hoân nhaân, vaø khoâng xeùt ñeán nhöõng heä luaän nhaân hoïc vaø luaân lyù neàn taûng."[17] Trong boái caûnh ñoù, vieäc xaùc ñònh roõ caên tính ñích thöïc cuûa gia ñình trôû thaønh moät öu tieân haøng ñaàu. Caên tính naøy bao haøm söï oån ñònh trong moái quan heä phu theâ giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ - ñöôïc xem laø moät giaù trò vaø moät ñoøi hoûi noäi taïi - söï oån ñònh aáy ñöôïc bieåu hieän vaø khaúng ñònh qua vieãn töôïng sinh saûn vaø giaùo duïc con caùi, vì lôïi ích cuûa toaøn boä keát caáu xaõ hoäi. Söï oån ñònh hoân nhaân vaø gia ñình khoâng chæ laø keát quaû cuûa thieän chí caù nhaân, maø coøn mang tính theå cheá, bôûi leõ vieäc löïa choïn ñôøi soáng hoân nhaân ñöôïc nhaø nöôùc coâng khai thöøa nhaän. Vieäc coâng nhaän, baûo veä vaø coå vuõ söï oån ñònh aáy khoâng chæ phuïc vuï lôïi ích chung, maø coøn ñaëc bieät nhaèm baûo veä nhöõng thaønh phaàn deã bò toån thöông nhaát - töùc laø con caùi.

15. Moät nguy cô khaùc coù theå phaùt sinh trong vieäc xem xeùt caùc heä quaû xaõ hoäi cuûa vaán ñeà ñang baøn laø nguy cô taàm thöôøng hoùa gia ñình. Moät soá ngöôøi cho raèng vieäc coâng nhaän vaø bình ñaúng hoùa caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân khoâng ñaùng phaûi quaù lo ngaïi, vì soá löôïng caùc moái quan heä naøy vaãn coøn töông ñoái nhoû. Tuy nhieân, chính trong tröôøng hôïp naøy, ngöôøi ta caàn ruùt ra keát luaän ngöôïc laïi: khi vaán ñeà ñöôïc ñaùnh giaù thuaàn tuùy theo tieâu chí soá löôïng, caàn ñaët nghi vaán veà lyù do taïi sao laïi naâng moái quan heä soáng chung thaønh moät vaán ñeà coù taàm voùc lôùn - nhaát laø trong boái caûnh hieän nay, khi ngöôøi ta chæ daønh söï quan taâm toái thieåu cho moät vaán ñeà nghieâm troïng hôn: ñoù laø baûo veä hoân nhaân vaø gia ñình, caû ôû hieän taïi laãn trong töông lai, thoâng qua nhöõng chính saùch gia ñình phuø hôïp coù aûnh höôûng thöïc söï ñeán ñôøi soáng xaõ hoäi. Vieäc taùn döông moät caùch khoâng phaân bieät quyeàn töï do löïa choïn cuûa caù nhaân maø khoâng quy chieáu ñeán trình töï caùc giaù trò coù taàm quan troïng trong xaõ hoäi laø bieåu hieän cuûa moät quan nieäm hoaøn toaøn caù nhaân chuû nghóa vaø tö höõu hoùa veà hoân nhaân vaø gia ñình - voán muø loøa tröôùc chieàu kích xaõ hoäi khaùch quan gaén lieàn vôùi baûn chaát cuûa chuùng. Chuùng ta khoâng ñöôïc queân raèng: vieäc sinh saûn laø nguyeân lyù "di truyeàn" caên baûn cuûa xaõ hoäi, coøn giaùo duïc con caùi laø ñieåm khôûi ñaàu cho quaù trình truyeàn ñaït vaø vun ñaép keát caáu xaõ hoäi, laø haït nhaân thieát yeáu cuûa caáu truùc toå chöùc xaõ hoäi.

Vieäc coâng nhaän vaø bình ñaúng hoùa caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân laø hình thöùc phaân bieät ñoái xöû vôùi hoân nhaân

16. Vieäc coâng nhaän coâng khai caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân taïo ra moät khuoân khoå phaùp lyù baát caân xöùng: trong khi xaõ hoäi phaûi ñaûm nhaän nghóa vuï ñoái vôùi nhöõng ngöôøi soáng chung theo daïng naøy, thì baûn thaân hoï laïi khoâng gaùnh laáy nhöõng boån phaän töông öùng voán gaén lieàn vôùi hoân nhaân. Vieäc bình ñaúng hoùa caøng laøm traàm troïng theâm tình traïng naøy, bôûi leõ noù öu ñaõi caùc moái quan heä soáng chung baèng caùch mieãn tröø cho hoï nhöõng boån phaän thieát yeáu ñoái vôùi xaõ hoäi. Töø ñoù phaùt sinh moät söï taùch bieät nghòch lyù, gaây toån haïi nghieâm troïng ñeán ñònh cheá gia ñình. Lieân quan ñeán caùc ñeà xuaát luaät phaùp gaàn ñaây nhaèm bình ñaúng hoùa caùc moái quan heä soáng chung - keå caû caùc moái quan heä ñoàng tính - vôùi gia ñình, caàn löu yù raèng söï coâng nhaän veà maët phaùp lyù chính laø böôùc ñaàu daãn tôùi vieäc bình ñaúng hoùa. Do ñoù, caàn nhaéc caùc nhaø laäp phaùp raèng hoï coù traùch nhieäm nghieâm tuùc trong vieäc phaûn ñoái nhöõng ñeà xuaát aáy, bôûi "caùc nhaø laäp phaùp, ñaëc bieät laø caùc nghò só Coâng giaùo, khoâng neân uûng hoä baèng laù phieáu cuûa mình cho nhöõng luaät phaùp nhö vaäy, vì chuùng ñi ngöôïc laïi thieän ích chung vaø chaân lyù veà con ngöôøi, do ñoù thöïc söï laø baát coâng."[18] Nhöõng saùng kieán laäp phaùp naøy mang ñaày ñuû caùc ñaëc ñieåm traùi ngöôïc vôùi luaät töï nhieân, khieán chuùng khoâng theå töông thích vôùi phaåm giaù ñích thöïc cuûa moät ñaïo luaät. Nhö Thaùnh Augustinoâ ñaõ noùi: "Non videtur esse lex, quae iusta non fuerit"(Moät ñaïo luaät baát chính thì khoâng theå ñöôïc xem laø luaät).[19] Caàn phaûi thöøa nhaän moät neàn taûng toái haäu cho toaøn boä heä thoáng phaùp luaät.[20]Vaán ñeà khoâng naèm ôû choã aùp ñaët moät "moâ hình" haønh vi nhaát ñònh leân toaøn xaõ hoäi, maø laø ñoøi hoûi heä thoáng phaùp luaät phaûi coâng nhaän caùch xöùng hôïp vaø coâng baèng söï ñoùng goùp khoâng theå thay theá cuûa gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân ñoái vôùi thieän ích chung. Nôi naøo gia ñình rôi vaøo khuûng hoaûng, nôi ñoù xaõ hoäi cuõng baét ñaàu chao ñaûo.

17. Gia ñình coù quyeàn ñöôïc xaõ hoäi baûo veä vaø naâng ñôõ - moät quyeàn ñöôïc nhieàu Hieán phaùp hieän haønh treân theá giôùi ghi nhaän[21]. Ñaây laø söï thöøa nhaän coâng baèng veà vai troø thieát yeáu maø gia ñình ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng hoân nhaân ñaûm nhaän trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Quyeàn nguyeân khôûi naøy cuûa gia ñình ñoàng thôøi ñaët ra cho xaõ hoäi moät boån phaän khoâng chæ veà maët luaân lyù maø coøn mang tính phaùp lyù - daân söï. Quyeàn cuûa gia ñình ñöôïc xaây döïng treân hoân nhaân caàn ñöôïc xaõ hoäi vaø nhaø nöôùc baûo veä, naâng ñôõ vaø quy ñònh roõ trong heä thoáng phaùp luaät, vì ñoù laø moät nguyeân taéc gaén lieàn vôùi thieän ích chung. Döïa treân laäp luaän saùng suoát, Thaùnh Toâma Aquinoâ baùc boû quan nieäm cho raèng luaät luaân lyù vaø luaät daân söï coù theå ñoái nghòch nhau: tuy khaùc bieät, nhöng chuùng khoâng maâu thuaãn; chuùng ñöôïc phaân bieät, nhöng khoâng bò taùch bieät; giöõa chuùng khoâng coù söï ñoàng nhaát tuyeät ñoái, nhöng cuõng khoâng toàn taïi söï traùi ngöôïc[22]. Ñöùc Gioan Phaoloâ II khaúng ñònh: "Ñieàu quan troïng laø nhöõng ai ñöôïc giao phoù vaän meänh cuûa caùc quoác gia phaûi nhaän thöùc vaø xaùc nhaän theå cheá hoân nhaân; thöïc vaäy, hoân nhaân coù moät quy cheá phaùp lyù rieâng bieät, coâng nhaän caùc quyeàn vaø nghóa vuï giöõa vôï choàng vôùi nhau vaø vôùi con caùi; vai troø cuûa gia ñình trong xaõ hoäi - nôi gia ñình baûo ñaûm söï tieáp noái - laø vai troø sô khôûi vaø neàn taûng. Gia ñình thuùc ñaåy ngöôøi treû hoäi nhaäp vaøo xaõ hoäi vaø goùp phaàn ngaên ngöøa caùc hieän töôïng baïo löïc, thoâng qua vieäc truyeàn ñaït caùc giaù trò, cuøng kinh nghieäm huynh ñeä vaø lieân ñôùi ñöôïc theå hieän trong ñôøi soáng haèng ngaøy. Trong noã löïc tìm kieám caùc giaûi phaùp hôïp phaùp cho xaõ hoäi hieän ñaïi, khoâng theå ñaët gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân ngang haøng vôùi nhöõng hieäp hoäi hoaëc caùc hình thöùc lieân keát ñôn thuaàn khaùc. Nhöõng hình thöùc lieân heä naøy khoâng theå ñöôïc höôûng caùc quyeàn ñaëc thuø voán gaén lieàn moät caùch rieâng bieät vôùi söï baûo veä cuûa cam keát hoân nhaân vaø cuûa gia ñình nhö moät coäng ñoaøn soáng ñoäng vaø yeâu thöông oån ñònh, laø hoa traùi cuûa söï trao hieán toaøn dieän vaø trung tín giöõa vôï choàng, môû ra vôùi söï soáng."[23]

18. Caùc nhaø laõnh ñaïo chính trò caàn nhaän thöùc caùch nghieâm tuùc veà möùc ñoä heä troïng cuûa vaán ñeà. Taïi phöông Taây, hoaït ñoäng chính trò hieän nay thöôøng coù xu höôùng thieân veà tính thöïc duïng vaø caùi goïi laø "chính trò thoûa hieäp" treân nhöõng ñieåm cuï theå, traùnh vieäc ñoái thoaïi veà caùc nguyeân taéc neàn taûng - vì sôï raèng vieäc ñoù coù theå laøm lung lay nhöõng thoûa thuaän voán mong manh giöõa caùc ñaûng phaùi, lieân minh hay khoái lieân keát. Tuy nhieân, phaûi chaêng nhöõng thoûa hieäp aáy neân ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng söï minh ñònh nguyeân taéc, söï toân troïng caùc giaù trò coát loõi, vaø söï saùng roõ cuûa caùc tieàn ñeà cô baûn? "Neáu khoâng toàn taïi moät chaân lyù toái haäu laøm ñònh höôùng cho haønh ñoäng chính trò, thì yù töôûng vaø xaùc tín coù theå deã daøng bò bieán thaønh coâng cuï phuïc vuï quyeàn löïc. Moät neàn daân chuû khoâng coù giaù trò deã daøng bieán thaønh chuû nghóa toaøn trò - coâng khai hoaëc tinh vi - nhö lòch söû töøng chöùng minh."[24]Chöùc naêng laäp phaùp gaén lieàn vôùi traùch nhieäm chính trò; vì vaäy, caùc nhaø laäp phaùp coù nghóa vuï giaùm saùt khoâng chæ treân bình dieän nguyeân taéc maø caû trong thöïc tieãn aùp duïng, nhaèm traùnh söï suy ñoài - vôùi nhöõng heä quaû nghieâm troïng caû trong hieän taïi laãn töông lai - cuûa moái töông quan giöõa luaät luaân lyù vaø luaät daân söï, ñoàng thôøi baûo veä chieàu kích giaùo duïc - vaên hoùa cuûa heä thoáng phaùp luaät[25]. Caùch höõu hieäu nhaát ñeå baûo veä lôïi ích coâng coäng khoâng naèm ôû caùc nhöôïng boä mang tính mò daân daønh cho caùc nhoùm vaän ñoäng haønh lang coå vuõ cho caùc hình thöùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, maø laø ôû vieäc thuùc ñaåy caùch maïnh meõ vaø coù heä thoáng caùc chính saùch gia ñình toaøn dieän, laáy gia ñình ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng hoân nhaân laøm trung taâm vaø ñoäng löïc cuûa chính saùch xaõ hoäi, ñoàng thôøi baûo ñaûm phaïm vi ñaày ñuû caùc quyeàn cuûa gia ñình[26]. Lieân quan ñeán vaán ñeà naøy, Toøa Thaùnh ñaõ daønh moät vò trí öu tieân trong baûn "Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình"[27], vöôït xa caùch tieáp caän thuaàn trôï caáp cuûa Nhaø nöôùc.

Neàn taûng nhaân hoïc veà söï khaùc bieät giöõa hoân nhaân vaø "lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân"

19. Hoân nhaân ñöôïc thieát laäp treân nhöõng tieàn ñeà nhaân hoïc roõ raøng, giuùp phaân bieät noù vôùi caùc hình thöùc soáng chung khaùc; vaø - vöôït leân treân bình dieän haønh ñoäng cuï theå hay thöïc traïng thöïc teá - hoân nhaân ñöôïc neo giöõ trong chính baûn theå caù vò cuûa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ.

Trong soá nhöõng tieàn ñeà nhaân hoïc neàn taûng cuûa hoân nhaân, coù theå keå ñeán: söï bình ñaúng giöõa ngöôøi nöõ vaø ngöôøi nam, bôûi "caû hai ñeàu laø nhaân vò nhö nhau"[28] - duø theo caùch khaùc bieät; ñaëc tính boå tuùc cuûa hai giôùi[29], töø ñoù phaùt sinh xu höôùng töï nhieân höôùng veà nhau vaø daãn ñeán vieäc sinh thaønh con caùi; khaû naêng yeâu thöông ngöôøi khaùc chính nhôø söï khaùc bieät vaø boå tuùc giôùi tính, ñeán möùc "tình yeâu naøy ñöôïc dieãn taû vaø hoaøn thieän caùch ñaëc bieät qua vieäc thöïc thi nhöõng haønh vi rieâng bieät cuûa ñôøi soáng hoân nhaân"[30]; khaû naêng - voán gaén lieàn vôùi töï do - thieát laäp moái lieân heä oån ñònh vaø vónh vieãn, töùc laø moät moái lieân heä mang tính coâng baèng[31]; vaø sau cuøng, chieàu kích xaõ hoäi cuûa ñôøi soáng hoân nhaân vaø gia ñình, voán laø nôi ñaàu tieân cuûa vieäc giaùo duïc vaø môû ra vôùi xaõ hoäi qua caùc moái lieân heä huyeát toäc - nhöõng moái lieân heä naøy goùp phaàn hình thaønh caên tính cuûa nhaân vò con ngöôøi[32].

20. Neáu chaáp nhaän khaû naêng coù moät tình yeâu ñaëc thuø giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ, thì roõ raøng tình yeâu aáy - do chính baûn chaát cuûa noù - coù xu höôùng daãn ñeán: söï thaân maät vaø tính ñoäc quyeàn, vieäc sinh thaønh con caùi, vaø vieäc hình thaønh moät döï phoùng chung cho ñôøi soáng. Khi ngöôøi ta muoán ñieàu ñoù, vaø muoán theo caùch thöùc maø ngöôøi kia coù quyeàn ñoøi hoûi noù, thì khi aáy ta coù theå noùi ñeán moät söï trao hieán vaø ñoùn nhaän ñích thöïc giöõa ngöôøi nöõ vaø ngöôøi nam, voán taïo neân söï hieäp thoâng hoân nhaân. Trong söï hieäp thoâng hoân nhaân, coù moät söï trao hieán vaø ñoùn nhaän laãn nhau cuûa nhaân vò con ngöôøi. "Vì theá, amor coniugalis (tình yeâu ñoâi löùa) khoâng chæ hoaëc chuû yeáu laø caûm xuùc; ñuùng hôn, noù laø moät cam keát ñoái vôùi ngöôøi kia, moät cam keát ñöôïc ñaûm nhaän baèng moät haønh vi yù chí roõ raøng. Chính ñieàu naøy laøm cho amor (tình yeâu) aáy trôû thaønh coniugalis (ñoâi löùa, vôï choàng). Moät khi cam keát aáy ñöôïc trao ban vaø ñoùn nhaän qua söï öng thuaän, thì tình yeâu trôû thaønh vôï choàng, vaø khoâng bao giôø ñaùnh maát ñaëc tính aáy"[33]. Trong truyeàn thoáng Kitoâ giaùo Taây phöông, ñieàu naøy ñöôïc goïi laø hoân nhaân.

