Toâng thö môùi cuûa Ñöùc Thaùnh cha Leâoâ XIV:
"In unitate fidei" - Trong söï hieäp nhaát ñöùc tin
Toâng thö môùi cuûa Ñöùc Thaùnh cha Leâoâ XIV: "In unitate fidei" - Trong söï hieäp nhaát ñöùc tin.
G. Traàn Ñöùc Anh, O.P.
Vatican (RVA News 25-11-2025) - Chuùa nhaät, Ñaïi leã Chuùa Kitoâ Vua, hoâm 23 thaùng Möôøi Moät naêm 2025, Ñöùc Thaùnh cha Leâoâ XIV ñaõ kyù vaø coâng boá Toâng thö In unitate fidei, Trong söï hieäp nhaát ñöùc tin, qua ñoù ngaøi keâu goïi trôû veà vôùi coäi nguoàn ñeå xaây döïng töông lai cuûa Giaùo hoäi, vöôït qua nhöõng tranh luaän thaàn hoïc khoâng coøn phuïc vuï chính nghóa hieäp nhaát nöõa, ñoàng thôøi cuøng nhau taùi khaùm phaù ñöùc tin ñöôïc tuyeân xöng taïi Coâng ñoàng chung Nicea, caùch caây 1,700 naêm.
Chính Ñöùc Thaùnh cha ñaõ thoâng baùo Vaên kieän naøy vaøo cuoái thaùnh leã ngaøi cöû haønh tröôùc söï hieän dieän cuûa hôn 50,000 tín höõu, taïi Quaûng tröôøng Thaùnh Pheâroâ.
Toâng thö 4,300 töø naøy goàm 12 ñoaïn, suùc tích, coù chieàu saâu thaàn hoïc, thöïc chaát laø kim chæ nam roõ raøng cho trieàu ñaïi Giaùo hoaøng cuûa Ñöùc Leâoâ XIV. Vieäc kyù keát dieãn ra ngay tröôùc chuyeán toâng du ñaàu tieân cuûa ngaøi, töø ngaøy 27 thaùng Möôøi Moät ñeán ngaøy 02 thaùng Möôøi Hai naêm 2025, taïi Thoå Nhó Kyø vôùi moät chaëng döøng coù yù nghóa bieåu töôïng ñaëc bieät, ñoù laø thaønh Iznik, teân hieän nay cuûa coå thaønh Nicea, nôi ñaõ dieãn ra Coâng ñoàng Chung ñaàu tieân cuûa Giaùo hoäi vaøo naêm 325.
Khi tieáp caùc tham döï vieân cuûa Hoäi nghò chuyeân ñeà "Nicea vaø Giaùo hoäi thieân nieân kyû thöù ba", Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIV ñaõ noùi: "Coâng ñoàng Nicea khoâng phaûi chæ laø moät bieán coá quaù khöù, maø coøn laø chieác ñòa baøn phaûi tieáp tuïc höôùng daãn chuùng ta tieán tôùi söï hieäp nhaát höõu hình troïn veïn cuûa caùc Kitoâ höõu." Nay ñòa baøn aáy coù hình thöùc moät vaên baûn huaán quyeàn.
Moät lôøi tuyeân xöng ñöùc tin ñöôïc canh taân
Phaàn môû ñaàu cuûa Toâng thö laøm saùng toû chuû yù cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng, ñoù laø keâu goïi Giaùo hoäi gìn giöõ vaø truyeàn ñaït "vôùi loøng tin yeâu vaø vui möøng hoàng aân ñaõ laõnh nhaän", ñöôïc dieãn taû trong lôøi tuyeân tín cuûa Coâng ñoàng Nicea: "Toâi tin kính Chuùa Gieâsu Kitoâ Con Moät Thieân Chuùa, töø trôøi xuoáng theá ñeå cöùu ñoä chuùng ta."
Ñöùc Thaùnh cha Leâoâ XIV lieân keát Vaên kieän naøy vôùi boái caûnh trieàu ñaïi Giaùo hoaøng cuûa ngaøi vaø Naêm Thaùnh Hy Voïng. Ngaøi vieát: "Toâi mong muoán khích leä trong toaøn theå Giaùo hoäi canh taân ñaø tieán trong vieäc tuyeân xöng ñöùc tin." Ñoù khoâng chæ laø moät lôøi nhaéc nhôû mang tính chaát ñaïo lyù, nhöng laø lôøi môøi goïi khaùm phaù Kinh Tin kính nhö nguoàn hy voïng trong thôøi ñaïi bò ghi ñaäm vì nhöõng "ñe doïa chieán tranh vaø baïo löïc, thieân tai, nhöõng baát coâng nghieâm troïng vaø cheânh leäch xaõ hoäi". Vieãn töôïng naøy cuõng chính laø troïng taâm baøi dieãn vaên ngaøi ñoïc tröôùc Hoäi nghò chuyeân ñeà ñaïi keát, qua ñoù ngaøi nhaán maïnh giaù trò cuûa vieäc trôû veà vôùi nguoàn coäi nhö con ñöôøng chung: trôû veà vôùi ñöùc tin cuûa Coâng ñoàng chung Nicea ñeå vöôït qua nhöõng chia reõ döôøng nhö ngaøy nay khoâng coøn quyeát lieät nhö tröôùc kia.