21. Vì theá, hoân nhaân laø moät döï ñònh chung oån ñònh, phaùt sinh töø söï trao hieán töï do vaø troïn veïn cuûa tình yeâu vôï choàng phong nhieâu - voán thuoäc veà nhaân ñöùc coâng bình. Chieàu kích coâng bình, voán laø moät ñònh cheá xaõ hoäi nguyeân thuûy (vaø laø neàn taûng hình thaønh xaõ hoäi), ñaõ gaén lieàn vôùi chính thöïc taïi hoân nhaân: "hoï hoaøn toaøn töï do cöû haønh hoân nhaân, sau khi ñaõ töï do choïn löïa nhau caùch töông xöùng; nhöng vaøo khoaûnh khaéc thöïc hieän haønh vi aáy, hoï thieát laäp moät traïng thaùi caù vò, trong ñoù tình yeâu trôû thaønh moät nghóa vuï, mang giaù trò phaùp lyù"[34]. Xeùt veà thöïc teá xaõ hoäi, coù theå toàn taïi nhöõng caùch soáng tình duïc khaùc - thaäm chí traùi vôùi khuynh höôùng töï nhieân - nhöõng hình thöùc soáng chung khaùc, nhöõng moái quan heä baïn beø khaùc - coù hoaëc khoâng döïa treân söï khaùc bieät giôùi tính - cuõng nhö nhöõng phöông thöùc khaùc ñeå ñöa con caùi vaøo ñôøi. Tuy nhieân, gia ñình ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng hoân nhaân laø ñònh cheá duy nhaát bao haøm toaøn boä nhöõng yeáu toá ñoù - moät caùch ñoàng thôøi vaø ngay töø khôûi ñaàu.

22. Do ñoù, caàn phaûi nhaán maïnh tính nghieâm troïng vaø söï khoâng theå thay theá cuûa moät soá nguyeân taéc nhaân hoïc lieân quan ñeán moái quan heä giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ - nhöõng nguyeân taéc voán laø neàn taûng cho söï chung soáng cuûa con ngöôøi, vaø caøng thieát yeáu hôn nöõa trong vieäc baûo veä phaåm giaù cuûa töøng caù nhaân. Haït nhaân trung taâm vaø yeáu toá coát loõi cuûa caùc nguyeân taéc naøy chính laø tình yeâu vôï choàng (amore coniugale) giöõa hai ngöôøi coù phaåm giaù bình ñaúng, nhöng khaùc bieät vaø boå sung cho nhau trong ñaëc tính giôùi tính cuûa hoï. Baûn chaát cuûa hoân nhaân nhö moät thöïc taïi vöøa mang tính töï nhieân vöøa mang tính nhaân vaên ñang bò ñaët vaøo voøng ñe doïa, vaø lôïi ích cuûa toaøn xaõ hoäi cuõng ñang bò aûnh höôûng nghieâm troïng. "Nhö ai cuõng bieát, ngaøy nay, khoâng chæ caùc ñaëc ñieåm vaø muïc tieâu cuûa hoân nhaân ñang bò chaát vaán, maø ngay caû giaù trò vaø tính thieát yeáu cuûa theå cheá naøy cuõng ñang bò nghi ngôø. Duø traùnh nhöõng khaùi quaùt hoùa thieáu chính xaùc, ta khoâng theå phuû nhaän hieän töôïng ngaøy caøng phoå bieán cuûa caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân (xem Familiaris consortio, soá 18), cuõng nhö nhöõng chieán dòch vaän ñoäng maïnh meõ nhaèm trao cho caùc moái quan heä ñoù - keå caû nhöõng quan heä giöõa nhöõng ngöôøi cuøng giôùi tính - moät ñòa vò mang tính hoân nhaân." [35]

Ñaây laø moät nguyeân taéc neàn taûng: ñeå tình yeâu vôï choàng trôû thaønh tình yeâu chaân thöïc vaø töï do, tình yeâu aáy caàn ñöôïc chuyeån hoùa thaønh moät tình yeâu mang tính coâng baèng, thoâng qua haønh vi löïa choïn töï do - ñoù laø söï öng thuaän trong hoân nhaân. "Döôùi aùnh saùng cuûa nhöõng nguyeân taéc naøy, ta coù theå xaùc laäp vaø thaáu hieåu söï khaùc bieät thieát yeáu giöõa moät moái quan heä soáng chung thuaàn tuùy khoâng ñaêng kyù keát hoân - duø coù theå baét nguoàn töø tình yeâu - vaø hoân nhaân, nôi tình yeâu ñöôïc cuï theå hoùa thaønh cam keát khoâng chæ mang tính ñaïo ñöùc, maø coøn mang tính phaùp lyù nghieâm ngaët. Chính söï raøng buoäc maø hai ngöôøi cuøng nhau cam keát trôû thaønh nguoàn löïc cuûng coá cho tình yeâu ñaõ khôi nguoàn cho noù, giuùp tình yeâu aáy duy trì beàn vöõng vì lôïi ích cuûa ngöôøi baïn ñôøi, cuûa con caùi, vaø cuûa toaøn xaõ hoäi."[36]

Thaät vaäy, hoân nhaân - neàn taûng hình thaønh neân gia ñình - khoâng phaûi laø moät "caùch thöùc ñeå soáng ñôøi soáng tính duïc trong ñoâi löùa"; neáu chæ nhö theá, thì hoân nhaân seõ chæ laø moät löïa choïn trong soá nhieàu hình thöùc quan heä coù theå toàn taïi[37]. Hoân nhaân cuõng khoâng ñôn thuaàn laø söï theå hieän cuûa moät tình yeâu caûm xuùc giöõa hai ngöôøi - ñieàu voán laø ñaëc ñieåm phoå quaùt cuûa moïi tình baïn chaân thaønh. Hoân nhaân vöôït leân treân nhöõng ñieàu ñoù: noù laø söï hôïp nhaát giöõa moät ngöôøi nöõ vaø moät ngöôøi nam - vôùi toaøn boä baûn theå nam tính vaø nöõ tính cuûa hoï. Maëc duø söï hôïp nhaát naøy ñöôïc thieát laäp baèng haønh ñoäng töï do (libera) cuûa caû hai beân - töùc laø vieäc töï nguyeän trao lôøi cam keát keát hoân - thì noäi dung ñaëc tröng cuûa noù laïi xuaát phaùt töø chính caáu truùc baûn theå cuûa con ngöôøi: ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ, ñöôïc taïo ra ñeå trao ban cho nhau vaø cuøng nhau truyeàn sinh. Söï trao ban chính mình trong toaøn boä chieàu kích boå sung giöõa ngöôøi nöõ vaø ngöôøi nam, cuøng vôùi yù chí muoán thuoäc veà nhau moät caùch coâng baèng, ñöôïc goïi laø tính chaát phu theâ; vaø nhôø ñoù, nhöõng ngöôøi keát hoân trôû thaønh vôï choàng: "Söï hieäp thoâng vôï choàng aáy beùn reã nôi söï boå tuùc töï nhieân giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ, vaø ñöôïc nuoâi döôõng bôûi yù chí caù nhaân cuûa ñoâi vôï choàng khi hoï choïn cuøng nhau chia seû toaøn boä döï phoùng soáng - goàm caû nhöõng gì hoï coù laãn nhöõng gì hoï laø (con ngöôøi thaät cuûa hoï). Vì theá, söï hieäp thoâng naøy vöøa laø hoa traùi, vöøa laø bieåu hieän cuûa moät nhu caàu saâu xa mang tính nhaân vaên."[38]

Möùc ñoä nghieâm troïng gia taêng khi hoân nhaân bò xem laø töông ñöông vôùi caùc moái quan heä ñoàng tính

23. Chaân lyù veà tình yeâu vôï choàng giuùp chuùng ta hieåu roõ hôn nhöõng heä quaû xaõ hoäi nghieâm troïng maø vieäc theå cheá hoùa caùc moái quan heä ñoàng tính coù theå mang laïi: "Ñieàu naøy cuõng cho thaáy söï phi lyù trong vieäc gaùn cho söï chung soáng giöõa ngöôøi ñoàng tính moät thöïc taïi mang tính phu theâ (coniugale). Tröôùc tieân, coù söï baát khaû khaùch quan trong vieäc laøm cho söï keát hôïp aáy sinh hoa traùi qua vieäc truyeàn sinh - theo chöông trình maø Thieân Chuùa ñaõ khaéc ghi nôi chính caáu truùc cuûa con ngöôøi. Ngoaøi ra, söï thieáu vaéng nhöõng ñieàu kieän caàn thieát cho söï boå sung lieân vò giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ maø Ñaáng Taïo Hoùa ñaõ thieát laäp - caû treân bình dieän sinh hoïc-theå lyù laãn phöông dieän taâm lyù - cuõng laø moät trôû ngaïi ñaùng keå"[39]. Vieäc giaûn löôïc hoân nhaân thaønh moät thöïc theå töông ñöông vôùi moái quan heä ñoàng tính laø ñieàu phi lyù, traùi vôùi caûm thöùc nhaân hoïc neàn taûng[40]. Khi caùc moái quan heä ñoàng tính yeâu caàu ñöôïc coâng nhaän nhö caùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, thì caùc heä quaû ñaïo ñöùc vaø phaùp lyù lieân quan seõ trôû neân ñaëc bieät nghieâm troïng.[41] "Caùc 'lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân' giöõa ngöôøi ñoàng tính, thay vì vaäy, laø moät bieán daïng ñaùng tieác cuûa nhöõng gì voán phaûi laø moät söï hieäp thoâng cuûa tình yeâu vaø söï soáng giöõa moät ngöôøi nam vaø moät ngöôøi nöõ, trong söï trao ban töông hoã roäng môû vôùi söï soáng."[42] Caøng ñaùng lo ngaïi hôn nöõa laø yeâu saùch muoán ñaùnh ñoàng nhöõng moái quan heä aáy vôùi "hoân nhaân hôïp phaùp", nhö moät soá saùng kieán gaàn ñaây ñang ñoøi hoûi.[43] Theâm vaøo ñoù, caùc ñeà xuaát muoán hôïp phaùp hoùa vieäc nhaän con nuoâi trong khuoân khoå caùc moái quan heä ñoàng tính laïi caøng laøm gia taêng moái nguy tieàm taøng.[44] "Vieäc lieân keát giöõa hai ngöôøi ñaøn oâng hoaëc hai ngöôøi phuï nöõ khoâng theå hình thaønh moät gia ñình ñuùng nghóa, vaø caøng khoâng theå gaùn cho söï keát hôïp ñoù quyeàn nhaän nuoâi treû em khoâng coù gia ñình."[45] Vieäc khaúng ñònh taàm quan troïng xaõ hoäi cuûa chaân lyù veà tình yeâu vôï choàng - vaø nhaán maïnh raèng vieäc coâng nhaän hoaëc ñaùnh ñoàng hoân nhaân vôùi caùc moái quan heä ñoàng tính laø moät sai laàm nghieâm troïng - khoâng heà mang yù nghóa phaân bieät ñoái xöû ñoái vôùi nhöõng ngöôøi naøy. Chính lôïi ích chung cuûa xaõ hoäi ñoøi hoûi raèng luaät phaùp phaûi coâng nhaän, thuùc ñaåy vaø baûo veä söï keát hôïp hoân nhaân nhö neàn taûng cuûa gia ñình, moät neàn taûng seõ bò suy yeáu neáu khoâng ñöôïc duy trì ñuùng ñaén[46].

IV - Coâng lyù vaø thieän ích xaõ hoäi cuûa gia ñình

Gia ñình, moät thieän ích xaõ hoäi caàn ñöôïc baûo veä baèng coâng lyù

24. Hoân nhaân vaø gia ñình khoâng chæ laø moät thöïc taïi xaõ hoäi, maø laø moät thieän ích xaõ hoäi haøng ñaàu: "Gia ñình luoân theå hieän moät chieàu kích môùi cuûa ñieàu thieän daønh cho con ngöôøi, vaø vì theá, phaùt sinh moät traùch nhieäm chöa töøng coù. Ñoù laø traùch nhieäm ñoái vôùi moät thieän ích chung noåi baät, trong ñoù bao haøm ñieàu thieän cuûa con ngöôøi: cuûa töøng thaønh vieân trong coäng ñoàng gia ñình; moät thieän ích chaéc chaén laø 'khoù ñaït ñöôïc' (bonum arduum), nhöng ñaày cuoán huùt" [47]. Thaät vaäy, treân thöïc teá, khoâng phaûi moïi caëp vôï choàng hay moïi gia ñình ñeàu phaùt trieån troïn veïn moïi khía caïnh cuûa ñieàu thieän caù nhaân vaø xaõ hoäi.[48] Vì theá, xaõ hoäi caàn can thieäp, baèng caùch cung caáp cho hoï nhöõng phöông tieän caàn thieát moät caùch deã tieáp caän nhaát, ñeå hoã trôï vieäc phaùt trieån caùc giaù trò voán thuoäc veà hoï. Bôûi leõ: "Caàn phaûi noã löïc heát söùc ñeå gia ñình ñöôïc coâng nhaän laø moät xaõ hoäi caên baûn (societaø primordiale) vaø, theo moät nghóa naøo ñoù, 'coù chuû quyeàn'! 'Chuû quyeàn' cuûa gia ñình laø ñieàu khoâng theå thieáu ñoái vôùi lôïi ích cuûa xaõ hoäi"[49].

Caùc giaù trò xaõ hoäi neàn taûng caàn ñöôïc coå vuõ

25. Hieåu theo caùch naøy, hoân nhaân vaø gia ñình laø moät thieän ích ñoái vôùi xaõ hoäi, bôûi vì chuùng baûo veä moät giaù trò quyù baùu cho chính caùc ñoâi vôï choàng (per gli stessi coniugi). Thaät vaäy, "gia ñình, vôùi tö caùch laø moät xaõ hoäi töï nhieân, toàn taïi tröôùc Nhaø nöôùc vaø baát kyø coäng ñoàng naøo khaùc, vaø coù nhöõng quyeàn rieâng khoâng theå bò töôùc boû"[50]. Moät maët, chieàu kích xaõ hoäi cuûa tình traïng hoân nhaân haøm chöùa nguyeân taéc veà söï baûo ñaûm phaùp lyù: vieäc trôû thaønh vôï choàng laø moät thöïc taïi thuoäc veà baûn theå - khoâng chæ laø haønh ñoäng - vaø phaåm giaù cuûa daáu chæ môùi naøy veà caên tính caù nhaân caàn ñöôïc coâng nhaän coâng khai; ñoàng thôøi, giaù trò maø noù mang laïi cho xaõ hoäi caàn ñöôïc ñaùnh giaù ñuùng möùc[51]. Roõ raøng, traät töï toát ñeïp cuûa xaõ hoäi ñöôïc cuûng coá khi hoân nhaân vaø gia ñình ñöôïc nhìn nhaän ñuùng nhö baûn chaát oån ñònh voán coù cuûa chuùng[52]. Hôn nöõa, nôi ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ, söï trao hieán toaøn dieän trong tieàm naêng laøm cha vaø laøm meï taïo neân moät söï keát hôïp phaùt sinh giöõa cha meï vaø con caùi - moät moái lieân heä ñoäc quyeàn vaø vónh vieãn. Moái lieân heä aáy dieãn taû moät nieàm tin voâ ñieàu kieän, vaø chính nieàm tin aáy trôû thaønh söùc maïnh vaø söï phong phuù cho taát caû moïi ngöôøi[53].

26. Moät maët, phaåm giaù cuûa con ngöôøi ñoøi hoûi raèng con ngöôøi phaûi ñöôïc sinh ra töø cha meï keát hôïp trong hoân nhaân - töø moät söï keát hôïp maät thieát, toaøn dieän, töông hoã vaø vónh vieãn, voán laø ñieàu töï nhieân phaùt sinh töø tö caùch vôï choàng. Vì theá, ñaây laø moät ñieàu thieän ích daønh cho con caùi (per i figli). Nguoàn goác naøy laø hình thöùc duy nhaát thöïc söï coù khaû naêng baûo veä nguyeân taéc veà caên tính cuûa con caùi, khoâng chæ töø goùc ñoä di truyeàn hay sinh hoïc, maø coøn töø goùc ñoä tieåu söû vaø lòch söû caù nhaân[54]. Maët khaùc, hoân nhaân taïo neân moâi tröôøng nhaân vaên vaø nhaân tính hoùa thuaän lôïi nhaát ñeå ñoùn nhaän con caùi: moät moâi tröôøng deã daøng baûo ñaûm söï an toaøn veà maët tình caûm, söï thoáng nhaát vaø tính lieân tuïc cao hôn trong tieán trình hoäi nhaäp xaõ hoäi vaø giaùo duïc. "Söï keát noái giöõa ngöôøi meï vaø ñöùa con ñöôïc thuï thai, cuøng vôùi vai troø khoâng theå thay theá cuûa ngöôøi cha, ñoøi hoûi raèng ngöôøi con phaûi ñöôïc ñoùn nhaän trong moät gia ñình, moät nôi maø trong khaû naêng coù theå, baûo ñaûm söï hieän dieän cuûa caû cha laãn meï. Söï ñoùng goùp ñaëc thuø maø hoï mang laïi cho gia ñình, vaø thoâng qua gia ñình cho xaõ hoäi, xöùng ñaùng ñöôïc quyù troïng ôû möùc cao nhaát" [55]. Cuoái cuøng, söï lieân keát khoâng giaùn ñoaïn giöõa ñôøi soáng vôï choàng, tình maãu töû/phuï töû, vaø caùc moái quan heä hoï haøng huyeát toäc (tình cha con, tình huynh ñeä, v.v.) giuùp xaõ hoäi traùnh ñöôïc nhieàu vaán ñeà nghieâm troïng phaùt sinh khi chuoãi lieân keát giöõa caùc yeáu toá naøy bò ñöùt gaõy vaø moãi yeáu toá vaän haønh moät caùch ñoäc laäp vôùi caùc yeáu toá coøn laïi[56].

27. Ngay caû ñoái vôùi caùc thaønh vieân khaùc trong gia ñình (gli altri membri della famiglia), söï keát hôïp hoân nhaân nhö moät thöïc taïi xaõ hoäi cuõng laø moät ñieàu thieän ích. Thaät vaäy, trong moät gia ñình ñöôïc hình thaønh töø moái daây hoân nhaân, khoâng chæ caùc theá heä môùi ñöôïc ñoùn nhaän vaø hoïc caùch tham gia vaøo caùc coâng vieäc chung, maø caû caùc theá heä tröôùc (nhö oâng baø) cuõng coù cô hoäi ñoùng goùp vaøo söï phong phuù chung: truyeàn laïi kinh nghieäm soáng, caûm nhaän giaù trò phuïc vuï cuûa mình moät laàn nöõa, khaúng ñònh phaåm giaù troïn veïn cuûa baûn thaân khi ñöôïc traân troïng vaø yeâu thöông vì chính con ngöôøi hoï, ñoàng thôøi tham gia vaøo cuoäc ñoái thoaïi giöõa caùc theá heä, voán thöôøng raát phong phuù. Thaät vaäy, "gia ñình laø nôi caùc theá heä khaùc nhau gaëp gôõ vaø hoã trôï nhau lôùn leân trong söï khoân ngoan nhaân loaïi, ñoàng thôøi haøi hoøa caùc quyeàn cuûa caù nhaân vôùi nhöõng ñoøi hoûi khaùc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi" [57]. Ñoàng thôøi, nhöõng ngöôøi cao tuoåi coù theå nhìn veà töông lai vôùi nieàm tin vaø söï an taâm, bieát raèng hoï seõ ñöôïc bao boïc vaø chaêm soùc bôûi chính nhöõng ngöôøi maø hoï ñaõ chaêm soùc suoát bao naêm thaùng. Veà ñieåm naøy, chuùng ta bieát raèng khi moät gia ñình thöïc söï chu toaøn vai troø cuûa mình, thì chaát löôïng söï quan taâm daønh cho ngöôøi giaø - ít nhaát ôû moät soá khía caïnh - khoâng theå bò thay theá bôûi caùc cô sôû beân ngoaøi moâi tröôøng soáng cuûa hoï, cho duø nhöõng cô sôû aáy coù tuyeät vôøi ñeán maáy vaø ñöôïc trang bò kyõ thuaät tieân tieán ñeán ñaâu ñi nöõa[58].

28. Ta cuõng coù theå xeùt ñeán nhöõng thieän ích daønh cho toaøn theå xaõ hoäi (l'insieme della societaø) phaùt sinh töø söï hieäp thoâng vôï choàng - neàn taûng cuûa hoân nhaân vaø laø nguoàn goác cuûa gia ñình. Chaúng haïn nhö: Nguyeân taéc xaùc ñònh caên tính coâng daân; Nguyeân taéc veà söï thoáng nhaát vaø oån ñònh cuûa caùc moái quan heä huyeát toäc, voán laø neàn taûng cho nhöõng lieân heä ñaàu tieân trong ñôøi soáng xaõ hoäi; Nguyeân taéc truyeàn ñaït ñieàu hay leõ phaûi vaø caùc giaù trò vaên hoùa; Nguyeân taéc boå trôï: söï bieán maát cuûa gia ñình buoäc Nhaø nöôùc phaûi thay theá gia ñình trong nhöõng chöùc naêng voán thuoäc baûn chaát cuûa gia ñình; Nguyeân taéc tieát kieäm, keå caû trong lónh vöïc thuû tuïc haønh chính: khi gia ñình tan vôõ, Nhaø nöôùc buoäc phaûi gia taêng caùc can thieäp ñeå tröïc tieáp giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà leõ ra phaûi ñöôïc xöû lyù trong phaïm vi tö nhaân - vôùi chi phí cao caû veà maët taâm lyù laãn kinh teá. Cuõng caàn nhaéc laïi raèng: "Gia ñình khoâng chæ laø moät ñôn vò phaùp lyù, xaõ hoäi vaø kinh teá, maø coøn laø moät coäng ñoàng yeâu thöông vaø lieân ñôùi - moät coäng ñoàng ñaëc bieät thích hôïp ñeå giaùo duïc vaø truyeàn ñaït caùc giaù trò vaên hoùa, ñaïo ñöùc, xaõ hoäi, tinh thaàn vaø toân giaùo - voán thieát yeáu cho söï phaùt trieån vaø haïnh phuùc cuûa caùc thaønh vieân cuõng nhö cuûa toaøn xaõ hoäi"[59]. Cuoái cuøng, thay vì goùp phaàn laøm phong phuù töï do caù nhaân, söï tan raõ cuûa gia ñình laïi khieán caùc caù nhaân trôû neân deã toån thöông vaø yeáu ñuoái tröôùc quyeàn löïc cuûa Nhaø nöôùc - voán ngaøy caøng caàn ñeán moät heä thoáng phaùp lyù phöùc taïp hôn. Chính ñieàu ñoù laïi khieán Nhaø nöôùc trôû neân ngheøo naøn hôn, veà caû chieàu kích xaõ hoäi laãn chieàu kích nhaân hoïc.

Xaõ hoäi vaø Nhaø nöôùc phaûi baûo veä vaø thaêng tieán gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân

29. Toùm laïi, vieäc thaêng tieán con ngöôøi, xaõ hoäi vaø ñôøi soáng vaät chaát cuûa gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân, cuøng vôùi vieäc baûo veä phaùp lyù caùc yeáu toá caáu thaønh gia ñình trong tính thoáng nhaát cuûa noù, laø moät thieän ích khoâng chæ daønh cho töøng thaønh vieân trong gia ñình, maø coøn cho: Caáu truùc vaø söï vaän haønh toát ñeïp cuûa caùc moái quan heä giöõa caùc caù nhaân; Söï caân baèng quyeàn löïc vaø baûo ñaûm caùc quyeàn töï do; Lôïi ích giaùo duïc vaø caên tính coâng daân; Vieäc phaân boå chöùc naêng giöõa caùc thieát cheá xaõ hoäi khaùc nhau. "Vai troø cuûa gia ñình trong vieäc xaây döïng neàn vaên hoùa söï soáng laø ñieàu mang tính quyeát ñònh vaø khoâng theå thay theá (determinante e insostituibile)"[60]. Ñöøng queân raèng: neáu trong moät soá hoaøn caûnh vaø khía caïnh, cuoäc khuûng hoaûng cuûa gia ñình laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán söï can thieäp ngaøy caøng nhieàu cuûa Nhaø nöôùc vaøo nhöõng lónh vöïc voán thuoäc veà gia ñình, thì cuõng khoâng sai khi noùi raèng - trong nhieàu tröôøng hôïp khaùc vaø döôùi nhöõng khía caïnh khaùc - chính caùc saùng kieán laäp phaùp ñaõ goùp phaàn gaây ra khoù khaên, thaäm chí laø söï ñoå vôõ cuûa nhieàu cuoäc hoân nhaân vaø gia ñình. "Kinh nghieäm cuûa nhieàu neàn vaên hoùa qua doøng lòch söû ñaõ cho thaáy raèng xaõ hoäi caàn phaûi coâng nhaän vaø baûo veä ñònh cheá gia ñình (...) Xaõ hoäi - ñaëc bieät laø Nhaø nöôùc vaø caùc Toå chöùc Quoác teá - phaûi baûo veä gia ñình baèng nhöõng bieän phaùp mang tính chính trò, kinh teá, xaõ hoäi vaø phaùp lyù, nhaèm cuûng coá söï hieäp nhaát vaø oån ñònh cuûa gia ñình ñeå gia ñình coù theå thöïc thi vai troø ñaëc thuø cuûa mình"[61].

Ngaøy nay, hôn bao giôø heát, gia ñình vaø xaõ hoäi caàn daønh söï quan taâm ñuùng möùc ñeán nhöõng vaán ñeà maø hoân nhaân vaø gia ñình ñang phaûi ñoái maët - trong söï toân troïng tuyeät ñoái ñoái vôùi quyeàn töï do cuûa hoï. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, caàn xaây döïng moät heä thoáng phaùp luaät nhaèm baûo veä caùc yeáu toá thieát yeáu cuûa gia ñình maø khoâng laøm suy giaûm quyeàn töï do quyeát ñònh cuûa hoï, ñaëc bieät trong caùc vaán ñeà nhö: Coâng vieäc cuûa ngöôøi phuï nöõ khi khoâng töông thích vôùi vai troø laøm vôï vaø laøm meï[62]; "Vaên hoùa thaønh coâng" khieán nhöõng ngöôøi ñang hoaït ñoäng ngheà nghieäp khoù dung hoøa nghóa vuï coâng vieäc vôùi ñôøi soáng gia ñình[63]; Quyeát ñònh ñoùn nhaän con caùi, voán laø löïa choïn maø caùc ñoâi vôï choàng phaûi ñöa ra theo löông taâm cuûa mình[64]; Vieäc baûo veä tính beàn vöõng maø caùc caëp vôï choàng keát hoân caàu mong ñöôïc ñaùp öùng thoûa ñaùng[65]; Quyeàn töï do toân giaùo, phaåm giaù vaø söï bình ñaúng veà quyeàn lôïi[66]; Caùc nguyeân taéc vaø löïa choïn giaùo duïc con caùi theo yù muoán cuûa cha meï[67]; Caùc chính saùch thueá vaø quy ñònh taøi saûn (thöøa keá, nhaø ôû, v.v.); Vieäc baûo veä quyeàn töï trò hôïp phaùp cuûa gia ñình; Vaø cuoái cuøng: söï toân troïng vaø hoã trôï caùc saùng kieán cuûa gia ñình trong lónh vöïc chính trò, ñaëc bieät laø nhöõng saùng kieán lieân quan ñeán moâi tröôøng soáng cuûa gia ñình[68]. Töø ñoù phaùt sinh nhu caàu phaûi thieát laäp moät söï phaân bieät roõ raøng treân bình dieän xaõ hoäi giöõa caùc hieän töôïng coù baûn chaát khaùc nhau - caû veà maët phaùp lyù laãn ñoùng goùp cuûa chuùng cho thieän ích chung - vaø phaûi ñoái xöû vôùi chuùng moät caùch phuø hôïp. "Giaù trò theå cheá cuûa hoân nhaân caàn ñöôïc caùc cô quan coâng quyeàn naâng ñôõ; tình traïng cuûa caùc caëp ñoâi khoâng keát hoân khoâng neân ñöôïc ñoái xöû töông ñöông vôùi hoân nhaân ñöôïc thieát laäp hôïp phaùp"[69].

V - Hoân nhaân Kitoâ giaùo vaø lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân

Hoân nhaân Kitoâ giaùo vaø chuû nghóa ña nguyeân xaõ hoäi

30. Töø vaøi naêm nay, Giaùo hoäi lieân tuïc taùi khaúng ñònh nieàm tin caàn daønh cho con ngöôøi - vaøo töï do, phaåm giaù vaø caùc giaù trò cuûa hoï - ñoàng thôøi xaùc tín nôi nieàm hy voïng vaøo haønh ñoäng cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa trong theá giôùi, moät haønh ñoäng naâng ñôõ con ngöôøi vöôït qua moïi yeáu ñuoái. Ñoàng thôøi, Giaùo hoäi cuõng baøy toû moái quan ngaïi saâu saéc tröôùc nhöõng cuoäc taán coâng ngaøy caøng gia taêng nhaèm vaøo con ngöôøi vaø phaåm giaù cuûa hoï, ñoàng thôøi chæ ra nhöõng giaû ñònh mang tính yù thöùc heä ñaëc tröng cuûa neàn vaên hoùa ñöôïc goïi laø "haäu hieän ñaïi", voán laøm lu môø caùc giaù trò phaùt xuaát töø ñoøi hoûi cuûa chaân lyù veà con ngöôøi vaø khieán cho vieäc soáng caùc giaù trò aáy trôû neân khoù khaên. "Ñaây khoâng coøn laø nhöõng phaûn baùc rôøi raïc vaø ngaãu nhieân, maø laø moät söï chaát vaán toaøn dieän vaø coù heä thoáng ñoái vôùi di saûn luaân lyù, döïa treân nhöõng quan nieäm nhaân hoïc vaø ñaïo ñöùc nhaát ñònh. ÔÛ coäi nguoàn cuûa chuùng laø aûnh höôûng ngaám ngaàm - ít nhieàu tieàm aån - cuûa nhöõng luoàng tö töôûng nhaát quyeát taùch rôøi töï do cuûa con ngöôøi khoûi moái lieân heä thieát yeáu vaø neàn taûng cuûa noù vôùi chaân lyù"[70].

Khi töï do bò taùch rôøi khoûi chaân lyù, "moïi quy chieáu ñeán caùc giaù trò chung vaø moät chaân lyù tuyeät ñoái cho taát caû ñeàu bò maát ñi: ñôøi soáng xaõ hoäi rôi vaøo vuøng caùt luùn cuûa chuû nghóa töông ñoái toaøn dieän. Khi ñoù, moïi thöù ñeàu coù theå ñöôïc thoûa hieäp, moïi thöù ñeàu coù theå bò thöông löôïng - keå caû quyeàn cô baûn ñaàu tieân, ñoù laø quyeàn ñöôïc soáng"[71]. Lôøi caûnh baùo naøy chaéc chaén coù theå ñöôïc aùp duïng cho thöïc taïi cuûa hoân nhaân vaø gia ñình - voán laø nguoàn duy nhaát vaø moâi tröôøng nhaân vaên troïn veïn ñeå thöïc hieän quyeàn caên baûn aáy. Ñieàu naøy xaûy ra khi ngöôøi ta dung tuùng "moät söï bieán daïng trong yù nieäm vaø traûi nghieäm veà töï do, khi töï do khoâng coøn ñöôïc hieåu laø khaû naêng thöïc hieän chaân lyù trong keá hoaïch cuûa Thieân Chuùa veà hoân nhaân vaø gia ñình, maø trôû thaønh moät hình thöùc khaúng ñònh baûn thaân moät caùch ñoäc laäp, khoâng ít laàn choáng laïi ngöôøi khaùc, nhaèm phuïc vuï cho phuùc lôïi ích kyû cuûa chính mình" [72].

31. Töông töï nhö vaäy, ngay töø thuôû ban ñaàu, coäng ñoaøn Kitoâ höõu ñaõ soáng thöïc taïi cuûa hoân nhaân Kitoâ giaùo nhö moät daáu chæ höõu hieäu cuûa söï keát hôïp giöõa Ñöùc Kitoâ vaø Hoäi Thaùnh cuûa Ngöôøi. Chính Ñöùc Gieâsu Kitoâ ñaõ naâng hoân nhaân leân haøng moät bieán coá cöùu ñoä trong traät töï môùi ñöôïc thieát laäp trong nhieäm cuïc Cöùu Chuoäc. Noùi caùch khaùc, hoân nhaân laø moät bí tích cuûa Giao Öôùc Môùi[73]- moät yeáu toá thieát yeáu ñeå hieåu noäi dung vaø taàm möùc cuûa giao öôùc hoân nhaân giöõa hai ngöôøi ñaõ laõnh nhaän bí tích Röûa Toäi. Veà phaàn mình, Huaán quyeàn cuûa Hoäi Thaùnh ñaõ xaùc ñònh raèng: "Bí tích Hoân phoái coù ñieåm ñaëc thuø so vôùi caùc bí tích khaùc, ñoù laø bí tích cuûa moät thöïc taïi voán ñaõ hieän höõu trong nhieäm cuïc Taïo Döïng, chính laø giao öôùc hoân nhaân ñöôïc Ñaáng Taïo Hoùa thieát laäp ngay töø nguyeân thuûy"[74].