Khuûng hoaûng Arioâ nhö taám göông phaûn chieáu hieän taïi
Ñöùc Giaùo hoaøng trình baøy chính xaùc cuoäc khuûng hoaûng daãn ñeán Coâng ñoàng Nicea: khoâng phaûi moät chi tieát thaàn hoïc nhoû, nhöng laø moät raïn nöùt lieân heä tôùi troïng taâm ñöùc tin Kitoâ giaùo. Linh muïc Arioâ phuû nhaän thieân tính troïn veïn cuûa Chuùa Con; Hoaøng ñeá Constantino ñaõ trieäu taäp Coâng ñoàng Nicea vì "cuøng vôùi söï hieäp nhaát cuûa Giaùo hoäi, caû söï hieäp nhaát cuûa Ñeá quoác cuõng bò ñe doïa." Söï kieän ñoù thaät laø song song vôùi thôøi ñaïi ngaøy nay: cuõng nhö xöa, nhöõng chia reõ veà ñaïo lyù vaø söï khoâng hieåu nhau khoâng phaûi chæ laø veát thöông noäi boä Giaùo hoäi, nhöng coøn laø yeáu toá gaây baát oån cho theá giôùi. Trong baøi dieãn vaên taïi Hoäi nghò chuyeân ñeà vöøa noùi, Ñöùc Thaùnh cha Leâoâ XIV ñaõ neâu baät chính ruûi ro aáy: "Söï khaùc bieät trong caùc nieân lòch (...) chia reõ caùc gia ñình vaø laøm suy giaûm uy tín chöùng taù Tin möøng cuûa chuùng ta." Ñöùc Giaùo hoaøng nhìn lòch söû nhö moät chìa khoùa giuùp giaûi thích hieän taïi.
Troïng taâm cuûa Kinh Tin kính: Ñöùc Kitoâ, "ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha"
Phaàn trung taâm cuûa Toâng thö laø moät baøi giaùo lyù Kitoâ hoïc thöïc thuï. Ñöùc Leâoâ XIV giaûi thích roõ böôùc ngoaët cuûa Coâng ñoàng: Caùc Nghò phuï tuyeân xöng raèng Ngöôøi Con "bôûi baûn theå (ousia) cuûa Chuùa Cha, ñöôïc sinh ra chöù khoâng phaûi ñöôïc taïo thaønh, ñoàng baûn theå (homoouùsios) vôùi Chuùa Cha". Ngaøi nhaán maïnh raèng vieäc duøng nhöõng thuaät ngöõ khoâng coù trong Kinh thaùnh khoâng phaûi laø "chòu aûnh höôûng Hy Laïp", nhöng laø phöông theá ñeå baûo veä ñöùc tin Kinh thaùnh vaø phaân bieät vôùi caùc laïc thuyeát. Ñöùc Giaùo hoaøng cuõng nhaán maïnh chieàu kích cöùu ñoä, trích lôøi thaùnh Athanasioâ: "Ngöôøi khoâng trôû neân Thieân Chuùa töø moät con ngöôøi, nhöng laø töø Thieân Chuùa maø trôû neân con ngöôøi ñeå coù theå thaàn hoùa chuùng ta." Thaàn hoùa - chuû ñeà trung taâm trong linh ñaïo Ñoâng phöông - ñöôïc trình baøy nhö söï nhaân hoùa ñích thöïc: moät nhòp caàu thaàn hoïc tröïc tieáp höôùng veà theá giôùi Chính Thoáng giaùo, voán coi ñaây laø moät troïng ñieåm cuûa truyeàn thoáng mình. Ñieàu naøy khoâng ngaãu nhieân: tröôùc caùc tham döï vieân Hoäi nghò chuyeân ñeà, Ñöùc Leâoâ XIV ñaõ nhaéc raèng Nicea laø "Coâng ñoàng tieâu bieåu" ñoái vôùi Ñoâng phöông. ÔÛ ñaây, Ñöùc Giaùo hoaøng chöùng toû ngaøi muoán söû duïng ngoân ngöõ thaàn hoïc chung cuûa caû Coâng giaùo laãn Chính thoáng.