32. Trong moät xaõ hoäi thöôøng bò phi Kitoâ hoùa vaø xa rôøi caùc giaù trò chaân lyù veà con ngöôøi, ngaøy nay caàn phaûi nhaán maïnh ñeán noäi dung cuûa "giao öôùc hoân nhaân, qua ñoù ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ thieát laäp vôùi nhau moät coäng ñoaøn moïi ngaøy suoát ñôøi, voán töï baûn chaát ñöôïc ñònh höôùng cho thieän ích cuûa ñoâi baïn vaø cho vieäc sinh saûn cuõng nhö giaùo duïc con caùi"[75], nhö ñaõ ñöôïc Thieân Chuùa thieát laäp "ngay töø nguyeân thuûy"[76] trong traät töï töï nhieân cuûa coâng trình taïo döïng. Ñieàu naøy ñoøi hoûi moät söï suy nghó trong saùng, khoâng chæ töø phía nhöõng tín höõu ñang thöïc haønh ñöùc tin, maø coøn töø nhöõng ngöôøi hieän ñang xa rôøi ñôøi soáng toân giaùo, nhöõng ngöôøi khoâng coù ñöùc tin, hoaëc theo nhöõng xaùc tín khaùc - noùi ngaén goïn, töø moïi con ngöôøi, caû ngöôøi nam hay ngöôøi nöõ, laø thaønh vieân cuûa moät coäng ñoàng daân söï vaø coù traùch nhieäm ñoái vôùi thieän ích chung. Caàn phaûi ghi nhôù baûn chaát cuûa gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân, voán khoâng chæ mang tính lòch söû hay tuøy thuoäc hoaøn caûnh, maø coøn mang chieàu kích höõu theå hoïc - vöôït leân treân moïi bieán ñoåi cuûa thôøi ñaïi, ñòa phöông vaø vaên hoùa - vaø hôn nöõa chieàu kích coâng lyù phaùt sinh töø ñoù.

Quaù trình theá tuïc hoùa gia ñình ôû phöông Taây

32. Ban ñaàu, quaù trình theá tuïc hoùa cuûa theå cheá hoân nhaân chuû yeáu vaø gaàn nhö chæ lieân quan ñeán nghi thöùc keát hoân, töùc laø caùch thöùc cöû haønh hoân leã, ít nhaát laø ôû caùc quoác gia phöông Taây coù truyeàn thoáng Coâng giaùo. Tuy nhieân, caû trong yù thöùc daân gian vaø trong caùc heä thoáng phaùp luaät theá tuïc, nhöõng nguyeân taéc neàn taûng cuûa hoân nhaân vaãn toàn taïi trong moät thôøi gian, chaúng haïn nhö giaù trò quyù baùu cuûa tính baát khaû phaân ly trong hoân nhaân, ñaëc bieät laø söï baát khaû phaân ly tuyeät ñoái cuûa hoân nhaân bí tích giöõa hai ngöôøi ñaõ ñöôïc röûa toäi, ñaõ thaønh söï (ratum) vaø hoaøn hôïp (consumatum)[77]. Vieäc phoå bieán roäng raõi trong caùc heä thoáng phaùp luaät khaùc nhau cuûa caùi maø Coâng ñoàng Vaticanoâ II goïi laø "dòch beänh ly hoân" ñaõ daãn ñeán söï lu môø daàn trong yù thöùc xaõ hoäi veà giaù trò vó ñaïi cuûa tính baát khaû phaân ly maø nhaân loaïi ñaõ soáng qua nhieàu theá kyû. Giaùo hoäi sô khai khoâng coù yù ñònh thaàn thaùnh hoùa hay Kitoâ hoùa quan nieäm La Maõ veà hoân nhaân, maø laø trao cho theå cheá naøy yù nghóa cuûa nguoàn goác saùng taïo cuûa noù, theo yù muoán ñöôïc Ñöùc Gieâsu Kitoâ maëc khaûi. Khoâng nghi ngôø gì, Giaùo hoäi sô khai ñaõ sôùm nhaän thöùc roõ raèng baûn chaát töï nhieân cuûa hoân nhaân ñaõ ñöôïc Ñaáng Taïo Hoùa thieát laäp ngay töø nguyeân thuûy nhö moät daáu chæ cuûa tình yeâu Thieân Chuùa daønh cho daân Ngaøi, vaø sau khi ñeán thôøi vieân maõn, nhö moät daáu chæ cuûa tình yeâu cuûa Ñöùc Kitoâ daønh cho Giaùo hoäi cuûa Ngö. Thaät vaäy, ñieàu ñaàu tieân maø Giaùo hoäi thöïc hieän, döôùi söï höôùng daãn cuûa Tin Möøng vaø nhöõng lôøi daïy roõ raøng cuûa Ñöùc Kitoâ, Chuùa cuûa mình, laø ñöa hoân nhaân trôû veà vôùi nhöõng nguyeân lyù ban ñaàu, yù thöùc raèng "Chính Thieân Chuùa laø taùc giaû cuûa hoân nhaân, ñöôïc Ngaøi ban taëng nhieàu giaù trò vaø muïc ñích"[78]. Maët khaùc, Giaùo hoäi cuõng yù thöùc raèng theå cheá töï nhieân naøy "coù taàm quan troïng toái thöôïng ñoái vôùi söï tieáp noái cuûa nhaân loaïi, söï phaùt trieån caù nhaân vaø vaän meänh vónh cöûu cuûa töøng thaønh vieân trong gia ñình, ñoái vôùi phaåm giaù, söï oån ñònh, an bình vaø thònh vöôïng cuûa chính gia ñình vaø toaøn theå xaõ hoäi loaøi ngöôøi..."[79]. Thoâng thöôøng, nhöõng ngöôøi keát hoân theo caùc hình thöùc ñöôïc quy ñònh (bôûi Giaùo hoäi hoaëc Nhaø nöôùc, tuøy tröôøng hôïp) ñeàu coù khaû naêng vaø mong muoán thieát laäp moät cuoäc hoân nhaân thöïc söï. Xu höôùng keát hôïp vôï choàng laø ñieàu gaén lieàn vôùi baûn chaát con ngöôøi. Töø quyeát ñònh naøy, phaùt sinh khía caïnh phaùp lyù cuûa giao öôùc hoân nhaân, cuõng nhö söï hình thaønh moái daây lieân keát vôï choàng ñích thöïc.

Hoân nhaân: theå cheá cuûa tình yeâu phu theâ, khaùc bieät caên baûn vôùi caùc hình thöùc soáng chung khaùc

33. Thöïc taïi töï nhieân cuûa hoân nhaân ñöôïc Giaùo hoäi xem xeùt moät caùch nghieâm tuùc qua Giaùo luaät[80]. Giaùo luaät quy ñònh tình traïng hoân nhaân cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ laõnh nhaän bí tích Röûa Toäi, caû trong giai ñoaïn in fieri (ñang hình thaønh) laãn trong tình traïng laâu daøi, nôi caùc moái quan heä vôï choàng vaø gia ñình ñöôïc hình thaønh. Trong khía caïnh naøy, thaåm quyeàn cuûa Giaùo hoäi ñoái vôùi hoân nhaân mang tính quyeát ñònh vaø ñoùng vai troø laø söï baûo veä ñích thöïc caùc giaù trò gia ñình. Tuy nhieân, nhöõng nguyeân lyù neàn taûng veà tình traïng hoân nhaân - ñaëc bieät lieân quan ñeán tình yeâu phu theâ vaø baûn chaát bí tích cuûa hoân nhaân - thöôøng chöa ñöôïc hieåu thaáu ñaùo hoaëc ñöôïc toân troïng ñuùng möùc trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø muïc vuï.

34. Thöôøng ngöôøi ta quaû quyeát raèng: tình yeâu laø neàn taûng cuûa hoân nhaân, vaø hoân nhaân chính laø moät coäng ñoaøn cuûa söï soáng vaø yeâu thöông. Tuy nhieân, ñieàu naøy laïi hieám khi ñöôïc noùi roõ raèng hoân nhaân laø moät ñònh cheá - moät hình thöùc thieát cheá phaùp lyù - qua ñoù ngöôøi ta deã daøng boû qua chieàu kích coâng bình, voán gaén lieàn chaët cheõ vôùi söï ñoàng thuaän. Hoân nhaân laø moät ñònh cheá. Vieäc khoâng nhaän thöùc ñöôïc baûn chaát naøy deã daãn ñeán söï nhaàm laãn saâu saéc giöõa hoân nhaân Kitoâ giaùo vaø nhöõng moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân: nhöõng ngöôøi choïn soáng chung khoâng hoân thuù coù theå tuyeân boá raèng moái lieân keát cuûa hoï döïa treân "tình yeâu" [nhöng ñoù laø thöù tình yeâu maø Coâng ñoàng Vaticanoâ II moâ taû nhö thöù tình yeâu "ñöôïc goïi laø töï do" (sic dicto libero)], vaø raèng hoï ñang cuøng nhau xaây döïng moät coäng ñoàng cuûa söï soáng vaø yeâu thöông. Tuy nhieân, coäng ñoàng naøy ñöôïc phaân bieät veà baûn chaát bôûi coäng ñoàng söï soáng vaø yeâu thöông vôï choàng (communitas vitae et amoris coniugalis), ñoù môùi thöïc söï laø hoân nhaân[81].

35. Lieân quan ñeán nhöõng nguyeân lyù neàn taûng veà baûn chaát bí tích cuûa hoân nhaân, vaán ñeà trôû neân phöùc taïp hôn. Caùc muïc töû cuûa Giaùo hoäi caàn löu taâm ñeán kho taøng aân suûng phong phuù phaùt xuaát töø baûn chaát bí tích cuûa hoân nhaân Kitoâ giaùo, cuõng nhö aûnh höôûng saâu xa cuûa noù ñoái vôùi caùc moái quan heä gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân. Thieân Chuùa ñaõ muoán cho giao öôùc hoân nhaân nguyeân thuûy - töùc laø hoân nhaân trong coâng trình Saùng Taïo - trôû thaønh daáu chæ vónh vieãn cuûa söï keát hôïp giöõa Ñöùc Kitoâ vaø Hoäi Thaùnh, vaø nhö theá, ñöôïc naâng leân thaønh bí tích cuûa Giao Öôùc Môùi. Vaán ñeà naèm ôû choã caàn hieåu ñuùng raèng tính bí tích naøy khoâng phaûi laø yeáu toá theâm vaøo hay taùch bieät vôùi baûn chaát cuûa hoân nhaân. Traùi laïi, chính hoân nhaân - voán ñöôïc Ñaáng Taïo Hoùa thieát laäp laø baát khaû phaân ly - ñaõ ñöôïc naâng leân haøng bí tích nhôø haønh ñoäng cöùu chuoäc cuûa Ñöùc Kitoâ, maø khoâng laøm bieán daïng chuùt naøo baûn chaát töï nhieân cuûa noù. Vieäc khoâng nhaän ra tính ñoäc ñaùo cuûa bí tích naøy so vôùi caùc bí tích khaùc thöôøng daãn ñeán nhöõng hieåu laàm, laøm lu môø yù nieäm veà hoân nhaân bí tích. Khaùi nieäm naøy ñaëc bieät quan troïng trong vieäc chuaån bò cho hoân nhaân: nhöõng noã löïc ñaùng khen nhaèm giuùp caùc ñoâi baïn chuaån bò cöû haønh bí tích naøy seõ trôû neân voâ ích neáu hoï khoâng hieåu roõ tính baát khaû phaân ly tuyeät ñoái cuûa hoân nhaân maø hoï saép keát öôùc. Nhöõng ngöôøi ñaõ laõnh nhaän bí tích Röûa Toäi khoâng ñeán tröôùc Giaùo hoäi chæ ñeå toå chöùc moät leã hoäi theo nghi thöùc ñaëc bieät; hoï ñeán ñeå keát hoân troïn ñôøi, trong tö caùch laø bí tích cuûa Giao Öôùc Môùi. Qua bí tích naøy, hoï ñöôïc tham döï vaøo maàu nhieäm keát hôïp giöõa Ñöùc Kitoâ vaø Hoäi Thaùnh, vaø dieãn taû söï hieäp thoâng thaân maät vaø baát khaû phaân ly cuûa chính hoï[82].

VI - Nhöõng ñònh höôùng Kitoâ giaùo

Lôøi coâng boá caên baûn cho vaán ñeà: "Thuôû ban ñaàu khoâng phaûi nhö theá"

36. Coäng ñoaøn Kitoâ höõu ñang caûm nhaän moät söï chaát vaán saâu xa töø hieän töôïng caùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân. Nhöõng moái lieân keát hoaøn toaøn khoâng coù raøng buoäc phaùp lyù - caû veà maët daân söï laãn toân giaùo - ngaøy caøng trôû neân phoå bieán, vaø Giaùo hoäi caàn daønh cho thöïc traïng naøy moät söï chaêm soùc muïc vuï thích ñaùng[83]. Ngöôøi tín höõu, khoâng chæ döïa vaøo lyù trí, maø - treân heát - nhôø vaøo "aùnh saùng röïc rôõ cuûa chaân lyù" ñeán töø ñöùc tin, coù khaû naêng goïi ñuùng baûn chaát cuûa söï vieäc: ñieàu thieän laø thieän, ñieàu aùc laø aùc. Trong boái caûnh hieän nay - voán thaám ñaãm chuû nghóa töông ñoái vaø coù khuynh höôùng laøm lu môø moïi khaùc bieät, keå caû nhöõng khaùc bieät mang tính baûn chaát - giöõa hoân nhaân vaø caùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân thuù, caàn theå hieän moät söï khoân ngoan lôùn lao vaø söï töï do can ñaûm ñeå traùnh rôi vaøo tình traïng maäp môø hoaëc thoûa hieäp, vôùi yù thöùc raèng: "cuoäc khuûng hoaûng nguy hieåm nhaát coù theå ñe doïa con ngöôøi" chính laø söï laãn loän giöõa ñieàu thieän vaø ñieàu aùc - ñieàu khieán cho vieäc xaây döïng vaø duy trì traät töï luaân lyù cuûa caù nhaân vaø coäng ñoaøn trôû neân baát khaû thi"[84]. Nhaèm thöïc hieän moät cuoäc suy tö Kitoâ giaùo ñích thöïc veà caùc daáu chæ thôøi ñaïi, vaø tröôùc thöïc traïng söï thaät saâu xa veà tình yeâu con ngöôøi ñang bò che khuaát trong taâm hoàn cuûa nhieàu ngöôøi ñöông thôøi, ñieàu khaån thieát laø phaûi trôû laïi nguoàn maïch trong laønh cuûa Tin Möøng.

37. Moät soá ngöôøi Phariseâu tieán laïi gaàn Ñöùc Gieâsu ñeå thöû Ngöôøi vaø hoûi: "Coù ñöôïc pheùp ñeå moät ngöôøi ñaøn oâng ly dò vôï mình vì baát kyø lyù do naøo khoâng?" Ngöôøi ñaùp: "Caùc oâng chöa ñoïc sao? Ñaáng Taïo Hoùa ngay töø luùc khôûi ñaàu ñaõ döïng neân hoï coù nam coù nöõ, vaø ñaõ phaùn raèng: 'Vì theá, ngöôøi ñaøn oâng seõ lìa cha meï maø gaén boù vôùi vôï mình, vaø caû hai seõ trôû neân moät xöông moät thòt?' Nhö vaäy, hoï khoâng coøn laø hai, nhöng laø moät thaân theå. Vaäy, söï gì Thieân Chuùa ñaõ keát hôïp, loaøi ngöôøi khoâng ñöôïc phaân reõ!" Hoï thöa laïi: "Vaäy taïi sao oâng Moâseâ ñaõ truyeàn phaûi caáp giaáy ly dò ñeå cho raãy vôï?" Ñöùc Gieâsu traû lôøi: "Vì loøng caùc oâng chai ñaù, neân oâng Moâseâ ñaõ cho pheùp caùc oâng raãy vôï. Nhöng töø luùc khôûi ñaàu, khoâng phaûi nhö theá. Vì vaäy, Toâi noùi cho caùc oâng hay: ai ly dò vôï mình - tröø tröôøng hôïp ngoaïi tình - roài cöôùi ngöôøi khaùc, laø phaïm toäi ngoaïi tình" (Mt 19,3-9). Nhöõng lôøi naøy cuûa Chuùa ñaõ quaù quen thuoäc, cuõng nhö phaûn öùng cuûa caùc moân ñeä: "Neáu tình traïng cuûa ngöôøi nam ñoái vôùi ngöôøi nöõ laø nhö vaäy, thì thaø ñöøng keát hoân coøn hôn" (Mt 19,10). Phaûn öùng aáy phaûn aùnh caùch nghó thoâng thöôøng thôøi baáy giôø - voán ñaõ quay löng laïi vôùi keá hoaïch nguyeân thuûy cuûa Ñaáng Taïo Hoùa[85]. Söï nhöôïng boä maø oâng Moâseâ ñöa ra chính laø daáu chæ cuûa söï hieän dieän cuûa toäi loãi, mang hình thöùc söï chai ñaù taâm hoàn (duritia cordis). Ngaøy nay, thaäm chí coøn hôn caû nhöõng thôøi ñaïi tröôùc - chuùng ta caàn löu taâm nghieâm tuùc ñeán nhöõng chöôùng ngaïi cuûa lyù trí, söï xô cöùng trong yù chí, vaø söï coá ñònh cuûa ñam meâ - nhöõng coäi reã aån saâu laøm phaùt sinh nhieàu yeáu toá mong manh, goùp phaàn vaøo söï lan roäng cuûa caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân.

Caùc moái quan heä soáng chung khoâng hoân thuù, nhöõng yeáu toá deã toån thöông vaø aân suûng bí tích

38. Nhôø vaøo söï hieän dieän cuûa Giaùo hoäi vaø hoân nhaân Kitoâ giaùo, xaõ hoäi daân söï trong suoát nhieàu theá kyû ñaõ coâng nhaän hoân nhaân nhö moät thöïc taïi nguyeân thuûy cuûa noù - tình traïng maø Chuùa Kitoâ ñaõ aùm chæ trong lôøi ñaùp traû cuûa Ngöôøi[86]. Tình traïng nguyeân thuûy cuûa hoân nhaân luoân mang tính thôøi söï, cuõng nhö nhöõng khoù khaên trong vieäc nhaän thöùc vaø soáng theo tình traïng aáy nhö moät chaân lyù noäi taïi nôi saâu thaúm baûn theå con ngöôøi - ñieàu vaãn khoù nhaän thöùc vaø soáng theo, vì loøng chai daï ñaù (propter duritiam cordis). Hoân nhaân laø moät ñònh cheá töï nhieân, vôùi nhöõng ñaëc tính coát yeáu coù theå ñöôïc trí tueä nhaän ra, vöôït leân treân moïi neàn vaên hoùa[87]. Vieäc nhaän bieát chaân lyù veà hoân nhaân cuõng thuoäc traät töï luaân lyù[88]. Tuy nhieân, caàn ghi nhôù raèng baûn tính con ngöôøi, voán ñaõ bò toån thöông bôûi toäi loãi vaø ñöôïc Chuùa Kitoâ cöùu chuoäc, khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù khaû naêng phaân ñònh roõ raøng nhöõng chaân lyù maø Thieân Chuùa ñaõ khaéc ghi nôi taâm hoàn. Söù ñieäp Kitoâ giaùo maø Giaùo hoäi rao giaûng - vaø ñieàu maø Huaán quyeàn khaúng ñònh - caàn ñöôïc theå hieän nhö moät lôøi giaùo huaán vaø chöùng taù soáng ñoäng giöõa theá gian[89]. Lieân quan ñeán ñieàu naøy, caàn nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa aân suûng - chính aân suûng mang laïi cho ñôøi soáng hoân nhaân söï vieân maõn ñích thöïc cuûa noù[90]. Khi phaân ñònh muïc vuï lieân quan ñeán caùc moái quan heä soáng chung khoâng hoân thuù, caàn löu taâm ñeán söï mong manh cuûa con ngöôøi. Ñoàng thôøi, caàn nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa moät kinh nghieäm soáng vaø moät giaùo lyù mang tính giaùo hoäi thöïc söï, nhaèm höôùng daãn con ngöôøi soáng ñôøi soáng aân suûng, caàu nguyeän vaø tham döï caùc bí tích, ñaëc bieät laø Bí tích Hoøa giaûi.

39. Caàn phaân bieät giöõa caùc yeáu toá khaùc nhau laøm phaùt sinh söï mong manh trong caùc moái quan heä soáng chung khoâng hoân thuù. Nhöõng moái quan heä naøy thöôøng ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùi goïi laø "tình yeâu töï do" - töùc laø töø choái hoaëc khoâng ñoùn nhaän nhöõng raøng buoäc rieâng bieät vaø ñaëc tröng cuûa tình yeâu vôï choàng. Ñoàng thôøi, nhö ñaõ ñeà caäp tröôùc ñoù, caàn phaân bieät giöõa: - Caùc moái quan heä soáng chung khoâng hoân thuù ñöôïc hình thaønh do hoaøn caûnh khoù khaên, khieán moät soá ngöôøi caûm thaáy bò eùp buoäc; - Vaø nhöõng moái lieân keát ñöôïc choïn löïa coù chuû yù vì lôïi ích caù nhaân, trong moät "thaùi ñoä khinh mieät, phaûn khaùng hoaëc phuû nhaän xaõ hoäi, ñònh cheá gia ñình, traät töï chính trò - xaõ hoäi, hoaëc ñôn thuaàn laø tìm kieám khoaùi laïc" [91]. Cuoái cuøng, cuõng caàn xem xeùt tröôøng hôïp cuûa nhöõng ngöôøi bò thuùc ñaåy ñeán soáng chung khoâng hoân thuù, "do söï thieáu hieåu bieát vaø ngheøo ñoùi cuøng cöïc; ñoâi khi do caùc aùp löïc phaùt sinh töø nhöõng tình huoáng baát coâng thöïc söï; hoaëc thaäm chí do moät möùc ñoä chöa tröôûng thaønh veà maët taâm lyù - khieán hoï do döï vaø sôï haõi tröôùc vieäc thieát laäp moät moái lieân keát oån ñònh vaø döùt khoaùt"[92].

Do ñoù, vieäc phaân ñònh luaân lyù, hoaït ñoäng muïc vuï, vaø cam keát xaõ hoäi cuûa ngöôøi Kitoâ höõu caàn ñöôïc thöïc hieän vôùi söï chuù yù ñaëc bieät ñeán thöïc traïng phong phuù vaø ña daïng ñöôïc goäp chung trong thuaät ngöõ "caùc moái quan heä soáng chung khoâng hoân thuù", nhö ñaõ ñöôïc trình baøy tröôùc ñoù[93]. Duø nguyeân nhaân laø gì, nhöõng lieân heä naøy ñeàu gaây ra "nhöõng vaán ñeà muïc vuï nghieâm troïng, do caùc haäu quaû naëng neà maø chuùng ñeå laïi. Veà phöông dieän toân giaùo vaø luaân lyù: - Ñaùnh maát yù nghóa toân giaùo cuûa hoân nhaân, voán ñöôïc soi saùng qua Giao Öôùc giöõa Thieân Chuùa vaø daân Ngaøi - Laøm maát ñi aân suûng cuûa bí tích - Gaây ra göông muø göông xaáu nghieâm troïng; Veà phöông dieän xaõ hoäi: - Phaù vôõ khaùi nieäm gia ñình - Laøm suy yeáu yù thöùc trung thaønh ñoái vôùi xaõ hoäi - Coù theå gaây toån thöông taâm lyù nôi treû em - Coå vuõ loái soáng ích kyû"[94]. Chính vì nhöõng haäu quaû aáy, Giaùo hoäi ñaëc bieät nhaïy caûm tröôùc söï gia taêng cuûa hieän töôïng caùc moái lieân heä khoâng hoân thuù, vaø khoâng ngöøng keâu goïi vieäc phaân ñònh luaân lyù cuõng nhö chaêm soùc muïc vuï moät caùch nghieâm tuùc tröôùc thöïc traïng naøy.

Chöùng taù veà hoân nhaân Kitoâ giaùo

40. Nhöõng saùng kieán ñöôïc ñeà xuaát taïi nhieàu quoác gia coù truyeàn thoáng Kitoâ giaùo nhaèm thuùc ñaåy vieäc ban haønh luaät phaùp thuaän lôïi cho caùc moái quan heä soáng chung khoâng hoân thuù ñaõ laøm daáy leân nhieàu moái quan ngaïi saâu saéc nôi caùc muïc töû vaø tín höõu. Trong nhieàu tröôøng hôïp, phaûn öùng tröôùc hieän töôïng naøy toû ra luùng tuùng vaø mang tính phoøng thuû. Ñieàu ñoù deã taïo aán töôïng sai leäch raèng Giaùo hoäi chæ muoán duy trì nguyeân traïng (status quo) - nhö theå gia ñình ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân chæ laø moät moâ hình "truyeàn thoáng" mang tính vaên hoùa, maø Giaùo hoäi coá gaéng baûo toàn baát chaáp nhöõng bieán ñoåi saâu roäng cuûa thôøi ñaïi chuùng ta.

Ñeå ñoái maët vôùi tình traïng naøy, ñieàu caáp thieát laø ñaøo saâu nhöõng khía caïnh tích cöïc cuûa tình yeâu vôï choàng, haàu moät laàn nöõa ñöa chaân lyù cuûa Tin Möøng thaám nhaäp vaøo neàn vaên hoùa, theo caùch thöùc maø caùc Kitoâ höõu ñaõ soáng vaø thöïc hieän trong nhöõng theá kyû ñaàu cuûa thôøi ñaïi chuùng ta. Chuû theå öu tieân trong coâng cuoäc taùi loan baùo Tin Möøng veà gia ñình chính laø caùc gia ñình Kitoâ höõu. Bôûi chính hoï - trong tö caùch laø chuû theå truyeàn giaùo - cuõng laø nhöõng nhaø truyeàn giaùo tieân khôûi, loan baùo "tin möøng" veà "tình yeâu myõ mieàu"[95], khoâng chæ qua lôøi noùi, maø coøn - vaø treân heát - qua chöùng taù caù nhaân (testimonianza personale) ñaày soáng ñoäng cuûa hoï. Caàn gaáp ruùt taùi khaùm phaù giaù trò xaõ hoäi cuûa ñieàu kyø dieäu laø tình yeâu phu theâ, bôûi hieän töôïng caùc moái quan heä soáng chung khoâng hoân thuù khoâng taùch rôøi khoûi nhöõng yeáu toá yù thöùc heä ñaõ laøm lu môø noù - voán baét nguoàn töø moät quan nieäm sai laàm veà tính duïc con ngöôøi vaø veà moái töông quan giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ. Töø ñoù, noåi baät leân taàm quan troïng haøng ñaàu cuûa ñôøi soáng aân suûng trong Ñöùc Kitoâ nôi caùc cuoäc hoân nhaân Kitoâ giaùo. Nhö Huaán quyeàn daïy: "Gia ñình Kitoâ giaùo cuõng ñöôïc ñaët vaøo trong Giaùo hoäi, daân tö teá: qua Bí tích Hoân phoái - nôi gia ñình ñöôïc beùn reã vaø töø ñoù nhaän ñöôïc söï nuoâi döôõng - gia ñình lieân tuïc ñöôïc Chuùa Gieâsu ban söï soáng, vaø ñöôïc Ngöôøi keâu goïi cuõng nhö cam keát böôùc vaøo cuoäc ñoái thoaïi vôùi Thieân Chuùa qua ñôøi soáng bí tích, vieäc hieán daâng chính cuoäc soáng mình vaø lôøi caàu nguyeän. Ñaây chính laø söù vuï tö teá (compito sacerdotale) maø gia ñình Kitoâ höõu coù theå vaø phaûi thi haønh trong söï hieäp thoâng maät thieát vôùi toaøn theå Giaùo hoäi, qua nhöõng thöïc taïi thöôøng nhaät cuûa ñôøi soáng hoân nhaân vaø gia ñình. Theo caùch aáy, gia ñình Kitoâ höõu ñöôïc môøi goïi neân thaùnh vaø thaùnh hoùa coäng ñoàng Giaùo hoäi cuõng nhö theá giôùi (chiamata a santificarsi ed a santificare la comunitaø ecclesiale e il mondo)"[96].

41. Qua söï hieän dieän cuûa mình trong caùc lónh vöïc khaùc nhau cuûa xaõ hoäi, hoân nhaân Kitoâ giaùo trôû thaønh moät phöông tieän öu aùi ñeå minh chöùng cuï theå cho con ngöôøi thôøi ñaïi hoâm nay - voán phaàn naøo bò toån thöông trong baûn theå, kieät queä vì cuoäc truy tìm voâ voïng thöù "tình yeâu töï do" ñoái laäp vôùi tình yeâu vôï choàng ñích thöïc. Trong chuoãi traûi nghieäm rôøi raïc aáy, con ngöôøi vaãn coù theå tìm laïi chính mình vaø nhaän ra thöïc taïi cuûa moät baûn ngaõ ñöôïc hoaøn toaøn theå hieän trong hoân nhaân nôi Ñöùc Gieâsu Kitoâ. Chính cuù va chaïm vôùi thöïc taïi naøy laø caùch duy nhaát coù theå ñaùnh thöùc trong taâm hoàn noãi hoaøi nieäm veà moät queâ höông, maø moãi ngöôøi luoân mang nôi mình moät kyù öùc khoâng theå xoùa nhoøa. Tröôùc nhöõng ngöôøi nam nöõ thaát voïng, hoaøi nghi maø hoûi raèng: "Lieäu coù ñieàu gì toát ñeïp phaùt xuaát töø traùi tim con ngöôøi khoâng?" - caàn coù khaû naêng traû lôøi: "Haõy ñeán maø xem cuoäc hoân nhaân cuûa chuùng toâi. Haõy ñeán maø xem gia ñình cuûa chuùng toâi." Chính chöùng taù ñoù coù theå trôû thaønh moät ñieåm khôûi ñaàu mang tính quyeát ñònh - moät minh chöùng soáng ñoäng, qua ñoù coäng ñoaøn Kitoâ höõu, nhôø aân suûng cuûa Thieân Chuùa, bieåu loä loøng thöông xoùt cuûa Ngöôøi daønh cho nhaân loaïi. Trong nhieàu moâi tröôøng, coù theå thaáy roõ aûnh höôûng tích cöïc saâu saéc cuûa caùc tín höõu Kitoâ giaùo: vôùi söï choïn löïa coù yù thöùc veà ñöùc tin vaø ñôøi soáng, hoï trôû neân nhö men trong boät, nhö aùnh saùng chieáu soi giöõa boùng toái xaõ hoäi. Vì vaäy, vieäc chaêm soùc muïc vuï trong giai ñoaïn chuaån bò cho hoân nhaân vaø ñôøi soáng gia ñình, cuõng nhö ñoàng haønh trong haønh trình vôï choàng vaø gia ñình, laø ñieàu thieát yeáu ñoái vôùi söï soáng cuûa Giaùo hoäi vaø cuûa theá giôùi[97].

Chuaån bò xöùng hôïp cho Bí tích Hoân phoái

42. Huaán quyeàn cuûa Giaùo hoäi ñaõ nhieàu laàn nhaán maïnh - ñaëc bieät laø sau Coâng ñoàng Vaticanoâ II - veà taàm quan troïng vaø tính khoâng theå thay theá cuûa vieäc chuaån bò cho ñôøi soáng hoân nhaân (preparazione al matrimonio) trong hoaït ñoäng muïc vuï thöôøng nhaät. Vieäc chuaån bò naøy khoâng neân chæ döøng laïi ôû vieäc cung caáp nhöõng thoâng tin caên baûn veà yù nghóa hoân nhaân theo giaùo huaán cuûa Giaùo hoäi. Traùi laïi, caàn ñöôïc thöïc hieän nhö moät haønh trình ñaøo luyeän toaøn dieän veà nhaân caùch, ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng giaùo duïc ñöùc tin vaø caùc nhaân ñöùc luaân lyù - thieâng lieâng. Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình ñaõ khai trieån khía caïnh quan troïng naøy cuûa muïc vuï hoân nhaân trong hai vaên kieän: - Söï thaät vaø yù nghóa veà tính duïc con ngöôøi (Sessualitaø umana: veritaø e significato), ban haønh ngaøy 8 thaùng 12 naêm 1995. - Chuaån bò cho Bí tích Hoân phoái (Preparazione al sacramento del matrimonio), ban haønh ngaøy 13 thaùng 5 naêm 1996. Trong ñoù, Huaán quyeàn nhaán maïnh ñeán vai troø neàn taûng cuûa vieäc chuaån bò cho hoân nhaân, cuõng nhö noäi dung coát yeáu caàn thieát cho tieán trình naøy.