Khuûng hoaûng, choáng ñoái vaø vai troø cuûa Daân Chuùa
Toâng Thö cuõng khoâng neù traùnh nhöõng caêng thaúng sau Coâng ñoàng. Ñöùc Giaùo hoaøng Leâoâ XIV nhaéc raèng phe Arioâ trong nhieàu naêm ñaõ nhaän ñöôïc söï uûng hoä cuûa Hoaøng ñeá vaø Giaùo hoäi ñaõ traûi qua moät "ñeâm ñen". Ñoaïn maïnh meõ nhaát laø trích daãn thaùnh Hilarioâ: "Tai cuûa daân thaùnh thieän hôn loøng cuûa caùc tö teá."
Ñöùc tin cuûa daân Chuùa, sensus fidei, ñaõ ñoùng vai troø quyeát ñònh trong vieäc gìn giöõ chính thoáng. Ñaây cuõng laø thoâng ñieäp göûi ñeán hieän taïi: khoâng phaûi tröôùc heát caùc chieán löôïc theå cheá baûo ñaûm söï hieäp nhaát cuûa Giaùo hoäi, maø chính laø söï trung tín cuûa Daân Chuùa ñoái vôùi coát loõi Tin möøng. Ñoù cuõng laø ñieàu Ñöùc Giaùo hoaøng gôïi laïi tröôùc Hoäi nghò chuyeân ñeà, khi môøi goïi moïi ngöôøi "cuøng caàu nguyeän, khaån xin Thaùnh Thaàn ban ôn hieäp nhaát".
Kinh Tin kính nhö tieâu chuaån cho hieän nay
Toâng thö khoâng phaûi laø chuyeân khaûo lòch söû; ñoù laø moät lôøi môøi hoaùn caûi. Ñöùc Leâoâ XIV hoûi: "Tình traïng laõnh nhaän noäi taâm Kinh Tin kính hoâm nay ra sao? Chuùng ta coù hieåu vaø soáng nhöõng gì mình coâng boá moãi Chuùa nhaät khoâng?" Ba ñieåm noåi baät:
1. Vaán ñeà veà Thieân Chuùa trong thôøi ñaïi döûng döng
Thieân Chuùa thöôøng trôû neân voâ nghóa ñoái vôùi ñôøi soáng con ngöôøi; vaø moät phaàn traùch nhieäm thuoäc veà caùc Kitoâ höõu "khoâng laøm chöùng cho ñöùc tin chaân thaät".
2. Trung taâm vò trí cuûa Ñöùc Kitoâ
Ñöùc Giaùo hoaøng nhaéc raèng böôùc theo Ngöôøi vaø ôn cöùu ñoä khoâng theå taùch rôøi thaäp giaù vaø ñöùc aùi: "Chuùng ta khoâng theå yeâu meán Thieân Chuùa maø chuùng ta khoâng thaáy, neáu khoâng yeâu thöông ngöôøi anh chò em maø chuùng ta ñang thaáy."
3. Gaëp gôõ Ñöùc Kitoâ nôi ngöôøi ngheøo
"Ñieàu gì chuùng ta laøm cho moät trong nhöõng anh em beù nhoû nhaát naøy laø laøm cho chính Ñöùc Kitoâ." Ñaây laø nôi thaàn hoïc vaø muïc vuï gaëp nhau. Nicea nhö neàn taûng cuûa ñaïi keát.
Phaàn cuoái cuøng laø moät baûn toùm löôïc veà giaùo hoäi hoïc ñaïi keát. Ñöùc Leâoâ XIV khaúng ñònh raèng "nhöõng gì hieäp nhaát chuùng ta lôùn lao hôn nhieàu so vôùi nhöõng gì chia reõ chuùng ta". Nhöõng lôøi gôïi laïi lôøi môøi goïi cuûa thaùnh Gioan XXIII haõy nhìn vaøo ñieàu hieäp nhaát hôn laø ñieàu chia caét. Ñöùc Giaùo hoaøng noùi ñeán ñöùc tin Nicea nhö moät "nguoàn maïch chung" ñeå phaùt trieån nhöõng hình thöùc môùi cuûa tính hieäp haønh ñaïi keát.