43. "Vieäc chuaån bò cho ñôøi soáng vôï choàng vaø gia ñình mang moät yù nghóa troïng ñaïi ñoái vôùi chính ñôøi soáng cuûa Giaùo hoäi. Thaät vaäy, Bí tích Hoân phoái mang moät giaù trò to lôùn khoâng chæ ñoái vôùi toaøn theå coäng ñoaøn Kitoâ höõu, maø ñaëc bieät laø ñoái vôùi chính caùc ñoâi baïn, bôûi vì quyeát ñònh böôùc vaøo ñôøi soáng hoân nhaân laø moät choïn löïa heä troïng - khoâng theå tuøy tieän hay voäi vaøng. Tröôùc ñaây, vieäc chuaån bò cho hoân nhaân coøn coù theå troâng caäy vaøo söï naâng ñôõ töø xaõ hoäi, nôi caùc giaù trò vaø lôïi ích cuûa hoân nhaân ñöôïc coâng nhaän roäng raõi. Giaùo hoäi - khoâng gaëp trôû ngaïi hay nghi ngôø - ñaõ maïnh meõ baûo veä söï thaùnh thieâng cuûa hoân nhaân, vôùi xaùc tín raèng bí tích naøy laø moät baûo chöùng mang tính Giaùo hoäi, nhö moät teá baøo soáng ñoäng cuûa Daân Thieân Chuùa. Söï naâng ñôõ töø Giaùo hoäi - ñaëc bieät nôi caùc coäng ñoaøn thöïc söï ñöôïc Tin Möøng hoùa - luoân mang tính vöõng chaéc, thoáng nhaát vaø kieân ñònh. Caùc tröôøng hôïp ly thaân hay ñoå vôõ hoân nhaân haàu nhö raát hieám; ly dò ñöôïc xem nhö moät "caên beänh cuûa xaõ hoäi" (x. Gaudium et Spes, soá 47). Ngöôïc laïi, ngaøy nay, chuùng ta ñang chöùng kieán söï suy thoaùi nghieâm troïng cuûa gia ñình vaø söï xoùi moøn caùc giaù trò hoân nhaân. Taïi nhieàu quoác gia - ñaëc bieät laø nhöõng nöôùc phaùt trieån veà kinh teá - tyû leä keát hoân giaûm suùt roõ reät. Ngöôøi ta keát hoân muoän hôn, vaø soá vuï ly hoân, ly thaân gia taêng - ngay caû trong nhöõng naêm ñaàu ñôøi soáng hoân nhaân. Taát caû ñieàu naøy chaéc chaén laøm daáy leân moái quan taâm muïc vuï saâu saéc, ñaõ ñöôïc nhaán maïnh khoâng ít laàn: nhöõng ngöôøi böôùc vaøo hoân nhaân, lieäu hoï coù thöïc söï ñöôïc chuaån bò moät caùch nghieâm tuùc cho ñieàu ñoù? Thöïc vaäy, vaán ñeà chuaån bò cho Bí tích Hoân phoái - vaø cho ñôøi soáng hoân nhaân noái tieáp sau ñoù - noåi leân nhö moät nhu caàu muïc vuï caáp baùch, khoâng chæ vì lôïi ích cuûa caùc ñoâi baïn, maø coøn vì lôïi ích cuûa toaøn theå coäng ñoaøn Kitoâ höõu vaø xaõ hoäi. Chính vì theá, söï quan taâm vaø caùc saùng kieán muïc vuï ñang ngaøy moät ñöôïc khôi daäy khaép nôi, nhaèm ñöa ra nhöõng giaûi phaùp thích hôïp vaø kòp thôøi cho vieäc chuaån bò cöû haønh Bí tích Hoân phoái".[98]

44. Khoâng nhö nhöõng thôøi kyø tröôùc, ngaøy nay vaán ñeà troïng taâm khoâng coøn naèm ôû vieäc ngöôøi treû ñaõ ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû hay chöa tröôùc khi böôùc vaøo ñôøi soáng hoân nhaân. Moät phaàn nguyeân nhaân naèm ôû moät caùi nhìn nhaân hoïc mang tính bi quan, coù xu höôùng phaù vôõ caáu truùc vaø phuû nhaän tính chuû theå cuûa con ngöôøi - daãn ñeán söï lu môø phaåm giaù caù nhaân. Caùi nhìn aáy khieán nhieàu ngöôøi treû hoaøi nghi raèng hoân nhaân lieäu coù thöïc söï laø nôi hieän höõu moät moùn quaø ñích thöïc, taïo neân moät moái lieân keát trung tín, sinh hoa traùi vaø baát khaû phaân ly. Trong moät soá tröôøng hôïp, heä quaû laø söï töø choái ñònh cheá hoân nhaân - bò coi laø moät thöïc taïi aûo töôûng, chæ daønh cho nhöõng ai coù söï chuaån bò ñaëc bieät. Töø ñoù, noåi leân taàm quan troïng cuûa giaùo duïc Kitoâ giaùo höôùng ñeán moät quan nieäm ñuùng ñaén vaø thöïc teá veà töï do, ñaëc bieät trong töông quan vôùi hoân nhaân. Töï do khoâng phaûi laø töø choái raøng buoäc, maø laø khaû naêng khaùm phaù ra giaù trò thieän haûo cuûa moùn quaø hoân nhaân, vaø töï ñònh höôùng ñôøi soáng veà phía moùn quaø aáy.

Giaùo lyù veà gia ñình

45. Trong chieàu höôùng naøy, vieäc phoøng ngöøa thoâng qua giaùo lyù gia ñình (catechesi familiare) mang moät taàm quan troïng ñaëc bieät. Chöùng taù soáng ñoäng cuûa caùc gia ñình Kitoâ höõu laø ñieàu khoâng theå thay theá - caû ñoái vôùi con caùi cuûa hoï, laãn trong chính xaõ hoäi nôi hoï hieän dieän. Caùc muïc töû khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi duy nhaát coù traùch nhieäm baûo veä gia ñình; chính caùc gia ñình cuõng caàn chuû ñoäng ñoøi hoûi söï toân troïng ñoái vôùi caùc quyeàn lôïi vaø caên tính cuûa mình. Caàn ñaëc bieät löu yù raèng ngaøy nay, giaùo lyù gia ñình ñang chieám moät vò trí öu tieân trong toaøn boä coâng cuoäc chaêm soùc muïc vuï gia ñình. Taïi ñaây, caùc thöïc taïi gia ñình ñöôïc tieáp caän moät caùch höõu cô, toaøn dieän vaø coù heä thoáng - döôùi tieâu chuaån cuûa ñöùc tin, döôùi aùnh saùng cuûa Lôøi Chuùa ñöôïc Giaùo hoäi dieãn giaûi caùch trung thaønh vôùi Huaán quyeàn, qua caùc muïc töû hôïp phaùp vaø coù thaåm quyeàn, nhöõng ngöôøi thöïc söï goùp phaàn vaøo vieäc ñaøo saâu chaân lyù cöùu ñoä veà con ngöôøi trong tieán trình giaùo lyù naøy. Caàn kieân trì noã löïc chöùng minh tính hôïp lyù vaø ñoä tin caäy cuûa Tin Möøng trong töông quan vôùi hoân nhaân vaø gia ñình - thoâng qua vieäc toå chöùc laïi heä thoáng giaùo duïc cuûa Giaùo hoäi[99]. Vieäc giaûi thích hoân nhaân vaø gia ñình döïa treân moät caùi nhìn nhaân hoïc ñuùng ñaén vaãn tieáp tuïc gaây ngaïc nhieân - ngay caû nôi nhöõng ngöôøi Kitoâ höõu - khi hoï khaùm phaù ra raèng ñaây khoâng chæ laø moät vaán ñeà thuoäc veà ñöùc tin, maø coøn laø nôi giuùp hoï xaùc tín maïnh meõ hôn trong ñöùc tin vaø thuùc ñaåy haønh ñoäng cuï theå: ñöa ra chöùng taù soáng ñoäng baèng ñôøi soáng caù nhaân, vaø thöïc thi söù vuï toâng ñoà ñaëc thuø cuûa ngöôøi giaùo daân.

Caùc phöông tieän truyeàn thoâng

46. Ngaøy nay, cuoäc khuûng hoaûng veà caùc giaù trò gia ñình vaø khaùi nieäm gia ñình trong heä thoáng phaùp luaät quoác gia cuõng nhö trong caùc phöông tieän truyeàn thoâng vaên hoùa - nhö baùo chí, truyeàn hình, internet, ñieän aûnh, v.v. - ñoøi hoûi moät noã löïc ñaëc bieät nhaèm baûo ñaûm söï hieän dieän cuûa caùc giaù trò gia ñình treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng (la presenza dei valori familiari nei mezzi di comunicazione). Truyeàn thoâng coù aûnh höôûng saâu roäng trong vieäc laøm suy giaûm söï nhaïy caûm xaõ hoäi tröôùc caùc thöïc traïng nhö ngoaïi tình, ly hoân, hay caùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân. Ñoàng thôøi, truyeàn thoâng cuõng coù theå boùp meùo - moät caùch nguy haïi - "caùc giaù trò" (valori) [hay ñuùng hôn laø "phaûn caùc giaù trò" (contro-valori)], khi chuùng ñöôïc trình baøy nhö nhöõng loái soáng bình thöôøng. Cuõng caàn löu taâm raèng, trong moät soá tröôøng hôïp - baát chaáp nhöõng ñoùng goùp ñaùng traân troïng töø caùc Kitoâ höõu daán thaân trong lónh vöïc truyeàn thoâng - vaãn coù nhöõng chöông trình vaø loaït phim truyeàn hình khoâng nhöõng khoâng nuoâi döôõng ñôøi soáng toân giaùo, maø coøn coå vuõ söï thoâng tin sai leäch vaø gia taêng tình traïng thieáu hieåu bieát veà ñöùc tin. Maëc duø nhöõng yeáu toá naøy khoâng phaûi laø neàn taûng coát loõi trong vieäc hình thaønh vaên hoùa, chuùng vaãn laø nhöõng thaønh toá xaõ hoäi hoïc ñaùng keå - caàn ñöôïc caân nhaéc nghieâm tuùc trong moät coâng cuoäc muïc vuï ñöôïc ñònh höôùng bôûi söï phaân ñònh thöïc teá vaø trung thaønh vôùi Tin Möøng.

Phaän vuï cuûa xaõ hoäi

47. Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi ñöông thôøi - nhöõng ngöôøi maø tính chuû theå ñaõ bò phaù vôõ bôûi caùc heä tö töôûng - gaàn nhö khoâng coøn toàn taïi khaùi nieäm hoân nhaân; thöïc taïi hoân nhaân khoâng mang baát cöù yù nghóa naøo ñoái vôùi hoï. Vaäy, vieäc muïc vuï cuûa Giaùo hoäi laøm sao coù theå trôû thaønh moät bieán coá cöùu ñoä, ngay caû vôùi nhöõng ngöôøi aáy? Trong chieàu höôùng ñoù, söï daán thaân chính trò vaø laäp phaùp (l'impegno politico e legislativo) cuûa caùc tín höõu Coâng giaùo coù traùch nhieäm trong caùc lónh vöïc naøy laø ñieàu mang tính quyeát ñònh. Bôûi vì luaät phaùp goùp phaàn to lôùn vaøo vieäc ñònh hình baûn saéc ñaïo ñöùc (ethos) cuûa moät daân toäc. Vì vaäy, ñieàu ñaëc bieät quan troïng laø phaûi vöôït qua caùm doã thôø ô trong moâi tröôøng chính trò vaø laäp phaùp, vaø maïnh meõ laøm chöùng coâng khai cho phaåm giaù con ngöôøi. Vieäc ñaët caùc moái lieân heä soáng chung khoâng hoân thuù ngang haøng vôùi gia ñình, nhö ñaõ thaáy, haøm yù moät söï bieán ñoåi trong traät töï phaùp lyù, voán leõ ra ñöôïc ñònh höôùng theo thieän ích chung cuûa xaõ hoäi. Ñieàu naøy keùo theo söï suy giaûm giaù trò cuûa ñònh cheá hoân nhaân ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng cuûa hoân nhaân ñích thöïc, vaø do ñoù, gaây toån haïi cho con ngöôøi, gia ñình vaø xaõ hoäi. "Khaû naêng chính trò" vaø söï phaùt trieån cuûa noù theo thôøi gian khoâng theå taùch rôøi caùc nguyeân taéc neàn taûng cuûa chaân lyù veà con ngöôøi - voán phaûi laø nguoàn caûm höùng cho caùc thaùi ñoä, caùc saùng kieán cuï theå, vaø caùc chöông trình höôùng veà töông lai[100]. Ñoàng thôøi, cuõng caàn ñaët laïi vaán ñeà veà giaùo ñieàu trong moái lieân keát khoâng theå taùch rôøi giöõa daân chuû vaø chuû nghóa töông ñoái ñaïo ñöùc - neàn taûng cuûa nhieàu saùng kieán laäp phaùp hieän nay, voán coù xu höôùng ñaët caùc quan heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân ngang haøng vôùi gia ñình.

48. Vaán ñeà veà caùc moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân hieän nay laø moät thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi caùc Kitoâ höõu, nhöõng ngöôøi ñöôïc môøi goïi laøm chöùng cho tính hôïp lyù cuûa ñöùc tin (mostrare l'aspetto razionale della fede) - töùc laø tính hôïp lyù saâu xa cuûa Tin Möøng veà hoân nhaân vaø gia ñình. Moïi hoaït ñoäng loan baùo Tin Möøng maø khoâng theå ñaùp öùng ñöôïc thaùch thöùc lyù tính naøy - hieåu laø söï töông hôïp noäi taïi giöõa khaùt voïng töï nhieân (desiderium naturale) cuûa con ngöôøi vaø Tin Möøng do Giaùo hoäi coâng boá - seõ khoâng mang laïi hieäu quaû muïc vuï nhö mong ñôïi. Chính vì theá, ngaøy nay hôn bao giôø heát, caàn phaûi laøm noåi baät tính ñaùng tin caäy noäi taïi cuûa chaân lyù veà con ngöôøi - voán laø neàn taûng cuûa ñònh cheá tình yeâu vôï choàng. Khaùc vôùi caùc bí tích khaùc, hoân nhaân khoâng chæ thuoäc veà nhieäm cuïc cöùu ñoä (economia della salvezza), maø coøn thuoäc veà nhieäm cuïc Taïo döïng (economia della Creazione) - ñöôïc ghi khaéc trong chính tieán trình töï nhieân cuûa nhaân loaïi. Vì vaäy, caàn thöïc hieän moät noã löïc nghieâm tuùc ñeå suy tö veà nhöõng neàn taûng caên baûn vaø caùc nguyeân taéc thieát yeáu ñang truyeàn caûm höùng cho caùc hoaït ñoäng giaùo duïc trong nhieàu lónh vöïc vaø thieát cheá khaùc nhau. Vaán ñeà ñaët ra laø: ñaâu laø trieát lyù giaùo duïc cuûa caùc thieát cheá trong Giaùo hoäi hieän nay? Vaø laøm theá naøo ñeå chuyeån hoùa caùc nguyeân taéc aáy thaønh moät neàn giaùo duïc phuø hôïp vôùi hoân nhaân vaø gia ñình - nhö nhöõng caáu truùc neàn taûng vaø thieát yeáu ñoái vôùi xaõ hoäi?

Chuù taâm vaø tieáp caän muïc vuï

49. Vieäc coù moät thaùi ñoä caûm thoâng ñoái vôùi caùc vaán ñeà hieän sinh vaø nhöõng choïn löïa caù nhaân cuûa nhöõng ngöôøi ñang soáng trong lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân laø ñieàu chính ñaùng - vaø trong moät soá hoaøn caûnh, coøn laø moät boån phaän muïc vuï. Moät soá tình huoáng nhö theá thaäm chí caàn khôi daäy loøng traéc aån ñích thöïc. Vieäc toân troïng phaåm giaù con ngöôøi khoâng bao giôø bò ñaët thaønh vaán ñeà. Tuy nhieân, söï caûm thoâng vôùi hoaøn caûnh vaø söï toân troïng ñoái vôùi con ngöôøi khoâng ñoàng nghóa vôùi vieäc bieän minh cho nhöõng choïn löïa aáy. Trong nhöõng hoaøn caûnh nhö vaäy, caàn nhaán maïnh raèng: chaân lyù laø moät thieän ích thieát yeáu cuûa con ngöôøi, vaø laø yeáu toá neàn taûng cuûa töï do ñích thöïc. Vieäc khaúng ñònh chaân lyù khoâng phaûi laø moät söï xuùc phaïm, maø traùi laïi, laø moät hình thöùc baùc aùi: "Khoâng laøm suy giaûm chuùt naøo giaùo lyù cöùu ñoä cuûa Ñöùc Kitoâ" laø "moät hình thöùc baùc aùi cao caû ñoái vôùi caùc linh hoàn"[101], vôùi ñieàu kieän ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän "vôùi loøng kieân nhaãn vaø nhaân haäu maø chính Chuùa ñaõ neâu göông khi ñoái xöû vôùi con ngöôøi"[102].

Do ñoù, caùc Kitoâ höõu ñöôïc môøi goïi noã löïc hieåu roõ caùc caên nguyeân caù nhaân, xaõ hoäi, vaên hoùa vaø yù thöùc heä daãn ñeán söï lan roäng cuûa caùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân. Caàn ghi nhôù raèng, vieäc muïc vuï khoân ngoan vaø thaän troïng coù theå - trong moät soá tröôøng hôïp - goùp phaàn vaøo vieäc phuïc hoài theå cheá cho nhöõng lieân heä soáng chung naøy. Nhöõng ngöôøi ôû trong hoaøn caûnh nhö vaäy caàn ñöôïc xem xeùt thaän troïng, töøng tröôøng hôïp moät, trong khuoân khoå cuûa coâng taùc muïc vuï thöôøng xuyeân cuûa coäng ñoaøn Giaùo hoäi: thoâng qua söï quan taâm thöïc teá ñeán caùc vaán ñeà cuûa hoï, nhöõng khoù khaên phaùt sinh, vaø qua cuoäc ñoái thoaïi kieân nhaãn cuøng söï trôï giuùp cuï theå, ñaëc bieät laø ñoái vôùi con caùi cuûa hoï. Ngay caû trong phöông dieän muïc vuï naøy, phoøng ngöøa vaãn laø moät thaùi ñoä öu tieân.

Keát luaän

50. Trong suoát nhieàu theá kyû, söï khoân ngoan cuûa caùc daân toäc - maëc duø coøn nhöõng giôùi haïn nhaát ñònh - phaàn lôùn ñaõ coâng nhaän söï hieän höõu vaø söù maïng neàn taûng, khoâng theå thay theá cuûa gia ñình ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng hoân nhaân. Gia ñình laø moät thieän ích thieát yeáu vaø khoâng theå thay theá ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi. Gia ñình coù moät quyeàn chính ñaùng, döïa treân coâng lyù, ñeå ñöôïc xaõ hoäi coâng nhaän, baûo veä vaø thaêng tieán. Chính toaøn theå xaõ hoäi seõ phaûi gaùnh chòu toån haïi neáu xaûy ra söï xaâm phaïm - döôùi baát kyø hình thöùc naøo - ñoái vôùi thieän ích quyù giaù vaø thieát yeáu naøy cuûa nhaân loaïi. Xaõ hoäi khoâng theå thôø ô tröôùc hieän töôïng soáng chung ngoaøi hoân nhaân vaø söï suy giaûm giaù trò cuûa tình yeâu vôï choàng maø hieän töôïng aáy haøm chöùa. Vieäc ñôn giaûn hoùa vaán ñeà baèng moät giaûi phaùp sai laàm - khi coâng nhaän caùc lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân, vaø coâng khai ñaët chuùng ngang haøng vôùi caùc gia ñình ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng hoân nhaân - khoâng chæ gaây toån haïi baát töông xöùng ñoái vôùi hoân nhaân, maø coøn laøm suy yeáu nghieâm troïng hôn nöõa gia ñình - moät ñònh cheá töï nhieân thieát yeáu, voán ñang raát caàn ñeán nhöõng chính saùch gia ñình thöïc chaát. Hôn nöõa, caùch tieáp caän ñoù coøn bieåu loä moät söï phuû nhaän saâu saéc chaân lyù nhaân hoïc veà tình yeâu giöõa ngöôøi nam vaø ngöôøi nöõ, cuøng vôùi ñaëc tính khoâng theå taùch rôøi cuûa tình yeâu aáy: söï keát hôïp oån ñònh vaø môû ra cho söï soáng. Söï phuû nhaän aáy caøng trôû neân nghieâm troïng hôn khi ngöôøi ta laøm ngô tröôùc söï khaùc bieät caên baûn vaø saâu saéc giöõa tình yeâu vôï choàng phaùt sinh töø hoân nhaân bí tích vaø caùc moái quan heä ñoàng tính. Söï thôø ô cuûa caùc cô quan coâng quyeàn trong ñieåm naøy chaúng khaùc naøo söï laõnh ñaïm tröôùc söï soáng hay caùi cheát cuûa xaõ hoäi, tröôùc töông lai cuûa xaõ hoäi hoaëc chính söï suy thoaùi cuûa noù. Neáu khoâng coù nhöõng bieän phaùp thích hôïp, thì thaùi ñoä "trung laäp" aáy coù nguy cô daãn ñeán söï suy thoaùi nghieâm troïng cuûa keát caáu xaõ hoäi vaø vieäc giaùo duïc caùc theá heä mai sau.

Vieäc ñaùnh giaù chöa ñaày ñuû veà tình yeâu vôï choàng vaø söï môû ngoû noäi taïi cuûa noù ñoái vôùi söï soáng, cuøng vôùi söï baát oån phaùt sinh trong ñôøi soáng gia ñình, laø moät hieän töôïng xaõ hoäi ñoøi hoûi söï phaân ñònh thích ñaùng töø taát caû nhöõng ai caûm thaáy mình ñöôïc môøi goïi baûo veä thieän ích cuûa gia ñình - ñaëc bieät laø caùc Kitoâ höõu. Tröôùc heát, caàn nhaän dieän ñuùng nhöõng nguyeân nhaân thöïc söï cuûa tình traïng naøy - bao goàm yeáu toá yù thöùc heä vaø yeáu toá kinh teá - vaø khoâng ñöôïc nhöôïng boä tröôùc nhöõng yeâu saùch mang tính mò daân ñeán töø caùc nhoùm vaän ñoäng khoâng quan taâm ñeán thieän ích chung cuûa xaõ hoäi. Ñoái vôùi Giaùo hoäi Coâng giaùo, trong haønh trình böôùc theo Ñöùc Gieâsu Kitoâ, gia ñình vaø tình yeâu vôï choàng laø moät hoàng aân hieäp thoâng cuûa Thieân Chuùa giaøu loøng thöông xoùt daønh cho nhaân loaïi - moät kho taøng quyù giaù cuûa söï thaùnh thieän vaø aân suûng toûa saùng giöõa loøng theá giôùi. Vì theá, Giaùo hoäi tha thieát môøi goïi taát caû nhöõng ai daán thaân cho söï nghieäp cuûa con ngöôøi haõy hieäp nhaát noã löïc ñeå thaêng tieán gia ñình vaø nguoàn soáng noäi taïi cuûa noù, chính laø söï keát hôïp vôï choàng.

Linh muïc Giuse Ñinh Quang Vinh,

Ban Muïc vuï Gia ñình Giaùo phaän Ñaø Laït

Chuyeån ngöõ töø: vatican.va

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

[1] Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá Gaudium et Spes (Vui möøng vaø Hy voïng), soá 47.

[2] Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá Lumen Gentium (AÙnh saùng muoân daân), soá 11; Saéc leänh Apostolicam actuositatem (Hoaït ñoäng Toâng ñoà), soá 11.

[3] Giaùo lyù Hoäi Thaùnh Coâng giaùo, caùc soá töø 2331-2400 vaø 2514-2533; Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình, vaên kieän Söï thaät vaø yù nghóa veà tính duïc con ngöôøi, ban haønh ngaøy 8 thaùng 2 naêm 1995.

[4] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 80.

[5] Taïi caùc quoác gia naøy, hoaït ñoäng nhaân baûn hoùa vaø muïc vuï cuûa Giaùo hoäi - xuaát phaùt töø löïa choïn öu tieân daønh cho ngöôøi ngheøo - nhìn chung ñaõ ñöôïc ñònh höôùng theo höôùng "hôïp thöùc hoùa" caùc moái quan heä naøy, thoâng qua vieäc cöû haønh Bí tích Hoân phoái (hoaëc qua vieäc chuaån nhaän hoaëc hôïp thöùc hoùa, tuøy theo töøng tröôøng hôïp), phuø hôïp vôùi thaùi ñoä muïc vuï cuûa Giaùo hoäi laø daán thaân cho vieäc thaùnh hoùa caùc gia ñình Kitoâ höõu.

[6] Nhieàu lyù thuyeát caáu truùc luaän hieän nay ñöa ra nhöõng quan ñieåm khaùc nhau veà caùch xaõ hoäi - theo laäp luaän cuûa hoï - caàn thay ñoåi ñeå thích öùng vôùi caùc hình thöùc giôùi tính ña daïng (chaúng haïn trong lónh vöïc giaùo duïc, y teá, v.v.). Moät soá quan ñieåm cho raèng coù ba giôùi, moät soá khaùc laø naêm, baûy, vaø thaäm chí coù nhöõng lyù thuyeát cho raèng soá löôïng giôùi coù theå thay ñoåi tuøy theo nhöõng tieâu chí khaùc nhau.

[7] Caû chuû nghóa Marx laãn chuû nghóa caáu truùc ñeàu ñaõ goùp phaàn, ôû möùc ñoä khaùc nhau, vaøo vieäc cuûng coá heä tö töôûng "giôùi", voán chòu aûnh höôûng töø nhieàu traøo löu khaùc nhau - chaúng haïn nhö "cuoäc caùch maïng tình duïc", vôùi nhöõng luaän ñieåm nhö cuûa Wilhelm Reich (1897-1957), ngöôøi keâu goïi "giaûi phoùng" khoûi moïi hình thöùc kyû luaät tình duïc; hoaëc Herbert Marcuse (1898-1979), ngöôøi coå vuõ vieäc traûi nghieäm moïi kieåu tình huoáng tình duïc (ñöôïc hieåu nhö moät daïng ña hình thaùi tình duïc, vôùi xu höôùng khoâng phaân bieät giöõa "dò tính luyeán aùi" - töùc xu höôùng tình duïc töï nhieân - vaø ñoàng tính luyeán aùi), taùch bieät khoûi gia ñình vaø khoûi baát kyø muïc ñích töï nhieân naøo lieân quan ñeán söï phaân bieät giôùi tính, cuõng nhö khoûi moïi raøng buoäc phaùt sinh töø traùch nhieäm sinh saûn. Moät soá hình thöùc nöõ quyeàn cöïc ñoan vaø caáp tieán, tieâu bieåu nhö Margaret Sanger (1879-1966) vaø Simone de Beauvoir (1908-1986), cuõng khoâng theå bò xem laø naèm ngoaøi tieán trình lòch söû cuûng coá heä tö töôûng naøy. Theo ñoù, "dò tính luyeán aùi" vaø "hoân nhaân moät vôï moät choàng" chæ coøn laø nhöõng khaû theå trong soá nhieàu hình thöùc thöïc haønh tình duïc.

[8] Ñaùng tieác, caùch tieáp caän naøy ñaõ nhaän ñöôïc söï ñoùn nhaän thuaän lôïi töø nhieàu toå chöùc quoác teá quan troïng, vaø ñieàu ñoù ñaõ daãn ñeán söï suy giaûm trong chính khaùi nieäm veà gia ñình - voán coù neàn taûng taát yeáu laø hoân nhaân. Trong soá caùc toå chöùc naøy, moät soá cô quan tröïc thuoäc Toå chöùc Lieân Hôïp Quoác döôøng nhö gaàn ñaây ñaõ chaáp nhaän moät soá lyù thuyeát nhö vaäy, qua ñoù boû qua yù nghóa ñích thöïc cuûa Ñieàu 16 trong Tuyeân ngoân Quoác teá Nhaân quyeàn naêm 1948, voán xaùc ñònh gia ñình laø "teá baøo töï nhieân vaø neàn taûng cuûa xaõ hoäi." Xem theâm: Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình, "Gia ñình vaø Nhaân quyeàn", 1999, soá 16.

[9] Aristoât, Chính trò hoïc, quyeån I, ñoaïn 9-10 (Bk 1253a).

[10] Giaùo lyù Hoäi Thaùnh Coâng giaùo, soá 2207.

[11] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 18.

[12] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Baøi dieãn töø trong buoåi tieáp kieán chung ngaøy 1 thaùng 12 naêm 1999.

[13] Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá Gaudium et Spes (Vui möøng vaø Hy voïng), soá 47.

[14] "...baát keå caùc doøng tö töôûng khaùc nhau, vaãn toàn taïi moät taäp hôïp tri thöùc trong ñoù coù theå nhaän ra moät daïng di saûn tinh thaàn cuûa nhaân loaïi. Döôøng nhö chuùng ta ñang ñöùng tröôùc moät thöù trieát hoïc ngaàm, nhôø ñoù moãi ngöôøi caûm thaáy mình sôû höõu nhöõng nguyeân lyù naøy, duø chæ ôû daïng toång quaùt vaø chöa ñöôïc phaûn tænh. Chính vì nhöõng tri thöùc naøy ñöôïc chia seû ôû moät möùc ñoä naøo ñoù bôûi taát caû moïi ngöôøi, neân chuùng caàn ñöôïc xem nhö moät ñieåm quy chieáu cho caùc tröôøng phaùi trieát hoïc khaùc nhau. Khi lyù trí coù theå tröïc giaùc vaø dieãn ñaït caùc nguyeân lyù ñaàu tieân vaø phoå quaùt cuûa höõu theå, vaø töø ñoù ruùt ra moät caùch ñuùng ñaén nhöõng keát luaän nhaát quaùn veà maët logic vaø luaân lyù, thì khi aáy ta coù theå goïi ñoù laø moät lyù trí ngay thaúng - hay nhö caùc baäc coå nhaân goïi, laø orthoøs logos, recta ratio." - Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Fides et Ratio (Ñöùc Tin vaø Lyù Trí), soá 4.

[15] Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá Dei Verbum (Lôøi Thieân Chuùa), soá 10.

[16] "Moái töông quan giöõa ñöùc tin vaø trieát hoïc gaëp nôi vieäc rao giaûng Ñöùc Kitoâ chòu ñoùng ñinh vaø phuïc sinh moät taûng ñaù ngaàm: coù theå khieán noù ñaém chìm, nhöng cuõng coù theå môû ra ñaïi döông bao la cuûa chaân lyù. Taïi ñaây, ranh giôùi giöõa lyù trí vaø ñöùc tin trôû neân roõ raøng, nhöng ñoàng thôøi cuõng hieän roõ khoâng gian nôi caû hai coù theå gaëp gôõ nhau." - Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Fides et Ratio (Ñöùc Tin vaø Lyù Trí), soá 23.

"Tin Möøng veà söï soáng khoâng chæ daønh rieâng cho ngöôøi tín höõu: noù daønh cho taát caû moïi ngöôøi. Vaán ñeà söï soáng, cuõng nhö vieäc baûo veä vaø thaêng tieán söï soáng, khoâng phaûi laø ñaëc quyeàn cuûa rieâng ngöôøi Kitoâ höõu#" - Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Evangelium Vitae (Tin Möøng Söï Soáng), soá 101.

[17] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Baøi dieãn töø taïi Dieãn ñaøn caùc Hieäp hoäi Coâng giaùo YÙ, ngaøy 27/6/1998.

[18] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình, Tuyeân boá veà Nghò quyeát cuûa Nghò vieän Chaâu AÂu nhaèm bình ñaúng hoùa gia ñình vôùi caùc "moái lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân", bao goàm caû caùc moái quan heä ñoàng tính, ngaøy 17 thaùng 3 naêm 2000.

[19] Thaùnh Augustinoâ, Taùc phaåm "Veà töï do yù chí", quyeån I, chöông 5, ñoaïn 11.

[20] "Ñôøi soáng xaõ hoäi vaø heä thoáng phaùp luaät cuûa noù ñoøi hoûi phaûi coù moät neàn taûng toái haäu. Neáu khoâng toàn taïi moät luaät naøo khaùc ngoaøi luaät daân söï, thì ta phaûi thöøa nhaän raèng baát kyø giaù trò naøo - keå caû nhöõng giaù trò maø con ngöôøi ñaõ töøng ñaáu tranh vaø xem laø nhöõng böôùc tieán mang tính quyeát ñònh trong haønh trình daøi höôùng tôùi töï do - ñeàu coù theå bò xoùa boû chæ baèng moät ña soá phieáu. Nhöõng ai chæ trích luaät töï nhieân khoâng ñöôïc nhaém maét laøm ngô tröôùc khaû naêng naøy; vaø khi hoï thuùc ñaåy caùc ñaïo luaät ñi ngöôïc laïi thieän ích chung trong nhöõng ñoøi hoûi neàn taûng cuûa noù, hoï phaûi yù thöùc ñaày ñuû veà moïi heä quaû töø haønh ñoäng cuûa mình, bôûi leõ hoï coù theå ñang ñaåy xaõ hoäi ñi theo moät höôùng nguy hieåm." - Baøi dieãn töø cuûa Ñöùc Hoàng y Angelo Sodano taïi Cuoäc gaëp gôõ laàn thöù hai cuûa caùc chính trò gia vaø nhaø laäp phaùp chaâu AÂu, do Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình toå chöùc, ngaøy 22-24 thaùng 10 naêm 1998.

[21] ÔÛ chaâu AÂu, ví duï trong Hieán phaùp cuûa caùc quoác gia:

Ñöùc: "Hoân nhaân vaø gia ñình ñöôïc baûo veä ñaëc bieät trong heä thoáng phaùp luaät cuûa Nhaø nöôùc" (Ñieàu 6).

Taây Ban Nha: "Caùc cô quan coâng quyeàn ñaûm baûo söï baûo veä xaõ hoäi, kinh teá vaø phaùp lyù cho gia ñình" (Ñieàu 39).

Ireland: "Nhaø nöôùc coâng nhaän gia ñình laø nhoùm töï nhieân, sô khai vaø neàn taûng cuûa xaõ hoäi, laø moät thieát cheá ñaïo ñöùc coù quyeàn baát khaû xaâm phaïm vaø khoâng theå bò töôùc ñoaït, toàn taïi tröôùc vaø cao hôn moïi luaät phaùp hieän haønh. Vì vaäy, Nhaø nöôùc cam keát baûo veä caáu truùc vaø quyeàn löïc cuûa gia ñình nhö laø neàn taûng caàn thieát cuûa traät töï xaõ hoäi vaø laø yeáu toá khoâng theå thieáu cho söï thònh vöôïng cuûa Quoác gia vaø Nhaø nöôùc" (Ñieàu 41).

YÙ: "Coäng hoøa coâng nhaän quyeàn cuûa gia ñình nhö moät xaõ hoäi töï nhieân ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng hoân nhaân" (Ñieàu 29).

Ba Lan: "Hoân nhaân, töùc laø söï keát hôïp giöõa moät ngöôøi nam vaø moät ngöôøi nöõ, cuõng nhö gia ñình, quyeàn laøm cha vaø laøm meï, phaûi ñöôïc baûo veä vaø chaêm soùc bôûi Coäng hoøa Ba Lan" (Ñieàu 18).

Boà Ñaøo Nha: "Gia ñình, nhö moät yeáu toá neàn taûng cuûa xaõ hoäi, coù quyeàn ñöôïc xaõ hoäi vaø Nhaø nöôùc baûo veä, vaø ñöôïc taïo ñieàu kieän ñeå caùc thaønh vieân trong gia ñình phaùt trieån caù nhaân" (Ñieàu 67).

Trong Hieán phaùp cuûa caùc quoác gia khaùc treân theá giôùi:

Argentina: "... luaät seõ quy ñònh ... söï baûo veä toaøn dieän cho gia ñình" (Ñieàu 14).

Brazil: "Gia ñình, laø neàn taûng cuûa xaõ hoäi, ñöôïc Nhaø nöôùc baûo veä ñaëc bieät" (Ñieàu 226).

Chile: "Gia ñình laø haït nhaân neàn taûng cuûa xaõ hoäi ... Nhaø nöôùc coù nghóa vuï ... ñaûm baûo söï baûo veä cho ngöôøi daân vaø gia ñình ..." (Ñieàu 1).

Trung Quoác: "Nhaø nöôùc baûo veä hoân nhaân, gia ñình, quyeàn laøm meï vaø treû em" (Ñieàu 49).

Colombia: "Nhaø nöôùc coâng nhaän, khoâng phaân bieät ñoái xöû, quyeàn toái cao cuûa caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi vaø baûo veä gia ñình nhö moät thieát cheá neàn taûng cuûa xaõ hoäi" (Ñieàu 5).