Ñöùc Thaùnh cha Leâoâ baùc boû hai con ñöôøng:
- Khoâng coù "ñaïi keát quay trôû laïi", nghóa laø yù töôûng caùc heä phaùi khaùc phaûi trôû veà moät hình thöùc coù saün;
- Cuõng khoâng chaáp nhaän thuï ñoäng tình traïng hieän taïi. Thay vaøo ñoù, ngaøi ñeà nghò moät ñaïi keát höôùng veà töông lai, döïa treân hoøa giaûi, trao ñoåi caùc aân ban, caàu nguyeän chung vaø laéng nghe laãn nhau. Lôøi caàu xin Chuùa Thaùnh Thaàn keát thuùc Toâng thö ñöôïc ví nhö moät epiclesis bao truøm toaøn boä haønh trình ñaïi keát: "Xin chæ cho chuùng con con ñöôøng phaûi ñi, ñeå (...) chuùng con trôû laïi ñuùng vôùi nhöõng gì chuùng con laø trong Ñöùc Kitoâ: moät thaân theå duy nhaát, ñeå theá gian tin. Amen."
Chìa khoùa cuûa trieàu ñaïi: hieäp nhaát vaø chieàu saâu thaàn hoïc
Töø Toâng thö In unitate fidei vaø nhöõng lôøi ngoû cuûa Ñöùc Giaùo hoaøng noåi leân moät caùi nhìn toång theå ñònh höôùng roõ raøng cho trieàu ñaïi cuûa Ñöùc Leâoâ XIV. ÔÛ trung taâm laø Nicea nhö neàn taûng caên tính Kitoâ giaùo: ñöùc tin vaøo Ngöôøi Con "ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha" ñoái vôùi ngaøi khoâng phaûi laø di saûn quaù khöù, nhöng laø nguoàn naêng ñoäng nuoâi döôõng moïi canh taân cuûa Giaùo hoäi. Kitoâ hoïc Nicea vaø giaùo lyù thaàn hoùa khoâng phaûi laø chuû ñeà haøn laâm: chuùng laø neàn taûng chung ñeå xaây döïng moät neàn ñaïi keát thöïc söï, coù khaû naêng noùi vôùi theá giôùi vì ñöôïc ñaët trong traùi tim cuûa Maïc Khaûi.
Ñi song song vôùi truïc giaùo lyù aáy, Ñöùc Leâoâ XIV ñaët tính hieäp haønh nhö phong caùch Giaùo hoäi phoå quaùt. Khoâng phaûi laø moät phöông phaùp daønh rieâng cho Coâng giaùo, nhöng laø moät loái soáng Kitoâ höõu ñoøi hoûi söï ñoùng goùp vaø phaân ñònh cuûa moïi Giaùo hoäi, vôùi xaùc tín raèng söï hieäp nhaát khoâng phaûi laø keát quaû cuûa chieán löôïc, nhöng cuûa haønh trình chung vaø hoaùn caûi chung höôùng veà Thaùnh Thaàn. Sau cuøng, Ñöùc Giaùo hoaøng khaúng ñònh laïi Kinh Tin kính nhö ñoäng löïc cuûa söù vuï. Vieäc tuyeân xöng ñöùc tin khoâng theå bò caûm nhaän nhö baûn vaên phuïng vuï tröøu töôïng: noù phaûi trôû thaønh xaùc phaøm trong ñöùc aùi, trong söï gaàn guõi vôùi ngöôøi ngheøo, trong vieäc xaây döïng hoøa bình, trong traùch nhieäm lòch söû. Chaân lyù cuûa Ñöùc Kitoâ luoân laø chaân lyù cöùu ñoä vaø vì theá luoân bieán ñoåi ñôøi soáng. Trong caùi nhìn toång hôïp aáy ta hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa chuyeán ñi saép tôùi: ñieåm döøng ôû Iznik khoâng phaûi laø hoaøi nieäm khaûo coå, nhöng laø moät cöû chæ thaàn hoïc vaø muïc vuï. Ñeán Nicea laø trôû veà vôùi coäi nguoàn ñeå xaây döïng töông lai, baét ñaàu töø nhöõng gì voán ñaõ hieäp nhaát ñeå ñoái dieän vôùi nhöõng gì coøn chia reõ.
In unitate fidei vì theá laø moät lôøi goïi: khaùm phaù laïi Kinh Tin kính nhö lôøi soáng ñoäng, nhìn nhaän hieäp nhaát vöøa laø aân hueä phaûi caàu xin vöøa laø traùch nhieäm phaûi gaùnh laáy, tin raèng hy voïng Kitoâ giaùo luoân naûy sinh töø vieäc trôû veà nguoàn maïch. Ñöùc Leâoâ XIV chæ ra con ñöôøng aáy ñuùng vaøo luùc ngaøi saép ñeán nôi maø 1.700 naêm tröôùc Giaùo hoäi ñaõ cuøng nhau tuyeân xöng ñöùc tin baèng moät tieáng noùi duy nhaát.
(Sala Stampa, Silere non possum, CNA 23-11-2025)