Haøn Quoác: "Hoân nhaân vaø ñôøi soáng gia ñình ñöôïc xaây döïng treân phaåm giaù caù nhaân vaø bình ñaúng giôùi; Nhaø nöôùc seõ söû duïng moïi phöông tieän coù theå ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy" (Ñieàu 36).

Philippines: "Nhaø nöôùc coâng nhaän gia ñình Philippines laø neàn taûng cuûa Quoác gia. Do ñoù, caàn thuùc ñaåy maïnh meõ söï ñoaøn keát, khuyeán khích tích cöïc vaø phaùt trieån toaøn dieän. Hoân nhaân laø moät thieát cheá xaõ hoäi baát khaû xaâm phaïm, laø neàn taûng cuûa gia ñình vaø phaûi ñöôïc Nhaø nöôùc baûo veä" (Ñieàu 15).

Mexico: "... Luaät ... seõ baûo veä toå chöùc vaø söï phaùt trieån cuûa gia ñình" (Ñieàu 4).

Peru: "Coäng ñoàng vaø Nhaø nöôùc ... cuõng baûo veä gia ñình vaø thuùc ñaåy hoân nhaân; coâng nhaän chuùng laø nhöõng thieát cheá töï nhieân vaø neàn taûng cuûa xaõ hoäi" (Ñieàu 4).

Rwanda: "Gia ñình, laø neàn taûng töï nhieân cuûa ngöôøi daân Rwanda, seõ ñöôïc Nhaø nöôùc baûo veä" (Ñieàu 24).

[22] "Moãi ñaïo luaät do con ngöôøi ñaët ra chæ coù giaù trò laø luaät trong chöøng möïc noù ñöôïc phaùt xuaát töø luaät töï nhieân. Neáu trong baát kyø ñieåm naøo noù maâu thuaãn vôùi luaät töï nhieân, thì noù khoâng coøn laø luaät nöõa, maø laø söï bieán chaát cuûa luaät." - Thaùnh Toâma Aquinoâ,Summa Theologica, phaàn I-II, vaán ñeà 95, ñieàu 2.

[23] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Baøi dieãn töø taïi Cuoäc gaëp gôõ laàn thöù hai cuûa caùc chính trò gia vaø nhaø laäp phaùp chaâu AÂu, do Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình toå chöùc, ngaøy 23 thaùng 10 naêm 1998.

[24] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Centesimus Annus - Naêm thöù moät traêm, soá 46.

[25] "Laø nhöõng nhaø laõnh ñaïo chính trò vaø laäp phaùp mong muoán trung thaønh vôùi Tuyeân ngoân Phoå quaùt veà Nhaân quyeàn, chuùng toâi cam keát thuùc ñaåy vaø baûo veä caùc quyeàn cuûa gia ñình ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng hoân nhaân giöõa moät ngöôøi nam vaø moät ngöôøi nöõ. Vieäc naøy caàn ñöôïc thöïc hieän ôû moïi caáp ñoä: ñòa phöông, khu vöïc, quoác gia vaø quoác teá. Chæ baèng caùch aáy, chuùng toâi môùi thöïc söï phuïc vuï cho thieän ích chung, caû ôû caáp quoác gia laãn quoác teá." - Keát luaän cuûa Cuoäc gaëp gôõ laàn thöù hai cuûa caùc chính trò gia vaø nhaø laäp phaùp chaâu AÂu, muïc 4.1.

[26] "Gia ñình laø haït nhaân trung taâm cuûa xaõ hoäi daân söï. Gia ñình chaéc chaén coù moät vai troø kinh teá quan troïng, khoâng theå bò laõng queân, bôûi leõ noù laø nguoàn voán nhaân löïc lôùn nhaát. Tuy nhieân, söù maïng cuûa gia ñình coøn bao haøm nhieàu nhieäm vuï khaùc. Tröôùc heát, gia ñình laø moät coäng ñoaøn töï nhieân cuûa söï soáng, moät coäng ñoaøn ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng hoân nhaân, vaø vì theá coù möùc ñoä gaén keát vöôït troäi so vôùi baát kyø coäng ñoàng xaõ hoäi naøo khaùc." - Tuyeân boá chung keát cuûa Cuoäc gaëp gôõ laàn thöù ba cuûa caùc chính trò gia vaø nhaø laäp phaùp chaâu Myõ, Buenos Aires, 3-5 thaùng 8 naêm 1999, muïc 7.

[27] X. Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, Lôøi môû ñaàu

[28] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Gratissimam sane (Thö göûi caùc Gia ñình), soá 8.

[29] Xem Saùch Giaùo lyù cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo, soá 2333; Gratissimam sane (Thö göûi caùc Gia ñình), soá 8.

[30] Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá Gaudium et spes, soá 49.

[31] Xem Saùch Giaùo lyù cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo, soá 2332; Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Dieãn töø taïi Toøa aùn Rota Roma, ngaøy 21 thaùng 1 naêm 1999.

[32] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Gratissimam sane (Thö göûi caùc Gia ñình), caùc soá 7-8.

[33] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Dieãn töø taïi Toøa aùn Rota Roma, ngaøy 21 thaùng 1 naêm 1999.

[34] Sñd.

[35] Sñd.

[36] Sñd.

[37] "Hoân nhaân thieát laäp khuoân khoå phaùp lyù giuùp cuûng coá söï oån ñònh cuûa gia ñình. Noù cho pheùp vieäc tieáp noái caùc theá heä. Hoân nhaân khoâng phaûi laø moät hôïp ñoàng ñôn thuaàn hay moät vaán ñeà rieâng tö, maø laø moät trong nhöõng caáu truùc neàn taûng cuûa xaõ hoäi, giöõ cho xaõ hoäi ñöôïc gaén keát." - Tuyeân boá cuûa Hoäi ñoàng Thöôøng tröïc Hoäi ñoàng Giaùm muïc Phaùp, lieân quan ñeán döï luaät veà "Giao öôùc daân söï lieân ñôùi - Pacte civil de solidariteù", ngaøy 17/9/1998.

[38] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 19.

[39] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Dieãn töø tröôùc Toøa Thöôïng thaåm Rota Roma, ngaøy 21/1/1999.

[40] "Khoâng coù söï töông ñöông giöõa moái quan heä cuûa hai ngöôøi cuøng giôùi tính vaø moái quan heä hình thaønh bôûi moät ngöôøi nam vaø moät ngöôøi nöõ. Chæ moái quan heä sau môùi coù theå ñöôïc xem laø moät 'ñoâi löùa', bôûi noù bao haøm söï khaùc bieät giôùi tính, chieàu kích vôï choàng, khaû naêng thöïc hieän vai troø laøm cha vaø laøm meï. Hieån nhieân, ñoàng tính luyeán aùi khoâng theå ñaïi dieän cho toång theå bieåu töôïng aáy." - Tuyeân boá cuûa Hoäi ñoàng Thöôøng tröïc Hoäi ñoàng Giaùm muïc Phaùp, lieân quan ñeán döï luaät veà "Giao öôùc daân söï lieân ñôùi", ngaøy 17/9/1998.

[41] Veà söï roái loaïn luaân lyù nghieâm troïng mang tính noäi taïi, traùi vôùi luaät töï nhieân, cuûa caùc haønh vi ñoàng tính, xin tham khaûo: Saùch Giaùo lyù cuûa Giaùo hoäi Coâng giaùo, caùc soá 2357-2359; Boä Giaùo lyù Ñöùc tin, Tuyeân ngoân Persona humana, ngaøy 29/12/1975; Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình, Taøi lieäu Tính duïc con ngöôøi: söï thaät vaø yù nghóa, ngaøy 8-12-1995, soá 104.

[42] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Dieãn vaên tröôùc caùc tham döï vieân cuûa Khoùa hoïp toaøn theå laàn thöù XIV cuûa Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình. Xem theâm: Ñöùc Gioan Phaoloâ II II, nhöõng lôøi ñöôïc ngaøi noùi trong buoåi ñoïc Kinh Truyeàn Tin ngaøy 19/06/1994.

[43] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình, Tuyeân boá veà Nghò quyeát cuûa Nghò vieän Chaâu AÂu, trong ñoù xem gia ñình ngang haøng vôùi caùc "lieân heä soáng chung ngoaøi hoân nhaân", bao goàm caû caùc quan heä ñoàng tính, ngaøy 17/03/2000.

[44] "Chuùng ta khoâng theå laøm ngô tröôùc thöïc teá raèng, nhö chính moät soá ngöôøi uûng hoä ñaõ thöøa nhaän, moät ñaïo luaät nhö vaäy laø böôùc ñaàu tieân, chaúng haïn, höôùng tôùi vieäc cho pheùp nhöõng ngöôøi soáng trong quan heä ñoàng tính nhaän con nuoâi. Chuùng ta lo sôï cho töông lai, ñoàng thôøi laáy laøm tieác veà nhöõng gì ñaõ xaûy ra trong quaù khöù." Tuyeân boá cuûa Chuû tòch Hoäi ñoàng Giaùm muïc Phaùp, sau khi ban haønh "Patto civile di solidarietaø"("Giao öôùc daân söï lieân ñôùi"), ngaøy 13/10/1999.

[45] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, nhöõng lôøi ñöôïc ngaøi noùi trong buoåi ñoïc Kinh Truyeàn Tin ngaøy 20/02/1994.

[46] Xem Ghi chuù cuûa UÛy ban Thöôøng tröïc Hoäi ñoàng Giaùm muïc Taây Ban Nha (ngaøy 24/06/1994), nhaân dòp Nghò quyeát ngaøy 08/02/1994 cuûa Nghò vieän Chaâu AÂu veà vieäc coâng nhaän quyeàn bình ñaúng cuûa ngöôøi ñoàng tính nam vaø ñoàng tính nöõ.

[47] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Gratissimam sane (Thö göûi caùc Gia ñình), soá 11.

[48] Sñd., soá 14.

[49] Sñd., soá 17, ñoaïn cuoái.

[50] Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, Lôøi môû ñaàu, muïc D.

[51] Sñd., Lôøi môû ñaàu (nhieàu ñoaïn) vaø Ñieàu 6.

[52] Sñd., Lôøi môû ñaàu, muïc B vaø I.

[53] Sñd., Lôøi môû ñaàu, muïc C vaø G.

[54] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Gratissimam sane (Thö göûi caùc Gia ñình), caùc soá 9-11.

[55] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Huaán töø ngaøy 26/12/1999.

[56] Xem Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 21; xem theâm Gratissimam sane (Thö göûi caùc Gia ñình), caùc soá 13-15.

[57] Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, Lôøi môû ñaàu, muïc F; xem Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 21.

[58] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Evangelium Vitae (Tin Möøng Söï Soáng), caùc soá 91 vaø 94.

[59] Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, Lôøi môû ñaàu, muïc E.

[60] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Evangelium Vitae (Tin Möøng Söï Soáng) - Tin Möøng veà söï soáng, soá 92.

[61] Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, Lôøi môû ñaàu, caùc muïc H-I.

[62] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 23-24.

[63] Nhö treân, soá 25.

[64] Nhö treân, soá 28-35; Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, ñieàu 3.

[65] Xem Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình) cuûa Ñöùc Gioan Phaoloâ II, soá 20, vaø Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, ñieàu 6.

[66] Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, ñieàu 2, muïc b vaø c; ñieàu 7.

[67] Xem Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 36-41; Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, ñieàu 5; vaø Thö göûi caùc gia ñình Gratissimam sane, soá 16.

[68] Xem Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 42-48; Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, ñieàu 8-12.

[69] Hieán chöông veà Quyeàn cuûa Gia ñình, ñieàu 1, muïc c.

[70] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Veritatis Splendor (AÙnh raïng ngôøi cuûa chaân lyù), soá 4.

[71] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Evangelium Vitae (Tin Möøng Söï Soáng) - Tin Möøng cuûa söï soáng, soá 20; xem theâm soá 19.

[72] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 6; xem theâm Gratissimam sane - Thö göûi caùc gia ñình, soá 13.

[73] Coâng ñoàng Trentoâ, caùc phieân hoïp VII vaø XXIV.

[74] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 68.

[75] Xem Giaùo lyù Hoäi Thaùnh Coâng Giaùo, soá 1601.

[76] Xem Saùch Saùng Theá, chöông 1-2.

[77] Xem Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Dieãn töø tröôùc Toøa aùn Rota Roma, ngaøy 21/01/2000.

[78] Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá Gaudium et Spes - Vui möøng vaø Hy voïng, soá 48.

[79] Sñd.

[80] Xem Boä Giaùo luaät cuûa Giaùo hoäi Latinh (1983) vaø Boä Giaùo luaät caùc Giaùo hoäi Ñoâng phöông (1990).

[81] Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá Muïc vuï Gaudium et spes (Vui möøng vaø hy voïng), soá 49.

[82] Xem Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 68.

[83] Sñd., soá 81.

[84] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Veritatis Splendor (AÙnh raïng ngôøi cuûa chaân lyù), soá 93.

[85] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Baøi dieãn töø trong buoåi tieáp kieán chung ngaøy 5/9/1979. Vôùi baøi dieãn töø naøy baét ñaàu loaït baøi giaùo lyù ñöôïc bieát ñeán vôùi teân goïi "Giaùo lyù veà tình yeâu con ngöôøi".

[86] "Chuùa Kitoâ khoâng chaáp nhaän tham gia vaøo cuoäc tranh luaän theo caùch maø nhöõng ngöôøi ñoái thoaïi muoán ñöa ra. Theo moät nghóa naøo ñoù, Ngöôøi khoâng chaáp thuaän chieàu kích maø hoï gaùn cho vaán ñeà. Ngöôøi traùnh bò cuoán vaøo caùc cuoäc tranh caõi mang tính phaùp lyù vaø tröôøng hôïp cuï theå; traùi laïi, Ngöôøi ñaõ hai laàn quy chieáu ñeán 'nguyeân lyù'." - Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Baøi dieãn töø trong buoåi tieáp kieán chung ngaøy 5/9/1979.

[87] "Khoâng theå phuû nhaän raèng con ngöôøi luoân soáng trong moät neàn vaên hoùa cuï theå, nhöng cuõng khoâng theå phuû nhaän raèng con ngöôøi khoâng bò giôùi haïn trong chính neàn vaên hoùa aáy. Thaät vaäy, söï tieán boä cuûa caùc neàn vaên hoùa cho thaáy raèng nôi con ngöôøi toàn taïi ñieàu gì ñoù vöôït leân treân vaên hoùa. Chính ñieàu 'gì ñoù' aáy laø baûn tính cuûa con ngöôøi: chính baûn tính naøy laø thöôùc ño cuûa vaên hoùa, vaø laø ñieàu kieän ñeå con ngöôøi khoâng bò giam haõm trong baát kyø neàn vaên hoùa naøo, nhöng khaúng ñònh phaåm giaù caù nhaân cuûa mình khi soáng phuø hôïp vôùi chaân lyù saâu xa cuûa baûn theå mình." - Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Veritatis splendor (AÙnh raïng ngôøi chaân lyù), soá 53.

[88] Luaät töï nhieân "khoâng laø gì khaùc hôn aùnh saùng cuûa trí tueä ñöôïc Thieân Chuùa ñaët trong ta. Nhôø aùnh saùng aáy, chuùng ta nhaän bieát ñieàu phaûi laøm vaø ñieàu phaûi traùnh. Thieân Chuùa ñaõ ban aùnh saùng vaø luaät naøy ngay töø khi taïo döïng." - Thaùnh Toâma Aquinoâ, Toång luaän Thaàn hoïc (Summa Theologiae), phaàn I-II, caâu 93, baøi 3, traû lôøi thöù hai. Xem theâm: Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Veritatis splendor, caùc soá 35-53.

[89] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Veritatis splendor (AÙnh raïng ngôøi chaân lyù), caùc soá 62-64.

[90] Nhôø aân suûng cuûa Bí tích Hoân phoái, caùc ñoâi phoái ngaãu "giuùp ñôõ laãn nhau ñeå ñaït ñöôïc söï thaùnh thieän trong ñôøi soáng vôï choàng vaø trong vieäc ñoùn nhaän cuõng nhö giaùo duïc con caùi." - Coâng ñoàng Vaticanoâ II, Hieán cheá Lumen gentium (AÙnh saùng muoân daân), soá 11. Xem theâm: Saùch Giaùo lyù Hoäi Thaùnh Coâng giaùo, caùc soá 1641-1642.

[91] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 81.

[92] Sñd., tieáp theo.

[93] Xem ôû treân, caùc soá 4-8.

[94] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio ( Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 81.

[95] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thö Gratissimam sane ( Thö göûi caùc Gia ñình), soá 29.

[96] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio ( Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 55.

[97] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Toâng huaán Familiaris consortio (Söï hieäp thoâng cuûa gia ñình), soá 66.

[98] Hoäi ñoàng Giaùo hoaøng veà Gia ñình,Chuaån bò cho Bí tích Hoân phoái, soá 1.

[99] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Fides et Ratio (Ñöùc Tin vaø Lyù Trí), soá 97.

[100] Ñöùc Gioan Phaoloâ II, Thoâng ñieäp Evangelium Vitae (Tin Möøng Söï Soáng), soá 73.

[101] Ñöùc Phaoloâ VI, Thoâng ñieäp Humanae Vitae (Söï Soáng Con Ngöôøi), soá 29.

[102] Nhö treân.

Back to Vietnamese Missionaries in Asia Home Page